Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 28 marca 2013 r.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku – Wydział V Cywilny w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 28 marca 2013 r. w Gdańsku na rozprawie

sprawy z powództwa R. S. i M. S.

przeciwko Gminie M. T.

o zobowiązanie i zapłatę

na skutek apelacji powodów

od wyroku Sądu Okręgowego w (...)

z dnia 6 listopada 2012 r. sygn. akt I C 785/10

uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w (...), pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego.

Sygn. akt V ACa 58/13

UZASADNIENIE

Powodowie R. i M. S. domagali się zobowiązania pozwanej Gminy M. T. do złożenia oświadczenia woli, że kupuje od nich prawo wieczystego użytkowania działek gruntu oznaczonych numerami (...) w obrębie 56 o łącznej powierzchni 4.3306 ha, zapisanych w księdze wieczystej kw. nr. TO l (...)/l, położonych w T. przy ulicach (...).(...) i L. (...)oraz S. L. 1-3 wraz z własnością wzniesionych na tym gruncie budynków i budowli, za łączną cenę 34.000.000 (trzydzieści cztery miliony) złotych, przez co umowa zostaje zawarta.

Nadto domagali się zasądzenia od pozwanej na rzecz powodów solidarnie kwoty 34.000.000 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 18 marca 2009 r. do dnia zapłaty, zasądzenia od pozwanego na rzecz powodów kwoty 650.000 zł. tytułem odszkodowania za opóźnienie w wykupie nieruchomości oraz zasądzenie od pozwanej na ich rzecz kosztów procesu według norm przepisanych.

Pozwana - Gmina M. T. w odpowiedzi na pozew wniosła oddalenie powództwa i zasądzenie od powodów na jej rzecz kosztów procesu wg norm przepisanych.

W piśmie procesowym z dnia 17.01.2011 r. powódka, do stanowiska której przyłączył się w późniejszym czasie także powód, uzupełniła podstawę faktyczną zgłoszonego pozwu o wykup poprzez wskazanie jako dodatkowej podstawy roszczenia o wykup Uchwały nr (...) Rady Miasta T. z dnia 12 października 2006 r. w sprawie: miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego miasta T. dla terenów położonych w rejonie ulic: L.. Szosa L.. A. i W..

Wyrokiem z dnia 6 listopada 2012 r., zapadłym w sprawie o sygn. akt I C 785/10, Sąd Okręgowy w (...):

1. oddalił powództwo,

2. zasądził solidarnie od powodów na rzecz pozwanej kwotę 7200 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego,

3. kosztami sądowymi obciążył Skarb Państwa.

Podjęte rozstrzygnięcie, Sąd Okręgowy uzasadnił w następujący sposób:

W dniu 25.05.1999r. powodowie R. i M. małżonkowie S. wraz z małżonkami R. nabyli we współwłasności prawo wieczystego użytkowania działek gruntu oznaczonych numerami (...), (...) w obrębie 56 o łącznej powierzchni 4.3306 ha, położonych w T. przy ulicach (...) oraz z własnością wzniesionych na tym gruncie budynków i budowli.

W 1999r. przed Sądem Rejonowym w (...) dokonano zniesienia współwłasności prawa wieczystego użytkowania wyżej opisanej nieruchomości, w wyniku którego powodowie stali jedynymi współwłaścicielami prawa wieczystego użytkowania gruntu we wspólności umownej majątkowej małżeńskiej rozszerzonej.

W październiku 1999r. powodowie zawarli umowę przedwstępną sprzedaży przedmiotowego prawa wieczystego użytkowania z G. sp.zoo. w P.. Na poczet umowy przyrzeczonej powodowie otrzymali zaliczkę w kwocie 3.200.000 marek niemieckich. Zaliczki tej nie zwrócili, toczy się postępowanie sądowe, wierzytelność spółki (...) w P. jest zabezpieczona hipoteką kaucyjną umowną na przedmiotowym prawie wraz z ustawowymi odsetkami od 1.05.2000r. na kwotę 3.200.000 marek niemieckich.

W dniu 31.03.2000r. powodowie złożyli wniosek o udzielenie pozwolenia na budowę Centrum Handlowo- Usługowe (...) przy u. T., ul (...) w T..

Ostatecznie w dniu 8.04.2004r. Urząd Miasta (...) w T. wydał decyzję odmowną w sprawie zatwierdzenia projektu budowlanego i udzielenia pozwolenia na budowę tego Centrum.

Uchwałą nr (...) Rady Miasta T. z dnia 19.10.2000r. w sprawie zmiany planu zagospodarowania przestrzennego miasta T. dla terenu położonego przy ul. (...) uchwalono zmianę miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego dla obszaru oznaczonego symbolami (...), położonego przy ul. (...).

Uchwała nr (...) Rady Miasta T. z dnia 12.10.2006r. w sprawie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego Miasta T. dla terenów położonych w rejonie ulic (...) w § 18 ustaliła dla terenów oznaczonych na rysunku planu symbolem (...) przeznaczenie: podstawowe komunikacja - droga publiczna zbiorcza, wraz z linią tramwajową, dopuszczalne: zieleń urządzona, budowle i urządzenia infrastruktury technicznej (w tym niezwiązane z obsługą drogi), na wolnych powierzchniach - miejsca postojowe.

W okresie od 2004r. do marca 2007r. powodowie powstrzymywali się od jakichkolwiek form aktywności w zakresie możliwości wykorzystywania nieruchomości w sposób przewidziany w planach zagospodarowania przestrzennego.

W 2006r. Rada Miasta T. uchwaliła studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta: przedmiotowa nieruchomość jest położona w obszarze objętym funkcją usługową.

W dniu l.03.2007r. do Miejskiej (...) wpłynął wniosek powodów o podjęcie działań zmierzających do zmiany planu zagospodarowania przestrzennego przedmiotowej nieruchomości poprzez poszerzenie o zorganizowane budownictwo wielorodzinne.

Na skutek wniosku powodów Rada Miasta (...). przystąpiła do sporządzenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego dla przedmiotowego terenu.

W toku procedury planistycznej powodowie nie zgłaszali, że chcą pozostawić funkcję produkcyjną i składową terenu.

W toku procedury planistycznej powód zapoznał się z projektem i zgłosił do niego postulaty.

(...) Rada Miasta T. przyjęła miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego dla terenu położonego w rejonie ulic (...) będący w części zmianą planu zagospodarowania przestrzennego z 19.10.2000r.

