Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Decyzją częściową z dnia 31 grudnia 2013 Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, uznał za praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów, o której mowa w art. 24 ust. 2 w zw. z art. 24 ust. 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów (dalej jako uokik), działanie (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w B. polegające na niepodawaniu w umowach pożyczki (umowach o kredyt konsumencki) z obsługą w domu informacji o odsetkach w stosunku dziennym należnych (...) Spółce Akcyjnej z siedzibą w B. w przypadku odstąpienia przez konsumenta od umowy, co stanowi naruszenie art. 30 ust. 1 pkt 15 ustawy z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim (Dz. U. Nr 126, poz. 715 ze zm. –dalej jako ustawa o kredycie konsumenckim) – i nakazał zaniechanie jej stosowania.

W kolejnym II. punkcie decyzji za praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów, o której mowa w art. 24 ust. 2 w zw. z art. 24 ust. 1 uokik, Prezes UOKiK uznał następujące działania (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w B. polegające na:

1.  niepodawaniu w Formularzu informacyjnym dotyczącym kredytu konsumenckiego wykorzystywanym przy pożyczce z obsługą w domu w rubryce „koszty, które zobowiązany/a będzie Pan/i ponieść w związku z umową o kredyt” informacji o opłacie za obsługę pożyczki w domu oraz dodatkowej opłacie przygotowawczej, które konsument jest zobowiązany ponieść w związku z umową pożyczki (umową o kredyt konsumencki), co stanowi naruszenie art. 13 ust. 1 pkt 10 w zw. art. 14 ustawy o kredycie konsumenckim;

– i stwierdził zaniechanie jej stosowania z dniem 7 sierpnia 2013 r.

2.  uzależnianiu skuteczności odstąpienia od umowy pożyczki (umowy o kredyt konsumencki) z obsługą w domu od zwrotu przez konsumenta kwoty pożyczki wraz ze wszystkimi kosztami, co stanowi naruszenie art. 47 w zw. z art. 53 ust. 1, 4 i 5 ustawy o kredycie konsumenckim

– i stwierdził zaniechanie jej stosowania z dniem 15 lutego 2013 r.,

3.  podawaniu w Formularzu informacyjnym dotyczącym kredytu konsumenckiego wykorzystywanym przy potyczce z obsługą w domu oraz w umowie pożyczki z obsługą w domu nieprawdziwej informacji o wysokości rzeczywistej rocznej stopy oprocentowania, co stanowi nieuczciwą praktykę rynkową w rozumieniu art. 4 ust. 1 i art. 5 ust. 1 i 2 pkt 1 ustawy z dnia 23 sierpnia 2007 r. o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym (Dz. U. Nr 171 poz. 1206 – dalej jako u.p.n.p.r.)

– i stwierdził zaniechanie jej stosowania z dniem 15 lutego 2013 r.

4.  podawaniu w umowie pożyczki z obsługą w domu nieprawdziwej informacji o całkowitym koszcie pożyczki poprzez nieuwzględnienie w nim kosztu opłaty za obsługę pożyczki w domu i dodatkowej opłaty przygotowawczej, co stanowi nieuczciwą praktykę rynkową w rozumieniu art. 4 ust. 1 i art. 5 ust. 1 i 2 pkt 1 u.p.n.p.r. w zw. z art. 5 pkt 6 ustawy o kredycie

– i stwierdził zaniechanie jej stosowania z dniem 15 lutego 2013 r.

Z tytułu naruszenia zakazu o którym mowa w art. 24 ust. 2 w związku z art. 24 ust. 1 uokik, w zakresie opisanym w decyzji, Prezes UOKiK nałożył na (...) Spółkę Akcyjną z siedzibą w B. karę pieniężną w wysokości:

1. (...) zł za praktykę opisaną w pkt I. decyzji,

2. (...) zł za praktykę opisaną w pkt II.1. decyzji,

3. (...) za praktykę opisaną w pkt. II.2. decyzji,

4. (...) zł za praktykę opisaną w pkt II.3. decyzji,

5. (...) zł za praktykę opisaną w pkt II.4. decyzji.

Odwołanie od powyższej decyzji złożyła (...) S.A., zarzucając jej:

1.  naruszenie przepisu art. 26 ust 1 uokik w zw. z art. 24 ust 2 w zw. z art. 24 ust 1 uokik w zakresie pkt. I. decyzji poprzez niezasadne przyjęcie, że zarzucana praktyka stosowana przez (...) SA stanowi praktykę naruszająca zbiorowe interesy konsumentów;

2.  naruszenie art. 27 ust. 1 i ust 2 uokik w zakresie pkt II. decyzji poprzez wydanie decyzji stwierdzającej stosowanie praktyki naruszającej zbiorowe interesy konsumentów, w sytuacji gdy w zaistniałym stanie faktycznym brak jest podstaw do jej wydania;

3.  naruszenie przepisu art. 106 ust 1 pkt 4 uokik w związku z art. 111 uokik w zakresie pkt III decyzji poprzez niezasadne nałożenie na (...) SA kary pieniężnej w sytuacji, gdy (...) S.A. nie dopuściła się stosowania praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów;

4.  naruszenie art. 7 i 77 kpa poprzez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów, prowadzące do błędnego ustalenia stanu faktycznego, sprzecznego z zaistniałym stanem faktycznym i niezasadne przyjęcie, że działalność spółki w zakresie stosowanych przez nią praktyk naruszała zbiorowe interesy konsumentów;

5.  ewentualnie z ostrożności procesowej – naruszenie przepisu art. 106 ust 1 pkt 4 uokik w związku z art. 111 uoki w zakresie pkt III. Decyzji poprzez niezasadne nałożenie na (...) SA kary pieniężnej, gdy nałożenie kary pieniężnej było niezasadne ani celowe, albowiem (...) SA dobrowolnie zaprzestała stosowania kwestionowanych praktyk i aktywnie współdziałała z organem w toku postępowania;

6.  naruszenie przepisu art. 106 ust 1 pkt 4 uokik w związku z art. 111 uoki w zakresie pkt III. decyzji poprzez nałożenie na (...) SA kary pieniężnej w sytuacji istnienia podstaw do odstąpienia od jej wymierzania, w szczególności stwierdzonego przez Prezesa UOKiK zaniechania stosowania praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów, względnie orzeczenie kary nieproporcjonalnej do stwierdzonych naruszeń i nieuwzględniającej w dostatecznym stopniu istotnych okoliczności, w szczególności zaniechania stosowania praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów i aktywnego współdziałania z organem w toku postępowania.

