Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POSKIEJ

Dnia 29 czerwca 2010 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie Wydział XXV Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący SSR (del) Aleksandra Kempczyńska

Protokolant Daniel Papierkowski

po rozpoznaniu w dniu 24 czerwca 2010 r. w Warszawie

sprawy z powództwa (...) S.A. z siedzibą w W.

przeciwko Skarbowi Państwa – Generalnemu Dyrektorowi Dróg Krajowych i Autostrad

o zapłatę

I.  zasądza od pozwanego Skarbu Państwa – Generalnego Dyrektora Dróg Krajowych i Autostrad na rzecz powoda (...) S.A.z siedzibą w W.kwotę 161.629,79 zł (sto sześćdziesiąt jeden tysięcy sześćset dwadzieścia dziewięć złotych siedemdziesiąt dziewięć groszy) wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 2 kwietnia 2007 roku do dnia zapłaty;

II.  oddala powództwo w pozostałym zakresie;

III.  zasądza od pozwanego Skarbu Państwa – Generalnego Dyrektora Dróg Krajowych i Autostrad na rzecz powoda (...) S.A.z siedzibą w W.kwotę 20.481 zł (dwadzieścia tysięcy czterysta osiemdziesiąt jeden złotych) tytułem zwrotu kosztów procesu;

IV.  nakazuje pobrać od pozwanego Skarbu Państwa – Generalnego Dyrektora Dróg Krajowych i Autostrad na rzecz Skarbu Państwa – kasy Sądu Okręgowego w Warszawie kwotę 114 zł (sto czternaście złotych) tytułem części nieuiszczonych kosztów sądowych;

V.  nakazuje zwrócić na rzecz powoda (...) S.A. z siedzibą w W. z rachunku Skarbu Państwa - kasy Sądu Okręgowego w Warszawie kwotę 300 zł (trzysta złotych) tytułem nadpłaconych kosztów sądowych.

Sygn. akt XXV C 831/08

UZASADNIENIE

W pozwie wniesionym w dniu 9 lutego 2007 r. (prezentata biura podawczego) powód
(...) Spółka Akcyjnaz siedzibą w W.wniosła o zasądzenie od
pozwanego Skarbu Państwa - Generalnej Dyrekcji dróg Krajowych i Autostrad z siedzibą w
W.kwoty 161.630,06 złotych wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 1 marca 2006 r.
do dnia zapłaty oraz kosztami postępowania, w tym kosztami zastępstwa procesowego
według norm przepisanych.

W uzasadnieniu pozwu powód wskazał, że w dniu 8 lipca 2005 r. zawarł z pozwanym
umowę, na mocy której zobowiązał się do wykonania rozbudowy, wzmocnienia i
podniesienia nośności drogi krajowej nr (...)na odcinku P.- D.od km 635+586
do km 644+200 wraz z obiektami inżynierskimi - kontrakt nr 164/REH, zaś Skarb Państwa -Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad zobowiązał się do zapłaty wynagrodzenia w
kwocie 15 783 728,76 złotych wraz z podatkiem od towarów i usług według obowiązujących przepisów. Do umowy dołączone zostały Warunki Kontraktowe, zawierające m.in. Klauzulę
42, w której wyliczono Przypadki Podlegające Kompensacie. Warunki Kontraktowe nie
zawierają definicji przypadków Podlegających Kompensacie. Zdaniem powoda są to takie
zdarzenia, z wystąpieniem których wiąże się pewien uszczerbek po jego stronie, polegający
na utracie czasu niezbędnego na wykonanie robót lub z poniesieniem dodatkowych,
nieprzewidzianych wydatków. W zależności od charakteru uszczerbku Klauzula 42.2
Warunków Kontraktowych przewidywała kompensatę utraconego czasu przez wydłużenie
terminu zakończenia robót lub kompensatę wydatków przez podwyższenie wynagrodzenia.
Powód wskazywał, że w przypadku, gdy uszczerbek obejmował zarówno utratę czasu, jak i
pieniędzy, kompensata powinna polegać na jednoczesnym wydłużeniu terminu i
podwyższeniu wynagrodzenia. W trakcie wykonywania robót miały miejsce zdarzenia uznane
przez strony za Przypadki Podlegające Kompensacie, wymienione w Klauzuli 42.1 pkt f, g i
c. Wskutek zaistnienia tych zdarzeń i przedłużenia realizacji kontraktu o 178 dni powód
poniósł dodatkowe koszty na sumę dochodzona pozwem. Pozwany odmówił kompensaty tych
kosztów. (pozew k. 4-14)

W odpowiedzi na pozew pozwany Skarb Państwa - Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad wniósł o oddalenie powództwa w całości i zasądzenie kosztów
postępowania według norm przepisanych.