Powodowie oraz (...) l sp. z o.o. w W. wnieśli pismem z dnia 21.12.2009r. o zmianę studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego dla miasta T. poprzez uwzględnienie w projektowanym studium zmiany przeznaczenia dla obszaru stanowiącego własność powodów i wprowadzenie na przedmiotowym terenie opcji lokalizacji obiektu handlowego o powierzchni sprzedaży powyżej 2000 m. kw.

W dniu 31.12.2009r. M. S. złożył skargę o stwierdzenie nieważności(...) T. nr (...). Pismem z dnia 16.07.2010r. M. S. cofnął skargę. Postanowieniem z dnia 21.07.2010r. Wojewódzki Sąd Administracyjny umorzył postępowanie.

Pismem z dnia 20.02.2009r. powodowie wezwali pozwaną do wykupu nieruchomości opisanej w petitum pozwu za łączną cenę 34.000.000 zł w oparciu o przepis art. 36 ust l pkt 2 ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym.

Pismem z dnia 18 marca 2010r. Prezydent Miasta T. złożył powodom oświadczenie o odmowie wykupu nieruchomości.

Od 2009 toczy się postępowanie egzekucyjne z nieruchomości objętej niniejszym postępowaniem z wniosku B. i M. R..

W tym stanie rzeczy, Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Oceniając zgromadzony materiał dowodowy Sąd a quo doszedł do przekonania, że prawdzie odpowiadają zeznania stron oraz świadka A. S.. Są one spójne, znajdują oparcie w stosownych dokumentach urzędowych i prywatnych, których wiarygodność nie była kwestionowana.

Należy podkreślić – dodał - że właściwy stan faktyczny był w niniejszej sprawie bezsporny, spór przeniósł się na płaszczyznę prawną.

Przechodząc do rozważań prawnych wskazał, że w myśl przepisu art. 36 ust l ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym z dnia 27.03.2003r. jeżeli, w związku z uchwaleniem planu miejscowego albo jego zmianą, korzystanie z nieruchomości lub jej części w dotychczasowy sposób lub zgodny z dotychczasowym przeznaczeniem stało się niemożliwe bądź istotnie ograniczone, właściciel albo użytkownik wieczysty nieruchomości może, z zastrzeżeniem ust. 2. żądać od gminy odszkodowania za poniesioną rzeczywistą szkodę albo wykupienia nieruchomości lub jej części. Stosownie zaś do treści przepisu art. 37 ust. 9 w/w ustawy wykonanie obowiązku wynikającego z roszczeń, o których mowa w art. 36 ust. 1-3. powinno nastąpić w terminie 6 miesięcy od dnia złożenia wniosku, chyba że strony postanowią inaczej. W przypadku opóźnienia w wypłacie odszkodowania lub w wykupie nieruchomości właścicielowi albo użytkownikowi wieczystemu nieruchomości przysługują odsetki ustawowe. Natomiast w myśl art. 37 ust 10 spory w sprawach, o których mowa w art. 36 ust. 1-3 i ust. 5. rozstrzygają sądy powszechne.

Zdaniem Sądu meriti zgodzić należy się z powodami, że określony w art. 37ust 9 ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym termin 6- miesięcy do zawarcia umowy wykupu, nie jest przeszkodą do wcześniejszego złożenia pozwu w sytuacji odmowy realizacji przez Gminę zgłoszonego roszczenia.

Jeśli zaś chodzi o podnoszony przez stronę pozwaną zarzut zmiany podstawy faktycznej roszczenia o wykup prawa użytkowania wieczystego, a co za tym idzie rozpoczęcie biegu terminu 6 miesięcznego do ewentualnej realizacji przez Miasto wniosku o wykup od nowa (art.37 ust.9 ustawy z dn. 27.03.2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym) to zdaniem Sądu I instancji nie mógł odnieść zamierzonego skutku.

W ocenie Sądu Okręgowego, przechodząc do oceny materialnoprawnej podstawy żądania wykupu przedmiotowej nieruchomości należało dokonać analizy przepisu art. 36 ust l ustawy z dnia 27.03.2003r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym. W myśl tego przepisu jeżeli, w związku z uchwaleniem planu miejscowego albo jego zmianą, korzystanie z nieruchomości lub jej części w dotychczasowy sposób lub zgodny z dotychczasowym przeznaczeniem stało się niemożliwe bądź istotnie ograniczone, właściciel albo użytkownik wieczysty nieruchomości może. z zastrzeżeniem ust. 2. żądać od gminy:

1) odszkodowania za poniesioną rzeczywistą szkodę albo

2) wykupienia nieruchomości lub jej części.

Zdaniem Sądu orzekającego oznacza to, że warunkiem koniecznym dla istnienia powyższych alternatywnych roszczeń jest:

-zmiana planu zagospodarowania przestrzennego lub uchwalenie nowego planu,

-niemożność korzystania z nieruchomości lub z jej części w dotychczasowy sposób lub zgodny z dotychczasowym przeznaczeniem,

- istotne ograniczenie w korzystaniu w nieruchomości.

Między tymi przesłankami musi zachodzić związek przyczynowy i owa niemożność korzystania lub istotne ograniczenia w korzystaniu muszą wynikać tylko i wyłącznie ze zmiany planu zagospodarowania przestrzennego lub z uchwalenia nowego planu.

Poza sporem leżał fakt zmiany planu zagospodarowani przestrzennego z 2000r. Treść owych zmian wynikająca z Uchwały (...) (...).też była bezsporna.

Sporna była natomiast kwestia tego. co należy rozumieć przez pojęcie „zmiany planu zagospodarowania przestrzennego".

Poprzednia regulacja prawna pod rządami której powstał p.z.p z 2000r. tj ustawa z dnia 7.07.1994r. o zagospodarowaniu przestrzennym w przepisie art.. l ust2 stanowiła, że w zagospodarowaniu przestrzennym uwzględnia się zwłaszcza:

l/ wymagania ładu przestrzennego, urbanistyki i architektury,

2/ walory architektoniczne i krajobrazowe,

3/ wymagania ochrony środowiska przyrodniczego, zdrowia, bezpieczeństwa ludzi i mienia,

4/ wymagania ochrony dziedzictwa kulturowego i dóbr kultury,

5/ walory ekonomiczne przestrzeni i prawo własności.

6/ potrzeby obronności i bezpieczeństwa państwa.

W miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego następowało jedynie ustalenie przeznaczenia i zasad zagospodarowania terenu. ( art. 2 ust l w/w aktu prawnego).

