P 40/09
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Dodatkowe informacje:
Pełny tekst orzeczenia
40/4/A/2010
POSTANOWIENIE
z dnia 19 kwietnia 2010 r.
Sygn. akt P 40/09
Trybunał Konstytucyjny w składzie:
Adam Jamróz – przewodniczący
Wojciech Hermeliński
Marek Kotlinowski – sprawozdawca
Teresa Liszcz
Ewa Łętowska,
po rozpoznaniu, na posiedzeniu niejawnym, w dniu 19 kwietnia 2010 r., pytania prawnego Sądu Rejonowego w Nowej Soli, czy:
1) art. 91 § 1, 1a, 1b, 8 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. Nr 98, poz. 1070, ze zm.) w związku z § 2 rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 6 maja 2003 r. w sprawie stawek podstawowych wynagrodzenia zasadniczego sędziów sądów powszechnych, asesorów i aplikantów sądowych oraz stawek dodatku funkcyjnego sędziów (Dz. U. Nr 83, poz. 761, ze zm.), w zakresie, w jakim stanowią podstawę prawną mechanizmu ustalania wynagrodzeń sędziowskich, są zgodne z art. 2, art. 10 ust. 1, art. 173 oraz art. 178 ust. 1 i 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,
2) art. 91 § 1, 1a, 1b ustawy powołanej w punkcie 1 w związku z § 2 rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej powołanego w punkcie 1, w zakresie, w jakim tworzą mechanizm ustalania wynagrodzeń sędziowskich nie tylko na podstawie przepisów ustawy budżetowej, ale także przepisów rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, są zgodne z art. 176 ust. 2 Konstytucji,
3) § 2 rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej powołanego w punkcie 1, w zakresie, w jakim prowadzi do wydatkowania środków publicznych, jest zgodny z art. 216 ust. 1 Konstytucji,
4) art. 91 § 8 ustawy powołanej w punkcie 1 w związku z § 2 rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej powołanego w punkcie 1, z uwagi na brak precyzyjnego i szczegółowego upoważnienia ustawowego oraz swobodę Prezydenta RP w kształtowaniu wysokości przeliczników, są zgodne z art. 92 ust. 1 Konstytucji,
5) art. 16 ust. 1 ustawy z dnia 25 stycznia 2007 r. – Ustawa budżetowa na rok 2007 (Dz. U. Nr 15, poz. 90) oraz art. 16 ust. 1 ustawy z dnia 23 stycznia 2008 r. – Ustawa budżetowa na rok 2008 (Dz. U. Nr 19, poz. 117) i § 2 rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej powołanego w punkcie 1, kształtujące w latach 2007 i 2008 poziom wynagrodzenia sędziego sądu rejonowego z pominięciem faktu istotnego obniżenia składki rentowej dla ogółu pracowników i związanego z tym znaczącego wzrostu przeciętnego i minimalnego wynagrodzenia w gospodarce narodowej, są zgodne z art. 2 i art. 32 Konstytucji,
6) art. 91 § 1, 1a, 1b ustawy powołanej w punkcie 1 w związku z § 2 rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej powołanego w punkcie 1, w zakresie, w jakim tworzą mechanizm ustalania wynagrodzeń w sposób niekorzystny dla sędziów sądów powszechnych w porównaniu z sędziami i asesorami sądów administracyjnych są zgodne z art. 2 i art. 32 Konstytucji oraz art. 7 pkt a lit. i Międzynarodowego Paktu Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych z dnia 19 grudnia 1966 r. (Dz. U. z 1977 r. Nr 38, poz. 169) w części gwarantującej godziwy zarobek i równe wynagrodzenie za pracę o równej wartości bez jakiejkolwiek różnicy,
7) art. 4 i art. 6 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 2001 r. o Trójstronnej Komisji do Spraw Społeczno-Gospodarczych i wojewódzkich komisjach dialogu społecznego (Dz. U. Nr 100, poz. 1080, ze zm.), art. 2 pkt 4 i 6 i art. 9 ust. 1 pkt 2 i 3 ustawy z dnia 23 grudnia 1999 r. o kształtowaniu wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 110, poz. 1255, ze zm.) oraz art. 91 § 1 i 1b ustawy powołanej w punkcie 1, w zakresie, w jakim pomijają po stronie partnerów społecznych udział przedstawicieli sędziów, pozbawionych reprezentującej ich interesy organizacji związkowej, są zgodne z art. 10 ust. 1, art. 32, art. 173 i art. 178 ust. 2 i 3 Konstytucji,
8) art. 16 ust. 1 ustawy z 25 stycznia 2007 r., art. 16 ust. 1 ustawy z 23 stycznia 2008 r., powołanych w punkcie 5, w zakresie, w jakim ustaliły kwoty bazowe do obliczania wynagrodzeń sędziów w wysokości niższej od kwot bazowych asesorów sądowych, są zgodne z zasadą równości i niedyskryminacji wyrażoną w art. 32 Konstytucji w związku z art. 178 ust. 2 Konstytucji,
p o s t a n a w i a:
na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, z 2000 r. Nr 48, poz. 552 i Nr 53, poz. 638, z 2001 r. Nr 98, poz. 1070, z 2005 r. Nr 169, poz. 1417 oraz z 2009 r. Nr 56, poz. 459, Nr 178, poz. 1375) umorzyć postępowanie ze względu na niedopuszczalność wydania wyroku.
UZASADNIENIE
I
1. Na podstawie postanowienia z 12 marca 2009 r. (sygn. akt IV P 39/08) Sąd Rejonowy w Nowej Soli, IV Wydział Pracy, zwrócił się do Trybunału Konstytucyjnego z pytaniem prawnym:
a) czy art. 91 § 1, 1a, 1b, 8 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. Nr 98, poz. 1070, ze zm.; dalej: u.s.p.) w związku z § 2 rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 6 maja 2003 r. w sprawie stawek podstawowych wynagrodzenia zasadniczego sędziów sądów powszechnych, asesorów i aplikantów sądowych oraz stawek dodatku funkcyjnego sędziów (Dz. U. Nr 83, poz. 761, ze zm.; dalej: rozporządzenie Prezydenta), w zakresie, w jakim stanowią podstawę prawną mechanizmu ustalania wynagrodzeń sędziowskich, są zgodne z art. 2, art. 10 ust. 1, art. 173 oraz art. 178 ust. 1 i 2 Konstytucji,
b) czy art. 91 § 1, 1a, 1b u.s.p. w związku z § 2 rozporządzenia Prezydenta w zakresie, w jakim tworzą mechanizm ustalania wynagrodzeń sędziowskich nie tylko na podstawie przepisów ustawy budżetowej, ale także przepisów rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, są zgodne z art. 176 ust. 2 Konstytucji,
c) czy § 2 rozporządzenia Prezydenta w zakresie, w jakim prowadzi do wydatkowania środków publicznych, jest zgodny z art. 216 ust. 1 Konstytucji,
d) czy art. 91 § 8 u.s.p. w związku z § 2 rozporządzenia Prezydenta z uwagi na brak precyzyjnego i szczegółowego upoważnienia ustawowego oraz swobodę Prezydenta w kształtowaniu wysokości przeliczników, są zgodne z art. 92 ust. 1 Konstytucji,
e) czy art. 16 ust. 1 ustawy z dnia 25 stycznia 2007 r. – Ustawa budżetowa na rok 2007 (Dz. U. Nr 15, poz. 90; dalej: ustawa budżetowa na 2007 r.) oraz art. 16 ust. 1 ustawy z dnia 23 stycznia 2008 r. – Ustawa budżetowa na rok 2008 (Dz. U. Nr 19, poz. 117; dalej: ustawa budżetowa na 2008 r.) i § 2 rozporządzenia Prezydenta kształtujące w latach 2007 i 2008 poziom wynagrodzenia sędziego sądu rejonowego z pominięciem faktu istotnego obniżenia składki rentowej dla ogółu pracowników i związanego z tym znaczącego wzrostu przeciętnego i minimalnego wynagrodzenia w gospodarce narodowej, są zgodne z art. 2 i art. 32 Konstytucji,
f) czy art. 91 § 1, 1a, 1b u.s.p. w związku z § 2 rozporządzenia Prezydenta w zakresie, w jakim tworzą mechanizm ustalania wynagrodzeń w sposób niekorzystny dla sędziów sądów powszechnych w porównaniu z sędziami i asesorami sądów administracyjnych, są zgodne z art. 2 i art. 32 Konstytucji oraz art. 7 pkt a lit. i Międzynarodowego Paktu Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych z dnia 19 grudnia 1966 r. (Dz. U. z 1977 r. Nr 38, poz. 169) w części gwarantującej godziwy zarobek i równe wynagrodzenie za pracę o równej wartości bez jakiejkolwiek różnicy,
g) czy art. 4 i art. 6 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 2001 r. o Trójstronnej Komisji do Spraw Społeczno-Gospodarczych i wojewódzkich komisjach dialogu społecznego (Dz. U. Nr 100, poz. 1080, ze zm.), art. 2 pkt 4 i 6 i art. 9 ust. 1 pkt 2 i 3 ustawy z dnia 23 grudnia 1999 r. o kształtowaniu wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 110, poz. 1255, ze zm.) oraz art. 91 § 1 i 1b u.s.p., w zakresie, w jakim pomijają po stronie partnerów społecznych udział przedstawicieli sędziów, pozbawionych reprezentującej ich interesy organizacji związkowej, są zgodne z art. 10 ust. 1, art. 32, art. 173 i art. 178 ust. 2 i 3 Konstytucji,
h) czy art. 16 ust. 1 ustawy budżetowej na 2007 r., art. 16 ust. 1 ustawy budżetowej na 2008 r. w zakresie, w jakim ustaliły kwoty bazowe do obliczania wynagrodzeń sędziów w wysokości niższej od kwot bazowych asesorów sądowych, są zgodne z zasadą równości i niedyskryminacji wyrażoną w art. 32 Konstytucji w związku z art. 178 ust. 2 Konstytucji.
1.1. Pytanie prawne zostało postawione w związku ze sprawą z powództwa dwóch sędziów sądu powszechnego o wyrównanie wynagrodzenia za pracę. Uzasadniając żądanie, powodowie wskazali, że dysproporcja istniejąca między wynagrodzeniem sędziów sądu powszechnego a wynagrodzeniem sędziów wojewódzkich sądów administracyjnych jest całkowicie nieuzasadniona i sprzeczna z konstytucyjną zasadą równości wobec prawa i zasadą sprawiedliwości społecznej. Ponadto jeden z powodów, rozszerzając żądanie pozwu, wniósł o wyrównanie wynagrodzenia za pracę za okres od lipca 2007 r. o kwotę równą wysokości obniżonej stawki rentowej dla ogółu zatrudnionych.
