Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 23 maja 2013 r.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku – Wydział V Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 10 maja 2013 r. w Gdańsku na rozprawie

sprawy z powództwa (...), (...) i (...)

przeciwko (...) w W.

o zapłatę

na skutek apelacji obu stron

od wyroku Sądu Okręgowego w B.

z dnia 20 listopada 2012 r., sygn. akt I C 612/11

I.  zmienia zaskarżony wyrok:

1.  w punkcie 2 (drugim) w ten sposób, że w miejsce zasądzonej kwoty 70.000 złotych zasądza kwotę 50.000 (pięćdziesiąt tysięcy) złotych, a w pozostałej części powództwo oddala;

2.  w punkcie 3 (trzecim) w ten sposób, że w miejsce zasądzonej kwoty 70.000 złotych zasądza kwotę 50.000 (pięćdziesiąt tysięcy) złotych, a w pozostałej części powództwo oddala;

3.  w punkcie 4 (czwartym) w ten sposób, ze zasądza od pozwanego na rzecz powódki (...) dalszą kwotę 30.000 (trzydzieści tysięcy złotych) z ustawowymi odsetkami od dnia 21 listopada 2012r. do dnia zapłaty,

4.  w punkcie 5 (piątym) w ten sposób, że nakazuje ściągnąć od pozwanego na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w B. kwotę 12.500 (dwanaście tysięcy pięćset) złotych tytułem kosztów sądowych od uiszczenia których powódki były zwolnione;

II.  oddala obie apelacje w pozostałej części;

III.  nie obciąża powódek kosztami procesu poniesionymi przez pozwanego w postępowaniu apelacyjnym

Sygn. akt V ACa 169/13

UZASADNIENIE

Powódki (...), (...) i (...) wniosły przeciwko (...) w W. pozew o zapłatę. Powódka (...) domagała się zasądzenia na swoją rzecz od pozwanego kwoty 320.000zł, w tym kwoty 220.000zł tytułem zadośćuczynienia i kwoty 100.000zł tytułem odszkodowania za znaczne pogorszenie sytuacji życiowej wraz z ustawowymi odsetkami liczonymi od dnia 11 maja 2010 r. do dnia zapłaty. Powódka (...) domagała się zasądzenia na swoją rzecz od pozwanego kwoty 230.000zł tytułem zadośćuczynienia wraz z ustawowymi odsetkami liczonymi od dnia 11 maja 2010r. do dnia zapłaty. Powódka (...) domagała się zasądzenia na swoją rzecz od pozwanego kwoty 230.000zł tytułem zadośćuczynienia wraz z ustawowymi odsetkami liczonymi od dnia 11 maja 2010 r. do dnia zapłaty. Ponadto powódki wniosły o zasądzenie kosztów postępowania w tym kosztów zastępstwa procesowego.

W uzasadnieniu pozwu powódki podały, że w dniu (...) w B. przy ul. (...), w wyniku wypadku drogowego, śmierć poniósł (...) - (...) wskutek najechania na niego przez pojazd mechaniczny. Powódki wskazały, że szkoda na osobie została wyrządzona w okolicznościach uzasadniających odpowiedzialność cywilną posiadacza pojazdu mechanicznego lub kierującego pojazdem mechanicznym, lecz w toku wszczętego postępowania karnego nie ustalono jego tożsamości. Powódki podniosły, że pozwany uznał częściowo ich roszczenia przyznając (...) kwotę 30.000zł oraz (...)kwoty po 20.000zł. Nadto przyznano powódkom kwotę 5.448,55zł tytułem zwrotu kosztów pogrzebu i kwotę po 300zł tytułem zwrotu kosztów odzieży żałobnej oraz kwotę 4.665,88zł tytułem zwrotu kosztów nagrobka. Przyznane przez pozwanego kwoty zostały rażącą zaniżone w stosunku do rozmiaru ujemnych następstw i cierpień wywołanych rzeczonym zdarzeniem.

Pozwany w odpowiedzi na pozew wniósł o oddalenie powództwa w całości argumentując, że ciążący na nim obowiązek ma charakter pomocniczy, uzupełniający w stosunku do systemu ubezpieczeń obowiązkowych oraz że wypłacona przez niego kwota jest adekwatna do poniesionego uszczerbku oraz krzywdy, którą doznały powódki.