Natomiast ustawa z dnia(...) o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym w art. 4 ust l nakazuje, aby w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego ustalać przeznaczenie terenu, rozmieszczenie inwestycji celu publicznego oraz określenie sposobów zagospodarowania i warunków zabudowy terenu. Nadto w art. 15 ust 2 zawarła obligatoryjną treść planu.

Ujęcie w projekcie m.p.z.p. obowiązkowych ustaleń określonych w ust. 2 wymaga ustosunkowania się do każdego zagadnienia wymienionego w pkt 1-12.

A zatem w ocenie Sądu Okręgowego, jedna z głównych zmian wprowadzonych przepisami ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, w stosunku do poprzedniej regulacji dotyczy uszczegółowienia treści miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego.

Zdaniem Sądu meriti podnoszoną przez pełnomocnika powódki okoliczność, iż zmiana któregokolwiek z przewidzianych art. 15 u.p.z.p. zagadnień - jest zmianą planu mogącą powodować powstanie roszczenia przewidzianego art. 36. l ustawy należało uznać za chybioną. Teza ta pozostaje w sprzeczności z literalnym brzemieniem przepisu art. 36 ust l Ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, który nie może być analizowany bez powiązania z przepisem art. 4 ust l nakazującym ustalać przeznaczenie terenu, rozmieszczenie inwestycji celu publicznego oraz określenie sposobów zagospodarowania i warunków zabudowy terenu.

Przepis art. 36 ust. l odwołuje się jedynie do jednego ze wskazanych w powyższym przepisie pojęć „przeznaczenia terenu".

Przepisy art. 36 ust. l i ust. 3 oraz art. 37 ust. l u.p.z.p. [ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym] wiążą odpowiedzialność odszkodowawczą gmiy tylko ze szkodą spowodowaną zmianą przeznaczenia terenu.

Inne kategorie ustaleń zamieszczonych w planie miejscowym nie zostały uznane za źródło roszczeń odszkodowawczych. (por. Świderski Krzysztof, artykuł, ST.2006.9.23, Odpowiedzialność gminy z tytułu szkód spowodowanych kształtowaniem ładu przestrzennego. Teza nr 2).

Zdaniem Sądu meriti podnoszone przez stronę powodową okoliczności wskazane w piśmie procesowym z dnia 9.10.2012r.. poparte na rozprawie mają swe źródło przede wszystkim w ustaleniach zamieszczonych w planie zagospodarowania przestrzennego z 2009r. dokonanych w oparciu o zasady ochrony i kształtowania ładu przestrzennego, zasady ochrony środowiska, przyrody i krajobrazu kulturowego, zasady ochrony dziedzictwa kulturowego i zabytków oraz dóbr kultury współczesnej, wymaganiach wynikających z potrzeb kształtowania przestrzeni publicznych, parametrach i wskaźnikach kształtowania zabudowy oraz zagospodarowania terenu, szczegółowych zasadach oraz warunkach scalania i podziału nieruchomości, szczególnych warunkach zagospodarowania terenu. Jak wskazano wyżej zmiany w tych kategoriach ustaleń zawartych w planie zagospodarowania przestrzennego są obojętne z punktu widzenia normy art. 36 ust l ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym.

Zdaniem Sądu a quo z punktu widzenia roszczeń z art. 36 ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym istotne znaczenie ma również ustalenie faktycznego sposobu wykorzystywania nieruchomości, a więc tego co się z nią rzeczywiści działo do czasu wprowadzenia zmian wynikających z planu zagospodarowania przestrzennego.

Brak definicji pojęcia korzystania z nieruchomości powoduje, że należy w sposób całościowy i szczegółowy wyjaśnić, jak nieruchomość była wykorzystywana. Jeżeli nie doszło do zmiany sposobu korzystania z nieruchomości w sposób istotny w stosunku do ustalonego w toku postępowania, to właściciel nieruchomości nie poniósł szkody, a tym samym nie będzie mógł żądać wypłaty odszkodowania. (por: Z. J. J.. artykuł. (...), Roszczenia właściciela oraz użytkownika wieczystego nieruchomości związane z uchwaleniem lub zmianą miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego oraz wydaniem decyzji o warunkach zabudowy bądź lokalizacji inwestycji celu publicznego. Teza nr 3).

O korzystaniu z nieruchomości w dotychczasowy sposób można mówić wtedy, gdy mamy do czynienia z formą czynną zachowania, czyli działaniem. Ponadto pojęcie to również obejmuje formę bierną zachowania, jednak rozumianą nie jako zaniechanie, lecz jako powstrzymanie się od aktywności w zakresie możliwości wykorzystania nieruchomości w sposób przewidziany w planie. Z kolei o niemożliwości korzystania z nieruchomości (w formach wskazanych powyżej) można mówić przykładowo wtedy, gdy zgodnie z dotychczasowym planem przewidziana była możliwość zabudowy danej nieruchomości, a w nowym planie takiej możliwości już nie przewidziano. ( por. Brzezińska-Rawa Anna. glosa, FK.2011.11.68. Glosa do wyroku TK z dnia 9 lutego 2010 r., P 58/08. Teza nr l).

W przypadku powodów przez szereg lat można mówić właśnie o tym drugim rodzaju korzystania z nieruchomości czyli zaniechaniu. Powodowie nie wykorzystywali przedmiotowej nieruchomości zgodnie z przeznaczeniem wynikającym z Uchwały nr (...) T. z dnia 19.10.2000r. w sprawie zmiany planu zagospodarowania przestrzennego miasta T. dla terenu położonego przy ul. (...).

Zdaniem Sądu I instancji, powodowie stosownie do treści przepisu art. 6 kc nie wykazali, aby korzystali z przedmiotowej nieruchomości ani zgodnie z przeznaczeniem podstawowym określonym jako ogólnomiejskie usługi komercyjne oraz bazy i składy, ani przeznaczeniem dopuszczalnym parkingi ogólnodostępne, obiekty i urządzenia infrastruktury technicznej, nie realizowali też funkcji nieuciążliwego przemysłu lekkiego i składów wraz z obiektami towarzyszącymi. Poza nieudaną próbą wybudowania centrum (...) nie zawarli umów najmu, dzierżawy, nie ubiegali się o żadne pozwolenia na budowę. Zmiana planu zagospodarowania przestrzennego dokonana Uchwałą nr (...) T. z dnia 12.10.2006r. w sprawie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego Miasta T. dla terenów położonych w rejonie ulic (...). Szosa L., A. i W. nie wpłynęła również na dotychczasowy sposób wykorzystywania nieruchomości przez powodów. Uchwała ta dotyczy bowiem ul. (...). Nie dotyczy natomiast samego terenu (...). Już ogólny plan zagospodarowania przestrzennego z 1986r. przeznaczał pas drogowy tej ulicy na ulice główną i przewidywał poszerzenie jej o część (...). Należy podkreślić, że w momencie nabycia przez powodów prawa wieczystego użytkowania przedmiotowej nieruchomości, powodowie nabyli je właśnie z takim przeznaczeniem. Plan zagospodarowania z 2006r. nie zmieniał ustaleń w zakresie przeznaczenia fragmentu nieruchomości powodów opisanej w piśmie z dnia 17.01.2011 r.