W związku z powyższymi zarzutami (...) S.A. wniosła o uchylenie zaskarżonej decyzji i umorzenie postępowania ewentualnie o zmianę decyzji w pkt III poprzez odstąpienie od wymierzania kary, względnie jej obniżenie. Powódka domagała się także zasądzenia na jej rzecz kosztów postępowania.

Pozwany Prezes UOKiK wniósł o oddalenie odwołania oraz o zwrot kosztów procesu i podtrzymał stanowisko wyrażone w zaskarżonej decyzji.

Sąd ustalił co następuje:

(...) S.A. jest spółką prawa handlowego wpisaną do rejestru przedsiębiorców KRS prowadzonego przez Sąd Rejonowy dla m. st. Warszawy pod numerem: (...).

Przedmiotem działalności Spółki są pozostałe formy udzielania kredytów oraz pozostała finansowa działalność usługowa, gdzie indziej niesklasyfikowana, z wyłączeniem ubezpieczeń i funduszów emerytalnych.

W szczególności Spółka udziela pożyczek konsumentom, także z obsługą w domu, w wysokości: od (...) zł do (...) zł na okres od 20 do 60 tygodni oraz w wysokości od (...) zł do (...) zł na okres 15 lub 30 dni.

(...) S.A. prowadzi powyższą działalność na obszarze województw: (...), (...), (...), (...), (...)- (...), (...), (...)- (...), (...) i (...).

Przy zawieraniu z klientami, będącymi konsumentami umów o pożyczkę z obsługą w domu spółka posługuje się wzorcami umownymi w rozumieniu art. 384 kodeksu cywilnego zatytułowanymi Umowa o pożyczkę gotówkową (z obsługą w domu), Regulamin pożyczek gotówkowych, jak również Formularz informacyjny dotyczący kredytu konsumenckiego.

(...) S.A. posługuje się również tabelami opłat zatytułowanymi: (...) w domu (dla pożyczek udzielanych na 15 i 30 dni oraz 20, 30, 40, 50, 60 tygodni).

Powyższe wzorce umowne (...) S.A. stosowała kolejno w okresach:

⚫

od dnia 6 marca 2012 r. do dnia 14 lutego 2013 r. (dalej: wzorce umowne nr 1, w tym: Umowa o pożyczkę gotówkową nr 1, Formularz informacyjny dotyczący kredytu konsumenckiego nr 1),

⚫

od dnia 15 lutego 2013 r. do dnia 13 marca 2013 r. ( wzorce umowne nr 2, w tym: Umowa o pożyczkę gotówkową nr 2, Formularz informacyjny dotyczący kredytu konsumenckiego nr 2),

⚫

od dnia 14 marca 2013 r. do dnia 9 kwietnia 2013 r. – wzorce umowne nr 3, w tym: Umowa o pożyczkę gotówkową nr 3, Formularz informacyjny dotyczący kredytu konsumenckiego nr 3 (k.150-151, 157-158)

⚫

od dnia 10 kwietnia 2013 r. – wzorce umowne nr 4, w tym: Umowa o pożyczkę gotówkową nr 4 (k. 196-197).

Z dniem 7 sierpnia 2013 r. (...) S.A. wprowadziła do obrotu konsumenckiego nowy wzorzec umowny: Formularz informacyjny dotyczący kredytu konsumenckiego nr 4.

W Umowach o pożyczkę gotówkową nr 2, 3, 4 Spółka nie podawała informacji o kwocie odsetek w stosunku dziennym należnych (...) S.A. w przypadku odstąpienia przez konsumenta od umowy, przy czym w umowach nr (...) wartość ta była określona w stosunku dziennym przez wielkość procentową, bez podania kwoty nominalnej.

W Formularzach informacyjnych dotyczących kredytu konsumenckiego do umów pożyczki zawartych w dniach: 15 stycznia 2013 r., 18 lutego 2013 r. oraz 14 marca 2013 r. (...) S.A. nie podaje w rubryce „koszty, które zobowiązany/a będzie Pan/i ponieść w związku z umową o kredyt” informacji o opłacie za obsługę pożyczki w domu oraz dodatkowej opłacie przygotowawczej, które konsument jest zobowiązany ponieść w związku z umową pożyczki.

W Formularzach informacyjnych dotyczących kredytu konsumenckiego do umów pożyczki zawartych w dniu 18 października 2013 r. Spółka w ww. rubryce informuje o opłacie za obsługę pożyczki w domu oraz dodatkowej opłacie przygotowawczej.

W Umowach o pożyczkę gotówkową nr 1 Spółka w pkt. 34 wpisała postanowienie o treści: „ W przypadku gdy Pożyczkobiorca nie zwróci Pożyczkodawcy należności wynikających z odstąpienia od umowy w terminie, o którym mowa w punkcie 32, odstąpienie to uznaje się za niewiążące, a Pożyczkobiorca zobowiązany będzie do spłaty pożyczki wraz ze wszystkimi kosztami zgodnie z jej harmonogramem.” Tej treści postanowienie, nie znalazło się w później stosowanych wzorcach nr 2, 3 i 4.Umowy o pożyczkę gotówkową.