Sąd Okręgowy w B. wyrokiem z dnia 20 listopada 2012r. zasądził od pozwanego na rzecz powódki (...) kwotę 120.000zł z ustawowymi odsetkami od dnia 21 listopada 2012r. do dnia zapłaty, na rzecz powódki (...) kwotę 70.000zł z ustawowymi odsetkami od dnia 21 listopada 2012r. do dnia zapłaty oraz na rzecz powódki (...) kwotę 70.000zł z ustawowymi odsetkami od dnia 21 listopada 2012r. do dnia zapłaty, oddalił w pozostałym zakresie powództwo, nakazał ściągnąć od pozwanego na rzecz Skarbu Państwa - Sądu Okręgowego w B. kwotę 12.616zł tytułem kosztów sądowych, od uiszczenia których zwolnione zostały powódki oraz odstąpił od obciążania powódek kosztami zastępstwa procesowego pozwanego.

Powyższy wyrok Sąd I instancji oparł na następujących ustaleniach faktycznych i rozważaniach prawnych:

W dniu (...) w B., przy ul. (...), w wyniku wypadku drogowego śmierć poniósł (...), który jechał rowerem do pracy. Przyczyną wypadku było najechanie na tył roweru, którym poruszał się (...), przez niezidentyfikowany pojazd. Kierujący niezidentyfikowanym pojazdem najeżdżając na poszkodowanego naruszył przepisy ruchu drogowego, dotyczące poruszania się z prędkością zapewniającą panowanie nad pojazdem oraz dotyczące zachowania się kierującego w razie uczestniczenia w wypadku drogowym. Ponadto kierujący tym pojazdem naruszył przepisy dotyczące zachowania się kierującego w trakcie zbliżania się do przejścia dla pieszych. Zachowanie poszkodowanego (...) nie miało wpływu na zaistnienie wypadku drogowego i nie było bezpośrednią przyczyną tego wypadku. Sprawca uciekając z miejsca wypadku nie udzielił pomocy poszkodowanemu, nie zabezpieczył także miejsca zdarzenia. W wyniku wszczętego postępowania przygotowawczego organom ścigania nie udało się ustalić sprawcy wypadku i tym samym pociągnąć go do odpowiedzialności karnej.

Zmarły (...) był (...). Prowadzili wspólnie gospodarstwo domowe. (...) utrzymywała się ze (...) (...). Osiągany przez (...) dochód stanowił istotny wkład w utrzymanie rodziny. Ponadto pomagał on w prowadzeniu gospodarstwa domowego. (...).

Śmierć (...) była ciężkim przeżyciem (...). W wyniku jego zgonu doszło do pogorszenia się ich sytuacji życiowej. Finansowy ciężar utrzymania rodziny spoczął na (...). (...)

(...)

Sąd I instancji wskazał, że powyższych ustaleń faktycznych dokonał w oparciu o dołączone do akt dokumenty, opinię biegłego, zeznania świadków i powódek.

Motywując rozstrzygnięcie w przedmiocie zadośćuczynienia Sąd I instancji wskazał, że wziął pod uwagę wszelkie okoliczności mające wpływ na rozmiar krzywdy wynikające z treści art. 446 § 4 kc. W szczególności Sąd Okręgowy uwzględnił, że powódka (...) utraciła wskutek śmierci męża poczucie bezpieczeństwa, towarzyszy jej (...). W wyniku śmierci męża utraciła ona prawo do życia w związku małżeńskim z wybranym mężczyzną oraz zniweczone zostały dalsze wspólne z mężem plany życiowe. Powódki (...) i (...) bardzo przeżyły nagłą, tragiczną śmierć ich ojca. (...). Z uwagę utratę dochodów osiąganych dotychczas przez ojca, pogorszyła się ich sytuacja majątkowa, (...) Powyższe okoliczności uzasadniały zdaniem Sądu Okręgowego przyznanie zadośćuczynienia w wysokości określonej w wyroku, zaś w pozostałym zakresie powództwo nie zasługiwało na uwzględnienie.

Odnosząc się do roszczenia z tytułu pogorszenia się sytuacji życiowej powódki (...) Sąd I instancji podniósł, że niewątpliwie jej sytuacja materialna uległa pogorszeniu, gdyż nie będzie mogła korzystać z dochodów osiąganych dotychczas przez męża, a także ponieważ utraciła ona oparcie w mężu, który wspierał ją w trudnych sytuacjach, pomagał w prowadzeniu gospodarstwa domowego, robił zakupy, sprzątał i dokonywał drobnych napraw w mieszkaniu. Powyższe zdaniem Sądu Okręgowego uzasadniało uwzględnienie żądania powódki (...)w wysokości 50.000zł wobec spełnienia przesłanek z art. 446 § 3 kc, zaś w pozostałym zakresie powództwo nie zasługiwało na uwzględnienie.