Dopiero w 2007r. powodowie podjęli czynności zmierzające do zmiany planu poprzez poszerzenie dotychczasowego przeznaczenia o funkcję mieszkaniową wielorodzinną. Faktycznie jednak nadal nie podejmowali żadnych czynności jakie przysługują wieczystym użytkownikom, aż do sierpnia 2008r kiedy to zawarli umowę przedwstępną sprzedaży przedmiotowego prawa. Kupujący - (...) >

Wskazał, że Uchwała (...) z dnia 9.07.2009r. została opublikowana w Dzienniku (...) (...) w dniu(...) zgodnie z §13 ust l weszła w życie po upływie 30 dni od jej ogłoszenia w dzienniku urzędowym.

W okresie od wejścia w życie w/w wskazanej uchwały powodowie nadal nie korzystali z nieruchomości zgodnie z przysługującym im prawem wieczystego użytkowania. Podkreślił, że już w lutym 2010r., więc po niespełna 4 miesiącach od wejścia w życie w/w uchwały wystąpili z roszczeniem z art. 36 ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym. Wbrew twierdzeniom powodów zgodnie z Uchwałą (...) z 9.07.2009r.- do czasu realizacji ustaleń uchwały dopuszczono dotychczasowe użytkowanie. Powodowie z tego uprawnienia nie korzystali. Podnoszona przez powoda okoliczność, iż po zmianie planu znalazł się inwestor, który chciał wybudować sklep o powierzchni nieprzekraczającej 2000 m. kw., lecz od zamiaru odstąpił wobec szeregu ograniczeń wynikających z planu z 2009r. dotyczących zabudowy, nie została zdaniem Sądu meriti należycie wykazana. Zgodnie z regułą określoną w przepisie art. 6 kc powodowie winni wykazać okoliczności faktyczne, z których wywodzą skutki prawne. Przedłożona „koncepcja zagospodarowania terenu dla pawilonu", nosząca datę 9.11.2010r. wraz z projektowanym pawilonem handlowym zdaniem Sądu I instancji nie stanowi dowodu na to, że przyczyną niewybudowania pawilonu była zmiana przeznaczenia terenu. Jak wskazano wyżej szczegółowe warunki zabudowy są częścią planu zagospodarowania przestrzennego, lecz ustawodawca w przepisie art. 36 ust l omawianej ustawy odpowiedzialność gminy wiąże ze zmianą przeznaczenia terenu. Na marginesie należy wskazać, że powodowie nie wskazali konkretnych danych inwestora, rodzaju umowy, jaka miałaby ich łączyć z inwestorem w przedmiocie wybudowania pawilonu.

Jak wynika z poczynionych ustaleń uchwalone w 2006r. Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta określało dla terenu objętego niniejszą sprawą funkcję usługową, tożsamą z przeznaczeniem określonym w planie zagospodarowania z 2000r. jako ogólnomiejskie usługi komercyjne. Na marginesie wskazał, że przyjęcie ustaleń niezgodnych z treścią studium powinno być uznane za działania naruszające zasady sporządzania m.p.z.p. i powodować jego nieważność (zob. art. 28 ust. l u.p.z.p.). Złożony przez powodów wniosek o poszerzenie o funkcję mieszkaniową oznaczał w istocie wykluczenie uciążliwych dla tego przeznaczenia funkcji składu i nieuciążliwego przemysłu lekkiego oraz możliwości lokalizacji stacji bazowych telefonii komórkowych. Rozwiązania ujęte w m.p.z.p. powinny bowiem uwzględniać uwarunkowania wynikające wprost z przepisów prawa, zwłaszcza z regulacji ustaw szczególnych. Pod pojęciem "przepisów odrębnych", o których mowa w art. 15 ust. l ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym z dnia 27.03.2003r. kryje się szereg regulacji determinujących przyszły kształt miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego. Należy do nich zaliczyć zwłaszcza przepisy ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska (Dz. U. Nr 62. poz. 627 ze zm.), ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. Nr 162. poz. 1568 ze zm.), ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. Nr 92, poz. 880).

W istocie nastąpiła zmiana przeznaczenia terenu, co przyznała strona pozwana.

Jeśli chodzi o podnoszone przez stronę powodową zarzuty dotyczące wprowadzonych Uchwałą (...) z dnia (...) zasad i wymagań określonych w art. 15 ust 2 pk2-l0 ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym nie mogły zostać zdaniem Sądu a quo uwzględnione. Jeszcze raz podkreślił, ze przepis art. 36 ust l wiąże odpowiedzialność odszkodowawczą gminy ze zmianą przeznaczenia terenu.

Reasumując Sąd Okręgowy stwierdził, że powodowie nie wykazali stosownie do treści przepisu art. 6 kc, aby wskutek zmiany planu zagospodarowania przestrzennego nie mogli korzystać z przysługującego im prawa wieczystego użytkowania w dotychczasowy sposób lub zgodny z dotychczasowym przeznaczeniem.

Zdaniem Sądu brak jest adekwatnego związku przyczynowego między zmianą przeznaczenia terenu w rozumieniu przepisu art. 36 ust l ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym a ograniczeniem w korzystaniu z przedmiotowej nieruchomości.

Następnie Sąd a quo wskazał, że od 2009 roku toczy się postępowanie egzekucyjne z przedmiotowej nieruchomości, jest ono obecnie na etapie opisu i oszacowania. Toczy się ono na podstawie wielu tytułów wykonawczych, w tym również pochodzących z 1999r.

Powodowie już zatem o chwili nabycia przedmiotowego prawa mieli świadomość tego, iż może zostać do niego skierowana egzekucja.

Wbrew twierdzeniom powodów, mając na względzie treść przepisu art. 929 kpc należało w ocenie Sądu meriti przyjąć, iż powyższa okoliczność w znaczący sposób ogranicza możliwość korzystania z przysługującego im prawa.