1.2. Uzasadnienie pytania prawnego zostało oparte na następujących argumentach:
1.2.1. Zdaniem sądu wynagrodzenie sędziego powinno odpowiadać godności urzędu i – zgodnie z czytelną intencją ustawodawcy – ma być na tyle wysokie, aby sędzia miał poczucie wagi wykonywanych obowiązków oraz roli, jaką pełni w społeczeństwie. Wymogi powyższe, stawiane przez Konstytucję, nie są w praktyce realizowane, zaś inni funkcjonariusze państwowi, którzy nie podejmują na co dzień decyzji o tak istotnym dla obywateli znaczeniu, uzyskują nierzadko wynagrodzenie zdecydowanie przewyższające uposażenie sędziego. Taki stan rzeczy prowadzi nieuchronnie do osłabienia autorytetu sędziego, obniżenia jego poczucia wartości, a w konsekwencji może stanowić zagrożenie dla jego niezawisłości.
W ocenie sądu mechanizm kształtowania wynagrodzeń sędziowskich wynikający z treści zaskarżonych przepisów narusza art. 10 ust. 1, art. 173 i art. 178 ust. 1 Konstytucji, tj. zasady równowagi i odrębności władz oraz niezależności władzy sądowniczej. Wynagrodzenia te w sposób swobodny są bowiem kształtowane przez władzę ustawodawczą i wykonawczą. Ich wysokość uzależniona jest od ustawowo określanej kwoty bazowej, która kształtowana jest w systemie prognostyczno-negocjacyjnym, a zatem w sposób w istocie arbitralny. Pozbawiony obiektywnie sprawdzalnych kryteriów jest także kolejny etap kształtowania wynagrodzeń sędziowskich, w którym Prezydent swobodnie określa mnożniki prowadzące do ustalenia stawki podstawowej tych wynagrodzeń. Nie jest on bowiem związany opinią Krajowej Rady Sądownictwa w tej sprawie, zaś ustawa budżetowa nie określa granic wydatkowania środków publicznych na wynagrodzenia sędziowskie.
Zasadnicze wątpliwości budzi również, zdaniem sądu, konstytucyjność art. 91 § 8 u.s.p. w zakresie, w jakim stanowi on delegację ustawową do współkształtowania wynagrodzeń sędziowskich w drodze rozporządzenia. Po pierwsze, zgodnie z art. 176 ust. 2 Konstytucji zagadnienia ustrojowe sądów, do których należy problematyka wynagrodzeń sędziowskich, powinny być regulowane wyłącznie w drodze ustawy. Po drugie, włączenie do mechanizmu ustalania wynagrodzeń sędziowskich Prezydenta, który ustala w drodze rozporządzenia mnożniki kwoty bazowej, a w konsekwencji decyduje w sposób dowolny o wysokości wydatkowanych na wynagrodzenia sędziowskie środków publicznych, jest sprzeczne z art. 216 Konstytucji. Ten ostatni przepis stanowi, że sfera finansów publicznych, w tym zasady ich gromadzenia i wydatkowania, podlega regulacji ustawowej. Po trzecie, art. 91 § 8 u.s.p. nie zawiera wytycznych określających kryteria kształtowania stawek podstawowych oraz stawek dodatku funkcyjnego sędziów przez Prezydenta. To znaczy, że zawarte w tym przepisie upoważnienie ustawowe do wydania rozporządzenia nie spełnia wymogu szczegółowości, o którym mowa w art. 92 ust. 1 Konstytucji.
W ocenie sądu wątpliwości natury konstytucyjnej budzi również kwestia pozostawienia wynagrodzeń sędziowskich na niezmienionym poziomie, mimo że w latach 2007-2008 zmniejszono składkę rentową, co w konsekwencji doprowadziło, zdaniem pytającego sądu, do wzrostu wynagrodzeń o 8%. Co prawda sędziowie sądów powszechnych nie podlegają obowiązkowi ubezpieczenia społecznego, a zatem od ich wynagrodzeń nie jest pobierana składka rentowa, to jednak należy mieć na uwadze, że reforma przeprowadzona w latach 2007 – 2008 miała na celu podwyższenie (realnie o 3% od 1 lipca 2007 r. i o 5% od 1 stycznia 2008 r.) płac netto pracowników, zwłaszcza w państwowej sferze budżetowej. Skoro zatem ustawodawca dostrzegł potrzebę podwyższenia wynagrodzeń ogółu zatrudnionych, to tym bardziej powinien zadbać o realne podwyższenie wynagrodzeń sędziowskich. Sędziowie stanowią bowiem jedyną grupę zawodową, której warunki pracy i wynagrodzenie reguluje Konstytucja. Ustalone przez ustawodawcę kwoty bazowe wynagrodzeń sędziów na lata 2007 i 2008 przy jednoczesnym zaniechaniu podwyższenia stawek mnożnikowych przez Prezydenta prowadzi do niedoszacowania poziomu ich płac, co stanowi niezgodne z Konstytucją zaniechanie legislacyjne. Ponadto z naruszeniem zasady równości ustawodawca ustalił w latach 2007 i 2008 kwoty bazowe dla asesorów na poziomie wyższym niż te obowiązujące dla sędziów. Choć okoliczność ta nie przesądza o niższym w stosunku do asesorów wynagrodzeniu sędziów, bo kwoty bazowe podlegają jeszcze przeliczeniu przez mnożniki ustalone przez Prezydenta, to jednak nie ulega wątpliwości, że zróżnicowanie w tej mierze jest całkowicie nieuzasadnione, komplikując i tak już nieczytelny system kształtowania wynagrodzeń sędziów i asesorów sądów powszechnych.
Zdaniem sądu, art. 19 § 1, 1a, 1b u.s.p. w związku z § 2 rozporządzenia Prezydenta, w zakresie, w jakim różnicują wysokość wynagrodzeń sędziów sądów powszechnych oraz sędziów i asesorów sądów wojewódzkich, naruszają zasady sprawiedliwości społecznej oraz równości wobec prawa wyrażone w art. 2 i art. 32 Konstytucji oraz art. 7 pkt a lit. i Międzynarodowego Paktu Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych. Zróżnicowanie poziomu wynagrodzeń tych dwóch grup zawodowych nie jest uzasadnione ani nakładem pracy, ani charakterem rozpoznawanych spraw, tym bardziej, że sądy powszechne w takim samym stopniu jak sądy administracyjne sprawują wymiar sprawiedliwości.
Ukształtowanie mechanizmu ustalania wynagrodzeń sędziowskich budzi wątpliwości natury konstytucyjnej również z tego względu, że sędziom nie przyznano prawa negocjacji wynagrodzeń i przedstawienia swej opinii Trójstronnej Komisji do Spraw Społeczno-Gospodarczych. Tym samym po stronie parterów społecznych zostali pominięcie sami zainteresowani, pozbawieni jednocześnie reprezentującej ich interesy organizacji związkowej. Na straży interesów sędziów stoi bowiem jedynie Krajowa Rada Sądownictwa, która w sposób niewiążący opiniuje propozycje Prezydenta w zakresie stawek podstawowych i dodatku funkcyjnego. W ostatnich latach opinia ta w zasadzie nie była brana przez głowę państwa pod uwagę.
II
Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:
1. Sąd Rejonowy w Nowej Soli w pytaniu prawnym inicjującym niniejsze postępowanie wnosi o zbadanie zgodności z Konstytucją następujących przepisów:
art. 91 § 1, 1a, 1b, 8 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. Nr 98, poz. 1070, ze zm.; dalej: u.s.p.),
§ 2 rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 6 maja 2003 r. w sprawie stawek podstawowych wynagrodzenia zasadniczego sędziów sądów powszechnych, asesorów i aplikantów sądowych oraz stawek dodatku funkcyjnego sędziów (Dz. U. Nr 83, poz. 761, ze zm.; dalej: rozporządzenie Prezydenta),
art. 16 ust. 1 ustawy z dnia 25 stycznia 2007 r. – Ustawa budżetowa na rok 2007 (Dz. U. Nr 15, poz. 90; dalej: ustawa budżetowa na 2007 r.) oraz art. 16 ust. 1 ustawy z dnia 23 stycznia 2008 r. – Ustawa budżetowa na rok 2008 (Dz. U. Nr 19, poz. 117; dalej: ustawa budżetowa na 2008 r.),
art. 4 i art. 6 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 2001 r. o Trójstronnej Komisji do Spraw Społeczno-Gospodarczych i wojewódzkich komisjach dialogu społecznego (Dz. U. Nr 100, poz. 1080, ze zm.; dalej: ustawa o Trójstronnej Komisji),
art. 2 pkt 4 i 6 i art. 9 ust. 1 pkt 2 i 3 ustawy z dnia 23 grudnia 1999 r. o kształtowaniu wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 110, poz. 1255, ze zm.; dalej: ustawa o kształtowaniu wynagrodzeń).
Pytający sąd, kwestionując te przepisy, wskazał je bądź samodzielnie, bądź jako przepisy związkowe, przy czym zarzuty wobec niektórych z nich sformułował jedynie w odniesieniu do pewnego zakresu ich treści normatywnej.
2. Zarówno zakres zaskarżenia, jak i argumentacja zawarta w pytaniu prawnym sądu wykazują duże podobieństwo do spraw rozpoznanych już przez Trybunał Konstytucyjny w wyniku pytań prawnych innych sądów, złożonych w związku ze zbliżonymi stanami faktycznymi (pozwami sędziów sądów powszechnych o wyrównanie wynagrodzenia). Chodzi tu w szczególności o sprawy zakończone postanowieniami z: 20 listopada 2008 r., sygn. P 18/08 (OTK ZU nr 9/A/2008, poz. 168); 10 grudnia 2008 r., sygn. P 19/08 (OTK ZU nr 10/A/2008, poz. 186); 11 marca 2009 r., sygn. P 71/08 (OTK ZU nr 3/A/2009, poz. 34); 27 marca 2009 r., sygn. P 10/09 (OTK ZU nr 3/A/2009, poz. 40); 2 kwietnia 2009 r., sygn. P 6/09 (OTK ZU nr 4/A/2009, poz. 58); 8 czerwca 2009 r., sygn. P 95/08 (OTK ZU nr 6/A/2009, poz. 91); 15 lipca 2009 r., sygn. P 111/08 (OTK ZU nr 7/A/2009, poz. 118); 6 października 2009 r., sygn. P 77/08 (OTK ZU nr 9/A/2009, poz. 140); 8 października 2009 r., sygn. P 117/08 (OTK ZU nr 9/A/2009, poz. 141); postanowienie TK z 17 grudnia 2009 r., sygn. P 73/08 (OTK ZU nr 11/A/2009, poz. 177). Trybunał Konstytucyjny umorzył postępowania w tych sprawach m.in. ze względu na utratę mocy obowiązującej przez niektóre zaskarżone przepisy oraz brak związku funkcjonalnego między przedmiotem pytań prawnych a postępowaniami toczącymi się przed sądami pytającymi. Rozstrzygnięcia te i uzasadniająca je argumentacja powinny zostać uwzględnione przy ocenie dopuszczalności wydania wyroku w odpowiedzi na aktualnie rozpatrywane pytanie prawne.