W Umowach o pożyczkę gotówkową nr 1 oraz Formularzach informacyjnych dotyczących kredytu konsumenckiego sporządzanych do tych umów (...) S.A. deklarowała niższy, niż faktycznie wynosił, wskaźnik (...) . W kolejnych wzorcach stosowanych przez powoda w późniejszym okresie tj zarówno w umowach jak i Formularzach informacyjnych dotyczących kredytu konsumenckiego podawana była rzeczywista roczna stopa oprocentowania równa faktycznemu wskaźnikowi (...).

W pkt. 8 Umowy o pożyczkę gotówkową nr 1 Spółka stosowała postanowienie o treści: „ Całkowity koszt pożyczki składa się z oprocentowania oraz opłaty przygotowawczej. Opłata za obsługę pożyczki w domu oraz dodatkowa opłata przygotowawcza jako opcjonalne nie zaliczają się do Całkowitego kosztu pożyczki”. W późniejszych wzorcach umów powód w całkowitym koszcie pożyczki uwzględniał zarówno opłatę przygotowawczą jak i dodatkową opłatę przygotowawczą a także opłatę za obsługę pożyczki w domu (pkt 7 Umów o pożyczkę gotówkową nr 2, 3 i 4).

Po wydaniu zaskarżonej decyzji, z dniem 5 lutego 2014r. (...) S.A. zaczęła stosować wzorzec umowy o pożyczkę gotówkową zawierający informacje o kwocie odsetek w stosunku dziennych jakie konsument ma obwiązek zapłacić w przypadku odstąpienia od umowy (wzorzec umowy i umowa zawarta w oparciu o nowy wzorzec k. 113-117 akt sądowych).

W roku 2012 (...) S.A. osiągnęła przychód w kwocie (...) zł (zeznanie o wysokości dochodu przez podatnika podatku dochodowego od osób prawnych CIT-8, k. 147).

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił w oparciu o dowody z dokumentów zgromadzone w postępowaniu administracyjnym oraz w postępowaniu sądowym tj w szczególności w oparciu o wzorce umów oraz umowy zawarte z konsumentami w oparciu o te wzorce. Okoliczności faktyczne sprawy nie były kwestionowane przez powoda, gdyż podnoszone przez niego zarzuty w istocie nie negowały treści ustaleń dokonanych przez Prezesa UOKiK, tożsamych z tymi które poczynił Sąd, lecz ich wadliwą ocenę, a zatem dotyczyły wadliwości w zakresie wnioskowania organu o faktach, a nie wadliwości w zakresie ustaleń, na których oparto to wnioskowanie.

Sąd zważył, co następuje:

Odwołanie spółki (...) okazało się bezzasadne, gdyż pozwany Prezes UOKiK prawidłowo ustalił, że doszło do naruszenia przez stronę powodową zbiorowych interesów konsumentów.

Zasadniczo w świetle treści art. 24 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów do naruszenia zbiorowych interesów konsumentów dochodzi poprzez bezprawne działanie przedsiębiorcy godzące w interesy konsumentów, o ile to działanie wywołuje negatywne skutki w sferze praw i obowiązków konsumentów. Przy czym skutki te muszą dotykać szerszego kręgu konsumentów, czyli odnosić się do obecnych, przyszłych i potencjalnych konsumentów, a więc naruszać prawa nieograniczonej, bliżej nieokreślonej liczby konsumentów. Chroniony interes konsumentów to interes prawny rozumiany jako określone potrzeby konsumenta, które zostały uznane przez ustawodawcę za godne ochrony (tak SN w uzasadnieniu uchwały z 13 lipca 2006r III SZP 3/06, OSNP 2007, nr 1-2, poz.35).

Ustawodawca w art. 24 ust. 1 i 2 u.o.k.i.k. jako bezprawne praktyki naruszające zbiorowe interesy konsumentów wprost wskazał: stosowanie postanowień wzorców umów, które zostały wpisane do rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone, o którym mowa w art. 479 ⁴⁵ k.p.c., naruszanie obowiązku udzielania konsumentom rzetelnej, prawdziwej i pełnej informacji oraz nieuczciwe praktyki rynkowe lub czyny nieuczciwej konkurencji.

Nie budzi w sprawie niniejszej wątpliwości, że (...) S.A. jest przedsiębiorcą i że podejmuje działania w obrocie z konsumentami. Pozostaje więc do rozstrzygnięcia kwestia czy działania i zaniechania opisane w stanie faktycznym sprawy są bezprawne i czy naruszają zbiorowe interesy konsumentów.

O bezprawności w rozumieniu powołanego przepisu możemy mówić, gdy zachowanie przedsiębiorcy – czyli jego działanie jak również zaniechanie – jest sprzeczne z powszechnie obowiązującym porządkiem prawnym, a więc zarówno z normami prawnymi, jak również z zasadami współżycia społecznego i dobrymi obyczajami. Bezprawność jest przy tym obiektywnym czynnikiem, a więc niezależna jest od winy i jej stopnia, jak również bez znaczenia jest świadomość istnienia naruszeń. Bezprawność jest także niezależna od wystąpienia szkody.

Rozważenia przy ocenie bezprawności wymaga zatem kwestia, czy zachowanie przedsiębiorcy było zgodne, czy też niezgodne z obowiązującymi zasadami porządku prawnego. .

Przechodząc do oceny poszczególnych praktyk zarzucanych powódce, to należy wskazać, iż pożyczki udzielane przez powódkę podlegają reżimowi prawnemu ustawy o kredycie konsumenckim, gdyż zgodnie z art. 3 ust 2 pkt 1 tej ustawy za umowę o kredyt konsumencki uważa się w szczególności umowę pożyczki. Przy czym przez umowę o kredyt konsumencki rozumie się umowę o kredyt w wysokości nie większej niż (...) zł albo równowartość tej kwoty w walucie innej niż waluta polska, który kredytodawca w zakresie swojej działalności udziela lub daje przyrzeczenie udzielenia konsumentowi.