W uzasadnieniu pozwany podniósł, że umowa z 8 lipca 2005 r. została zawarta z
konsorcjum dwóch przedsiębiorców, wobec czego po stronie powodowej występuje
współuczestnictwo konieczne. Z powództwem powinny wystąpić obie spółki łącznie, a
ponieważ wystąpiła tylko jedna z nich, powód nie ma w sprawie legitymacji procesowej.
Ponadto pozwany wskazał, że powód powinien przewidywać, że kontrakt potrwa nawet do 4
kwietnia 2006 r., dlatego jako doświadczony wykonawca powinien uwzględnić koszty
związane z zimą w cenach jednostkowych. Termin wykonania robót został określony na 5
miesięcy od daty rozpoczęcia robót i miał nastąpić przed zimą. Mimo skrócenia okresu
realizacji wynagrodzenie powoda nie uległo obniżeniu, co w przypadku dochowania przez
powoda terminu oznaczałby dla niego realną korzyść. Wobec tego przedłużenie czasu
realizacji kontraktu nie spowodowało poniesienia przez powoda dodatkowych kosztów
związanych z przerwą zimową ponad to, co wcześniej skalkulował w ofercie i wynagrodzenie
ustalone w umowie, które obejmowało tę przerwę. Pozwany wskazał, że na skutek
nieprzewidzianych warunków terenowych i pogodowych doszło do przedłużenia terminu
trwania kontraktu o 40 dni. Dlatego termin realizacji kontraktu wypadł w okresie przerwy
zimowej i z tego powodu uległ przesunięciu na 16 czerwca 2006r. Ponieważ ceny
jednostkowe powoda zawierały już koszty przerwy zimowej, niesłuszne i niezgodne z umową
byłoby ponowne opłacanie tych kosztów. Ostatecznie pozwany uznał część roszczeń powoda związanych z przedłużeniem terminu realizacji umowy o 40 dni i wypłacił z tego tytułu kwotę wyliczoną przez powoda. Powód nie zaakceptował decyzji pozwanego i zwrócił się o
rozstrzygnięcie sporu do rozjemcy ustanowionego w umowie. Rozjemca nie uznał roszczeń
powoda. Pozwany podniósł również, że powód objął pozwem roszczenia, które wcześniej nie
były przedmiotem jego żądań, dotyczące kosztów wydłużonej dzierżawy działki przy
wiadukcie w B. na kwotę 11 000 zł oraz kosztów wydłużonej dzierżawy szalunków
i rusztowań. Ponieważ roszczenia te nie były zgłaszane przez powoda razem z poprzednimi roszczeniami, pozwany podniósł, że skoro w świetle klauzul 24 do 26 Warunków
Kontraktowych niedopuszczalne jest przedstawianie roszczeń wynikających z kontraktu w
inny niż ustalony w nich sposób i roszczenia te nie zostały zgłoszone w tym trybie, to doszło
do ich wygaśnięcia.

W piśmie procesowym z dnia 13 stycznia 2010 r. powód poinformował, że w dniu 16
listopada 2009 r. (...) SA został przejęty przez (...) SA i zgodnie z art. 492
§ 1 pkt 1 ksh (...) SA wstąpił we wszystkie prawa i obowiązki (...) SA.

Postanowieniem z dnia 22 lipca 2008 r. Sąd zdecydował o rozpoznaniu niniejszej sprawy według przepisów postępowania odrębnego w sprawach gospodarczych.

Do chwili zamknięcia rozprawy stanowiska stron nie uległy zmianie.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

W dniu 8 lipca 2005 r. powód (...) SA, tworzący wraz z
Przedsiębiorstwem Robót Drogowych (...)SA konsorcjum, zawarł ze Skarbem Państwa - Generalną Dyrekcją Dróg Krajowych i Autostrad umowę o roboty budowlane polegające na rozbudowie, wzmocnieniu i podniesieniu nośności drogi krajowej nr (...)na odcinku P.-
D.od km 635+586 do km 644+200 wraz z obiektami inżynierskimi. Umowa
stanowiła Kontrakt nr 164/REH. Integralną część umowy stanowiły także Warunki Kontraktu
oraz Dane Kontraktowe. Roboty miały składać się z: wyrównania istniejącej jezdni przez
częściowe frezowanie lub ułożenie masy betonu asfaltowego, wykonania bloków
podpierających nowe warstwy bitumiczne z kruszywa łamanego lub niezbędnych poszerzeń
całej konstrukcji nawierzchni, likwidacji spękań siatkowych i poprzecznych, wykonania
warstwy wzmacniającej grubości 10 cm z betonu asfaltowego 0/25 mm, wykonanie warstwy
ścieralnej grubości 4 cm z mastyksu grysowego 0/12,8 mm, przebudowy wiaduktu
drogowego w km 641+438 nad torami linii kolejowej PKP w m. B.wraz z budową
przejazdu kolejowego kat. A w poziomie szyn w miejsce istniejącego objazdu, przebudowy
mostu na rzece G.wraz z budową drogi objazdowej z mostem tymczasowym oraz
przedłużenia istniejących przepustów pod drogą. Cena kontraktowa robót została ustalona na
kwotę 15.783.728,76 zł. Cena kontraktowa obejmowała wykonanie i zakończenie robót oraz
usunięcie wszelkich wad w sposób zgodny z postanowieniami kontraktu. Termin wykonania
umowy został określony na 5 miesięcy. Rozpoczęcie robót miało nastąpić w ciągu 28 dni od
podpisania umowy.