O kosztach sądowych Sąd I instancji orzekł na podstawie art. 113 ust. 1 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, zaś o kosztach procesu należnych pozwanemu Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 102 kpc.

Od powyższego wyroku apelacje wniosły obie strony.

Pozwany zaskarżył wyrok w części uwzględniającej powództwo oraz rozstrzygającej o kosztach sądowych i kosztach procesu.

Zaskarżonemu wyrokowi skarżący zarzucił:

1)  naruszenie przepisu prawa materialnego, tj. art. 446 § 4 kc poprzez pominięcie ustalonej w tym przepisie przesłanki zasądzenia oraz określenia wysokości zadośćuczynienia pieniężnego dla osób poszkodowanych pośrednio, jaką jest istnienie więzi szczególnej bliskości i jednocześnie pominięcie zasady indywidualizacji zadośćuczynienia poprzez zasądzenie na rzecz powodów kwoty tytułem zadośćuczynienia, z pominięciem ich zindywidualizowanej relacji ze zmarłym oraz w oderwaniu od stanu faktycznego ustalonego w sprawie;

2)  naruszenie przepisu prawa materialnego, tj. art. 446 § 3 kc w zw. z art. 6 kc w zw. z art. 3 kpc, art. 217 kc oraz art. 227 kc i art. 232 kpc poprzez:

a)  pominięcie w jego wykładni elementu konieczności znacznego pogorszenia sytuacji życiowej, co w przedmiotowym stanie faktycznym nie wystąpiło, a na pewno nie wystąpiło w stopniu postulowanym przez powódkę;

b)  pominięcie w jego wykładni całości zgromadzonego materiału dowodowego, w tym w szczególności dowodów na okoliczność wysokości pozyskiwanych dochodów przez zmarłego, z których wynika, że dochód zmarłego za rok 2009r. wyniósł (...), co daje średnio miesięczny dochód w wysokości 820zł, zaś przy przyjęciu choćby minimalnej stawki wyżywienia dziennego w kwocie 20zł, to potrzeby żywieniowe męża powódki wynosiły 600zł miesięcznie, a zatem na pozostałe wydatki pozostawała mu kwota 200zł;

3)  naruszenie przepisu postępowania, tj. naruszenie art. 233 § 1 kpc poprzez dokonanie oceny dowodów:

a)  w sposób niewszechstronny oraz dowolny i uznanie, że to właśnie z uwagi na swój stan emocjonalny powódka (...) zmuszona była przesunąć termin obrony pracy magisterskiej oraz że to właśnie stan psychiczny związany ze śmiercią ojca był przyczyną (...) w sytuacji, gdy przedstawione w sprawie dowody nie dawały podstaw do takich wniosków;

b)  w sposób niewszechstronny poprzez pominięcie argumentacji strony pozwanej w zakresie roszczenia o odszkodowanie z tytułu znacznego pogorszenia się sytuacji życiowej, wobec braku wykazania znacznego pogorszenia się sytuacji życiowej;

c)  w sposób przekraczający granicę swobodnej oceny dowodów poprzez ustalenie wysokości zasądzonych na rzecz powódki kwot, mimo że strona pozwana dokonała dobrowolnych wypłat znacznych kwoty tytułem zadośćuczynienia (30.000zł na rzecz (...) oraz kwoty 20.000zł na rzecz (...));

4)  naruszenie przepisu prawa procesowego, tj. art. 100 kpc w zw. z art. 102 kpc poprzez brak uzasadnienia podstaw do ich zastosowania w sytuacji wygrania przez pozwanego procesu w ponad 70%;

5)  naruszenie przepisu prawa procesowego, tj. art. 328 § 2 kpc poprzez brak wskazania, na jakich okolicznościach Sąd I instancji oparł się odstępując od obciążania powódek kosztami zastępstwa procesowego.

W oparciu o tak sformułowane zarzuty skarżący wniósł o zmianę wyroku w zaskarżonej części i oddalenie powództwa oraz zasądzenie od powódek na rzecz pozwanego kosztów procesu za obie instancje.

W odpowiedzi na apelację pozwanego powódki wniósł o jej oddalenie i zasądzenie na ich rzecz od pozwanego kosztów postępowania apelacyjnego.