Ustawa o kredycie konsumencki w art. 30 wskazuje szczegółowo co powinna określać umowa o kredyt konsumencki. W szczególności poza zupełnie podstawowymi informacjami dotyczącymi essentialia negotii umowy, w umowie winny znaleźć się postanowienia dotyczące m.in. kwota odsetek należnych w stosunku dziennym (pkt 15).

Umowa powinna także określać termin, sposób i skutki odstąpienia konsumenta od umowy i związany z tym obowiązek zwrotu przez konsumenta udostępnionego przez kredytodawcę kredytu oraz odsetek (art. 30 ust 1 pkt 15). Wśród informacji musi się znaleźć także i ta wskazująca na rzeczywistą roczną stopę oprocentowania kredytu – (...) (art. 30 ust 1 pkt 7)

Kwestia odstąpienia od umowy została szczegółowo uregulowana w przepisach art. 53-59 ustawy o kredycie konsumenckim. W świetle art. 53 konsument ma prawo, bez podania przyczyny, do odstąpienia od umowy o kredyt konsumencki w terminie 14 dni od dnia zawarcia umowy a kredytodawca jest zobowiązany przy zawarciu umowy wręczyć konsumentowi wzór oświadczenia o odstąpieniu od umowy. Dla zachowania terminu do odstąpienia od umowy wystarczające jest wysłanie oświadczenia przed jego upływem pod wskazany przez kredytodawcę adres.

Przepis art. 54 stanowi natomiast, że konsument nie ponosi kosztów związanych z odstąpieniem od umowy o kredyt konsumencki, z wyjątkiem odsetek za okres od dnia wypłaty kredytu do dnia spłaty kredytu a kredytodawcy nie przysługują żadne inne opłaty, z wyjątkiem bezzwrotnych kosztów poniesionych przez niego na rzecz organów administracji publicznej oraz opłat notarialnych. Natomiast kwotę udostępnionego kredytu wraz z odsetkami w przypadku odstąpienia od umowy kredytobiorca obowiązany jest zwrócić niezwłocznie kredytodawcy, jednak nie później niż w terminie 30 dni od dnia złożenia oświadczenia o odstąpieniu od umowy.

W art. 13 ustawy o kredycie przewidziano natomiast jakie informacje obowiązany jest przekazać pożyczkodawca konsumentowi na trwałym nośniku (tj w formie Formularza o czym stanowi art. 14 ustawy) przed zawarciem umowy. Są to między innymi informacje o innych kosztach, które konsument jest zobowiązany ponieść w związku z umową o kredyt konsumencki, w szczególności o odsetkach, opłatach, prowizjach, marżach oraz kosztach usług dodatkowych jeżeli są znane pożyczkodawcy.

Dla umów o kredyt konsumencki niezwykle istotny jest przepis art. 47 ustawy o kredycie konsumenckim, w myśl którego postanowienia umowne nie mogą wyłączać ani ograniczać uprawnień konsumenta przewidzianych w ustawie.

Odnosząc powołane regulacje do ustalonych praktyk powoda, należy stwierdzić, że umowy zawierane z konsumentami nie zawierały wszystkich obligatoryjnych elementów wymaganych w treści przepisu art. 30. W szczególności w umowach tych, zawieranych w oparciu o wzorce nr 2, 3 i 4 zabrakło określenia kwoty odsetek należnej w stosunku dziennym. Jak słusznie zauważył Prezes UOKiK uniemożliwia to konsumentowi bezpośrednie i łatwe obliczenie, jaką kwotę odsetek za okres korzystania z pożyczki winien zwrócić w przypadku odstąpienie od umowy. Zgodzić się także należy z organem, że nie jest wystarczające dla spełnienia ustawowego wymogu podanie procentowej wartości odsetek w stosunku dziennym, jak czyniła to strona powodowa, skoro wyraźnie przepis nakłada obowiązek podania konkretnej kwoty. Tylko tak przedstawiona kwota odsetek w stosunku dziennym realnie umożliwia konsumentowi wyliczenie łącznej wartości sumy odsetek do zapłacenia których jest zobowiązany w razie odstąpienia od umowy.

W umowach zawieranych przez powódkę, w szczególności w Formularzu informacyjnym dotyczącym kredytu konsumenckiego, wykorzystywanym przy pożyczce z obsługą w domu, nie znalazły się także informacje o opłacie za obsługę pożyczki w domu oraz dodatkowej opłacie przygotowawczej, które konsument musiał ponieść. Formularz ten zawiera rubrykę: „koszty które zobowiązany/a będzie Pan/i ponieść w związku z umową o kredyt” jednak wbrew treści art. 13 ust 1 pkt 10 nie znalazły się tam powyższe koszty.

Opłaty te niewątpliwie mieszczą się w kosztach o jakich mowa w art. 13 ust 1 pkt 10. Świadczy o tym treść Regulamin pożyczek gotówkowych, który wskazuje w § 2 że opłata za obsługę pożyczki w domu to: wynagrodzenie pobierane przez Pożyczkodawcą od Pożyczkobiorcy w przypadku wybrania przez Klienta opcji obsługi pożyczki w domu i należne w chwili pobrania raty pożyczki . Opcja obsługi pożyczki w domu to: metoda obsługi pożyczki w domu, do wyboru przez Klienta, polegająca na dostarczaniu Kwoty do wypłaty w gotówce do domu Pożyczkobiorcy oraz spłacie rat pożyczki poprzez odbiór przez Przedstawiciela rat pożyczki w miejscu zamieszkania Klienta. Natomiast dodatkowa opłata przygotowawcza to: opłata pokrywająca koszty związane z uruchomieniem usługi obsługi pożyczki w domu oraz dostarczeniem gotówki do domu Pożyczkobiorcy.