Warunki Kontraktu zawierały szereg szczegółowych postanowień (klauzul)
dotyczących praw i obowiązków stron umowy. Zgodnie z klauzulą 42.1 strony ustaliły, że w
toku realizacji umowy mogą zaistnieć Przypadki Podlegające Kompensacie, enumeratywnie wymienione w tej klauzuli. Do tych Przypadków strony zaliczyły m.in. sytuację, gdy warunki
terenowe są zdecydowanie bardziej niekorzystne niż można było racjonalnie przypuszczać z
informacji podanych Oferentom przed wydaniem Pisma Akceptującego (w tym sprawozdań z
Badań Terenu Budowy), na podstawie informacji dostępnych publicznie i na podstawie
oględzin Terenu Budowy (klauzula 42.1 pkt f), sytuację, gdy Kierownik Projektu wyda
polecenie zajęcia się nieprzewidzianymi warunkami spowodowanymi przez Zamawiającego
lub dodatkowymi robotami wymaganymi dla bezpieczeństwa lub z innych powodów
(klauzula 42.1 pkt g) oraz w Klauzuli 42. 1 pkt c sytuację, gdy Kierownik Projektu zarządzi
opóźnienie robót i nie wyda dokumentacji projektowej, specyfikacji lub poleceń niezbędnych do wykonania robót na czas. W klauzuli 42. 2 strony zawarły postanowienie, że jeśli
Przypadki Podlegające Kompensacie miałyby spowodować dodatkowe koszty lub uniemożliwiły zakończenie robót przed planowaną datą zakończenia, cena kontraktowa zostanie zwiększona i/lub przedłużona zostanie planowana data zakończenia. Kierownik Projektu zdecyduje, czy i o ile zwiększona zostanie cena kontraktowa i czy, i o ile należy przesunąć planowaną datę zakończenia. Zgodnie z treścią klauzuli 42.4 wykonawca tracił prawo do kompensaty w takim stopniu, w jakim interesy zamawiającego zostaną narażone na szwank przez to, że wykonawca nie udzielił wczesnego ostrzeżenia ani nie współpracował z Kierownikiem Projektu.

Spory między stronami powstałe w trakcie realizacji kontraktu mogły być poddane
pod rozstrzygnięcie przez rozjemcę. Powód zgłosił rozjemcy swoje roszczenia z tytułu
kosztów poniesionych w związku z przedłużeniem czasu realizacji kontraktu. Rozjemca uznał roszczenie powoda za niezasadne. Powód odwołał się od decyzji rozjemcy.

Umowa konsorcjum zawarta w W. w dniu 6 czerwca 2005 r. pomiędzy (...) SAa Przedsiębiorstwem Robót Drogowych (...)SA stanowiła w § 5 ust. 2, że (...) SAjest w strukturze konsorcjum partnerem odpowiedzialnym, który działa za siebie oraz w imieniu i na rzecz drugiego partnera. W zakresie odpowiedzialności wobec podmiotów trzecich umowa konsorcjum w § 4 ust. 1 mówiła, że partnerzy będą wspólnie, niepodzielnie i solidarnie odpowiadać przed zamawiającym za
całość podjętych zobowiązań w ramach realizacji przedmiotu kontraktu, co nie wyklucza wzajemnych roszczeń regresowych między partnerami. Ponadto strony umowy konsorcjum postanowiły w § 2 ust. 8 umowy, że jej zawarcie nie oznacza zawarcia umowy spółki.
Dowody: umowa k. 18, Dane Kontraktowe k. 32-35, Warunki Kontraktu k. 19-31, decyzja rozjemcy k. 129, pismo powoda k. 132.

Podczas realizacji kontraktu doszło do opóźnienia wykonywanych robót o łącznie 178 dni,
w tym o 40 dni z powodu zdarzeń objętych klauzulami 42.1 pkt f i g, oraz 138 dni
z powodu przerwy zimowej wprowadzonej przez pozwanego. Podczas budowy mostu na rzece G.w P.wystąpiły nieprzewidziane przeszkody w postaci starych, niezinwentaryzowanych ścianek szczelnych drewnianych i stalowych, które uniemożliwiały usytuowanie fundamentów przyczółków mostu. Na początku sierpnia w miejscu prowadzenia robót wystąpiła powódź, która spowodowała opóźnienia w oddaniu objazdów w P.i B.. Powód wystąpił do pozwanego z roszczeniem o pokrycie kosztów związanych z przedłużeniem czasu trwania robót o 40 dni, które pozwany w większości uwzględnił,
natomiast nie uwzględnił kosztów powoda powstałych w wyniku wprowadzenia przerwy
zimowej. Podczas przerwy zimowej powód ponosił koszty związane z utrzymaniem personelu na budowie i jego zakwaterowaniem, utrzymaniem bieżących objazdów, dzierżawą mostu tymczasowego, przedłużeniem użytkowania szalunków, rusztowań i deskowań, korzystania z ochrony zaplecza i biura budowy w B.. Rusztowania i deskowania z firm (...)i (...)były używane na, budowie obiektu w B., a deskowania i rusztowania z firm (...)i dźwigary z Przedsiębiorstwa (...)na budowie
w P.. Był także utrzymywany przejazd kolejowy wraz z obsługą rogatki. Nie było możliwości zerwania umów z firmami (...), (...)i (...), które dostarczały szalunki, rusztowania i deskowania, gdyż są to nieliczne firmy na rynku, w związku z czym ponowne dostarczenie rusztowań i deskowań na plac budowy po wznowieniu prac mogłoby okazać się niemożliwe. Szalunki, rusztowania i deskowania były potrzebne do obiektu budowanego i dojazdów. Nie było możliwości zamknięcia budowy w czasie przerwy, gdyż znajdowały się na niej maszyny i urządzenia. Nie można było również zerwać umów z podwykonawcami, gdyż spowodowałoby to zabranie z placu budowy należących do podwykonawców urządzeń, które były potrzebne do podtrzymywania niewykończonego obiektu.