Powódki zaskarżyły wyrok w części oddalającej powództwo oraz rozstrzygającej o kosztach procesu zarzucając Sądowi I instancji naruszenie:

1)  art. 446 § 3 kc poprzez błędną jego wykładnię i niewłaściwe zastosowanie polegające na nieuwzględnieniu przy ustalaniu stosownego odszkodowania należnego powódce (...) utraconych dochodów, które poszkodowany uzyskałby w przyszłości oraz w niedostatecznym stopniu pozostałych, ustalonych przez Sąd I instancji, okoliczności wpływających na pogorszenie się jej sytuacji życiowej, a w konsekwencji zasądzenie rażąco zaniżonego odszkodowania;

2)  art. 446 § 4 kc poprzez jego niewłaściwe zastosowanie polegające na zasądzeniu na rzecz powódek zadośćuczynienia rażąco zaniżonego w stosunku do ustalonego przez Sąd I instancji zakresu doznanej przez nie krzywdy, a zatem zadośćuczynienia, które nie stanowi zadośćuczynienia odpowiedniego;

3)  naruszenie prawa materialnego, tj. art. 481 § 1 kc w zw. z art. 455 kc i art. 14 ust. 1 ustawy z dnia 22 maja 2003r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (Dz. U. Nr 124, poz. 1152 ze zm.) poprzez ich błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie polegające na przyjęciu, że w każdym przypadku zasądzenia zadośćuczynienia odsetki mają waloryzacyjny charakter i przysługują dopiero od daty wyroku, a w konsekwencji oddalenie roszczenia w części, w której powódki domagały się zapłaty odsetek od daty wcześniejszej.

W oparciu o tak sformułowane zarzuty skarżący wnieśli o zmianę wyroku w zaskarżonej części poprzez zasądzenie od pozwanego na rzecz powódki (...) kwoty 20.000zł z odsetkami od dnia 11 maja 2011r. do dnia zapłaty, na rzecz powódki (...) kwoty 160.000zł z ustawowymi odsetkami od dnia 11 maja 2011r. do dnia zapłaty i na rzecz powódki (...) kwoty 160.000zł z ustawowymi odsetkami od dnia 11 maja 2011r. do dnia zapłaty oraz kosztów postępowania za obie instancje.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacje stron są w części zasadne.

Wbrew odmiennym twierdzeniom pozwanego, Sąd I instancji dokonał prawidłowej oceny zebranego materiału dowodowego bez przekroczenia granic określonych w art.233 § 1 kpc i właściwie ustalił wszystkie istotne dla sprawy fakty, zaś Sąd Apelacyjny ustalenia te aprobuje i przyjmuje za podstawę własnego rozstrzygnięcia bez potrzeby ponownego ich przytaczania.

Co się tyczy zarzutu apelacji pozwanego kwestionującego ustalenie faktyczne, że powódka (...), z uwagi na swój stan emocjonalny po śmierci ojca, zmuszona była przesunąć termin obrony pracy magisterskiej oraz że stan ten był przyczyną zwolnienia jej z pracy w pierwszej kolejności wyjaśnić trzeba, że wprawdzie Sąd I instancji w pisemnych motywach zaskarżonego orzeczenia odwołał się do tej okoliczności jedynie w części uzasadnienia dotyczącej kwalifikacji prawnej poczynionych ustaleń faktycznych, jednak nie miało to wpływu na ocenę zasadności zaskarżonego orzeczenia, zaś Sąd Apelacyjny poczynił w tym zakresie dodatkowo własne ustalenia faktyczne, a mianowicie ustalił, że: (...) (...)

Powyższych ustaleń faktycznych Sąd Apelacyjny dokonał na podstawie zeznań powódki (...), które znalazły potwierdzenie w dołączonych do akt dokumentach. (...)

W pozostałym zakresie zarzut pozwanego naruszenia art. 233 § 1 kpc nie zasługiwał na uwzględnienie, gdyż w istocie nie dotyczył ustaleń faktycznych poczynionych przez Sąd I instancji czy też oceny zebranych w sprawie dowodów. Skarżący formułując ten zarzut w istocie polemizował z oceną prawną Sądu Okręgowego, że utrata dochodów, które uzyskiwałyby (...), stanowiła o istotnym pogorszeniu się sytuacji życiowej powódki (...). Co się tyczy natomiast kwestii uprzednio dokonanych wypłat przez pozwanego na rzecz powódek, to zauważyć należy, że Sąd I instancji poczynił w tym zakresie prawidłowe ustalenia faktyczne, a także uwzględnił tę okoliczność przy ostatecznym określeniu kwot należnych powódkom tytułem zadośćuczynienia. Kwestia zaś czy wysokość zadośćuczynienia została przez Sąd I instancji określona na właściwym poziomie należy do materii stosowania prawa materialnego.