Zatem, o ile konsument decyduje się na opcję obsługi pożyczki w domu, musi uzyskać na trwałym nośniku – tj. w formie Formularza informacyjnego, kompletną informację o kosztach jakie musi ponieść w związku z umową. Nie jest więc wystarczające, że przedstawiciel przedsiębiorcy poinformuje konsumenta ustnie o tych kosztach lub, że znajdą się one w treści umowy, gdyż żadna z tych opcji nie spełnia wymogu przekazania informacji na trwałym nośniku. Zgodzić się należy w tej kwestii z organem, że celem przekazania tych informacji konsumentowi na trwałym nośniku przed zawarciem umowy jest umożliwienie mu podjęcia świadomej decyzji co do umowy, opartej na kompletnej wiedzy o kosztach pożyczki. Posiadanie informacji o kosztach dodatkowych związanych z obsługą pożyczki w domu jest szczególnie istotne dla podjęcia decyzji o skorzystaniu z tej właśnie opcji pożyczki.

Powyższa analiza wskazuje, że opisana w pkt I i II.1. decyzji praktyka powoda polegająca na niepodaniu konsumentom rzetelnej, prawdziwej i pełnej informacji w odniesieniu do kwestii które były wymagane treścią przepisu art. 30 ust 1 pkt 15 i art. 13 ust. 1 pkt 10 ustawy o kredycie konsumenckim, faktycznie miała miejsce i stanowiła naruszenie zbiorowych interesów konsumentów.

Do podobnych wniosków Sąd doszedł analizując praktykę opisaną w pkt II.2 decyzji.

Niewątpliwie sformułowania, którymi posługuje się strona powodowa w Umowie o pożyczkę gotówkową nr 1 w odniesieniu do możliwość odstąpienia od umowy, jednoznacznie wskazują, że przedsiębiorca uzależniania możliwość odstąpienia od umowy pożyczki z obsługą w domu od zwrotu przez konsumenta kwoty pożyczki wraz ze wszystkimi kosztami w terminie 30 dni. Tymczasem treść art. 53 i 54 jednoznacznie wskazuje, że konsument powinien w tym terminie zwrócić kwotę pożyczki po złożeniu oświadczenia o odstąpieniu od umowy, jednak niezwrócenie kwoty pożyczki nie niweczy dokonanego odstąpienia od umowy.

Skoro zatem ustawodawca nie łączy skutecznego odstąpienia przez konsumenta od umowy ze zwrotem kwoty uzyskanej pożyczki w szczególności także nie uzależnia skuteczności odstąpienia od zwrotu kwoty pożyczki, to także nie może czynić tego pożyczkodawca, szczególnie, że treść art. 47 ustawy o kredycie konsumenckim nie pozwala mu wyłączać ani ograniczać uprawnień konsumenta przewidzianych w ustawie. Podawanie więc informacji, że w razie niezwrócenie kwoty pożyczki odstąpienie uznaje się za niewiążące a pożyczkobiorca zobowiązany będzie do spłaty pożyczki wraz z kosztami zgodnie z harmonogramem – jest bezprawne, gdyż sprzeczne jest z obowiązującym przepisem prawa. tj art. 53 ust 1, 4 i 5 ustawy o kredycie konsumenckim, a jednocześnie stanowi naruszenie obowiązku udzielenia konsumentom rzetelnej, prawdziwej i pełnej informacji.

Nie może zmienić oceny praktyki powoda argument, że postanowienie to stanowiło zabezpieczenie spółki przed nieuczciwymi konsumentami, którzy korzystają w ten sposób z pieniędzy spółki, pomimo odstąpienia od umowy, skoro treść regulacji ustawowych wyraźnie wyłącza taką możliwość. Należy jedynie przypomnieć, że przedsiębiorca podejmując działalność o określonym profilu i znając regulacje prawne dotyczące tego sektora, podejmuje też świadome ryzyko i godzi się na to, że jego kontrahenci – tu konsumenci będą korzystać ze swoich uprawnień ustawowych. Jeśli jednak uważa, że stanowi to dla niego zbyt duże obciążenie, to nie może swoim zachowaniem ograniczać praw podmiotowych konsumentów przyznanych mu przez ustawodawcę a jedynie może zaprzestać działalności w zakresie w jakim jest dla niego nadmiernie uciążliwa.

Reasumując, należy podzielić zapatrywania Prezesa UOKiK co do oceny praktyki powoda opisanej w pkt II.2 decyzji, jako naruszającej zbiorowe interesy konsumentów.

Jednym z kolejnych naruszeń wskazanych w decyzji Prezesa (pkt II.3 i 4) jest naruszenie art.24 ust. 1 i 2 pkt 3 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów poprzez wskazanie nieprawdziwych twierdzeń zarówno w Formularzu informacyjnym dotyczącym kredytu konsumenckiego wykorzystywanym przy pożyczce z obsługą w domu jak również w umowie pożyczki z obsługa w domu – o wysokości rzeczywistej rocznej stopy oprocentowania oraz całkowitym koszcie pożyczki poprzez nieuwzględnienie w nim kosztu opłaty za obsługę pożyczki w domu oraz dodatkowej opłaty przygotowawczej.

Zgodnie z treścią art. 30 ust. 1 pkt 7 ustawy o kredycie konsumenckim umowa pożyczki powinna określać rzeczywistą roczną stopę oprocentowania.

W myśl art. 5 pkt 12 ustawy o kredycie konsumenckim rzeczywista roczna stopa oprocentowania to całkowity koszt pożyczki ponoszony przez konsumenta, wyrażony jako wartość procentowa całkowitej kwoty pożyczki w stosunku rocznym.