W związku z przedłużeniem czasu realizacji kontraktu powód poniósł dodatkowe uzasadnione technicznie i ekonomicznie wydatki w łącznej wysokości 161 629,79 zł., których pozwany nie zrekompensował. Na sumę tych kosztów złożyły się: koszty dzierżawy terenu
od PKP w wysokości 25 010 zł, łączne koszty utrzymania zaplecza w wysokości 29 508,14 zł, koszty wynajęcia działki nr (...)w B.w wysokości 11 000 zł, łączne koszty
najmu deskowań, szalunków i dźwigarów w wysokości 85 366,11 zł, koszty najmu biura w wysokości 3745,60 zł, koszty ochrony biura w wysokości 287,34 zł, koszty zakwaterowania pracowników w łącznej wysokości 6712,60 zł.

Dowody: pismo pozwanego z dnia 20.12.2005 r. k. 37, pismo pozwanego z dnia 29 grudnia 2005 r. k. 36, pismo pozwanego z dnia 18 stycznia 2006 r. k. 38, zeznania świadka A. T. k. 222-223, zeznania świadka R. M. k. 223-224, zeznania świadka P. S. k. 224-225, zeznania świadka M. P. k. 259,
zeznania świadka J. D. k. 259-263, opinia biegłego H. A. k. 327-339, faktury VATk. 40-41, 43-61, 63, 65, 67, 69, 71, 79-104, 111-113, 117-125, rachunek k. 75-77, 106-110, 114-116.

Powód wystąpił do kierownika kontraktu o rekompensatę poniesionych wydatków
związanych z przedłużeniem okresu realizacji kontraktu. Pismem z dnia 16 maja 2006 r. pozwany odmówił uznania roszczenia powoda z tytułu dodatkowych kosztów w
przedłużonym czasie trwania kontraktu.

Dowody: pismo powoda z 30 stycznia 2006 r. k. 162, pismo pozwanego z 16 maja 2006 r. k. 168 -169.

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie wyżej wymienionych dokumentów, zeznań świadków oraz opinii biegłego H. A.. Sąd uznał dołączone do a k t
dokumenty za wiarygodne, gdyż nie budziły wątpliwości co do swej autentyczności, a
ponadto nie były kwestionowane przez strony.

Zeznania świadków Sąd uznał za wiarygodne, gdyż były spójne, wzajemnie zbieżne oraz korespondowały z pozostałymi dowodami zgromadzonymi w toku postępowania.

Sąd uznał za nierzetelną i nieprzydatną opinię biegłego W. S., gdyż
biegły nie udzielił odpowiedzi na postawione mu przez Sąd pytanie w postanowieniu dowodowym z dnia 22 lipca 2008 r. - czy koszty poniesione w czasie wydłużenia kontraktu
na wykonanie rozbudowy, wzmocnienia i podniesienia nośności drogi krajowej nr (...) na odcinku P. - D. wskazane przez powoda w pozwie były zasadne. Tymczasem z treści opinii biegłego W. S. wynika, że roszczenia powoda z tytułu dodatkowych kosztów budowy wynikłych z przerwy zimowej są niezasadne. Tym samym biegły orzekł o zasadności roszczenia procesowego, a nie o zasadności poniesionych przez powoda kosztów. Stanowi to wkroczenie przez biegłego w kompetencje orzecznicze Sądu, którego biegły nie
ma wyręczać w wypełnianiu jego ustawowej roli, lecz wspierać działanie sądu swoją wiedzą specjalistyczną. Ponadto opinia biegłego W. S. nie zawiera merytorycznego uzasadnienia, biegły powtórzył jedynie pogląd pozwanego, że powód powinien uwzględnić w kalkulacji koszty związane z nadejściem zimy, nie próbując dokonać szczegółowej analizy kosztów wskazywanych przez powoda w związku z wydłużeniem kontraktu. Biegły
sporządził opinię wadliwie, w związku z czym nie może ona stanowić podstawy ustaleń faktycznych w niniejszej sprawie.

Wobec powyższego Sąd dopuścił dowód z opinii kolejnego biegłego do spraw budownictwa i cen kosztorysów celem ustalenia, czy z technicznego i ekonomicznego punktu widzenia koszty poniesione w czasie wydłużenia kontraktu na wykonanie rozbudowy, wzmocnienia i podniesienia nośności drogi krajowej nr (...) na odcinku P.-D. wskazane przez powoda w pozwie były poniesione zasadnie oraz czy w zaistniałych
okolicznościach doświadczony wykonawca, kierując się rozsądną oszczędnością mógł
takich wydatków uniknąć. Sporządzoną na podstawie tego postanowienia opinię biegłego H. A. z Biura (...) w W. Sąd uznał za rzetelną wykonaną zgodnie z postanowieniem Sądu, w sposób odpowiadający wykształceniu i kwalifikacjom wymaganym od biegłego tej specjalności i w sposób
zrozumiały dającą odpowiedź na postawione biegłemu pytania. Sąd nie podzielił podnoszonych przez pozwanego zarzutów nierzetelności opinii biegłego H. A.,
gdyż biegły przesłuchany na rozprawie w dniu 24 czerwca 2010 r. w sposób przekonujący wyjaśnił zasadność przyjętych przez siebie założeń potrzebnych do sporządzenia opinii. Z
tego względu Sąd uznał, że opinia biegłego H. A. może stanowić podstawę ustaleń faktycznych w niniejszej sprawie.

Sąd zważył, co następuje:

Powództwo w przeważającej części zasługuje na uwzględnienie.