Przechodząc do zarzutów naruszenia prawa materialnego Sąd Apelacyjny uznał, że nie zasługiwały na uwzględnienia twierdzenia pozwanego, że w przypadku powódki (...) nie nastąpiło istotne pogorszenie się sytuacji materialnej w rozumieniu art. 446 § 3 kc. Zgodnie z powszechnie aprobowanym w orzecznictwie poglądem, przy analizie przesłanki w postaci pogorszenia się sytuacji życiowej poszkodowanego należy brać pod uwagę przede wszystkim aspekt materialny, jak i elementy pozaekonomiczne określające tę sytuację np. utratę oczekiwania przez osobę poszkodowaną na pomoc i wsparcie członka rodziny, których mogła ona zasadnie spodziewać się w chwilach wymagających takich zachowań, zwłaszcza w razie choroby oraz negatywne emocje, jeśli wywołały osłabienie aktywności życiowej i motywacji do przezwyciężania trudności dnia codziennego, co obniżyło np. wydajność pracy prowadząc do reperkusji w ogólnej sytuacji życiowej (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3 grudnia 2010r., I PK 88/10, niepub., Lex nr 737254, wyrok Sądu Najwyższego z 7 lutego 1984r., IV CR 484/83, niepubl., Lex nr 286393).

W tym kontekście niezasadnie akcentuje skarżący, że (...) osiągał niewielkie dochody. Sama bowiem wysokość dochodów w okolicznościach niniejszej sprawy nie mogła przesądzić o tym, że nie nastąpiło istotne pogorszenie sytuacji materialnej (...). Z zeznań powódki wynika, że dochody (...) przeznaczane były w całości na czynsz i opłaty, zaś dochody (...) na pozostałe koszty związane z codziennym utrzymaniem. Obecnie wszystkie te wydatki pokrywane są wyłącznie z niewielkich dochodów powódki (...), a większość opłat ma stałą wysokość, niezależną od ilości osób pozostających we wspólnym gospodarstwie domowym (np. opłaty za ogrzewanie, za telewizję itp). Jednocześnie wysokość dochodów osiąganych przez małżonków przed wypadkiem była porównywalna, a zatem w tej sytuacji utrata niemal połowy z dotychczasowych dochodów z całą pewnością stanowi o istotnym pogorszeniu sytuacji materialnej w rozumieniu art. 446 § 3 kc. Argumentem przemawiającym za taką oceną jest także to, że (...) miał w przyszłość otrzymywać emeryturę w wysokości znacznie przekraczającej jego dochody osiągane przed wypadkiem. Nie sposób również pominąć, że (...) pomagał w prowadzeniu gospodarstwa domowego dokonując drobnych napraw i remontów, zaś prace te miały wymierną wartość ekonomiczną. Obecnie zaś powódka (...) będzie zmuszona korzystać z odpłatnych usług tego typu, co przy jej skromnych dochodach będzie stanowiło znaczne obciążenie dla jej budżetu domowego. Nie bez znaczenia jest nadto okoliczność, że powódka (...) mogła liczyć na opiekę i pomoc ze strony swojego męża w trudnych sytuacjach. W świetle powyższego zdaniem Sądu Apelacyjnego na gruncie niniejszej sprawy spełnione zostały przesłanki z art. 446 § 3 kc uzasadniające przyznanie odszkodowania, ponieważ nastąpiło istotne pogorszenie się sytuacji materialnej powódki (...).

W tym kontekście należy - co do zasady - zgodzić się z zarzutami apelacji powódki (...), że wysokość przyznanego odszkodowania nie odpowiada stopniu, w jakim nastąpiło pogorszenie się jej sytuacji materialnej, niemniej jednak żądaną przez powódkę kwotę z tego tytułu trzeba uznać za zawyżoną. Skarżąca nie uwzględniła bowiem, że w przyszłości wzrosłyby także wydatki na utrzymanie jej męża, zwłaszcza związane z leczeniem typowych chorób wieku podeszłego oraz tego, że statycznie średnia długość życia mężczyzny jest niższa niż średnia długość życia kobiety. Mając na uwadze te okoliczności oraz uwzględniając dochody uzyskiwane przez męża powódki do chwili przejścia na emeryturę (tj. przez okres dwóch lat od rzeczonego zdarzenia w wysokości około (...) miesięcznie) oraz spodziewaną wysokość świadczenia emerytalnego Sąd Apelacyjny uznał, że odszkodowanie to winno wynosić 80.000zł, nie zaś 50.000zł, jak przyjął Sąd I instancji, wobec czego na podstawie art. 386 § 1 kpc zmienił zaskarżony wyrok przyznając powódce (...) tytułem odszkodowania dalszą kwotę 30.000zł. (pkt I ppkt 3 wyroku), w pozostałym zakresie na podstawie art. 385 kpc oddalając apelacje powódki i pozwanego w tym względzie jako bezzasadne (pkt II sentencji wyroku)

Zarzuty apelacji pozwanego oraz powódki (...) dotyczące przyznanego jej zadośćuczynienia nie mogły odnieść zamierzonego skutku i podważyć prawidłowości zaskarżonego orzeczenia.