3. Merytoryczne rozpoznanie przez Trybunał Konstytucyjny pytania prawnego uzależnione jest od spełnienia szeregu wymogów wynikających z Konstytucji oraz ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK). Brak którejkolwiek przesłanki dopuszczalności pytania prawnego stanowi podstawę do umorzenia postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym ze względu na niedopuszczalność wydania wyroku (art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK).
Zgodnie z art. 193 Konstytucji każdy sąd może przedstawić Trybunałowi Konstytucyjnemu pytanie prawne co do zgodności aktu normatywnego z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi lub ustawą, jeżeli od odpowiedzi na pytanie prawne zależy rozstrzygnięcie konkretnej sprawy toczącej się przed sądem. Powołany przepis formułuje trzy przesłanki, które łącznie warunkują dopuszczalność wystąpienia z pytaniem prawnym: a) podmiotową – może to uczynić jedynie sąd rozumiany jako państwowy organ wymiaru sprawiedliwości; b) przedmiotową – przedmiotem pytania prawnego może być wyłącznie ocena zgodności aktu normatywnego z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi lub ustawą; c) funkcjonalną – wystąpienie z pytaniem jest uzasadnione tylko wtedy, gdy od odpowiedzi na nie zależy rozstrzygnięcie konkretnej sprawy toczącej się przed sądem pytającym (zob. szerzej: postanowienie Trybunału z 6 lutego 2007 r., sygn. P 33/06, OTK ZU nr 2/A/2007, poz. 14 i powołane tam orzeczenia).
W niniejszej sprawie występuje wątpliwość co do zaistnienia przesłanki funkcjonalnej dopuszczalności pytania prawnego. Zależność między odpowiedzią na pytanie prawne a rozstrzygnięciem sprawy powinna być bowiem oparta na odpowiedniej relacji między treścią kwestionowanego przepisu i stanem faktycznym sprawy, w związku z którą przedstawione zostało pytanie prawne. Przedmiotem pytania prawnego może być zatem tylko taki przepis, którego wyeliminowanie z porządku prawnego w wyniku wyroku Trybunału Konstytucyjnego wywrze wpływ na treść rozstrzygnięcia sprawy, w związku z którą przedstawiono pytanie prawne (zob. np. w ostatnich dwóch latach: postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z 15 maja 2007 r., sygn. P 13/06, OTK ZU nr 6/A/2007, poz. 57 oraz wyroki z: 17 lipca 2007 r., sygn. P 16/06, OTK ZU nr 7/A/2007, poz. 79; 23 października 2007 r., sygn. P 10/07, OTK ZU nr 9/A/2007, poz. 107; 20 grudnia 2007 r., sygn. P 39/06, OTK ZU nr 11/A/2007, poz. 161; 19 lutego 2008 r., sygn. P 49/06, OTK ZU nr 1/A/2008, poz. 5; 27 maja 2008 r., sygn. P 59/07, OTK ZU nr 4/A/2008, poz. 64 i 16 czerwca 2008 r., sygn. P 37/07, OTK ZU nr 5/A/2008, poz. 80, a także wcześniejszy wyrok z 30 października 2006 r., sygn. P 10/06, OTK ZU nr 9/A/2006, poz. 128 i inne powołane tam wcześniejsze orzeczenia Trybunału). Pytanie prawne nie może abstrahować od sprawy, w związku z którą jest przedstawiane, i być traktowane przez sąd jako „okazja” do zainicjowania abstrakcyjnej kontroli konstytucyjności prawa (zob. postanowienie TK z 17 grudnia 2009 r., sygn. P 73/08, OTK ZU nr 11/A/2009, poz. 177).
Pytanie prawne inicjujące niniejsze postępowanie zostało przedstawione przez sąd w związku ze sprawą o zasądzenie określonej kwoty tytułem wyrównania wynagrodzenia sędziowskiego. Powodowie w tej sprawie wystąpili z powództwem o świadczenie, a nie o ustalenie wysokości przysługującego im wynagrodzenia. Tymczasem pytający sąd kwestionuje konstytucyjność przepisów, które nie mają żadnego znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy o wyrównanie wynagrodzenia sędziowskiego (o czym niżej). Tym samym nie ma żadnego związku funkcjonalnego między przedmiotem pytania prawnego a rozstrzygnięciem spraw, w związku z którą sąd zwrócił się do Trybunału Konstytucyjnego.
4. Nie budzi żadnych wątpliwości brak tego rodzaju związku w odniesieniu do zakwestionowanych art. 4 i art. 6 ust. 1 ustawy o Trójstronnej Komisji, a także art. 2 pkt 4 i 6 oraz art. 9 ust. 1 pkt 2 i 3 ustawy o kształtowaniu wynagrodzeń. Kwestię tę Trybunał jednoznacznie przesądził w postanowieniu z 8 października 2009 r., sygn. P 117/08, wydanym w związku ze sprawą sądową dotyczącą analogicznego stanu faktycznego do sprawy niniejszej, tj. roszczeń sędziów sądów powszechnych o wyrównanie ich wynagrodzeń. Pogląd ten Trybunał podtrzymuje w niniejszym składzie. Za jego trafnością przemawia już samo porównanie treści tych przepisów z przedmiotem postępowania sądowego, w związku z którym zadano pytanie prawne.
Art. 4 ustawy o Trójstronnej Komisji wskazuje podmioty, które wchodzą w skład Trójstronnej Komisji do Spraw Społeczno-Gospodarczych oraz biorą udział w jej pracach z głosem doradczym, zaś art. 6 ust. 1 ustawy o Trójstronnej Komisji stanowi, że stronę pracowników w Komisji reprezentują przedstawiciele reprezentatywnych organizacji związkowych. Żaden z tych przepisów nie dotyczy zatem problematyki wynagrodzeń sędziowskich, stąd nie mógłby znaleźć zastosowania w postępowaniu zainicjowanym pozwem o ich wyrównanie. Z kolei art. 2 pkt 4 i 6 ustawy o kształtowaniu wynagrodzeń definiuje pojęcia średniorocznego wskaźnika wzrostu wynagrodzeń oraz kwoty bazowej, zaś art. 9 ust. 1 pkt 2 i 3 tej ustawy wskazuje, że zarówno ów wskaźnik jak i kwota bazowa określane są w ustawie budżetowej. Także i te przepisy nie mogą znaleźć zastosowania w postępowaniu toczącym się przed sądem pytającym. Od odpowiedzi na pytanie prawne co do ich konstytucyjności nie zależy bowiem w żaden sposób rozstrzygnięcie sprawy o zasądzenie określonej kwoty tytułem wyrównania wynagrodzenia sędziowskiego.
Co więcej, pytający sąd jako powód niekonstytucyjności art. 4 i art. 6 ust. 1 ustawy o Trójstronnej Komisji podaje „pominięcie po stronie partnerów społecznych przedstawicieli sędziów, pozbawionych reprezentujących ich interesy organizacji związkowej” (s. 10 postanowienia). Sugerowane przez pytający sąd pominięcie prawodawcze ma miejsce wówczas, gdy ustawodawca omieszka uchwalenie pewnej normy, która stanowiła integralną część mechanizmu, jaki skądinąd był objęty normowaniem (zob. postanowienie z 20 listopada 2008 r., sygn. P 18/08, OTK ZU nr 9/A/2008, poz. 168 i przywołane tam orzecznictwo). Chodzi tu więc o sytuacje, gdy – ze względów konstytucyjnych – da się wyprowadzić obowiązek działania ustawodawcy w konkretnej kwestii, objętej pominięciem ustawodawczym. Tymczasem zagwarantowanie sędziom możliwości zrzeszania się w związki zawodowe mające swoich reprezentantów w składzie Trójstronnej Komisji do Spraw Społeczno-Gospodarczych nie tylko nie jest wymogiem sformułowanym przez Konstytucję, ale wręcz przeciwnie – pozostawałoby w sprzeczności z art. 178 ust. 3 Konstytucji, który ustanawia zakaz przynależności sędziów do związków zawodowych jako gwarancję ich niezawisłości. Nie jest to zatem pominięcie prawodawcze, które podlegałoby kontroli Trybunału (zob. m.in. wyroki TK: z 6 maja 1998 r., sygn. K 37/97, OTK ZU nr 3/1998, poz. 33; z 9 października 2001 r., sygn. SK 8/00, OTK ZU nr 7/2001, poz. 211; z 16 listopada 2004 r., sygn. P 19/03, OTK ZU nr 10/A/2004, poz. 106).
5. Sąd pytający nie wykazał również w przekonujący sposób związku funkcjonalnego między odpowiedzią na pytanie co do konstytucyjności pozostałych zaskarżonych przepisów regulujących mechanizm ustalania wynagrodzeń sędziowskich, tj. art. 91 § 1, 1a, 1b, 8 u.s.p., § 2 rozporządzenia Prezydenta, art. 16 ust. 1 ustawy budżetowej na 2007 r. oraz art. 16 ust. 1 ustawy budżetowej na 2008 r., a rozstrzygnięciem sprawy, w związku z którą zwrócił się do Trybunału Konstytucyjnego.
Art. 91 § 1 u.s.p., w zaskarżonym brzmieniu, wskazywał, że wynagrodzenie zasadnicze sędziego stanowi wielokrotność kwoty bazowej, której wysokość, ustaloną według zasad określonych w § 1a i 1b, określa ustawa budżetowa. Wysokość wynagrodzenia sędziów sądów równorzędnych została zróżnicowana zależnie od stażu pracy i pełnionych funkcje. Wynagrodzenie zasadnicze w stawce podstawowej wynosiło co najmniej 120% wynagrodzenia zasadniczego w stawce podstawowej dla bezpośrednio niższego stanowiska sędziowskiego.
Art. 91 § 1a u.s.p., w zaskarżonym brzmieniu, wskazywał, że w 2003 r. wysokość kwoty bazowej wynosiła 1355,71 zł dla sędziów oraz 1667,70 zł dla asesorów sądowych, zaś art. 91 § 1b u.s.p. przewidywał, że corocznej waloryzacji średniorocznym wskaźnikiem wzrostu wynagrodzeń ustalonym na podstawie przepisów o kształtowaniu wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej będą podlegać kwoty wskazane.
Art. 91 § 8 u.s.p., w zaskarżonym brzmieniu, stanowił, że Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej, po zasięgnięciu opinii Krajowej Rady Sądownictwa, określa, w drodze rozporządzenia, stawki podstawowe wynagrodzenia zasadniczego oraz stawki dodatku funkcyjnego sędziów.
§ 2 rozporządzenia Prezydenta ustala stawki podstawowe wynagrodzenia zasadniczego sędziów sądów powszechnych z zastosowaniem określonych wielokrotności kwoty bazowej, ustalonej w ustawie budżetowej. Przepis ten został wydany na podstawie art. 91 § 8 p.u.s.p., upoważniającego Prezydenta, po zasięgnięciu opinii Krajowej Rady Sądownictwa, do określenia, w drodze rozporządzenia, stawek podstawowych wynagrodzenia zasadniczego oraz stawki dodatku funkcyjnego sędziów.