Przed przystąpieniem do szczegółowych rozważań nad zasadnością powództwa w świetle przepisów prawa materialnego konieczne jest ustosunkowanie się do wynikłych w
toku postępowania zagadnień natury procesowej. Po pierwsze odnieść się należy do podnoszonego przez pozwanego zarzutu braku legitymacji procesowej łącznej, mającej wynikać ze współuczestnictwa koniecznego po stronie powodowej. W ocenie Sądu zarzut ten jest niezasadny. Zgodnie z art. 72 § 2 k.p.c. współuczestnictwo konieczne zachodzi wówczas, gdy sprawa przeciwko kilku podmiotom może toczyć się tylko łącznie. Współuczestnictwo konieczne stanowi odmianę współuczestnictwa materialnego, ponieważ konieczność występowania w sporze kilku podmiotów po Stornie powodowej lub pozwanej występuje wtedy, gdy normy prawnomaterialne legitymują ich tylko do wspólnego dochodzenia
roszczeń lub wspólnej obrony ich praw po stronie pozwanej. Współuczestnictwo konieczne może wynikać albo z istoty spornego stosunku prawnego, np. w procesie przeciwko współwłaścicielom lub przeciwko najemcom będącym małżonkami, albo z przepisu ustawy. Pozwany upatruje źródła współuczestnictwa koniecznego po stronie powodowej w solidarnej odpowiedzialności powoda i jego partnera w konsorcjum za wykonanie kontraktu. Istnienie solidarności wierzycieli nie przesądza jednak o koniecznym charakterze ich
współuczestnictwa procesowego w procesie o zapłatę sumy pieniężnej. W ocenie Sądu nie ulega wątpliwości, że powód oraz jego partner konsorcjalny wspólnie zaciągnęli wobec pozwanego zobowiązanie wykonania kontraktu RH/164. Zgodnie z art. 369 kodeksu
cywilnego zobowiązanie jest solidarne, jeżeli wynika to z ustawy lub z czynności prawnej. W myśl art. 367 § 1 k.c. kilku wierzycieli może być uprawnionych w ten sposób, że dłużnik
może spełnić całe świadczenie do rąk jednego z nich a przez zaspokojenie któregokolwiek z nerzycieli dług wygasa wobec wszystkich (solidarność wierzycieli). Istnienie solidarności ierzycieli lub dłużników powoduje na gruncie stosunków prawnoprocesowych, że zachodzi między nimi współuczestnictwo materialne, jeżeli więcej niż jeden spośród wierzycieli solidarnych wytoczył powództwo. Nie oznacza to jednak, że współuczestnictwo materialne
fest w takim przypadku współuczestnictwem koniecznym. Nie przesądza o tym charakter prawny współuczestnictwa materialnego opartego na solidarności wierzycieli. Już z samej treści art. 367 § 2 k.c. wynika, że powództwo o świadczenie może wytoczyć tylko jeden lub niektórzy spośród wierzycieli solidarnych. Treść tego przepisu stroi w zasadniczej sprzeczności ze stanowiskiem pozwanego w tej kwestii i czyni je nietrafnym.

Sąd nie podzielił także zarzutów pozwanego co do dopuszczalności rozpoznania roszczeń powoda zgłoszonych dopiero w pozwie a niezgłoszonych wcześniej w trybie załatwiania sporów przepisanym umową. Pozwany podnosił, że z tego powodu wygasły roszczenia powoda o zapłatę kwoty 11 000 złotych z tytułu najmu działki nr (...) przy wiadukcie w B. oraz roszczenie z tytułu kosztów wydłużonej dzierżawy szalunków
i rusztowań. Tym samym pozwany podnosi zarzut niedopuszczalności drogi sądowej dla tych roszczeń powoda. W ocenie Sądu zarzut ten jest oczywiście nieuzasadniony. Przede
wszystkim podkreślić należy, że droga sądowa cywilna jest co do zasady dopuszczalna dla wszystkich roszczeń mających oparcie w przepisach prawa cywilnego materialnego, rodzinnego, prawa pracy i ubezpieczeń społecznych. Wyłączenie dopuszczalności drogi sądowej może wynikać zatem z charakteru prawnego roszczenia lub z wyraźnego przepisu ustawy w odniesieniu do roszczeń o charakterze cywilnoprawnym. Podstawą skutecznego wyłączenia dopuszczalności drogi sądowej nie może być umowa stron. Przepisy kodeksu postępowania cywilnego mają bowiem co do zasady charakter iuris cogentis, dotyczy to także przepisów o dopuszczalności drogi sądowej. Ustalony w umowie stron tryb dochodzenia roszczeń powstających w toku realizacji kontraktu odnosi skutki jedynie inter partes. Negatywna decyzja rozjemcy nie stanowi dla Sądu powszechnego przeszkody do rozpoznania roszczeń stron umowy, niezależnie od tego, czy zostały zgłoszone w trybie umownym, czy
nie.

Kolejna kwestia natury procesowej dotyczy przepisów, według jakich powinna być rozpoznawana niniejsza sprawa. Sąd postanowił rozpoznać sprawę według przepisów o postępowaniu odrębnym w sprawach gospodarczych, uznając, że działalność Skarbu Państwa
o charakterze inwestycyjnym, prowadzona w sposób zorganizowany i ciągły z
uwzględnieniem rachunku ekonomicznego, jest działalnością gospodarczą prowadzoną przez
przedsiębiorców będących osobami prawnymi w rozumieniu art. 43 ¹ k.c. i art. 479 ² § 1 k.p.c. sprawa procesowa pozostająca w zakresie inwestycji, w ramach której inwestorem kierującym I się zasadami rachunku ekonomicznego jest pozwany Skarb Państwa wykonujący zadania własne publicznie użyteczne, sprawa jest dla niego związana z działalnością zawodową w rozumieniu tych przepisów, mimo że taka działalność nie jest nastawiona na zysk. Proces realizacji inwestycji polegającej na rozbudowie, wzmocnieniu i podniesieniu nośności drogi krajowej i rozliczenia z wykonawcą pozostaje w zakresie działalności gospodarczej Skarbu Państwa w rozumieniu powołanych przepisów. Ponieważ Sąd Okręgowy w Warszawie XX Wydział Gospodarczy odmówił przyjęcia niniejszej sprawy do rozpoznania (k. 273), Sąd wydał postanowienie o rozpoznaniu sprawy według przepisów o postępowaniu w sprawach gospodarczych.