Wbrew odmiennym wywodom pozwanego wykładania normy art. 446 § 4 kc dokonana przez Sąd Okręgowy była prawidłowa i trafna. Sąd I instancji przedstawił wszystkie istotne kryteria, jakie stanowią o przyznaniu zadośćuczynienia, a wynikające z treści w/w przepisu. Po pierwsze winno ono odpowiadać rozmiarowi krzywdy poszkodowanego, która wyraża się m.in. w cierpieniu, bólu i poczuciu osamotnienia po śmierci najbliższego członka rodziny. W rozpoznawanej sprawie za zasadne należy także uznać posłużenie się kryteriami wypracowanymi dotychczas w orzecznictwie i w konsekwencji uznać, że na wysokość zadośćuczynienia ma wpływ rodzaj powstałych skutków, w tym ich nieodwracalność, czas trwania, natężenie oraz ograniczenia, jakie w związku z tym powstały w życiu danej osoby oraz inne czynniki o podobnym charakterze (por. wyrok Sądu Najwyższego z 6 czerwca 2003 r., IV CKN 213/01, niepub.; wyrok Sądu Najwyższego z 4 lutego 2008r, III KK 349/07, Biuletyn PK 2008/4/7; wyrok Sądu Najwyższego z 20 kwietnia 2006r., IV CSK 99/05, Lex nr 198509, wyrok Sądu Najwyższego z 22 czerwca 2005 r., III CK 392/04, Lex nr 177203). Po drugie, z uwagi na kompensacyjną funkcję zadośćuczynienia, musi ono stanowić ekonomicznie odczuwalną wartość mieszącą się zarazem w granicach odpowiadających aktualnym warunkom i przeciętnej stopie życiowej społeczeństwa (por. wyrok Sądu Najwyższego z 28 września 2001r., III CKN 427/00, Lex nr 52766). Wykładnia przedmiotowego przepisu – przedstawiona przez Sąd Okręgowy w uzasadnieniu zaskarżonego orzeczenia – odwołuje się do wyżej przedstawionych przesłanek oraz wypełnia je właściwą treścią. Skarżący natomiast nie przedstawił wystarczających argumentów, które wskazywałyby, iż Sąd I instancji dopuścił się naruszenia prawa materialnego przez jego błędną wykładnię.

Nie można zgodzić się ze skarżącym w zakresie, w jakim podnosił on zarzut niewłaściwego zastosowania art. 446 § 4 kpc przez przyznanie zbyt wysokiej kwoty zadośćuczynienia. W tym miejscu należy zauważyć, iż ze względu na niewymierność krzywdy, określenie w danym przypadku odpowiedniej sumy pozostawione zostało sądowi, który dysponuje w takim wypadku większym zakresem swobody niż przy ustalaniu szkody majątkowej i odszkodowania koniecznego do jej naprawienia. Innymi słowy charakter zadośćuczynienia przesądza o tym, że ostateczne ustalenie, jaka konkretnie kwota jest "odpowiednia" z istoty swej należy do sfery swobodnego uznania sędziowskiego, lecz nie może to być uznanie dowolne.

W okolicznościach rozpoznawanej sprawy przyznane zadośćuczynienie należy uznać za odpowiednie. Uwzględnione bowiem zostały kryteria, o jakich była wyżej mowa, w tym ustalone zostały i wzięte pod uwagę doznane przez powódkę cierpienia psychiczne, poczucie straty i osamotnienia, a nadto wpływ śmierci (...) na jakość życia powódki w dalszej perspektywie czasowej. Skarżący, w ocenie Sądu Apelacyjnego, nie wykazał w sposób logiczny i przekonywujący, aby zadośćuczynienie było zawyżone, w szczególności by zostało ono ustalone w sposób dowolny, w oderwaniu od okoliczności sprawy, bez uwzględnienia wszystkich istotnych faktów określających stopień krzywdy doznanej przez powódkę. Przyjąć bowiem należy, że kryteria wpływające na wysokość zadośćuczynienia muszą być zawsze rozważane indywidualnie, w związku z konkretną osobą poszkodowanego i sytuacją życiową, w której się znalazł. Powódka pozostawała w związku małżeńskim z (...) od 26 lat i łączyły ich silne więzi, które na skutek jego śmierci zostały całkowicie i nieodwracalnie zerwane. Zaznaczyć także należy, że powódka została pozbawiona wsparcia ze strony męża oraz że małżonkowie osiągnęli pewną stabilizację życiową, z której mogli wspólnie korzystać, a możliwości tej powódka została pozbawiona w sposób nagły i niespodziewany. W ocenie Sądu Apelacyjnego, w okolicznościach niniejszej sprawy nie ma dysonansu pomiędzy poprawnie sformułowanymi przesłankami w ujęciu ogólnym (uniwersalnym), a zindywidualizowanymi przesłankami, dotyczącymi sytuacji powódki. Z tej przyczyny zarzuty pozwanego nie mogły odnieść zamierzonego skutku.

