Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 28 października 2015 r.

Sąd Apelacyjny w Poznaniu III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSA Ewa Cyran /spr./

Sędziowie: SSA Marek Borkiewicz

del. SSO Katarzyna Schönhof-Wilkans

Protokolant: insp.ds.biurowości Beata Tonak

po rozpoznaniu w dniu 28 października 2015 r. w Poznaniu

sprawy A. K.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O.

przy udziale zainteresowanego S. K.

o podleganie ubezpieczeniu społecznemu

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział wO.

od wyroku Sądu Okręgowego w Poznaniu

z dnia 17 listopada 2014 r. sygn. akt VIII U 1751/14

zmienia zaskarżony wyrok i oddala odwołanie.

UZASADNIENIE

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O.. decyzją z dnia 21.02.2014r. ustalił, że A. K. od dnia 13.08.2013r. nie podlega obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym jako pracownik u S. K..

Sąd Okręgowy w Poznaniu wyrokiem z dnia 17.11.2014r. zmienił zaskarżoną decyzję i ustalił, że A. K. podlegała obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym z tytułu zatrudnienia w gospodarstwie rolnym S. K. od 13.08.2013r.

Podstawę rozstrzygnięcia stanowiły następujące ustalenia i argumentacja prawna:

A. K. na stałe zamieszkuje w R. przy ul. (...). Pozostaje w związku małżeńskim z T. K. - synem zainteresowanego S. K. i pasierbem W. K..

Zainteresowany S. K. prowadzi wspólnie z żoną W. K. gospodarstwo rolne w S. o powierzchni około 20 ha.

Jest właścicielem gospodarstwa rolnego. W dniu 13.08.2013r. zawarł z odwołującą umowę o pracę na czas nieokreślony w pełnym wymiarze czasu pracy, na stanowisku pomocy domowej, za wynagrodzeniem 2.000 zł brutto. Od tego samego dnia odwołująca została zgłoszona do ubezpieczeń społecznych.

Wcześniej, od kwietnia do lipca 2013r. odbywała staż w Urzędzie Pracy, a przedtem w przedszkolu. Mąż odwołującej poszukiwał pracy, zawiesił swoją działalność, gdyż nie przynosiła zysków.

S. K. podjął decyzję o zatrudnieniu synowej z uwagi na chorobę żony, która zgłosiła się do Poradni (...) Szpitala (...) w R. w dniu 27.08.2013r. z urazem stopy. Urazu tego doznała na początku sierpnia, kiedy to podczas zbioru kukurydzy spadła z przyczepy i poobijała się. Poszła na zwolnienie, licząc, że dostanie odszkodowanie.

Od 2014r. W. i S. K. uprawiają zboże . Wcześniej uprawiali pomidory i odstawiali je do skupu. Także prowadzili ich bezpośrednią sprzedaż.

Zainteresowany i jego żona mają syna w wieku (...) lat.

Wcześniej na terenie gospodarstwa mieszkały dzieci W. K. w wieku (...) i (...) lata, które pomagały w gospodarstwie. (...) córka D. opiekowała się najmłodszym synem K.. Syn żony zainteresowanego w 2013r. zamieszkał w G., a córki wyprowadziły się wcześniej.

Do zakresu obowiązków odwołującej A. K. należało prowadzenie gospodarstwa domowego - sprzątanie kuchni, opieka nad młodszym synem, pomoc w pracach polowych, oporządzanie podwórka, praca w polu, segregowanie pomidorów.

Odwołująca zazwyczaj pracowała od godziny 8:00 do 15:00 albo 16 :00

Od dnia 07.11.2013r. odwołująca przebywała na zwolnieniu lekarskim w związku z ciążą i wówczas teściowie dowiedzieli się o jej ciąży.

Na jej miejsce do pracy w gospodarstwie rolnym przyjechała matka zainteresowanego. Mąż odwołującej w tym czasie remontował mieszkanie, które wraz z odwołującą otrzymali w prezencie od zainteresowanego.

Sąd Okręgowy powyższy stan faktyczny ustalił w oparciu o zeznania świadków, odwołującej, zainteresowanego oraz dokumentów zawartych w aktach pozwanego.

Sąd dał wiarę wszystkim zeznaniom, które znajdowały potwierdzenie w dowodach z dokumentów.

W tym stanie faktycznym Sąd Okręgowy stwierdził, że istota sporu sprowadzała się do rozstrzygnięcia, czy faktycznie zachodziły podstawy do objęcia odwołującej obowiązkowymi ubezpieczeniami społecznymi.