Reasumując powyższe ustalenia i rozważania Sąd I instancji doszedł do przekonania, że roszczenie polegające na zobowiązaniu pozwanej Gminy M. T. do złożenia oświadczenia woli, o treści wskazanej w pozwie, jest niezasadne i powództwo oddalił. Podstawą tego rozstrzygnięcia był przepis art. 36 ust. l ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (a contrario) w zw. z art. 6 k.c.

Sąd I instancji oddalił wnioski dowodowe o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego z zakresu wyceny nieruchomości i biegłego geodety. Zdaniem Sądu przeprowadzenie tych dowodów było niecelowe i przedłużające postępowanie. Okoliczności, które miały być przedmiotem opinii biegłych, w świetle powyższych ustaleń i rozważań, nie miały znaczenia dla prawidłowego rozstrzygnięcia.

Jeśli chodzi o roszczenie powodów w części dotyczącej zasądzenia na ich rzecz odszkodowania, Sąd Okręgowy wskazał, iż powodowie wywodzili je z normy art. 471 kc w zw. z art. 361 kc. Ich zdaniem należyte wykonanie zobowiązania sprowadzało się do tego, że Gmina powinna była dokonać wykupu prawa do gruntu, przez co w miejsce powodów miała stać się wieczystym użytkownikiem nieruchomości, a w konsekwencji miały przejść na nią wszystkie ciężary związane z utrzymaniem prawa do gruntu.

Stosownie do treści art. 471 w zw. z art. 361 kc. dłużnik obowiązany jest do naprawienia szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, zaś zobowiązany do odszkodowania ponosi odpowiedzialność za normalne następstwa działania lub zaniechania, z którego szkoda wynikła, a naprawienie szkody obejmuje straty, które poszkodowany poniósł, oraz korzyści, które mógłby osiągnąć, gdyby mu szkody nie wyrządzono. W ocenie Sądu a quo zgromadzony materiał dowodowy nie pozwala na przyjęcie, aby pozwana nienależycie wykonała zobowiązanie wobec powodów. Ich roszczenia dotyczące zobowiązania pozwanej do nabycia przedmiotowego prawa były niezasadne. Wobec powyższego powództwo w części pieniężnej również podlegało oddaleniu w oparciu o przepis art. 471 kc ( a contrario).

Na marginesie Sąd meriti podkreślił, że roszczenie powodów nie zasługiwało również na ochronę w świetle przepisu art. 5 kc. W myśl tego przepisu nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony. Jak wskazał SN: "Zasadniczą podstawę stwierdzenia o wystąpieniu nadużycia prawa stanowić powinna analiza zachowania uprawnionego", (uzasadnienie wyr. SN z dnia 9 grudnia 2009 r., IV CSK 290/09, Lex nr 560607). Dokonując owej analizy zachowania powodów należy ponownie powtórzyć – dodał - iż powodowie nie realizowali swych uprawnień wynikających z prawa wieczystego użytkowania gruntu. Jak wynika z poczynionych ustaleń powodowie nie zawierali żadnych umów najmu, dzierżawy, nie dokonywali niezbędnych nakładów i remontów. Korzystali ze swego prawa w sposób sprzeczny z jego społeczno - gospodarczym przeznaczeniem. Nadto należy podnieść, iż to i z ich inicjatywy doszło do wszczęcia procedury zmiany planu zagospodarowania przestrzennego, a uchwalone zmiany uwzględniały ich wniosek, w granicach dopuszczalnych przez obowiązujące przepisy ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym i ustawy szczególne.

Nadto powodowie doprowadzili do tego. że od 2009 toczy się postępowanie egzekucyjne z nieruchomości objętej niniejszym postępowaniem z wniosku B. i M. R.. Postępowanie jest na etapie opisu i oszacowania nieruchomości. Nieruchomość ta jest również obciążona prawem osoby trzeciej stosownie do wpisu w dziale III księgi wieczystej TO l (...)/l prowadzonej przez Sąd Rejonowy w (...) - roszczenie spółki (...) l SP. z o.o.” W. o zawarcie umowy przyrzeczonej.

Powodowie doprowadzili również do tego, iż na nieruchomości tej jest ustanowionych szereg hipotek, a wartość wierzytelności, które są nimi zabezpieczone oscyluje około kwoty 28.000.000. zł. Wskazał, że stosownie do treści art. 3 ust l ustawy o księgach wieczystych i hipotece domniemywa się. że prawo jawne z księgi wieczystej jest wpisane zgodnie z rzeczywistym stanem prawnym. A zatem zdaniem Sądu a quo przeprowadzanie dowodów na okoliczności wygaśnięcia części hipotek było zbędne i niedopuszczalne. Powód dodatkowo wyjaśnił, że nie toczą się żadne postępowania wieczystoksięgowe w przedmiocie wykreślenia wpisów. Sąd zatem jest związany powyższym domniemaniem.

Zdaniem Sądu meriti przedmiotowa nieruchomość jest dotknięta szeregiem wad prawnych.

„Nabycie" nieruchomości na mocy wyroku sądowego wydanego w trybie art. 36 ust l ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, po zajęciu nieruchomości w postępowaniu egzekucyjnym nie ma wpływu zdaniem Sądu meriti na dalszy bieg postępowania, gdyż winno być traktowane jako „rozporządzenie" nieruchomością w rozumieniu art. 930§1 kpc. A zatem pozwana, która nabyłaby własność nieruchomości po jej zajęciu nie mogłaby skutecznie domagać się zwolnienia nieruchomości od egzekucji w drodze powództwa przeciwegzekucyjnego z art. 841 § kpc. ( por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 10.03.1994r. , l ACr 56/94 ). Oznacza to, że to pozwana mogłaby utracić prawo wieczystego użytkowania gruntu w związku z jej sprzedażą licytacyjną.

W świetle tych okoliczności należało ocenić zdaniem Sądu a quo żądanie „wykupu" przedmiotowej nieruchomości jako sprzeczne ze społeczno - gospodarczym przeznaczeniem tego prawa i zasadami współżycia społecznego, i jako takie nie mogło korzystać z ochrony prawnej. (por. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 lutego 2002 r., I CKN 15 16/99, OSNC 2003/2/23, Biul.SN 2002/9/12, M.Prawn. 2002/23/1089).

O kosztach sądowych orzeczono na mocy art. 100 uks w zw. z art. 98§1 kpc, zaś o kosztach procesu na mocy art. 98 §1 kpc w zw. z § 2, § 6 pkt 7 rozporządzenia MS w sprawie opłat za czynności radców prawnych. (...).