Sąd uznał powództwo za uzasadnione. Poza sporem pozostawało w niniejszej sprawie to, że strony zawarły umowę o roboty budowlane. Zgodnie z art. 647 k.c. przez umowę o
roboty budowlane wykonawca zobowiązuje się do oddania przewidzianego w umowie
obiektu, wykonanego zgodnie z projektem i z zasadami wiedzy technicznej, a inwestor zobowiązuje się do dokonania wymaganych przez właściwe przepisy czynności związanych z przygotowaniem robót, w szczególności do przekazania terenu budowy i dostarczenia
projektu oraz do odebrania obiektu i zapłaty umówionego wynagrodzenia. Umowa stron, poza ustaleniem wysokości wynagrodzenia wykonawcy, tj. konsorcjum składającego się z powoda
i Przedsiębiorstwa Robót Drogowych (...) SA, zawierała w Warunkach Kontraktowych także postanowienia regulujące kwestie związane z rekompensowaniem wykonawcy skutków niekorzystnych dla niego zdarzeń. Zagadnienia te regulowały klauzule 42.1 pkt a-l do 42.4. Kwestią sporną między stronami był sposób udzielania wykonawcy kompensaty za zdarzenia, o których mowa w klauzuli 42.1, zwane Przypadkami Podlegającymi Kompensacie. Mechanizm udzielania kompensaty ustanowiony został w klauzuli 42.2, zgodnie z którą ”jeśli przypadki podlegające kompensacie miałyby spowodować dodatkowe koszty lub uniemożliwiły zakończenie robót przed planowaną datą zakończenia, cena kontraktowa zostanie zwiększona i/lub przedłużona zostanie planowana data zakończenia. Kierownik projektu zdecyduje, czy i o ile zwiększona zostanie cena kontraktowa, i czy, i o ile należy przesunąć planowaną datę zakończenia."

Spór między stronami dotyczył wykładni tego postanowienia umowy. Zgodnie z art.
65 § 2 k.c. przy wykładni umów należy badać zgodny zamiar stron i cel umowy, aniżeli
opierać się na jej dosłownym brzmieniu. Przy wykładni woli stron ujętej w umowie pisemnej sens oświadczeń ustala się przyjmując za podstawę wykładni przede wszystkim tekst
dokumentu, a podstawowe znaczenie przypada językowym regułom znaczeniowym.
Wykładni poszczególnych wyrażeń dokonuje się zarazem z uwzględnieniem całego kontekstu oraz związków treściowych występujących między postanowieniami zawartymi w tekście, a zatem nie można przyjąć takiego znaczenia interpretowanego zwrotu, które pozostawałoby w sprzeczności z pozostałymi składnikami wypowiedzi zawartymi w tekście umowy (tak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 23 kwietnia 2009 r., sygn. akt IV CSK 558/08, publ. Lex
512966).

W ocenie Sądu sporna klauzula 42.2 powinna być wykładana w ten sposób, że jeżeli zajdzie Przypadek Podlegający Kompensacji, to sposób kompensacji uzależniony jest od skutków, jakie ten Przypadek wywołał dla wykonawcy. Jeżeli zatem Przypadek Podlegający Kompensacji spowodował zarazem opóźnienie realizacji kontraktu i dodatkowe koszty, to kompensacja może nastąpić przez zastosowanie obu jej sposobów, czyli przesunięcia daty zakończenia robót i zwiększenie ceny kontraktowej. Wniosek taki wynika z samego tekstu przedmiotowej klauzuli, w której wyraźnie przewidziano dwie grupy negatywnych skutków Przypadków Podlegających Kompensacji i odpowiadające im dwa sposoby kompensacji tych skutków. Jednocześnie strony nie postanowiły, że w odniesieniu do każdego Przypadku Podlegającego Kompensacji wykonawca będzie uprawniony tylko do jednego ze sposobów kompensacji. Strony natomiast wyraźnie dopuściły ewentualność wystąpienia jednoczesnego obu skutków zaistnienia Przypadku Podlegającego Kompensacji, mianowicie opóźnienia realizacji kontraktu i powstania dodatkowych kosztów. Na takie znaczenie spornej klauzuli wskazuje użycie spójnika „lub" między wyrażeniami „miałyby spowodować dodatkowe koszty" a „uniemożliwiły zakończenie realizacji kontraktu przed planowaną datą
zakończenia" w tekście klauzuli 42.2. Oceny tej nie zmienia użycie w dalszej części klauzuli pomiędzy wyrażeniami „cena kontraktowa zostanie zwiększona" a „przedłużona zostanie planowana data zakończenia" jednocześnie spójników „i" oraz „lub". Takie sformułowanie
nie różni się pod względem znaczeniowym od zastosowania samego spójnika „lub",
natomiast wyraźnie wskazuje, że zamiarem stron było zapewnienie wykonawcy pełnej kompensacji wszystkich przewidywanych skutków zajścia Przypadku Podlegającego Kompensacji. W ten sposób strony wykreowały umowny mechanizm odszkodowawczy, którego istota polegała na tym, że służył do wyrównywania poniesionych przez wykonawcę uszczerbków tylko w przypadku zaistnienia enumeratywnie wskazanych przez strony
zdarzeń, wymienionych w umowie. Stanowił on niewątpliwie element treści łączącego strony zobowiązania.