Sąd odwołał się do przepisów ustawy z dnia 13.10.1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2013r., poz. 1442) - art. 6, art8, art.11, 12 oraz art.13 ustawy.

Przytoczył treść art. 2 i art. 22 k. p. definiujących pojęcie pracownika i stosunku pracy.

Wskazał na orzecznictwo Sądu Najwyższego w kwestii fikcyjnych umów o pracę.

W świetle powyższego rozważał, czy zawarta przez odwołującą umowa o pracę miała charakter fikcyjny. W ocenie Sądu I instancji, przy zawarciu umowy zostały dochowane wszystkie wymogi formalne, były odprowadzane składki do ZUS oraz zaliczki na podatek dochodowy, a odwołująca faktycznie świadczyła pracę w gospodarstwie rolnym zainteresowanego. Powodem jej zatrudnienia była choroba żony zainteresowanego.

Sąd Okręgowy wskazał, że żaden przepis w polskim ustawodawstwie nie zakazuje zawierania umów o pracę z osobami bliskimi, członkami rodziny.

Zdaniem Sądu Okręgowego, w postępowaniu dowodowym nie zostało wykazane, że umowa o prace była pozorna, czy też została zawarta w celu obejścia przepisów ustawy i uzyskania świadczeń z ubezpieczenia społecznego.

Dlatego na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. Sąd Okręgowy zmienił zaskarżoną decyzję i orzekł jak w sentencji.

Powyższy wyrok zaskarżył apelacją organ rentowy zarzucając: naruszenie prawa materialnego tj. art.6 ust.1 pkt.5, art.12, art.38 ust.1, art.68 ust.1 pkt.1 a, art.83 ust.1 pkt.1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz art. 58 §1 i art. 83 §1 k.c.

Wskazując na powyższą podstawę apelacji wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie odwołania.

W uzasadnieniu apelacji organ rentowy powołał się na zapisy w dokumentacji lekarskiej - historii choroby z Poradni Chirurgicznej Szpitala (...) w R., z którego wynika, iż W. K. doznała urazu stopy dopiero pod koniec sierpnia, a więc po zawarciu umowy o pracę. Ponadto, z zeznań zainteresowanego wynika, że wykonywane czynności przez odwołującą stanowiły pomoc świadczoną rodzinie, nie były wykonywaniem obowiązków pracowniczych.

Pełnomocnik wnioskodawczyni w odpowiedzi na apelacje domagał się jej oddalenia i zasądzenia kosztów zastępstwa procesowego.

SĄD APELACYJNY ZWAŻYŁ, CO NASTĘPUJE:

Wywodom apelacji nie można odmówić słuszności.

W rozpoznawanej sprawie spór sprowadzał się do wyjaśnienia kwestii, czy odwołująca A. K. od dnia 13.08 2013r. posiadała status pracownika w rozumieniu art.2 k. p. zatrudnionego przez zainteresowanego S. K. będącego jej teściem i czy, w związku z tym podlegała obowiązkowemu ubezpieczeniu społecznemu (art.6 ust.1 pkt.1 w związku z art. 8 ust.1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych) wynikającemu z zawartej przez strony umowy o pracę.

Sąd Okręgowy przyjął, że zawarta między stronami umowa o pracę nie była pozorna i w konsekwencji odwołująca podlega ubezpieczeniom społecznym.

Apelujący podnosi zarzut naruszenia prawa materialnego, ale z treści uzasadnienia apelacji wynika, iż polemizuje z oceną dowodów dokonaną przez Sąd I instancji, wskazuje na sprzeczności istotnych ustaleń z treścią zebranego w sprawie materiału, co faktycznie stanowi o stawianiu zarzutu naruszenia granic swobodnej oceny dowodów, o której mowa w art. 233 § 1 k.p.c.

Sprzeczność istotnych ustaleń Sądu z treścią zebranego w sprawie materiału ma miejsce wówczas, gdy rozstrzygnięcie Sądu I instancji jest sprzeczne z tymi istotnymi dla rozstrzygnięcia okolicznościami, które Sąd ustalił w toku postępowania albo, gdy wyprowadził logicznie błędny wniosek z ustalonych przez siebie okoliczności, albo wreszcie, gdy Sąd przyjął fakty za ustalone bez dostatecznej podstawy. Przez okoliczności w powyższym rozumieniu należy rozumieć okoliczności faktyczne. Nie zachodzie taka sprzeczność, gdy Sąd poczynił ustalenia sprzecznie z materiałem dowodowym, który – oceniając go – odrzucił.

Podnoszone zarzuty okazały się trafne.