Sąd Apelacyjny nie dopatrzył się także przesłanek przemawiających za przyznaniem zadośćuczynienia w wysokości żądanej przez powódkę. Przyznane zadośćuczynienie uwzględnia wskazywane w apelacji przez powódkę kryteria w stopniu prawidłowym, zaś przeciwne twierdzenia skarżącej stanowią jedynie nieuzasadnioną polemikę ze stanowiskiem Sądu I instancji. Za niewystarczający w tym kontekście należy uznać argument apelacji, odwołujący się do kwot przyznanych tytułem zadośćuczynienia za krzywdę przez sąd w innych sprawach, z odmiennie ukształtowanym stanem faktycznym, gdyż w żaden sposób nie podważa ustalonej na gruncie niniejszej przez Sąd I instancji odpowiedniej sumy zadośćuczynienia dla powódki. Zarzut zaniżenia wysokości zasądzonego zadośćuczynienia mógłby zostać uwzględniony tylko w razie wykazania oczywistego naruszenia kryteriów jego ustalania przez Sąd I instancji, czego skarżąca w rozpoznawanej sprawie nie wykazała. Zarzuty skarżącej – w omawianej powyżej kwestii - nie zasługiwały więc na uwzględnienie.

Reasumując Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 kpc oddalił apelacje stron w zakresie dotyczącym zadośćuczynienia dla powódki (...) (pkt II sentencji wyroku).

Rację ma natomiast skarżący kwestionując wysokość zadośćuczynienia przyznanego (...). Nie ulega wątpliwości, że strata ojca stanowiła dla powódek źródło (...). Niemniej jednak poczynione w sprawie ustalenia faktyczne prowadzą do wniosku, że omawiane zdarzenie w dalszej perspektywie czasowej nie wpłynęło drastycznie na funkcjonowanie powódek w życiu rodzinnym i społecznym w ten sposób, że całkowicie wyłączyło je z tych obszarów aktywności czy też zmusiło do podjęcia radykalnych zmian w dotychczasowym trybie życia, zwłaszcza gdy weźmie się pod uwagę chociażby to, (...). W świetle okoliczności niniejszej sprawy nie sposób przyjąć, by żałoba powódek przebiegała w szczególnie nietypowy i powikłany sposób oraz by towarzyszące jej odczucia wykroczyły stopniem nasilenia i czasem trwania poza typowe związane z doznaną stratą. Wprawdzie w początkowej fazie żałoby nasilenie (...) u powódek było znaczne, jednak obecnie wróciły one do normalnego toku życia. Mając powyższe na uwadze Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 § 1 kpc zmodyfikował zaskarżony wyrok w części dotyczącej zadośćuczynienia na rzecz powódek (pkt I ppkt 1 i 2 sentencji wyroku), zaś w pozostałym zakresie oddalił apelację pozwanego (pkt II sentencji wyroku).

Nie zasługiwały natomiast na uwzględnienie zarzuty powódek kwestionujące wysokość przyznanego im zadośćuczynienia. Jak już wyżej wskazano nie doszło do radykalnej zmiany w życiu powódek, które w dalszym ciągu mają plany na przyszłość, (...). Słusznie zauważył Sąd I instancji, że obie córki są osobami młodymi, będącymi na początku swojej drogi życiowej, zamierzają założyć rodziny, a zatem zgodnie z naturalnym biegiem rzeczy zmieniłaby się rola (...) w ich życiu. Podnoszone w tym kontekście przez powódki argumenty o wysokości kwot przyznawanych tytułem zadośćuczynienia w innych sprawach, a zwłaszcza w sprawie(...) (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 maja 2012r.) nie mogły odnieść zamierzonego skutku. We wskazanej sprawie córki zmarłego miały bowiem w chwili jego śmierci (...), zaś na gruncie niniejszej sprawy powódki w chwili śmierci ojca były już osobami dorosłymi i ukształtowanymi oraz nie zostały pozbawione dzieciństwa z jego udziałem. Z tego też względu zarzuty apelacji powódek (...) i (...) nie mogły odnieść oczekiwanego skutku, wobec czego Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 kpc oddalił ich apelację (pkt II sentencji wyroku).