Odmowa wykonania zobowiązania w tym zakresie, w sytuacji, kiedy zaistniał Przypadek Podlegający Kompensacji, stanowi nienależyte wykonanie zobowiązania. Między stronami nie było sporu co do tego, że nastąpiły Przypadki Podlegające Kompensacie, o których mowa w klauzuli 42.1 pkt f i g. Z tego tytułu pozwany udzielił powodowi
kompensaty czasowej oraz w części kompensaty pieniężnej. Sporną kwestią było natomiast
to, czy wprowadzona na budowie przerwa zimowa stanowi Przypadek Podlegający Kompensacie i czy w związku z tym pozwany był zobowiązany do udzielenia powodowi z
tego tytułu przewidzianej umową kompensaty. W ocenie Sądu wprowadzenie przez pozwanego przerwy zimowej stanowiło Przypadek Podlegający Kompensacie, o którym
mowa w klauzuli 42.1 pkt c. Z jej treści wynika, że Przypadkiem Podlegającym Kompensacie jest każde zarządzenie opóźnienia robót przez kierownika projektu i niewydanie
dokumentacji projektowej lub poleceń niezbędnych do wykonania robót na czas. Wprowadzenie przerwy zimowej spełnia zdaniem Sądu przesłanki określone w cytowanej klauzuli. Nie ulega wątpliwości, że przerwa zimowa została wprowadzona przez pozwanego i w związku z jej wprowadzeniem nie było możliwości ukończenia robót w terminie przewidzianym w umowie. Jednocześnie zauważyć należy, że umowa stron nie została rozwiązana, tudzież powód nie został zwolniony z zobowiązania. Wobec tego oczekiwał polecenia podjęcia robót. Z uwagi na złożoność procesu technologicznego budowy czy remontu drogi, powód zmuszony był zastosować rozwiązania organizacyjne i techniczne,
które zapewniłyby niezwłoczne podjęcie przerwanych robót po otrzymaniu takiego polecenia od pozwanego. Jak wynika z opinii biegłego H. A. powód zastosował prawidłowe
w zaistniałej sytuacji rozwiązania i poniósł przy tym uzasadnione tym koszty dodatkowe. Pozwany zobowiązany był zatem udzielić powodowi nie tylko kompensaty w postaci przesunięcia planowanej daty zakończenia robót, lecz także w postaci pokrycia dodatkowych kosztów poniesionych przez powoda. Spełnienia tego obowiązku umownego pozwany odmówił.

Zgodnie z art. 471 k.c. dłużnik obowiązany jest do naprawienia szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, chyba że niewykonanie lub nienależyte wykonanie jest następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi. Odmowa zrekompensowania powodowi dodatkowych kosztów stanowi niewykonanie zobowiązania przez pozwanego. Oceniając, czy powód doznał szkody w wyniku
niewykonania zobowiązania przez pozwanego, należy ustalić, czy w majątku powoda powstał uszczerbek, którego nie byłoby, gdyby pozwany wykonał swoje zobowiązanie oraz czy
istnieje związek przyczynowy między tym uszczerbkiem a niewykonaniem zobowiązania
przez pozwanego. W ocenie Sądu powód doznał uszczerbku majątkowego w postaci nieotrzymania od pozwanego kompensaty dodatkowych wydatków poniesionych w związku z wprowadzeniem przerwy zimowej. Nie budzi także wątpliwości, że zachodzi adekwatny związek przyczynowy między niewykonaniem przez pozwanego zobowiązania a powstałym
w majątku powoda uszczerbkiem. Jednocześnie stwierdzić należy, że po stronie powoda nie zaistniały żadne podstawy do przypisania mu przyczynienia się do powstania szkody, w szczególności nie można uznać, że nieodwiezienie części rusztowań po zakończeniu prac,
przy których były potrzebne, zwiększyło rozmiar uszczerbku powoda, a więc stanowi przyczynienie się do powstania szkody. Aby uznać zachowanie poszkodowanego za przyczynienie się do powstania szkody, należy wykazać, że miało ono wszystkie cechy wyrządzenia szkody, a więc było bezprawne, zawinione, spowodowało powiększenie szkody
w majątku poszkodowanego i to powiększenie rozmiaru szkody pozostaje w związku przyczynowym z zachowanie poszkodowanego. W ocenie Sądu tego rodzaju zachowania nie można przypisać powodowi. Zgodnie z treścią opinii biegłego przedłużenie przez powoda dzierżawy rusztowań było uzasadnione technicznie, a zatem nie może zostać ocenione jako przyczynienie się do powstania szkody. Ponadto podkreślić należy, że niewykonanie zobowiązania przez pozwanego nie było następstwem okoliczności, za które nie ponosi on odpowiedzialność. W chwili, kiedy pozwany zarządził przerwanie robót na czas zimy, ziściły się przesłanki zaistnienia Przypadku Podlegającego Kompensacie z klauzuli 42. 1 pkt c, a powód nabył prawo do kompensaty powstałych z tego powodu uszczerbków. Pozwany nie wykazał zajścia okoliczności, z powodu których nie udzielił powodowi kompensaty dodatkowych kosztów, za które by nie odpowiadał.