Art. 16 ust. 1 ustawy budżetowej na 2007 r. i art. 16 ust. 1 ustawy budżetowej na 2008 r. określały tzw. kwoty bazowe dla sędziów, asesorów i aplikantów sędziowskich odpowiednio na 2007 r. i 2008 r.
Abstrahując od tego, że wszystkie te przepisy w zaskarżonym brzmieniu utraciły moc obowiązującą (o czym niżej), należy zauważyć, że orzeczenie Trybunału w kwestii ich konstytucyjności nie miałoby wpływu na rozstrzygnięcie sprawy toczącej się przed pytającym sądem. Jak bowiem wyżej wskazano, sprawa ta została zainicjowana powództwem o zasądzenie, a nie o ustalenie wysokości wynagrodzenia. W obowiązującym systemie prawnym nie ma regulacji prawnych pozwalających na uwzględnienie roszczeń powodów o podwyższenie wynagrodzeń sędziów sądów powszechnych do poziomu wynagrodzeń sędziów sądów apelacyjnych czy też do poziomu uwzględniającego wzrost przeciętnego wynagrodzenia w państwowej sferze budżetowej i gospodarce narodowej w następstwie powszechnego obniżenia składki rentowej. Norma prawna umożliwiająca uwzględnienie tak sformułowanego roszczenia nie powstanie również w wyniku stwierdzenia niekonstytucyjności przepisów regulujących mechanizm ustalania wynagrodzeń sędziowskich, tj. art. 91 § 1, 1a, 1b, 8 u.s.p., § 2 rozporządzenia Prezydenta, art. 16 ust. 1 ustawy budżetowej na 2007 r. oraz art. 16 ust. 1 ustawy budżetowej na 2008 r. W aktualnym stanie prawnym brak jest ogólnej normy prawnej regulującej wysokość wynagrodzeń sędziów sądów powszechnych, która mogłaby w takiej sytuacji zastąpić uchylone przepisy (por. postanowienie o sygn. P 77/08). Na skutek hipotetycznego wyroku o ich niekonstytucyjności powstawałaby luka prawna, wymagająca interwencji legislacyjnej. Jej wypełnienie – zgodnie z zasadą swobody działania ustawodawcy w ramach przepisów Konstytucji – mogłoby przyjąć różny kształt, niekoniecznie zgodny z oczekiwaniami stron postępowania przed sądem pytającym.
6. Niezależnie od powyższego, należy również zwrócić uwagę, że zaskarżone przepisy regulujące mechanizm ustalania wynagrodzeń sędziowskich utraciły moc obowiązującą, co stanowi przesłankę umorzenia postępowania (art. 39 ust. 1 pkt 3 ustawy o TK).
Po pierwsze, art. 16 ust. 1 ustawy budżetowej na 2007 r. i art. 16 ust. 1 ustawy budżetowej na 2008 r. w sposób oczywisty i nieodwracalny skonsumowały się z upływem danego roku budżetowego. Stąd też wszystkie dotychczasowe postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym, w których przepisy te były kwestionowane po ich skonsumowaniu, zostały umorzone (por. postanowienia o sygn. P 18/08 i sygn. P 19/08 oraz z 10 grudnia 2008 r., sygn. P 39/08, OTK ZU nr 10/A/2008, poz. 187; z 17 lutego 2009 r., sygn. P 30/08, OTK ZU nr 2/A/2009, poz. 18; z 17 lutego 2009 r., sygn. P 51/08, OTK ZU nr 2/A/2009, poz. 19; z 27 marca 2009 r., sygn. P 10/09, OTK ZU nr 3/A/2009, poz. 40). Pogląd o niedopuszczalności kontroli tych przepisów Trybunał podtrzymuje również w niniejszym składzie.
Po drugie, w wyniku uchwalenia ustawy z dnia 20 marca 2009 r. o zmianie ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 56, poz. 459; dalej: ustawa zmieniająca) z dniem 8 maja 2009 r. został derogowany art. 91 § 8 u.s.p. upoważniający dla Prezydenta do wydania rozporządzenia w sprawie stawek podstawowych wynagrodzenia zasadniczego sędziów sądów powszechnych, asesorów i aplikantów sądowych oraz stawek dodatku funkcyjnego sędziów. Moc obowiązującą utraciło zatem rozporządzenie Prezydenta, w tym również zaskarżony w ramach niniejszego postępowania jego § 2 tego. Z tego względu Trybunał umorzył postępowanie w sprawie kontroli konstytucyjności art. 91 § 8 u.s.p. oraz § 2 rozporządzenia Prezydenta w innych wcześniej rozstrzyganych sprawach (por. postanowienia z: 20 maja 2009 r., sygn. K 25/08, OTK ZU nr 5/A/2009, poz. 77; 8 czerwca 2009 r., sygn. P 95/08, OTK ZU nr 6/A/2009, poz. 91). Trybunał w niniejszym składzie podziela pogląd wyrażony w tym pierwszym postanowieniu, zgodnie z którym „Uchylenie z dniem 8 maja 2009 r. art. 91 § 8 u.s.p. […] spowodowało, że moc obowiązującą utraciło rozporządzenie z 6 maja 2003 r., w tym również zaskarżony w ramach niniejszego postępowania § 2 tego rozporządzenia. Z systemu prawnego zostało bowiem derogowane upoważnienie, na podstawie którego rozporządzenie to zostało wydane, zaś ustawa zmieniająca nie zawiera przepisu przewidującego dalsze jego obowiązywanie do czasu wydania nowego rozporządzenia”.
Po trzecie, z dniem 22 kwietnia 2009 r. ustawa zmieniająca nadała nowe brzmienie kwestionowanym w ramach niniejszego postępowania art. 91 § 1, 1a, 1b, 8 u.s.p. Nowy sposób ustalania wynagrodzenia zasadniczego sędziego został określony w dodanych przez nią art. 91 § 1c i art. 91 § 1d u.s.p. Zgodnie z art. 91 § 1c u.s.p, podstawę ustalenia wynagrodzenia zasadniczego sędziego w danym roku stanowi przeciętne wynagrodzenie w drugim kwartale roku poprzedniego, ogłaszane w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski” przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego na podstawie art. 20 pkt 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353, ze zm.), z zastrzeżeniem § 1d. Ten ostatni przepis stanowi, że jeżeli przeciętne wynagrodzenie, o którym mowa w § 1c, jest niższe od przeciętnego wynagrodzenia ogłoszonego za drugi kwartał roku poprzedzającego, przyjmuje się podstawę ustalenia wynagrodzenia zasadniczego sędziego w dotychczasowej wysokości. Ustawa zmieniająca znowelizowała zasady ustalania stawek wynagrodzenia zasadniczego sędziów oraz stawek ich dodatku funkcyjnego. Zgodnie z nowym brzmieniem art. 91 § 8 u.s.p., nadanym przez art. 1 pkt 2 lit. g ustawy zmieniającej, funkcje, z tytułu których przysługują sędziom dodatki funkcyjne, oraz sposób ustalania tych dodatków, określa Minister Sprawiedliwości po zasięgnięciu opinii Krajowej Rady Sądownictwa, biorąc pod uwagę rodzaj funkcji, wielkość jednostki organizacyjnej oraz zakres obowiązków. Z kolei wysokość stawek wynagrodzenia zasadniczego sędziów, zgodnie z art. 91 § 2 u.s.p., w brzmieniu nadanym przez ustawę zmieniającą, ustalana jest z zastosowaniem mnożników podstawy ustalenia wynagrodzenia zasadniczego, o której mowa w art. 91 § 1c. Stawki wynagrodzenia zasadniczego na poszczególnych stanowiskach sędziowskich oraz mnożniki służące do ustalania wysokości wynagrodzenia zasadniczego sędziów w poszczególnych stawkach określa załącznik nr 1 do ustawy zmieniającej. Szczegółowe zasady ustalania wynagrodzeń zasadniczych sędziów określa art. 91a u.s.p. dodany przez ustawę zmieniającą, oraz art. 10 ustawy zmieniającej.
Art. 91 § 1, 1a, 1b u.s.p., w zaskarżonym brzmieniu, były przedmiotem kontroli w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym wszczętym wnioskiem Krajowej Rady Sądownictwa. Postępowanie to zostało umorzone po wejściu w życie ustawy zmieniającej postanowieniem z 20 maja 2009 r. (sygn. K 25/08) ze względu na utratę mocy obowiązującej zaskarżonych przepisów. W uzasadnieniu tego postanowienia Trybunał wskazał: „W niniejszej sprawie zaskarżone przepisy zostały uchylone, a w ich miejsce wprowadzono nowe rozwiązania prawne. Przepisy przejściowe ustawy nowelizującej nie przewidują stosowania zaskarżonych przepisów w odniesieniu do jakichkolwiek stanów faktycznych”. Teza, zgodnie z którą orzekanie o konstytucyjności przepisów już nieobowiązujących w ramach postępowania inicjowanego pytaniem prawnym jest dopuszczalne tylko wtedy, gdy zastosowanie już nieobowiązującego przepisu wynika z reguł prawa intertemporalnego, była wielokrotnie powtarza w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego (zob. postanowienia o sygn. P 18/08, sygn. P 19/08, sygn. P 39/08, sygn. P 30/08, sygn. P 51/08, sygn. P 10/09. Powyższy pogląd Trybunał podziela w niniejszym składzie.
Utrata mocy obowiązującej przez zakwestionowane przepisy prowadzi do umorzenia postępowania na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 3 ustawy o TK. Jedyny wyjątek od tej reguły przewiduje art. 39 ust. 3 ustawy o TK, który dopuszcza merytoryczną kontrolę tego typu regulacji tylko wtedy, gdy jest to „konieczne dla ochrony konstytucyjnych wolności i praw” (por. szerzej postanowienia TK z: 24 marca 2009 r., sygn. U 6/07, OTK ZU nr 3/A/2009, poz. 37; 30 marca 2009 r., sygn. K 28/07, OTK ZU nr 3/A/2009, poz. 42). W ślad za powołanymi postanowieniami dotyczącymi wynagrodzeń sędziowskich (por. zwłaszcza sprawę o sygn. P 95/08), Trybunał Konstytucyjny w niniejszym składzie podtrzymuje pogląd, że w analizowanych sprawach nie ma możliwości merytorycznego zbadania zaskarżonych regulacji. Jak wskazano wyżej, hipotetyczne orzeczenie o ich niekonstytucyjności nie doprowadziłoby bowiem do zmiany sytuacji prawnej osób, których sprawy są rozpatrywane przez pytający sąd, w sposób przez nie oczekiwany. Nie jest więc spełniona przesłanka konieczności wydania wyroku w celu ochrony konstytucyjnych praw lub wolności.