Powyższe rozstrzygnięcie w całości zaskarżyli apelacją powodowie i zarzucając:

l. błąd w ustaleniach faktycznych polegających na przyjęciu, że:

a) plan zagospodarowania przestrzennego dokonany uchwałą (...) T. z dnia 12.10.2006 r. w sprawie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego miasta T. dla terenów położonych w rejonie ul. (...), ul. (...) ul. (...) i ul. (...) nie zmienił przeznaczenia części nieruchomości powodów na poszerzenie drogi publicznej - podczas gdy w poprzednio obowiązującym planie jakakolwiek część nieruchomości powodów nie była przewidziana na drogę publiczną, bądź poszerzenie drogi publicznej, a zmiana przeznaczenia części nieruchomości nastąpiła na skutek uchwalenia powołanego wyżej planu,

b) w toku procedury planistycznej powodowie nie zgłaszali, że chcą pozostawić funkcję składową i produkcyjną terenu ( str.19 uzasadnienia wyroku) - podczas gdy jak ustalił Sąd we wrześniu 2008 r. (...) Sp. z o.o. posiadająca pełnomocnictwo powodów wystąpiła do Prezydenta Miasta T. z wnioskiem o wprowadzenie do planów zagospodarowania przestrzennego jako przeznaczenie dopuszczalne - ( ... ) obiekty produkcyjne i bazy logistyczne oraz składy i magazyny (str. 19 in fine i 20 uzasadnienia wyroku),

2. naruszenie prawa materialnego:

a) art. 36 ust. l ustawy z dnia 27.03.2003 r o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym Dz. 80 póz. 18 z późn. zm. poprzez jego błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, że:

- dla oceny roszczenia o wykup lub odszkodowanie znaczenie ma okoliczność faktycznego użytkowania nieruchomości, a nie potencjalne możliwości korzystania z nieruchomości zgodnie z dotychczasowym przeznaczeniem wynikające z poprzednio obowiązującego planu zagospodarowania przestrzennego,

- powołany wyżej przepis ustawy planistycznej wiąże odpowiedzialność odszkodowawczą Gminy tylko ze zmianą postanowienia planu o przeznaczeniu terenu - podczas gdy powołany przepisy wiąże odpowiedzialność odszkodowawczą Gminy ze zmianą wszystkich postanowień planu, które mają wpływ na sposób korzystania z terenu w sposób zgodny z jego dotychczasowym przeznaczeniem,

b) art. 471 w zw. 361 k.c. przez ich niezastosowanie i oddalenie powództwa o odszkodowanie obejmujące koszty utrzymania nieruchomości w okresie od wymagalności roszczenia do chwili orzekania, podczas gdy w sytuacji gdy powodom przysługuje roszczenie o wykup nieruchomości to przysługuje również roszczenie odszkodowawcze,

c) art. 6 k.c. poprzez przyjęcie, że powodowie nie wykazali aby wskutek zmiany planu zagospodarowania przestrzennego nie mogli w rozumieniu art. 36 ust. l u.p.z.p. korzystać z przysługującemu im prawa do gruntu w dotychczasowy sposób lub zgodny z dotychczasowym przeznaczeniem, gdy tymczasem powodowie podnosili i wykazali, że na skutek zmiany poprzednio obowiązującego planu nastąpiło wyłączenie i lub co najmniej istotne ograniczenie ich potencjalnej możliwości korzystania z terenu w sposób zgodny z przeznaczeniem terenu ustalonym w poprzednio obowiązującym planie, a wykazanie tej okoliczności wynika z zestawienia treści planu wcześniej obowiązującego z postanowieniami zawartymi w zmienionym planie.

d) art. 5 k.c. poprzez jego zastosowanie w sytuacji kiedy:

- Sąd jednoznacznie przyjmuje, że powodom nie przysługuje roszczenie o wykup z art. 36 ust. l u.p.z.p. - podczas gdy konieczną przesłanką zastosowania tego przepisu jest uprzednie ustalenie, że uprawnionemu przysługuje dochodzone prawo,

- powodowie usiłowali sprzedać i zagospodarować przedmiotową nieruchomość przez co korzystali z przysługującego im uprawnienia do dysponowania nieruchomością, a zatem korzystali ze swojego prawa w sposób zgodny z jego społeczno-gospodarczym przeznaczeniem, pozostającym pod ochroną przepisu art. 233 k.c.,

- zgodnie z art. 930 § l k.p.c. rozporządzenie nieruchomością w toku postępowania egzekucyjnego nie jest wyłączone i na podstawie 981 kpc. umorzenie egzekucji nastąpi jeżeli należność wierzyciela będzie uiszczona wraz z kosztami, a do czasu rozpoczęcia licytacji możliwe jest zniesienie postępowania egzekucyjnego poprzez spłatę dochodzonych wierzytelności oraz zgodnie z art. 518 § l pkt. l k.c. pozwana może zapłacić długi obciążające nieruchomość przez co nabędzie spłaconą wierzytelność do wysokości dokonanej zapłaty i na podstawie art. 498 k.c. z należnej powodom kwoty wykupu i odszkodowania może potrącić spłacone przez nią i obciążające nieruchomość długi, w konsekwencji czego pozwana wykonując swoje zobowiązanie nabędzie nieruchomość wolną od jakichkolwiek obciążeń,

3. naruszenie przepisów postępowania art. 227 i art. 217 § 2 k.p.c. poprzez oddalenie wniosku dowodowego o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego z zakresu wyceny nieruchomości na okoliczność ustalenia wartości prawa użytkowania wieczystego nieruchomości jak i wartości posadowionych na nieruchomości budowli gospodarczych w dacie wymagalności roszczenia o wykup;

wnieśli o:

1. dopuszczenie dowodu z opinii biegłego z zakresu wyceny nieruchomości na okoliczności wskazane w pkt 3 zarzutów apelacji,

2. zmianę zaskarżonego wyroku poprzez uwzględnienie powództwa w całości zarówno w zakresie zobowiązania pozwanej do złożenia oświadczenia woli o wykupie nieruchomości, jak i zapłaty z tego tytułu ceny wykupu stanowiącej równowartość nieruchomości ustalonej przez biegłego, na obecnym etapie postępowania nie mniej niż 34.000.000 zł z odpowiednio określonymi odsetkami ustawowymi,

3. obciążenie pozwanej kosztami postępowania za obie instancje.

Sąd Apelacyjny ustalił i zważył, co następuje:

Apelacja powodów okazała się uzasadniona.

Słusznie uznał Sąd Okręgowy, że kwintesencją rozstrzygnięcia w przedmiotowej sprawie jest prawidłowa wykładnia dyspozycji art. 36 ust. 1 ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (aktualnie jednolity tekst Dz. U. z 2012 poz. 647 ze zm.), powoływanej w dalszej części uzasadnienia, jako „ustawa”.