Z kolei stosownie do treści przepisu art. 5 pkt 6 ustawy o kredycie konsumenckim, całkowity koszt pożyczki oznacza wszelkie koszty, które konsument jest zobowiązany ponieść w związku z umową pożyczki, w szczególności: a) odsetki, opłaty, prowizje, podatki i marże jeżeli są znane pożyczkodawcy oraz b) koszty usług dodatkowych w przypadku gdy ich poniesienie jest niezbędne do uzyskania pożyczki - z wyjątkiem kosztów opłat notarialnych ponoszonych przez konsumenta.

Powołana definicja całkowitego kosztu pożyczki oznacza dla konsumenta – który decyduje się na skorzystanie z opcji obsługi pożyczki w domu i w konsekwencji czego zobowiązany jest ponieść dodatkowe koszty takiej umowy tj. koszt obsługi pożyczki w domu oraz dodatkowej opłaty przygotowawczej – że całkowity koszt pożyczki zawiera także i te dodatkowe koszty związane z obsługą w domu. Tylko ich uwzględnienie w całkowym koszcie pożyczki faktycznie pozwala na ustalenie jakie koszty związane z umową pożyczki rzeczywiście musi ponieść konsument.

Wobec tego, że w umowach o pożyczką gotówkową nr 1, jak również formularzach informacyjnych sporządzanych do tych umów, powódka nie wliczała tych opłat do całkowitego kosztu pożyczki, to w konsekwencji także błędnie informowała konsumentów o wysokości rzeczywistej rocznej stopy oprocentowania, skoro jest ona pochodną całkowitego kosztu pożyczki ponoszonego przez konsumenta, wyrażoną jako wartość procentowa. Tak więc niewliczanie do całkowitego kosztu pożyczki opłat związanych z obsługa w domu zaniżało także wysokość rzeczywistej rocznej stopy oprocentowania.

Sąd podziela zapatrywania prawne Prezesa UOKiK w odniesieniu do opisanych wyżej praktyk strony powodowej, że stanowiły one naruszenia art. 5 ust 1 i ust2 pkt 1 upnpr. Zasadniczo stosowanie nieuczciwych praktyk rynkowych zakazane jest przez przepis art. 3 powołanej ustawy. Natomiast zgodnie z art. 4 ust. 1 upnpr, stosowana przez przedsiębiorcę wobec konsumentów praktyka rynkowa jest nieuczciwa, jeżeli jest sprzeczna z dobrymi obyczajami i w istotny sposób zniekształca lub może zniekształcić zachowanie rynkowe przeciętnego konsumenta przed zawarciem umowy, w trakcie jej zawierania lub po jej zawarciu. Przedmiotowy przepis stanowi klauzulę generalną, która w okoliczność stosowania określonej praktyki podlega stosownej konkretyzacji. Jednocześnie ustawa o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym dokonuje podziału praktyk rynkowych na wprowadzające w błąd oraz agresywne praktyki rynkowe (art. 4 ust. 2 upnpr). Praktyki rynkowe wprowadzające w błąd mogą przybrać postać czynną i bierną, tj. polegać na działaniu (art. 5 upnpr) albo zaniechaniu (art. 6 upnpr) wprowadzającym w błąd. Wskazane praktyki nie stanowią praktyk zakazanych w każdych okolicznościach w przeciwieństwie do tych określonych w art. 7 oraz art. 9 upnpr..

Zgodnie z art. 5 ust. 1 praktykę rynkową uznaje się za działanie wprowadzające w błąd, jeżeli działanie to w jakikolwiek sposób powoduje lub może powodować podjęcie przez przeciętnego konsumenta decyzji dotyczącej umowy, której inaczej by nie podjął. Stosownie do brzmienia art. 5 ust. 4 upnpr przy ocenie, czy praktyka rynkowa wprowadza w błąd, należy uwzględnić wszystkie jej elementy oraz okoliczności wprowadzenia produktu na rynek, w tym sposób jego prezentacji.

Dotychczas w orzecznictwie Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów oraz sądów wyższej instancji jak również w literaturze przedmiotu wyrażany był pogląd, że w celu wykazania, że działania przedsiębiorcy stanowią nieuczciwą praktykę rynkową o jakiej mowa w art. 5 lub 6 upnpr konieczne jest także wykazanie naruszenia klauzuli generalnej z art. 4 ust. 1 upnpr. Jednakże najnowsze orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej oraz Sądu Najwyższego dostarcza przekonywujących argumentów, że zbędne jest badanie przesłanki nieuczciwości (sprzeczności z dobrymi obyczajami)w sytuacji, gdy praktyka odnosi się do zdefiniowanych praktyk rynkowych wprowadzających w błąd, co na gruncie ustawy o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym oznacza praktyki określone w art. 5 i 6 upnpr. Dopiero praktyki rynkowe niedookreślone w ustawie należy oceniać przez pryzmat klauzuli generalnej nieuczciwej praktyki rynkowej tj art. 4 ust 1 upnpr. Na taką interpretację dyrektywy 2005/29 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 maja 2005 r. dotyczącej nieuczciwych praktyk handlowych stosowanych przez przedsiębiorstwa wobec konsumentów na rynku wewnętrznym i będącej jej implementacją Ustawy z 23 sierpnia 2008r o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym wskazał (...) w wyroku z 19 września 2013 r. w sprawie C-435/11 (...) (pkt 45) oraz Sąd Najwyższy w wyroku z 4 marca 2014 r w sprawie sygn. akt III SK 34/13 (glosa aprobująca Małgorzaty Sieradzkiej w systemie Lex). Nie wchodząc w szczegóły argumentacji najistotniejsze jest, co Sąd w składzie niniejszym podziela, że przyjęcie przeciwnego stanowiska powodowałoby w istocie pozbawienie wszelkiego praktycznego znaczenia przepisy art. 5 i 6 upnpr, skoro wystarczający dla uznania praktyk za nieuczciwe byłby przepis art. 4 ust 1 upnpr. Mając na uwadze powyższe, dążąc do jednolitości w zakresie interpretacji przepisów dyrektywy (...), której implementację na zasadzie pełnej harmonizacji stanowi ustawa o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym, Sąd doszedł do przekonania, że wystarczające dla negatywnej oceny praktyki powoda jest spełnienie przez praktykę kryteriów określonych w art. 5 upnpr.