Na marginesie można jedynie zauważyć, że w wyniku wejścia w życie wspomnianej wyżej ustawy zmieniającej doszło do realizacji niektórych postulatów zawartych w pytaniu prawnym, na co Trybunału Konstytucyjny wskazał już wcześniej w postanowieniu z 17 grudnia 2009 r. (sygn. P 73/08, OTK ZU nr 11/A/2009, poz. 177). Nowelizacja ta doprowadziła do całościowego uregulowania wysokości wynagrodzeń sędziowskich w ustawie, ponadto zrealizowała postulat ograniczenia wpływu innych władz na wysokość zasadniczych wynagrodzeń sędziowskich.
Z powyższych względów Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.
POSTANOWIENIE
z dnia 19 kwietnia 2010 r.
Sygn. akt P 40/09
Trybunał Konstytucyjny w składzie:
Adam Jamróz – przewodniczący
Wojciech Hermeliński
Marek Kotlinowski – sprawozdawca
Teresa Liszcz
Ewa Łętowska,
po rozpoznaniu, na posiedzeniu niejawnym, w dniu 19 kwietnia 2010 r., pytania prawnego Sądu Rejonowego w Nowej Soli, czy:
1) art. 91 § 1, 1a, 1b, 8 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. Nr 98, poz. 1070, ze zm.) w związku z § 2 rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 6 maja 2003 r. w sprawie stawek podstawowych wynagrodzenia zasadniczego sędziów sądów powszechnych, asesorów i aplikantów sądowych oraz stawek dodatku funkcyjnego sędziów (Dz. U. Nr 83, poz. 761, ze zm.), w zakresie, w jakim stanowią podstawę prawną mechanizmu ustalania wynagrodzeń sędziowskich, są zgodne z art. 2, art. 10 ust. 1, art. 173 oraz art. 178 ust. 1 i 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,
2) art. 91 § 1, 1a, 1b ustawy powołanej w punkcie 1 w związku z § 2 rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej powołanego w punkcie 1, w zakresie, w jakim tworzą mechanizm ustalania wynagrodzeń sędziowskich nie tylko na podstawie przepisów ustawy budżetowej, ale także przepisów rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, są zgodne z art. 176 ust. 2 Konstytucji,
3) § 2 rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej powołanego w punkcie 1, w zakresie, w jakim prowadzi do wydatkowania środków publicznych, jest zgodny z art. 216 ust. 1 Konstytucji,
4) art. 91 § 8 ustawy powołanej w punkcie 1 w związku z § 2 rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej powołanego w punkcie 1, z uwagi na brak precyzyjnego i szczegółowego upoważnienia ustawowego oraz swobodę Prezydenta RP w kształtowaniu wysokości przeliczników, są zgodne z art. 92 ust. 1 Konstytucji,
5) art. 16 ust. 1 ustawy z dnia 25 stycznia 2007 r. – Ustawa budżetowa na rok 2007 (Dz. U. Nr 15, poz. 90) oraz art. 16 ust. 1 ustawy z dnia 23 stycznia 2008 r. – Ustawa budżetowa na rok 2008 (Dz. U. Nr 19, poz. 117) i § 2 rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej powołanego w punkcie 1, kształtujące w latach 2007 i 2008 poziom wynagrodzenia sędziego sądu rejonowego z pominięciem faktu istotnego obniżenia składki rentowej dla ogółu pracowników i związanego z tym znaczącego wzrostu przeciętnego i minimalnego wynagrodzenia w gospodarce narodowej, są zgodne z art. 2 i art. 32 Konstytucji,
6) art. 91 § 1, 1a, 1b ustawy powołanej w punkcie 1 w związku z § 2 rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej powołanego w punkcie 1, w zakresie, w jakim tworzą mechanizm ustalania wynagrodzeń w sposób niekorzystny dla sędziów sądów powszechnych w porównaniu z sędziami i asesorami sądów administracyjnych są zgodne z art. 2 i art. 32 Konstytucji oraz art. 7 pkt a lit. i Międzynarodowego Paktu Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych z dnia 19 grudnia 1966 r. (Dz. U. z 1977 r. Nr 38, poz. 169) w części gwarantującej godziwy zarobek i równe wynagrodzenie za pracę o równej wartości bez jakiejkolwiek różnicy,
7) art. 4 i art. 6 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 2001 r. o Trójstronnej Komisji do Spraw Społeczno-Gospodarczych i wojewódzkich komisjach dialogu społecznego (Dz. U. Nr 100, poz. 1080, ze zm.), art. 2 pkt 4 i 6 i art. 9 ust. 1 pkt 2 i 3 ustawy z dnia 23 grudnia 1999 r. o kształtowaniu wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 110, poz. 1255, ze zm.) oraz art. 91 § 1 i 1b ustawy powołanej w punkcie 1, w zakresie, w jakim pomijają po stronie partnerów społecznych udział przedstawicieli sędziów, pozbawionych reprezentującej ich interesy organizacji związkowej, są zgodne z art. 10 ust. 1, art. 32, art. 173 i art. 178 ust. 2 i 3 Konstytucji,
8) art. 16 ust. 1 ustawy z 25 stycznia 2007 r., art. 16 ust. 1 ustawy z 23 stycznia 2008 r., powołanych w punkcie 5, w zakresie, w jakim ustaliły kwoty bazowe do obliczania wynagrodzeń sędziów w wysokości niższej od kwot bazowych asesorów sądowych, są zgodne z zasadą równości i niedyskryminacji wyrażoną w art. 32 Konstytucji w związku z art. 178 ust. 2 Konstytucji,
p o s t a n a w i a:
na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, z 2000 r. Nr 48, poz. 552 i Nr 53, poz. 638, z 2001 r. Nr 98, poz. 1070, z 2005 r. Nr 169, poz. 1417 oraz z 2009 r. Nr 56, poz. 459, Nr 178, poz. 1375) umorzyć postępowanie ze względu na niedopuszczalność wydania wyroku.
UZASADNIENIE
I
1. Na podstawie postanowienia z 12 marca 2009 r. (sygn. akt IV P 39/08) Sąd Rejonowy w Nowej Soli, IV Wydział Pracy, zwrócił się do Trybunału Konstytucyjnego z pytaniem prawnym:
a) czy art. 91 § 1, 1a, 1b, 8 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. Nr 98, poz. 1070, ze zm.; dalej: u.s.p.) w związku z § 2 rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 6 maja 2003 r. w sprawie stawek podstawowych wynagrodzenia zasadniczego sędziów sądów powszechnych, asesorów i aplikantów sądowych oraz stawek dodatku funkcyjnego sędziów (Dz. U. Nr 83, poz. 761, ze zm.; dalej: rozporządzenie Prezydenta), w zakresie, w jakim stanowią podstawę prawną mechanizmu ustalania wynagrodzeń sędziowskich, są zgodne z art. 2, art. 10 ust. 1, art. 173 oraz art. 178 ust. 1 i 2 Konstytucji,
b) czy art. 91 § 1, 1a, 1b u.s.p. w związku z § 2 rozporządzenia Prezydenta w zakresie, w jakim tworzą mechanizm ustalania wynagrodzeń sędziowskich nie tylko na podstawie przepisów ustawy budżetowej, ale także przepisów rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, są zgodne z art. 176 ust. 2 Konstytucji,
c) czy § 2 rozporządzenia Prezydenta w zakresie, w jakim prowadzi do wydatkowania środków publicznych, jest zgodny z art. 216 ust. 1 Konstytucji,
d) czy art. 91 § 8 u.s.p. w związku z § 2 rozporządzenia Prezydenta z uwagi na brak precyzyjnego i szczegółowego upoważnienia ustawowego oraz swobodę Prezydenta w kształtowaniu wysokości przeliczników, są zgodne z art. 92 ust. 1 Konstytucji,
e) czy art. 16 ust. 1 ustawy z dnia 25 stycznia 2007 r. – Ustawa budżetowa na rok 2007 (Dz. U. Nr 15, poz. 90; dalej: ustawa budżetowa na 2007 r.) oraz art. 16 ust. 1 ustawy z dnia 23 stycznia 2008 r. – Ustawa budżetowa na rok 2008 (Dz. U. Nr 19, poz. 117; dalej: ustawa budżetowa na 2008 r.) i § 2 rozporządzenia Prezydenta kształtujące w latach 2007 i 2008 poziom wynagrodzenia sędziego sądu rejonowego z pominięciem faktu istotnego obniżenia składki rentowej dla ogółu pracowników i związanego z tym znaczącego wzrostu przeciętnego i minimalnego wynagrodzenia w gospodarce narodowej, są zgodne z art. 2 i art. 32 Konstytucji,
f) czy art. 91 § 1, 1a, 1b u.s.p. w związku z § 2 rozporządzenia Prezydenta w zakresie, w jakim tworzą mechanizm ustalania wynagrodzeń w sposób niekorzystny dla sędziów sądów powszechnych w porównaniu z sędziami i asesorami sądów administracyjnych, są zgodne z art. 2 i art. 32 Konstytucji oraz art. 7 pkt a lit. i Międzynarodowego Paktu Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych z dnia 19 grudnia 1966 r. (Dz. U. z 1977 r. Nr 38, poz. 169) w części gwarantującej godziwy zarobek i równe wynagrodzenie za pracę o równej wartości bez jakiejkolwiek różnicy,
g) czy art. 4 i art. 6 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 2001 r. o Trójstronnej Komisji do Spraw Społeczno-Gospodarczych i wojewódzkich komisjach dialogu społecznego (Dz. U. Nr 100, poz. 1080, ze zm.), art. 2 pkt 4 i 6 i art. 9 ust. 1 pkt 2 i 3 ustawy z dnia 23 grudnia 1999 r. o kształtowaniu wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 110, poz. 1255, ze zm.) oraz art. 91 § 1 i 1b u.s.p., w zakresie, w jakim pomijają po stronie partnerów społecznych udział przedstawicieli sędziów, pozbawionych reprezentującej ich interesy organizacji związkowej, są zgodne z art. 10 ust. 1, art. 32, art. 173 i art. 178 ust. 2 i 3 Konstytucji,
h) czy art. 16 ust. 1 ustawy budżetowej na 2007 r., art. 16 ust. 1 ustawy budżetowej na 2008 r. w zakresie, w jakim ustaliły kwoty bazowe do obliczania wynagrodzeń sędziów w wysokości niższej od kwot bazowych asesorów sądowych, są zgodne z zasadą równości i niedyskryminacji wyrażoną w art. 32 Konstytucji w związku z art. 178 ust. 2 Konstytucji.
1.1. Pytanie prawne zostało postawione w związku ze sprawą z powództwa dwóch sędziów sądu powszechnego o wyrównanie wynagrodzenia za pracę. Uzasadniając żądanie, powodowie wskazali, że dysproporcja istniejąca między wynagrodzeniem sędziów sądu powszechnego a wynagrodzeniem sędziów wojewódzkich sądów administracyjnych jest całkowicie nieuzasadniona i sprzeczna z konstytucyjną zasadą równości wobec prawa i zasadą sprawiedliwości społecznej. Ponadto jeden z powodów, rozszerzając żądanie pozwu, wniósł o wyrównanie wynagrodzenia za pracę za okres od lipca 2007 r. o kwotę równą wysokości obniżonej stawki rentowej dla ogółu zatrudnionych.