Przypomnieć zatem należy, że w myśl art. 36 ust. 1 ustawy, jeżeli, w związku z uchwaleniem planu miejscowego albo jego zmianą, korzystanie z nieruchomości lub jej części w dotychczasowy sposób lub zgodny z dotychczasowym przeznaczeniem stało się niemożliwe bądź istotnie ograniczone, właściciel albo użytkownik wieczysty nieruchomości może, z zastrzeżeniem ust. 2, żądać od gminy:

1) odszkodowania za poniesioną rzeczywistą szkodę albo

2) wykupienia nieruchomości lub jej części.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, wykładnia powyższego przepisu, zaproponowana przez Sąd a quo, okazała się błędna.

Nie powinno być wątpliwości, że semantyczna wykładnia, a także teleologiczna, jednoznacznie wskazują, że pierwszoplanową przyczyną aktualizacji roszczeń wobec gminy, jest „uchwalenie planu miejscowego albo jego zmiana”. Bez uchwalenia planu bądź jego zmiany, zbędną się staje dalsza analiza przepisu.

Z uwagi na kompleksowość aktu prawnego, pojęcie „planu miejscowego” należy interpretować zgodnie z treścią pozostałych przepisów ustawy.

Art. 14 ust. 1 ustawy stanowi, że w celu ustalenia przeznaczenia terenów, w tym dla inwestycji celu publicznego, oraz określenia sposobów ich zagospodarowania i zabudowy rada gminy podejmuje uchwałę o przystąpieniu do sporządzenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, zwanego dalej "planem miejscowym".

Z kolei, w myśl art. 4 ust. 1 ustawy, ustalenie przeznaczenia terenu, rozmieszczenie inwestycji celu publicznego oraz określenie sposobów zagospodarowania i warunków zabudowy terenu następuje w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego.

Reasumując, z obu powyższych przepisów wynika, że „miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego” obejmuje ustalenie przeznaczenia terenu, rozmieszczenie inwestycji celu publicznego oraz określenie sposobów zagospodarowania i warunków zabudowy terenu.

Z kolei, obowiązkowe elementy takiego planu wymienia art. 15 ust. 2 ustawy. Poza tym, plan miejscowy musi być zgodny z zapisami studium oraz z przepisami odrębnymi, odnoszącymi się do obszaru objętego planem, co wynika jednoznacznie z treści art. 15 ust. 1 ustawy.

Wobec tego, na gruncie art. 36 ust. 1 ustawy pod pojęciem planu miejscowego należy rozumieć plan dotyczący ustalenia przeznaczenia terenu, rozmieszczenia inwestycji celu publicznego oraz określenia sposobów zagospodarowania i warunków zabudowy terenu, zgodny z zapisami studium i ustaw szczególnych (np. obejmujących ochronę środowiska), zawierający elementy wskazane w art. 15 ust. 2 ustawy.

Oczywiście, pod pojęciem „planu miejscowego”, który został sporządzony przed wejściem w życie ustawy, jak w niniejszej sprawie, gdy chodzi o plan z 2000 r., należy rozumieć plan w rozumieniu ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. o zagospodarowaniu przestrzennym (jednolity tekst Dz. U. Nr 15 z 1999 r. poz. 139 ze zm.).

Art. 2 ust. 1 powyższej ustawy stanowił, że ustalenie przeznaczenia i zasad zagospodarowania terenu dokonywane jest w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego z zachowaniem warunków określonych w ustawach.

Art. 1 ust. 2 powyższej ustawy wymieniał elementy, które winny być uwzględnione w zagospodarowaniu przestrzennym. Nie był to jednak katalog zamknięty.

Kwestii planu miejscowego dotyczyły także i inne przepisy cytowanej powyżej ustawy, m.in. art. 9 i 10.

W rezultacie, Sąd meriti błędnie założył, że uchwalenie planu bądź jego zmiana dotyczą tylko „przeznaczenia” nieruchomości. W ocenie Sądu ad quem, wykazano powyżej, że pod pojęciem „uchwalenia planu miejscowego bądź jego zmiany”, należy rozumieć wszystko to, co składa się na treść tego pojęcia, zgodnie z przepisami ustawy.

Jeżeli zatem, uchwalono plan miejscowy bądź go zmieniono, rozważenia wymaga to, czy wskutek tej „nowej sytuacji” korzystanie z nieruchomości lub jej części w dotychczasowy sposób lub zgodny z dotychczasowym przeznaczeniem stało się niemożliwe bądź istotnie ograniczone.

Wobec tego, wymaga wykładni kolejne sformułowanie analizowanego przepisu art. 36 ust. 1 ustawy, a mianowicie: „korzystanie z nieruchomości lub jej części w dotychczasowy sposób lub zgodny z dotychczasowym przeznaczeniem”.

Sąd I instancji przyjął, że korzystanie z nieruchomości należy rozmieć, jako faktyczne jej wykorzystywanie w okresie bezpośrednio sprzed uchwalenia planu miejscowego bądź jego zmiany.

Otóż, interpretując powyższy przepis zgodnie ze stanowiskiem Sądu a quo, wystarczający byłby skrócony zapis analizowanego artykułu, a mianowicie: „korzystanie z nieruchomości lub jej części w dotychczasowy sposób”. Zbędnym byłoby odwoływanie się ustawodawcy do korzystania „zgodnego z dotychczasowym przeznaczeniem”.

Zatem, prawidłowa wykładnia tego fragmentu art. 36 ust. 1 ustawy, powinna być odnoszona do wcześniejszego korzystania z nieruchomości (faktycznego lub potencjalnego, zgodnego z dotychczasowym przeznaczeniem) – por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 lipca 2012 r., IV CSK 619/11, niepublikowany, zamieszczony w LEX nr 1228453.

Na marginesie należy zauważyć, że powyższe orzeczenie stanowi swoisty, kompleksowy „przewodnik”, pozwalający prawidłowo zastosować instytucję uregulowaną w art. 36 ust. 1 ustawy, w praktyce orzeczniczej.

W dalszej części., przepis art. 36 ust. 1 ustawy wymaga, aby korzystanie z nieruchomości (zdefiniowane powyżej) stało się niemożliwe bądź istotnie ograniczone.