W orzecznictwie Sądu Najwyższego utrwalił się pogląd, że postępowanie apelacyjne przeprowadzone przez Sąd I instancji zachowuje charakter postępowania rozpoznawczego (patrz uchwała składu siedmiu sędziów SN z dnia 31.01. 2008r. III CZP 49/07 –OSNCP 2008/6/55). Sąd Apelacyjny ma nie tylko uprawnienie, ale i obowiązek rozważenia na nowo całego zebranego w sprawie materiału dowodowego oraz jego własnej oceny (art. 382 k.p.c.), przy uwzględnieniu zasad wynikających z art. 233 § 1 k.p.c.

Stąd, Sąd Apelacyjny jest uprawniony, bez uzupełniania postępowania dowodowego do dokonania odmiennych ustaleń faktycznych, jak i prawnych innych, niż Sąd I instancji.

Analiza całokształtu materiału dowodowego sprawy wskazuje, że zgromadzony przed Sądem I instancji materiał nie pozwala uznać, iż A. K. od dnia 13.08. 2013r pozostawała w stosunku pracy z zainteresowanym - teściem S. K..

Zgodnie z art. 22 k.p. przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem, w miejscu i czasie przez pracodawcę wyznaczonym, a pracodawca do zatrudnienia pracownika za wynagrodzeniem. Celem zatem i zamiarem stron umowy o prace winna być faktyczna realizacja stosunku pracy w granicach zakreślonych umową, przy czym oba te elementy wyznaczają: ze strony pracodawcy – realna potrzeba ekonomiczna i umiejętności pracownika, zaś ze strony pracownika – ekwiwalentność wynagrodzenia uzyskanego ze świadczenia pracy.

Według zaś art. 8 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych za pracownika uważa się osobę pozostającą w stosunku pracy, czyli zatrudnioną przez pracodawcę. W sytuacji, gdy po zawarciu umowy o pracę pracownik podejmie pracę i ją wykonuje, a pracodawca godzi się na to, nie można mówić o pozorności i przeciwnie- pozorność występuje w przypadku nie realizowania przez pracownika czynności pracowniczych.

Apelacja słusznie kwestionuje ważność umowy o pracę z dnia 13.08.2013r., jaką zawarła odwołująca ze S. K..

Z zeznań zainteresowanego, jego żony W. K. i odwołującej (mąż odwołującej odmówił składania zeznań) wynika, że A. K. została zatrudniona na stanowisku pomocy domowej, za wynagrodzeniem dwa tysiące złotych. Do jej obowiązków należało sprzątanie kuchni, robienie zakupów, gotowanie, opieka nad młodszym synem teściów, praca w polu.

Potrzeba zatrudnienia odwołującej miała się pojawić po tym jak W. K., doznała urazu stopy na początku sierpnia. Dlatego w dniu 13.08 2013r. strony zawarły umowę o pracę, na czas nieokreślony.

Tymczasem z Historii Zdrowia i Choroby z Poradni C. – Szpitala (...) w R. sporządzonej w dniu 28.08.2013r. wynika, że żona zainteresowanego doznała urazu stopy w dniu poprzedzającym wizytę u lekarza tj. 27 sierpnia 2013r, a więc zdarzenie to nastąpiło po upływie dwóch tygodnia od spisania umowy o pracę. Nie ma podstaw aby kwestionować treść tego zapisu i to w sytuacji, gdy świadek W. K., ani jej mąż nie wyjaśnili w sposób przekonywujący rozbieżności zachodzących między ich zeznaniami a dokumentacja medyczną.

Z powyższego wynika, że powodem zawarcia umowy o pracę w dniu 13.08.2013r. była przesłanka inna , niż ta wskazywana przez strony.

Z kolei świadkowie C. M. i Z. P. będący osobami obcymi, zeznali, że widywali odwołującą w sierpniu i wrześniu 2013r. w nieruchomości K..

Świadek C. M. - zeznała, że widziała odwołującą tylko w sierpniu jak krzątała się w kuchni, gdy przychodziła po jajka, marchewkę, pomidory.( k.34)

Z kolei świadek Z. P.- mieszkający naprzeciwko zainteresowanego widywał odwołującą w sierpniu i we wrześniu „kiedy odwiedzała zainteresowanego” na jego nieruchomości i przyległym polu. Nie potrafił powiedzieć, co robiła na przyległym polu. Twierdził, że nie widział jak odwołująca pracowała. Nie widział też przy pracy na polu, a jedynie jak segregowała pomidory ( k. 57v-58).