1.2. Uzasadnienie pytania prawnego zostało oparte na następujących argumentach:
1.2.1. Zdaniem sądu wynagrodzenie sędziego powinno odpowiadać godności urzędu i – zgodnie z czytelną intencją ustawodawcy – ma być na tyle wysokie, aby sędzia miał poczucie wagi wykonywanych obowiązków oraz roli, jaką pełni w społeczeństwie. Wymogi powyższe, stawiane przez Konstytucję, nie są w praktyce realizowane, zaś inni funkcjonariusze państwowi, którzy nie podejmują na co dzień decyzji o tak istotnym dla obywateli znaczeniu, uzyskują nierzadko wynagrodzenie zdecydowanie przewyższające uposażenie sędziego. Taki stan rzeczy prowadzi nieuchronnie do osłabienia autorytetu sędziego, obniżenia jego poczucia wartości, a w konsekwencji może stanowić zagrożenie dla jego niezawisłości.
W ocenie sądu mechanizm kształtowania wynagrodzeń sędziowskich wynikający z treści zaskarżonych przepisów narusza art. 10 ust. 1, art. 173 i art. 178 ust. 1 Konstytucji, tj. zasady równowagi i odrębności władz oraz niezależności władzy sądowniczej. Wynagrodzenia te w sposób swobodny są bowiem kształtowane przez władzę ustawodawczą i wykonawczą. Ich wysokość uzależniona jest od ustawowo określanej kwoty bazowej, która kształtowana jest w systemie prognostyczno-negocjacyjnym, a zatem w sposób w istocie arbitralny. Pozbawiony obiektywnie sprawdzalnych kryteriów jest także kolejny etap kształtowania wynagrodzeń sędziowskich, w którym Prezydent swobodnie określa mnożniki prowadzące do ustalenia stawki podstawowej tych wynagrodzeń. Nie jest on bowiem związany opinią Krajowej Rady Sądownictwa w tej sprawie, zaś ustawa budżetowa nie określa granic wydatkowania środków publicznych na wynagrodzenia sędziowskie.
Zasadnicze wątpliwości budzi również, zdaniem sądu, konstytucyjność art. 91 § 8 u.s.p. w zakresie, w jakim stanowi on delegację ustawową do współkształtowania wynagrodzeń sędziowskich w drodze rozporządzenia. Po pierwsze, zgodnie z art. 176 ust. 2 Konstytucji zagadnienia ustrojowe sądów, do których należy problematyka wynagrodzeń sędziowskich, powinny być regulowane wyłącznie w drodze ustawy. Po drugie, włączenie do mechanizmu ustalania wynagrodzeń sędziowskich Prezydenta, który ustala w drodze rozporządzenia mnożniki kwoty bazowej, a w konsekwencji decyduje w sposób dowolny o wysokości wydatkowanych na wynagrodzenia sędziowskie środków publicznych, jest sprzeczne z art. 216 Konstytucji. Ten ostatni przepis stanowi, że sfera finansów publicznych, w tym zasady ich gromadzenia i wydatkowania, podlega regulacji ustawowej. Po trzecie, art. 91 § 8 u.s.p. nie zawiera wytycznych określających kryteria kształtowania stawek podstawowych oraz stawek dodatku funkcyjnego sędziów przez Prezydenta. To znaczy, że zawarte w tym przepisie upoważnienie ustawowe do wydania rozporządzenia nie spełnia wymogu szczegółowości, o którym mowa w art. 92 ust. 1 Konstytucji.
W ocenie sądu wątpliwości natury konstytucyjnej budzi również kwestia pozostawienia wynagrodzeń sędziowskich na niezmienionym poziomie, mimo że w latach 2007-2008 zmniejszono składkę rentową, co w konsekwencji doprowadziło, zdaniem pytającego sądu, do wzrostu wynagrodzeń o 8%. Co prawda sędziowie sądów powszechnych nie podlegają obowiązkowi ubezpieczenia społecznego, a zatem od ich wynagrodzeń nie jest pobierana składka rentowa, to jednak należy mieć na uwadze, że reforma przeprowadzona w latach 2007 – 2008 miała na celu podwyższenie (realnie o 3% od 1 lipca 2007 r. i o 5% od 1 stycznia 2008 r.) płac netto pracowników, zwłaszcza w państwowej sferze budżetowej. Skoro zatem ustawodawca dostrzegł potrzebę podwyższenia wynagrodzeń ogółu zatrudnionych, to tym bardziej powinien zadbać o realne podwyższenie wynagrodzeń sędziowskich. Sędziowie stanowią bowiem jedyną grupę zawodową, której warunki pracy i wynagrodzenie reguluje Konstytucja. Ustalone przez ustawodawcę kwoty bazowe wynagrodzeń sędziów na lata 2007 i 2008 przy jednoczesnym zaniechaniu podwyższenia stawek mnożnikowych przez Prezydenta prowadzi do niedoszacowania poziomu ich płac, co stanowi niezgodne z Konstytucją zaniechanie legislacyjne. Ponadto z naruszeniem zasady równości ustawodawca ustalił w latach 2007 i 2008 kwoty bazowe dla asesorów na poziomie wyższym niż te obowiązujące dla sędziów. Choć okoliczność ta nie przesądza o niższym w stosunku do asesorów wynagrodzeniu sędziów, bo kwoty bazowe podlegają jeszcze przeliczeniu przez mnożniki ustalone przez Prezydenta, to jednak nie ulega wątpliwości, że zróżnicowanie w tej mierze jest całkowicie nieuzasadnione, komplikując i tak już nieczytelny system kształtowania wynagrodzeń sędziów i asesorów sądów powszechnych.
Zdaniem sądu, art. 19 § 1, 1a, 1b u.s.p. w związku z § 2 rozporządzenia Prezydenta, w zakresie, w jakim różnicują wysokość wynagrodzeń sędziów sądów powszechnych oraz sędziów i asesorów sądów wojewódzkich, naruszają zasady sprawiedliwości społecznej oraz równości wobec prawa wyrażone w art. 2 i art. 32 Konstytucji oraz art. 7 pkt a lit. i Międzynarodowego Paktu Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych. Zróżnicowanie poziomu wynagrodzeń tych dwóch grup zawodowych nie jest uzasadnione ani nakładem pracy, ani charakterem rozpoznawanych spraw, tym bardziej, że sądy powszechne w takim samym stopniu jak sądy administracyjne sprawują wymiar sprawiedliwości.
Ukształtowanie mechanizmu ustalania wynagrodzeń sędziowskich budzi wątpliwości natury konstytucyjnej również z tego względu, że sędziom nie przyznano prawa negocjacji wynagrodzeń i przedstawienia swej opinii Trójstronnej Komisji do Spraw Społeczno-Gospodarczych. Tym samym po stronie parterów społecznych zostali pominięcie sami zainteresowani, pozbawieni jednocześnie reprezentującej ich interesy organizacji związkowej. Na straży interesów sędziów stoi bowiem jedynie Krajowa Rada Sądownictwa, która w sposób niewiążący opiniuje propozycje Prezydenta w zakresie stawek podstawowych i dodatku funkcyjnego. W ostatnich latach opinia ta w zasadzie nie była brana przez głowę państwa pod uwagę.
II
Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:
1. Sąd Rejonowy w Nowej Soli w pytaniu prawnym inicjującym niniejsze postępowanie wnosi o zbadanie zgodności z Konstytucją następujących przepisów:
art. 91 § 1, 1a, 1b, 8 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. Nr 98, poz. 1070, ze zm.; dalej: u.s.p.),
§ 2 rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 6 maja 2003 r. w sprawie stawek podstawowych wynagrodzenia zasadniczego sędziów sądów powszechnych, asesorów i aplikantów sądowych oraz stawek dodatku funkcyjnego sędziów (Dz. U. Nr 83, poz. 761, ze zm.; dalej: rozporządzenie Prezydenta),
art. 16 ust. 1 ustawy z dnia 25 stycznia 2007 r. – Ustawa budżetowa na rok 2007 (Dz. U. Nr 15, poz. 90; dalej: ustawa budżetowa na 2007 r.) oraz art. 16 ust. 1 ustawy z dnia 23 stycznia 2008 r. – Ustawa budżetowa na rok 2008 (Dz. U. Nr 19, poz. 117; dalej: ustawa budżetowa na 2008 r.),
art. 4 i art. 6 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 2001 r. o Trójstronnej Komisji do Spraw Społeczno-Gospodarczych i wojewódzkich komisjach dialogu społecznego (Dz. U. Nr 100, poz. 1080, ze zm.; dalej: ustawa o Trójstronnej Komisji),
art. 2 pkt 4 i 6 i art. 9 ust. 1 pkt 2 i 3 ustawy z dnia 23 grudnia 1999 r. o kształtowaniu wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 110, poz. 1255, ze zm.; dalej: ustawa o kształtowaniu wynagrodzeń).
Pytający sąd, kwestionując te przepisy, wskazał je bądź samodzielnie, bądź jako przepisy związkowe, przy czym zarzuty wobec niektórych z nich sformułował jedynie w odniesieniu do pewnego zakresu ich treści normatywnej.
2. Zarówno zakres zaskarżenia, jak i argumentacja zawarta w pytaniu prawnym sądu wykazują duże podobieństwo do spraw rozpoznanych już przez Trybunał Konstytucyjny w wyniku pytań prawnych innych sądów, złożonych w związku ze zbliżonymi stanami faktycznymi (pozwami sędziów sądów powszechnych o wyrównanie wynagrodzenia). Chodzi tu w szczególności o sprawy zakończone postanowieniami z: 20 listopada 2008 r., sygn. P 18/08 (OTK ZU nr 9/A/2008, poz. 168); 10 grudnia 2008 r., sygn. P 19/08 (OTK ZU nr 10/A/2008, poz. 186); 11 marca 2009 r., sygn. P 71/08 (OTK ZU nr 3/A/2009, poz. 34); 27 marca 2009 r., sygn. P 10/09 (OTK ZU nr 3/A/2009, poz. 40); 2 kwietnia 2009 r., sygn. P 6/09 (OTK ZU nr 4/A/2009, poz. 58); 8 czerwca 2009 r., sygn. P 95/08 (OTK ZU nr 6/A/2009, poz. 91); 15 lipca 2009 r., sygn. P 111/08 (OTK ZU nr 7/A/2009, poz. 118); 6 października 2009 r., sygn. P 77/08 (OTK ZU nr 9/A/2009, poz. 140); 8 października 2009 r., sygn. P 117/08 (OTK ZU nr 9/A/2009, poz. 141); postanowienie TK z 17 grudnia 2009 r., sygn. P 73/08 (OTK ZU nr 11/A/2009, poz. 177). Trybunał Konstytucyjny umorzył postępowania w tych sprawach m.in. ze względu na utratę mocy obowiązującej przez niektóre zaskarżone przepisy oraz brak związku funkcjonalnego między przedmiotem pytań prawnych a postępowaniami toczącymi się przed sądami pytającymi. Rozstrzygnięcia te i uzasadniająca je argumentacja powinny zostać uwzględnione przy ocenie dopuszczalności wydania wyroku w odpowiedzi na aktualnie rozpatrywane pytanie prawne.