Zakwestionowane praktyki stosowane przez powódkę kierowane było do wszystkich konsumentów. W związku z tym przeciętny konsument mógł zostać wprowadzony w błąd, ponieważ jest wysoce prawdopodobne, że decyzja dotycząca pożyczki, jest podejmowana po uzyskaniu informacji o całkowitym koszcie pożyczki i wysokości (...) będących jedynymi wymiernymi wskaźnikami pozwalającym porównać oferty różnych przedsiębiorców.

Co do nieprawdziwości twierdzeń powódki w tym zakresie, to jest oczywiste, skoro powódka do całkowitego kosztu pożyczki nie wliczała kosztu opłaty za obsługę pożyczki w domu i dodatkowej opłaty przygotowawczej. W konsekwencji także podawanie wielkości (...), będącego pochodną nieprawdziwie określonej wartości całkowitego kosztu pożyczki było twierdzeniem nieprawdziwym, a więc powódka wprowadzała konsumenta w błąd sugerując niższe koszty pożyczki niż były w rzeczywistości, co stanowi naruszenie art. 5 ust. 1 i 2 pkt. 1 ustawy o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym.

Nie jest przy tym istotne, że powódka nie posiadała oprogramowania umożliwiającego obliczanie (...) z dużą dokładnością, skoro przepis ustawy wyraźnie wskazywał sposób obliczenia wskaźnika i nie zakładał stosowania w obliczeniach przybliżeń.

Natomiast argument powoda o trudności wyliczenia (...) przez przeciętnego konsumenta, stanowi istotny argument w krytycznej ocenie zachowania powoda, gdyż właśnie to skomplikowanie stanowi o tym większym rygoryzmie w jego ustalaniu przez przedsiębiorców oferujących pożyczki konsumentom, gdyż właśnie tylko jego rzetelne wyliczenie przez każdego z nich pozwalało konsumentowi porównać w sposób prosty oferty przedsiębiorców. Porównywanie poszczególnych składników (...) i całkowitego kosztu jest utrudnione z uwagi na wielość i różnorodność danych. Natomiast jednostkowa wartość, która stanowi wypadkową wszystkich kosztów, jaką wyraża (...) i całkowity koszt – umożliwiają konsumentom porównanie różnych ofert dostępnych na rynku. Nieuwzględnienie opłaty za obsługę w domu i dodatkowej opłaty przygotowawczej w całkowitym koszcie i w konsekwencji także w (...) mogło sugerować konsumentom porównującym (...) i całkowity koszt pożyczki, że oferta powoda była korzystniejsza niż innych przedsiębiorców, pomimo tego, że faktycznie jej warunki finansowe (koszty) były mniej korzystne niż innych ofert dostępnych na rynku.

Warto w tym miejscu nadmienić, że celem wprowadzenia ujednoliconego sposobu obliczania całkowitego kosztu pożyczki i (...) przez wszystkich przedsiębiorców udzielających pożyczek było zapewnienie możliwie największej przejrzystości i porównywalności ofert i to nie tylko na rynku krajowym ale i całej Unii Europejskiej. Dostarczenie tylko jasnych, transparentnych i opartych na porównywalności warunków ofert daje konsumentowi realną możliwość wyboru tej z nich która jest dla niego najkorzystniejsza,

Spółka naruszając normy prawa i nie uwzględniając określonych wyżej kosztów w całkowitym koszcie pożyczki wprowadzała konsument w błąd, który pod wpływem nieprawdziwej informacji o wysokości całkowitego kosztu pożyczki i (...) mógł zawrzeć umowę pożyczki z (...) S.A. zamiast wybrać ofertę korzystniejszą spośród innych dostępnych na rynku ofert pożyczek, kierując się mylnym wyobrażeniem o wysokości całkowitego kosztu pożyczki, co stanowi nieuczciwą praktykę rynkową, o której mowa w art.. 5 ust. 1 i 2 pkt 1 ustawy o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym.

Nie sposób zgodzić się z powodem, że korzystający z usług (...) S.A. konsument należy do szczególnej grupy, której cechy determinują konsumenta usług powoda jako bardziej uważnego niż konsument przeciętny, posiadającego większą wiedzę i bardziej ostrożnego. Powód upatruje tej swoistości konsumenta w fakcie, że pożyczka przez niego udzielana nie jest artykułem pierwszej potrzeby i dlatego decyzja o wyborze pożyczki podejmowana jest po wcześniejszej analizie oferty. Oznacza to, że konsument taki potrafi porównać oferty firm pożyczkowych, jest rozsądny i jest w stanie wykonać proste działania matematyczne. W konsekwencji powód stawia przeciętnemu konsumentowi wymagania wyższe a więc konsument nie musi być jedynie dostatecznie dobrze poinformowanym, uważnym i ostrożnym ale oczekuje powód od niego wysokiego poziomu uwagi i ostrożności, co zdaniem powoda wypływa także z faktu, że zaciąga on istotne zobowiązania finansowe obciążające w znacznym stopniu jego domowy budżet.