Brak także podstaw do przyjęcia, że koszty utrzymania budowy w okresie przerwy
zimowej zostały uwzględnione w kalkulacji ceny kontraktowej. Stanowisko takie nie znajduje oparcia w materiale dowodowym, w szczególności w treści umowy stron. Pozwany nie przedstawił innych dowodów na potwierdzenie tej okoliczności. Ponadto zauważyć należy, że wkalkulowanie kosztów związanych z przerwą zimową w cenę kontraktową nie mogło mieć miejsca także z tego powodu, że strony przewidywały zakończenie robót po pięciu miesiącach od ich rozpoczęcia, tj. najpóźniej do 28 grudnia 2005 r. termin ten nie został dotrzymany z powodu powstałych opóźnień o 40 dni z przyczyn technicznych lub siły wyższej w postaci powodzi. Przerwa zimowa nie była zatem planowana w chwili zawierania umowy, została natomiast wymuszona względami technologicznymi. Nie można zatem przyjąć, że kalkulacja ceny kontraktowej obejmowała koszty przerwy zimowej.

W ocenie Sądu nie zaszła również przesłanka powodująca utratę przez powoda prawa
do kompensaty w postaci nieudzielania pozwanemu „wczesnego ostrzeżenia", o którym
mowa w klauzuli 42. 4. Utrata prawa do kompensaty na podstawie tej klauzuli następuje zgodnie z jej treścią wówczas, gdy interesy pozwanego zostaną narażone na szwank przez to, że powód nie udzielił wczesnego ostrzeżenia ani nie współpracował z kierownikiem projektu. Pomijając niejasność sformułowań zawartych w tej klauzuli stwierdzić należy, że na pozwanym spoczywał ciężar udowodnienia, że jego interesy zostały narażone na szwank
przez brak wczesnego ostrzeżenia ze strony powoda oraz że powód nie współpracował z kierownikiem projektu. Pozwany nie przedstawił dowodów na te okoliczności, wobec czego Sąd uznał, że powód nie utracił prawa do kompensaty na podstawie klauzuli 42. 4 umowy.

Wobec powyższego powództwo należało uznać za usprawiedliwione co do zasady. Odnośnie wysokości roszczenia powoda Sąd uznał, że zostało ono udowodnione niemal w całości. Dokładne przeliczenie sum wykazanych przez powoda na dołączonych do akt fakturach wykazało, że opiewają one na łączną kwotę 161 629,79 zł, a nie jak żądał powód -
161 630,06 zł. Z tego powodu Sąd w tej części powództwo oddalił.

Powód wnosił o zasądzenie odsetek od dnia 1 marca 2006 r. Zgodnie z art. 481 § 1
k.c. Jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może
żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby
opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi. Stan opóźnienia w spełnieniu świadczenia powstaje po upływie terminu jego spełnienia. Termin spełnienia świadczenia pieniężnego tytułem kompensaty skutków Przypadków Podlegających Kompensacie nie był oznaczony. Zgodnie zatem z art. 455 k.c. świadczenie powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania. Powód przed wytoczeniem powództwa nie wzywał pozwanego do spełnienia dochodzonego świadczenia,
za takie bowiem wezwanie nie mogą być uznane dołączone do akt pisma powoda z dnia 30 stycznia 2006 r. lub 14 lipca 2006 r. (k. 162-164, 170), gdyż w pismach tych nie został wskazany termin zapłaty, dodatkowo wymienione w nich kwoty są różne od tych dochodzonych w pozwie i obejmują koszty poniesione przez powoda do dnia 31 grudnia 2005 r. Wobec tego Sąd uznał, że wezwanie takie miało miejsce w chwili doręczenia pozwanemu odpisu pozwu, tj. w dniu 2 kwietnia 2007 r. (k. 149) i od tej daty zasądził na rzecz powoda odsetki ustawowe.

Orzekając o kosztach postępowania Sąd zastosował zasadę finansowej odpowiedzialności za wynik procesu. Częściowe oddalenie powództwa nie stoi temu na przeszkodzie, gdyż powód uległ pozwanemu co do swoich żądań w znikomym zakresie.

Wobec powyższego Sąd zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 20.481 zł tytułem zwrotu kosztów procesu. Na tę sumę składają się: opłata od pozwu w wysokości 8.082 zł,
zwrot kosztów zastępstwa procesowego w wysokości 3.600 zł, zwrot kosztów opinii biegłego w wysokości 8.784 zł oraz zwrot kosztów opłaty skarbowej od udzielonego pełnomocnictwa
w wysokości 15 zł.

Sąd nakazał pobranie od pozwanego kwoty 114 zł tytułem zwrotu kosztów sądowych poniesionych tymczasowo z rachunku Skarbu Państwa tytułem zwrotu wydatków
koniecznych świadkowi M. P. w związku z jego stawiennictwem na rozprawach w dniach 27 marca i 12 maja 2008 r.

Z uwagi na to, że powód na podstawie postanowienia Sądu z dnia 14 lipca 2009 r.
uiścił zaliczkę w wysokości 300 zł na poczet wynagrodzenia biegłego H. A., a następnie na podstawie postanowienia Sądu z dnia 14 stycznia 2010 r. wpłacił kwotę 8.784 zł tytułem kosztów sporządzenia opinii przez tego biegłego, powstała na rzecz powoda nadpłata zaliczki w wysokości 300 zł, którą Sąd na podstawie art. 84 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 Ir. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych.

Mając powyższe na uwadze Sąd orzekł jak w sentencji. O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie art. 98 § 1 k.p.c. w zw. z art. 108 § 1 k.p.c.