3. Merytoryczne rozpoznanie przez Trybunał Konstytucyjny pytania prawnego uzależnione jest od spełnienia szeregu wymogów wynikających z Konstytucji oraz ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK). Brak którejkolwiek przesłanki dopuszczalności pytania prawnego stanowi podstawę do umorzenia postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym ze względu na niedopuszczalność wydania wyroku (art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK).
Zgodnie z art. 193 Konstytucji każdy sąd może przedstawić Trybunałowi Konstytucyjnemu pytanie prawne co do zgodności aktu normatywnego z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi lub ustawą, jeżeli od odpowiedzi na pytanie prawne zależy rozstrzygnięcie konkretnej sprawy toczącej się przed sądem. Powołany przepis formułuje trzy przesłanki, które łącznie warunkują dopuszczalność wystąpienia z pytaniem prawnym: a) podmiotową – może to uczynić jedynie sąd rozumiany jako państwowy organ wymiaru sprawiedliwości; b) przedmiotową – przedmiotem pytania prawnego może być wyłącznie ocena zgodności aktu normatywnego z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi lub ustawą; c) funkcjonalną – wystąpienie z pytaniem jest uzasadnione tylko wtedy, gdy od odpowiedzi na nie zależy rozstrzygnięcie konkretnej sprawy toczącej się przed sądem pytającym (zob. szerzej: postanowienie Trybunału z 6 lutego 2007 r., sygn. P 33/06, OTK ZU nr 2/A/2007, poz. 14 i powołane tam orzeczenia).
W niniejszej sprawie występuje wątpliwość co do zaistnienia przesłanki funkcjonalnej dopuszczalności pytania prawnego. Zależność między odpowiedzią na pytanie prawne a rozstrzygnięciem sprawy powinna być bowiem oparta na odpowiedniej relacji między treścią kwestionowanego przepisu i stanem faktycznym sprawy, w związku z którą przedstawione zostało pytanie prawne. Przedmiotem pytania prawnego może być zatem tylko taki przepis, którego wyeliminowanie z porządku prawnego w wyniku wyroku Trybunału Konstytucyjnego wywrze wpływ na treść rozstrzygnięcia sprawy, w związku z którą przedstawiono pytanie prawne (zob. np. w ostatnich dwóch latach: postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z 15 maja 2007 r., sygn. P 13/06, OTK ZU nr 6/A/2007, poz. 57 oraz wyroki z: 17 lipca 2007 r., sygn. P 16/06, OTK ZU nr 7/A/2007, poz. 79; 23 października 2007 r., sygn. P 10/07, OTK ZU nr 9/A/2007, poz. 107; 20 grudnia 2007 r., sygn. P 39/06, OTK ZU nr 11/A/2007, poz. 161; 19 lutego 2008 r., sygn. P 49/06, OTK ZU nr 1/A/2008, poz. 5; 27 maja 2008 r., sygn. P 59/07, OTK ZU nr 4/A/2008, poz. 64 i 16 czerwca 2008 r., sygn. P 37/07, OTK ZU nr 5/A/2008, poz. 80, a także wcześniejszy wyrok z 30 października 2006 r., sygn. P 10/06, OTK ZU nr 9/A/2006, poz. 128 i inne powołane tam wcześniejsze orzeczenia Trybunału). Pytanie prawne nie może abstrahować od sprawy, w związku z którą jest przedstawiane, i być traktowane przez sąd jako „okazja” do zainicjowania abstrakcyjnej kontroli konstytucyjności prawa (zob. postanowienie TK z 17 grudnia 2009 r., sygn. P 73/08, OTK ZU nr 11/A/2009, poz. 177).
Pytanie prawne inicjujące niniejsze postępowanie zostało przedstawione przez sąd w związku ze sprawą o zasądzenie określonej kwoty tytułem wyrównania wynagrodzenia sędziowskiego. Powodowie w tej sprawie wystąpili z powództwem o świadczenie, a nie o ustalenie wysokości przysługującego im wynagrodzenia. Tymczasem pytający sąd kwestionuje konstytucyjność przepisów, które nie mają żadnego znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy o wyrównanie wynagrodzenia sędziowskiego (o czym niżej). Tym samym nie ma żadnego związku funkcjonalnego między przedmiotem pytania prawnego a rozstrzygnięciem spraw, w związku z którą sąd zwrócił się do Trybunału Konstytucyjnego.
4. Nie budzi żadnych wątpliwości brak tego rodzaju związku w odniesieniu do zakwestionowanych art. 4 i art. 6 ust. 1 ustawy o Trójstronnej Komisji, a także art. 2 pkt 4 i 6 oraz art. 9 ust. 1 pkt 2 i 3 ustawy o kształtowaniu wynagrodzeń. Kwestię tę Trybunał jednoznacznie przesądził w postanowieniu z 8 października 2009 r., sygn. P 117/08, wydanym w związku ze sprawą sądową dotyczącą analogicznego stanu faktycznego do sprawy niniejszej, tj. roszczeń sędziów sądów powszechnych o wyrównanie ich wynagrodzeń. Pogląd ten Trybunał podtrzymuje w niniejszym składzie. Za jego trafnością przemawia już samo porównanie treści tych przepisów z przedmiotem postępowania sądowego, w związku z którym zadano pytanie prawne.
Art. 4 ustawy o Trójstronnej Komisji wskazuje podmioty, które wchodzą w skład Trójstronnej Komisji do Spraw Społeczno-Gospodarczych oraz biorą udział w jej pracach z głosem doradczym, zaś art. 6 ust. 1 ustawy o Trójstronnej Komisji stanowi, że stronę pracowników w Komisji reprezentują przedstawiciele reprezentatywnych organizacji związkowych. Żaden z tych przepisów nie dotyczy zatem problematyki wynagrodzeń sędziowskich, stąd nie mógłby znaleźć zastosowania w postępowaniu zainicjowanym pozwem o ich wyrównanie. Z kolei art. 2 pkt 4 i 6 ustawy o kształtowaniu wynagrodzeń definiuje pojęcia średniorocznego wskaźnika wzrostu wynagrodzeń oraz kwoty bazowej, zaś art. 9 ust. 1 pkt 2 i 3 tej ustawy wskazuje, że zarówno ów wskaźnik jak i kwota bazowa określane są w ustawie budżetowej. Także i te przepisy nie mogą znaleźć zastosowania w postępowaniu toczącym się przed sądem pytającym. Od odpowiedzi na pytanie prawne co do ich konstytucyjności nie zależy bowiem w żaden sposób rozstrzygnięcie sprawy o zasądzenie określonej kwoty tytułem wyrównania wynagrodzenia sędziowskiego.
Co więcej, pytający sąd jako powód niekonstytucyjności art. 4 i art. 6 ust. 1 ustawy o Trójstronnej Komisji podaje „pominięcie po stronie partnerów społecznych przedstawicieli sędziów, pozbawionych reprezentujących ich interesy organizacji związkowej” (s. 10 postanowienia). Sugerowane przez pytający sąd pominięcie prawodawcze ma miejsce wówczas, gdy ustawodawca omieszka uchwalenie pewnej normy, która stanowiła integralną część mechanizmu, jaki skądinąd był objęty normowaniem (zob. postanowienie z 20 listopada 2008 r., sygn. P 18/08, OTK ZU nr 9/A/2008, poz. 168 i przywołane tam orzecznictwo). Chodzi tu więc o sytuacje, gdy – ze względów konstytucyjnych – da się wyprowadzić obowiązek działania ustawodawcy w konkretnej kwestii, objętej pominięciem ustawodawczym. Tymczasem zagwarantowanie sędziom możliwości zrzeszania się w związki zawodowe mające swoich reprezentantów w składzie Trójstronnej Komisji do Spraw Społeczno-Gospodarczych nie tylko nie jest wymogiem sformułowanym przez Konstytucję, ale wręcz przeciwnie – pozostawałoby w sprzeczności z art. 178 ust. 3 Konstytucji, który ustanawia zakaz przynależności sędziów do związków zawodowych jako gwarancję ich niezawisłości. Nie jest to zatem pominięcie prawodawcze, które podlegałoby kontroli Trybunału (zob. m.in. wyroki TK: z 6 maja 1998 r., sygn. K 37/97, OTK ZU nr 3/1998, poz. 33; z 9 października 2001 r., sygn. SK 8/00, OTK ZU nr 7/2001, poz. 211; z 16 listopada 2004 r., sygn. P 19/03, OTK ZU nr 10/A/2004, poz. 106).
5. Sąd pytający nie wykazał również w przekonujący sposób związku funkcjonalnego między odpowiedzią na pytanie co do konstytucyjności pozostałych zaskarżonych przepisów regulujących mechanizm ustalania wynagrodzeń sędziowskich, tj. art. 91 § 1, 1a, 1b, 8 u.s.p., § 2 rozporządzenia Prezydenta, art. 16 ust. 1 ustawy budżetowej na 2007 r. oraz art. 16 ust. 1 ustawy budżetowej na 2008 r., a rozstrzygnięciem sprawy, w związku z którą zwrócił się do Trybunału Konstytucyjnego.
Art. 91 § 1 u.s.p., w zaskarżonym brzmieniu, wskazywał, że wynagrodzenie zasadnicze sędziego stanowi wielokrotność kwoty bazowej, której wysokość, ustaloną według zasad określonych w § 1a i 1b, określa ustawa budżetowa. Wysokość wynagrodzenia sędziów sądów równorzędnych została zróżnicowana zależnie od stażu pracy i pełnionych funkcje. Wynagrodzenie zasadnicze w stawce podstawowej wynosiło co najmniej 120% wynagrodzenia zasadniczego w stawce podstawowej dla bezpośrednio niższego stanowiska sędziowskiego.
Art. 91 § 1a u.s.p., w zaskarżonym brzmieniu, wskazywał, że w 2003 r. wysokość kwoty bazowej wynosiła 1355,71 zł dla sędziów oraz 1667,70 zł dla asesorów sądowych, zaś art. 91 § 1b u.s.p. przewidywał, że corocznej waloryzacji średniorocznym wskaźnikiem wzrostu wynagrodzeń ustalonym na podstawie przepisów o kształtowaniu wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej będą podlegać kwoty wskazane.
Art. 91 § 8 u.s.p., w zaskarżonym brzmieniu, stanowił, że Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej, po zasięgnięciu opinii Krajowej Rady Sądownictwa, określa, w drodze rozporządzenia, stawki podstawowe wynagrodzenia zasadniczego oraz stawki dodatku funkcyjnego sędziów.