Sąd Apelacyjny nie znalazł także podstaw do uwzględnienia apelacji powódek w części dotyczącej początkowej daty biegu terminu zapłaty odsetek ustawowych, który Sąd I instancji określił bez naruszenia przepisów wskazanych przez skarżące w apelacji. Zauważyć bowiem należy, że określenie wysokości zadośćuczynienia na gruncie niniejszej sprawy nastąpiło według stanu rzeczy istniejącego w dacie wyrokowania, co uzasadniało przyznanie odsetek dopiero od tej daty. Z tej przyczyny Sąd Apelacyjny także w tym zakresie na podstawie art. 385 kpc oddalił apelację powódek (pkt II sentencji wyroku)

Sąd Apelacyjny zmieniając zaskarżone orzeczenie w części rozstrzygającej o głównym żądaniu pozwu uznał jednocześnie, że brak jest podstaw do modyfikacji rozstrzygnięcia o kosztach procesu powstałych przed Sądem I instancji, ponieważ w sprawie zachodzą przesłanki uzasadniające odstąpienie od obciążania nimi powódek na zasadzie art. 102 kpc. Zarzuty pozwanego, że doszło do naruszenia art. 328 § 2 kpc przez Sąd Okręgowy pozostają w sprzeczności z treścią pisemnych motywów zaskarżonego orzeczenia, z których jasno wynika, jakimi kryteria kierował się Sąd I instancji odstępując od obciążania powódek kosztami procesu należnymi pozwanemu. Zaznaczyć nadto trzeba, że zastosowanie art. 102 kpc i sposób skorzystania z tego przepisu jest suwerennym uprawnieniem sądu orzekającego i od jego oceny zależy przesądzenie, że taki szczególny wypadek wystąpił ze względu na okoliczności rozpoznawanej sprawy i uzasadnia odstąpienie w całości albo w części od zasady obciążenia strony przegrywającej kosztami procesu. Zakwalifikowanie przypadku, jako "szczególnie uzasadnionego" wymaga rozważenia całokształtu okoliczności sprawy. Ingerencja w to uprawnienie sądu w ramach rozpoznawania środka zaskarżenia na rozstrzygnięcie o kosztach procesu nie jest wprawdzie wyłączona, jednak ogranicza się tylko do sytuacji, gdy zastosowanie przez sąd art. 102 kpc nie zostało w ogóle uzasadnione lub jeżeli nastąpiło z rażącym naruszeniem reguł przewidzianych w tym przepisie (tak Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 9 lutego 2012r., III CZ 2/12, Lex nr 1162689), zaś z sytuacją taką nie mamy do czynienia w niniejszej sprawie. Zauważyć bowiem należy, że sytuacja materialna powódek jest skromna, zaś obciążenie ich kosztami procesu należnymi pozwanemu skutkowałoby jedynie pozbawieniem ich należnego im zadośćuczynienia. Słusznie także Sąd I instancji odwołał się do charakteru żądania dochodzonego w niniejszej sprawie przez powódki. Przyjmuje się bowiem, że w przypadku roszczeń, których wysokość nie opiera się na wymiernych i oczywistych kryteriach jak i przekonanie strony o zasadność zajmowanego stanowiska mogą stanowić przesłanki przemawiające za zastosowaniem regulacji art. 102 kpc. Z tego względu zarzuty pozwanego okazały się chybione. Nie zasługiwały także na uwzględnienie zarzuty powódek dotyczące rozstrzygnięcia o kosztach procesu, albowiem nie uwzględniały one okoliczności, że ze względu na wynik postępowania to w istocie powódki obowiązane były zwrócić pozwanemu kosztu procesu.

Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 § 1 kpc zmienił zaskarżony wyrok w części rozstrzygającej o kosztach sądowych, od których zwolnione były powódki jak w punkcie I ppkt 4 sentencji wyroku i stosownie do wyniku sprawy oraz wysokości uwzględnionych roszczeń obciążył nimi pozwanego na podstawie art. 98 kpc w zw. z art.113 ust.1 ustawy z dnia 28 lipca 2005r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (tekst jednolity - Dz. U. z 2010r., Nr 90 poz. 597 ze zm.).

O kosztach postępowania odwoławczego Sąd Apelacyjny orzekł jak w punkcie III sentencji wyroku na podstawie art. 100 kpc w zw. z art. 108 § 1 kpc mając na uwadze, że apelacje obu stron były jedynie częściowo zasadne.