Zeznania tych osób nie budzą zastrzeżeń, są obiektywne, pochodzą od osób, które nie mają interesu w podawaniu nieprawdy.

Zainteresowany zarówno przed zawarciem umowy z synową, jak i po przejściu jej na zwolnienie lekarskie nie zatrudniał innej osoby do pomocy na stałe. Małżonkowie K. korzystali z pomocy dzieci albo matki W. K.. S. K. stanowczo stwierdził, że nie zatrudnia nikogo w gospodarstwie rolnym. Pracuje sam. Ma maszyny i jest w stanie je obrobić. Tylko sporadycznie zatrudnia do pomidorów znajomych, siostrzenicę. Nikogo więcej z rodziny nie zatrudniał (k. 58 akt).

W spornym okresie czasu syn zainteresowanego - T. K. zawiesił swoją działalność, pozostawał bez zatrudnienia, zajmował się jedynie remontem mieszkania, które podarował ojciec (zeznania W. K. k. 34). Był więc dyspozycyjny i nie było z jego strony przeszkód, aby pomagał w gospodarstwie ojca.

Zbieżność zatrudnienia synowej z zajściem przez nią w ciążę, nie pozwala, w świetle zasad doświadczenia życiowego, na wniosek, że wystąpiła jakakolwiek inna przyczyna zawarcia umowy niż spodziewane świadczenia z ubezpieczenia społecznego. Odwołująca nie przedstawiła żadnych racjonalnych argumentów, dla których miałaby z mężem przed teściami ukryć zajście w ciążę.

Przepisy prawa pracy nie wykluczają możliwości zawierania umów o pracę między osobami najbliższymi, konieczne jest jednak dokonanie szczególnie wnikliwej oceny na podstawie ustalonych okoliczności, czy wzajemne relacje nie wskazują, że nie są one związane umową o pracę, a ich wzajemne prawa i obowiązki mają inna podstawę.

W ocenie Sądu Apelacyjnego w rozpoznawanej sprawie czynności objęte umową nie wykraczały poza wykonywanie czynności będących faktycznie świadczeniem pomocy członkom rodziny i nie wynikały z umowy o pracę.

Z poczynionych wyżej ustaleń faktycznych wynika, że strony umowy o pracę w istocie nie miały zamiaru nawiązania stosunku prawnego o cechach określonych w art. 22 §1 k. p., bowiem odwołująca nie wykonywała zatrudnienia jako pracownik.

Zawarcie umowy o pracę i zgłoszenie do ubezpieczeń społecznych nie powodują powstania obowiązku ubezpieczeń społecznych, jeżeli z okoliczności sprawy wynika, że praca nie była świadczona oraz ustalone warunki wynagrodzenia za pracę nie odpowiadały zatrudnieniu, albo zostały uzgodnione w celu uzyskania nieproporcjonalnych świadczeń z ubezpieczenia społecznego ( por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 04.10.2007r. , I UK 116/07 – OSNP 2008/23-24/355).

O tym czy, istotnie strony nawiązały stosunek pracy stanowiący tytuł ubezpieczeń społecznych nie decyduje samo formalne zawarcie umowy o pracę, wypłata wynagrodzenia, przystąpienie do ubezpieczenia i opłacenie składki, wystawienie świadectwa pracy, ale faktyczne i rzeczywiste realizowanie elementów charakterystycznych dla stosunku pracy wynikających z art. 22 §1 k.p. Ważne jest więc, aby stosunek pracy zrealizował się przez wykonywanie pracy zatrudnienia o cechach pracowniczych (wyrok SN z dnia 24.02 2010r., II UK 204/09 Lex nr 590241).

Sporna umowa była umową pozorną, skoro faktycznie nie była realizowana. Czynność prawna pozorna została uregulowana w art. 83 k. c., który stanowi, że nieważne jest oświadczenie woli złożone drugiej stronie za jej zgodą dla pozoru. Jeżeli oświadczenie takie zostało złożone dla ukrycia innej czynności prawnej, ważność woli ocenia się według właściwości tej czynności.

Reasumując, Sąd Apelacyjny uznał, że zawarta przez odwołującą od dnia 13.08.2013r. umowa miała charakter czynności pozornej, a jej celem nie było faktyczne świadczenie pracy, lecz uzyskanie podstaw prawnych do ubiegania się o świadczenia pieniężne z tytułu choroby i macierzyństwa.

W konsekwencji odwołująca nie podlega z tytułu tej umowy jako pracownik obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym.

Z tych przyczyn Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 §1 k.p.c. zmienił zaskarżony wyrok i oddalił odwołanie.