W ocenie Sądu kierowanie oferty przez powoda do ogółu konsumentów, wśród których nie da się wyodrębnić jakiejś szczególnej grupy na podstawie wspólnej cechy oznacza, że w sprawie niemniejszej konsument to osoba dobrze poinformowana, uważna i ostrożna. Nie pozwala to jednak na przyjęcie, że konsument, będący kontrahentem (...) S.A. posiada wiedzę kompletną i profesjonalną w zakresie zaciąganych pożyczek. Zatem nie sposób przyjąć, że konsument pomimo nie informowania go o prawdziwej wielkości całkowitego kosztu pożyczki i (...) miał wystarczającą wiedzę aby podjąć świadomą decyzję co do dokonywanej transakcji, w szczególności, że także powinien zakładać, że te wielkości przedstawiane przez powoda nie są prawdziwe i ustalać je samodzielnie. Stawianie takiego wymogu konsumentowi prowadziłoby do usankcjonowania prawa przedsiębiorców do przekazywania konsumentom informacji nieprawdziwych, co jest w świetle reguł prawa niedopuszczalne. W sprawie niniejszej jest to tym bardziej oczywiste, że konsument otrzymywał nieprawdziwe informacje od profesjonalisty w branży pożyczek, który jak sam twierdził, miał trudności z obliczeniem wartości (...) bez specjalistycznego oprogramowania, co oznacza, że oczekiwał od konsumenta większej wiedzy niż sam posiadał.

Finalizując analizę zarzutów odwołania spółki (...) S.A. należy wskazać, że dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy nie miały znaczenia zarzuty obrazy przepisów postępowania administracyjnego przez Prezesa UOKiK. Postępowanie w przedmiocie kontroli decyzji wydanej przez Prezesa UOKiK ma bowiem charakter postępowania pierwszoinstancyjnego, gdzie Sąd samodzielnie ustala stan faktyczny w oparciu o materiał dowodowy zebrany zarówno w toku postępowania administracyjnego jak i sądowego, a następnie dokonuje jego kwalifikacji prawnej (por. wyrok SN z 19 sierpnia 2009 r., sygn. III SK 5/09). Znaczenie postępowania administracyjnego polega jedynie na tym, że warunkuje ono dopuszczalność drogi sądowej. Jedynie stwierdzenie w decyzji wydanej przez Prezesa Urzędu wad kwalifikowanych (uchybienia wskazane w art. 156 § 1 k.p.a.) skutkowałoby koniecznością jej uchylenia. Jednak takich wad Sąd w niniejszej sprawie się nie dopatrzył.

W tych okolicznościach prawidłowe było nałożenie na stronę powodową w pkt III decyzji kary za naruszenie zbiorowych interesów konsumentów przez stosowanie praktyk opisanych w pkt I i II decyzji.

Podstawę prawną dla nałożenia kary stanowił przepis art. 106 ust 1 pkt. 4 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, w myśl którego karę można nałożyć na przedsiębiorcę w wysokości nie większej niż 10 % przychodu osiągniętego w roku rozliczeniowym poprzedzającym rok nałożenia kary. Przy ustalaniu wysokości kary należy zgodnie z art. 111 powołanej ustawy uwzględnić w szczególności okres, stopień oraz okoliczności naruszenia przepisów, a także uprzednie naruszenia przepisów.

W ocenie Sądu Prezes UOKiK prawidłowo określił okoliczności, które należało wziąć pod uwagę przy wymierzaniu kary, w szczególności wagę stwierdzonych praktyk a wymierzone kary są na stosunkowo niskim poziomie. Nota bene powód tych okoliczności nie kwestionował. Natomiast podnoszony przez powodową spółkę fakt zaprzestania stosowania praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów został prawidłowo wzięty przez Prezesa UOKiK pod uwagę, natomiast nie mógł on stanowić podstawy do odstąpienia od nałożenia kary. Kara ma bowiem pełnić nie tylko funkcję przymuszająca do określonego zachowania, a więc nie tylko wymuszać zaprzestanie praktyk, ale także ma przynieść efekty prewencyjne. Ma więc zapobiegać naruszeniom prawa w przyszłości zarówno przez przedsiębiorcę na którego kara jest nakładana, ale też przez innych przedsiębiorców oferujących usługi konsumentom. Celowi temu służy między innymi publikowanie decyzji przez Prezesa UOKiK na stronie internetowej urzędu. Kara, na określonym w decyzji poziomie, zdaniem Sądu spełni swoją funkcję zarówno represyjną jak i prewencyjną i pozwala przypuszczać, że w dalszej działalności powódka będzie z większym respektem podchodziła do stosowania reguł wyznaczanych przez prawo ochrony konkurencji i konsumentów.

Na marginesie należy tylko zaznaczyć, że zaprzestanie przez (...) S.A. praktyki opisanej w pkt I decyzji już po jej wydaniu (na co powód wskazywał na rozprawie 26 listopada 2015r) nie mogło odnieść skutku prawnego, gdyż Sąd zasadniczo dokonuje oceny decyzji a tym samym i opisanego w niej zachowania przedsiębiorcy na datę wydania decyzji. Dlatego też, jeśli (...) SA w dacie wydawania decyzji nadal stosowała praktykę, to kara musiała tą okoliczność uwzględniać, gdyż świadczyło to na niekorzyść powódki, która wbrew treści jasno brzmiącego przepisu dotyczącego podawania kwoty odsetek należnych w stosunku dziennym – reguły tej nie stosowała i nie zaniechała praktyki nawet w toku postępowania administracyjnego.

Mając na uwadze przedstawione okoliczności Sąd Okręgowy w Warszawie - Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów, na podstawie art. 479 ^31a § 1 kpc oddalił odwołanie.

O kosztach postępowania Sąd orzekł w oparciu o przepis art. 98kpc, zasądzając na rzecz Prezesa UOKiK, który w całości proces wygrał, poniesione przez niego koszty niezbędne do celowej obrony, które w sprawie niniejszej ograniczały się do kosztów zastępstwa procesowego wykonywanego przez zawodowego pełnomocnika. Wysokość tych kosztów została ustalona w stawce podstawowej wynikającej z § 14 ust. 3 pkt 3 w zw. z § 2 ust. 1 i 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz. U. z 2002 r., nr 163, poz. 1349 ze zm.).

SSO Małgorzata Perdion-Kalicka