Wobec tego, Sąd orzekający winien – przy zmianie poszczególnych planów, co ma miejsce w okolicznościach rozpoznawanej sprawy – porównać treść ocenianych planów miejscowych (oczywiście przy uwzględnieniu ich pełnej treści, o czym była już mowa powyżej) i rozważyć, na ile „nowy” plan (czy to z 2006 roku czy też z roku 2009), uniemożliwił powodom bądź istotnie ograniczył, korzystanie z nieruchomości, faktycznie lub potencjalnie, zgodnie z dotychczasowym przeznaczeniem.

W sytuacji, gdy z przeprowadzonej analizy, Sąd orzekający uzyska potwierdzenie niemożliwości korzystania z nieruchomości bądź potwierdzenie istotnego ograniczenia tego korzystania, to winien – z uwagi na dokonanie przez powodów wyboru roszczenia o wykup – ustalić wartość przedmiotowej nieruchomości.

W tym wypadku, kolejny raz należy sięgnąć do treści cytowanego już orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia 5 lipca 2012 r.

Otóż, wyrażono tam m.in. zapatrywanie, że „(…) istota instytucji prawnej wykupu, jako następstwa zmiany miejscowego planu, wymaga uwzględnienia stanu (charakteru nieruchomości, sposobu jej użytkowania) istniejącego przed datą sprzed wejścia planu w życie. Przemawia za tym jej cel zmierzający, przez zapewnienie ekwiwalentu, do usunięcia skutków ograniczenia prawa własności odnoszonego do wcześniejszego korzystania z nieruchomości (faktycznego lub potencjalnego, zgodnego z dotychczasowym przeznaczeniem), brak w ustawie kryterium spadku/wzrostu bądź różnicy wartości nieruchomości. Cena ma wyrównać wskazaną różnicę a nie być źródłem dochodu albo straty wynikających z aktualnego statusu nieruchomości. Co do zamierzonego wykorzystywania decydujące znaczenie należy przypisać postanowieniom planu miejscowego, a nie późniejszym zdarzeniom lub czynnościom prawnym, w tym zmierzającym do wydzielenia terenu pod nowe drogi publiczne lub drogi wewnętrzne. Pośrednim argumentem przemawiającym za tym stanowiskiem jest dopuszczalność zastąpienia wykupu przyznaniem nieruchomości zamiennej, która ma zapewnić możliwość korzystania z innej nieruchomości na dotychczasowych zasadach (art. 36 ust. 2 u.p.z.p.). Kolejne przepisy u.p.z.p. również mają na celu wyrównanie skutków majątkowych ustalenia planu zagospodarowania przestrzennego na dzień sprzedaży (odpowiednio art. 36 ust. 3 odszkodowaniem, art. 36 ust. 4 opłatą planistyczną)”.

Sąd Najwyższy podkreślił także, że „zastosowanie w tym wypadku ma art. 150 ustawy o gospodarce nieruchomościami przewidujący ustalanie wartości nieruchomości z uwzględnieniem cen rynkowych przy zastosowaniu wskazanych nim metod”.

W konsekwencji, błędny okazał się również pogląd Sądu I instancji na temat możliwości zastosowania w przedmiotowej sprawie art. 5 k.c.

Bowiem, nadużycie prawa po stronie powodów, Sąd meriti wywiódł głównie z faktu, że nie korzystali oni – faktycznie – z przedmiotowej nieruchomości zgodnie z treścią dotychczasowego planu miejscowego. Tymczasem, wykazano powyżej, że na gruncie dyspozycji art. 36 ust. 1 ustawy chodzi również o potencjalne korzystanie z nieruchomości, zgodnie z dotychczasowym przeznaczeniem.

Zatem, co do zasady, nie można wykluczyć zastosowania art. 5 k.c., ale przy zgoła odmiennej argumentacji, pamiętając także, że instytucja nadużycia prawa ma szczególny charakter.

Pojęcie "istoty sprawy", o którym jest mowa w art. 386 § 4 k.p.c. dotyczy jej aspektu materialnoprawnego i zachodzi w sytuacji, gdy sąd nie zbadał podstawy materialnoprawnej dochodzonych roszczeń, jak też skierowanych przeciwko nim zarzutów merytorycznych, tj. nie odniósł się do tego co jest przedmiotem sprawy uznając, że nie jest to konieczne z uwagi na istnienie przesłanek materialnoprawnych, czy procesowych unicestwiających dochodzone roszczenie (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 stycznia 2011 r., IV CSK 299/10, niepublikowany, zamieszczony w LEX nr 784969).

Sąd I instancji, apriorycznie dokonał niewłaściwej wykładni przepisu art. 36 ust. 1 ustawy. Następnie, błędnie zastosował wyłożony przepis do poczynionych uprzednio ustaleń faktycznych. W rezultacie, pominął w swoim rozstrzygnięciu wiele elementów – wskazanych powyżej – które składały się na istotę żądania wywodzonego z dyspozycji art. 36 ust. 1 ustawy.

W konsekwencji, w ocenie Sądu ad quem, Sąd I instancji nie rozpoznał istoty sprawy, co skutkowało uchyleniem zaskarżonego wyroku i przekazaniem sprawy do ponownego rozpoznania.

Ponownie rozpoznając sprawę, Sąd Okręgowy winien uwzględnić wyniki wykładni art. 36 ust. 1 ustawy, zaprezentowane powyżej w niniejszym uzasadnieniu.

Kierując się dyspozycją rzeczonego przepisu, odpowiednio zinterpretowanego, Sąd a quo powinien ocenić zasadność dochodzonych roszczeń. W przypadku uznania tych żądań za usprawiedliwione co do zasady – czego w aktualnym stanie rzeczy Sąd odwoławczy nie przesądza – Sąd meriti winien dokonać oszacowania nieruchomości, według wskazań zawartych już w przedmiotowym uzasadnieniu.

W dalszej kolejności, Sąd I instancji winien się zająć także i innymi aspektami sprawy, w zależności od zaistniałej potrzeby. Nie jest zatem wykluczone rozważenie kwestii obciążeń przedmiotowej nieruchomości, jej sytuacji prawnej w związku z toczącym się postępowaniem egzekucyjnym, wreszcie, nie można a priori odrzucić możliwości zastosowania art. 5 k.c. Jednakże, w tym ostatnim przypadku, argumentacja Sądu orzekającego musiałaby być inna, niż dotychczas zaproponowana oraz rozważona w kontekście wyjątkowego charakteru klauzuli generalnej nadużycia prawa.

Mając powyższe na uwadze, Sąd Apelacyjny orzekł, jak w sentencji, na podstawie art. 386 § 4 k.p.c.

O kosztach postępowania apelacyjnego, podjęto rozstrzygnięcie w oparciu o dyspozycję art. 108 § 2 k.p.c.