§ 2 rozporządzenia Prezydenta ustala stawki podstawowe wynagrodzenia zasadniczego sędziów sądów powszechnych z zastosowaniem określonych wielokrotności kwoty bazowej, ustalonej w ustawie budżetowej. Przepis ten został wydany na podstawie art. 91 § 8 p.u.s.p., upoważniającego Prezydenta, po zasięgnięciu opinii Krajowej Rady Sądownictwa, do określenia, w drodze rozporządzenia, stawek podstawowych wynagrodzenia zasadniczego oraz stawki dodatku funkcyjnego sędziów.
Art. 16 ust. 1 ustawy budżetowej na 2007 r. i art. 16 ust. 1 ustawy budżetowej na 2008 r. określały tzw. kwoty bazowe dla sędziów, asesorów i aplikantów sędziowskich odpowiednio na 2007 r. i 2008 r.
Abstrahując od tego, że wszystkie te przepisy w zaskarżonym brzmieniu utraciły moc obowiązującą (o czym niżej), należy zauważyć, że orzeczenie Trybunału w kwestii ich konstytucyjności nie miałoby wpływu na rozstrzygnięcie sprawy toczącej się przed pytającym sądem. Jak bowiem wyżej wskazano, sprawa ta została zainicjowana powództwem o zasądzenie, a nie o ustalenie wysokości wynagrodzenia. W obowiązującym systemie prawnym nie ma regulacji prawnych pozwalających na uwzględnienie roszczeń powodów o podwyższenie wynagrodzeń sędziów sądów powszechnych do poziomu wynagrodzeń sędziów sądów apelacyjnych czy też do poziomu uwzględniającego wzrost przeciętnego wynagrodzenia w państwowej sferze budżetowej i gospodarce narodowej w następstwie powszechnego obniżenia składki rentowej. Norma prawna umożliwiająca uwzględnienie tak sformułowanego roszczenia nie powstanie również w wyniku stwierdzenia niekonstytucyjności przepisów regulujących mechanizm ustalania wynagrodzeń sędziowskich, tj. art. 91 § 1, 1a, 1b, 8 u.s.p., § 2 rozporządzenia Prezydenta, art. 16 ust. 1 ustawy budżetowej na 2007 r. oraz art. 16 ust. 1 ustawy budżetowej na 2008 r. W aktualnym stanie prawnym brak jest ogólnej normy prawnej regulującej wysokość wynagrodzeń sędziów sądów powszechnych, która mogłaby w takiej sytuacji zastąpić uchylone przepisy (por. postanowienie o sygn. P 77/08). Na skutek hipotetycznego wyroku o ich niekonstytucyjności powstawałaby luka prawna, wymagająca interwencji legislacyjnej. Jej wypełnienie – zgodnie z zasadą swobody działania ustawodawcy w ramach przepisów Konstytucji – mogłoby przyjąć różny kształt, niekoniecznie zgodny z oczekiwaniami stron postępowania przed sądem pytającym.
6. Niezależnie od powyższego, należy również zwrócić uwagę, że zaskarżone przepisy regulujące mechanizm ustalania wynagrodzeń sędziowskich utraciły moc obowiązującą, co stanowi przesłankę umorzenia postępowania (art. 39 ust. 1 pkt 3 ustawy o TK).
Po pierwsze, art. 16 ust. 1 ustawy budżetowej na 2007 r. i art. 16 ust. 1 ustawy budżetowej na 2008 r. w sposób oczywisty i nieodwracalny skonsumowały się z upływem danego roku budżetowego. Stąd też wszystkie dotychczasowe postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym, w których przepisy te były kwestionowane po ich skonsumowaniu, zostały umorzone (por. postanowienia o sygn. P 18/08 i sygn. P 19/08 oraz z 10 grudnia 2008 r., sygn. P 39/08, OTK ZU nr 10/A/2008, poz. 187; z 17 lutego 2009 r., sygn. P 30/08, OTK ZU nr 2/A/2009, poz. 18; z 17 lutego 2009 r., sygn. P 51/08, OTK ZU nr 2/A/2009, poz. 19; z 27 marca 2009 r., sygn. P 10/09, OTK ZU nr 3/A/2009, poz. 40). Pogląd o niedopuszczalności kontroli tych przepisów Trybunał podtrzymuje również w niniejszym składzie.
Po drugie, w wyniku uchwalenia ustawy z dnia 20 marca 2009 r. o zmianie ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 56, poz. 459; dalej: ustawa zmieniająca) z dniem 8 maja 2009 r. został derogowany art. 91 § 8 u.s.p. upoważniający dla Prezydenta do wydania rozporządzenia w sprawie stawek podstawowych wynagrodzenia zasadniczego sędziów sądów powszechnych, asesorów i aplikantów sądowych oraz stawek dodatku funkcyjnego sędziów. Moc obowiązującą utraciło zatem rozporządzenie Prezydenta, w tym również zaskarżony w ramach niniejszego postępowania jego § 2 tego. Z tego względu Trybunał umorzył postępowanie w sprawie kontroli konstytucyjności art. 91 § 8 u.s.p. oraz § 2 rozporządzenia Prezydenta w innych wcześniej rozstrzyganych sprawach (por. postanowienia z: 20 maja 2009 r., sygn. K 25/08, OTK ZU nr 5/A/2009, poz. 77; 8 czerwca 2009 r., sygn. P 95/08, OTK ZU nr 6/A/2009, poz. 91). Trybunał w niniejszym składzie podziela pogląd wyrażony w tym pierwszym postanowieniu, zgodnie z którym „Uchylenie z dniem 8 maja 2009 r. art. 91 § 8 u.s.p. […] spowodowało, że moc obowiązującą utraciło rozporządzenie z 6 maja 2003 r., w tym również zaskarżony w ramach niniejszego postępowania § 2 tego rozporządzenia. Z systemu prawnego zostało bowiem derogowane upoważnienie, na podstawie którego rozporządzenie to zostało wydane, zaś ustawa zmieniająca nie zawiera przepisu przewidującego dalsze jego obowiązywanie do czasu wydania nowego rozporządzenia”.
Po trzecie, z dniem 22 kwietnia 2009 r. ustawa zmieniająca nadała nowe brzmienie kwestionowanym w ramach niniejszego postępowania art. 91 § 1, 1a, 1b, 8 u.s.p. Nowy sposób ustalania wynagrodzenia zasadniczego sędziego został określony w dodanych przez nią art. 91 § 1c i art. 91 § 1d u.s.p. Zgodnie z art. 91 § 1c u.s.p, podstawę ustalenia wynagrodzenia zasadniczego sędziego w danym roku stanowi przeciętne wynagrodzenie w drugim kwartale roku poprzedniego, ogłaszane w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski” przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego na podstawie art. 20 pkt 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353, ze zm.), z zastrzeżeniem § 1d. Ten ostatni przepis stanowi, że jeżeli przeciętne wynagrodzenie, o którym mowa w § 1c, jest niższe od przeciętnego wynagrodzenia ogłoszonego za drugi kwartał roku poprzedzającego, przyjmuje się podstawę ustalenia wynagrodzenia zasadniczego sędziego w dotychczasowej wysokości. Ustawa zmieniająca znowelizowała zasady ustalania stawek wynagrodzenia zasadniczego sędziów oraz stawek ich dodatku funkcyjnego. Zgodnie z nowym brzmieniem art. 91 § 8 u.s.p., nadanym przez art. 1 pkt 2 lit. g ustawy zmieniającej, funkcje, z tytułu których przysługują sędziom dodatki funkcyjne, oraz sposób ustalania tych dodatków, określa Minister Sprawiedliwości po zasięgnięciu opinii Krajowej Rady Sądownictwa, biorąc pod uwagę rodzaj funkcji, wielkość jednostki organizacyjnej oraz zakres obowiązków. Z kolei wysokość stawek wynagrodzenia zasadniczego sędziów, zgodnie z art. 91 § 2 u.s.p., w brzmieniu nadanym przez ustawę zmieniającą, ustalana jest z zastosowaniem mnożników podstawy ustalenia wynagrodzenia zasadniczego, o której mowa w art. 91 § 1c. Stawki wynagrodzenia zasadniczego na poszczególnych stanowiskach sędziowskich oraz mnożniki służące do ustalania wysokości wynagrodzenia zasadniczego sędziów w poszczególnych stawkach określa załącznik nr 1 do ustawy zmieniającej. Szczegółowe zasady ustalania wynagrodzeń zasadniczych sędziów określa art. 91a u.s.p. dodany przez ustawę zmieniającą, oraz art. 10 ustawy zmieniającej.
Art. 91 § 1, 1a, 1b u.s.p., w zaskarżonym brzmieniu, były przedmiotem kontroli w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym wszczętym wnioskiem Krajowej Rady Sądownictwa. Postępowanie to zostało umorzone po wejściu w życie ustawy zmieniającej postanowieniem z 20 maja 2009 r. (sygn. K 25/08) ze względu na utratę mocy obowiązującej zaskarżonych przepisów. W uzasadnieniu tego postanowienia Trybunał wskazał: „W niniejszej sprawie zaskarżone przepisy zostały uchylone, a w ich miejsce wprowadzono nowe rozwiązania prawne. Przepisy przejściowe ustawy nowelizującej nie przewidują stosowania zaskarżonych przepisów w odniesieniu do jakichkolwiek stanów faktycznych”. Teza, zgodnie z którą orzekanie o konstytucyjności przepisów już nieobowiązujących w ramach postępowania inicjowanego pytaniem prawnym jest dopuszczalne tylko wtedy, gdy zastosowanie już nieobowiązującego przepisu wynika z reguł prawa intertemporalnego, była wielokrotnie powtarza w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego (zob. postanowienia o sygn. P 18/08, sygn. P 19/08, sygn. P 39/08, sygn. P 30/08, sygn. P 51/08, sygn. P 10/09. Powyższy pogląd Trybunał podziela w niniejszym składzie.
Utrata mocy obowiązującej przez zakwestionowane przepisy prowadzi do umorzenia postępowania na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 3 ustawy o TK. Jedyny wyjątek od tej reguły przewiduje art. 39 ust. 3 ustawy o TK, który dopuszcza merytoryczną kontrolę tego typu regulacji tylko wtedy, gdy jest to „konieczne dla ochrony konstytucyjnych wolności i praw” (por. szerzej postanowienia TK z: 24 marca 2009 r., sygn. U 6/07, OTK ZU nr 3/A/2009, poz. 37; 30 marca 2009 r., sygn. K 28/07, OTK ZU nr 3/A/2009, poz. 42). W ślad za powołanymi postanowieniami dotyczącymi wynagrodzeń sędziowskich (por. zwłaszcza sprawę o sygn. P 95/08), Trybunał Konstytucyjny w niniejszym składzie podtrzymuje pogląd, że w analizowanych sprawach nie ma możliwości merytorycznego zbadania zaskarżonych regulacji. Jak wskazano wyżej, hipotetyczne orzeczenie o ich niekonstytucyjności nie doprowadziłoby bowiem do zmiany sytuacji prawnej osób, których sprawy są rozpatrywane przez pytający sąd, w sposób przez nie oczekiwany. Nie jest więc spełniona przesłanka konieczności wydania wyroku w celu ochrony konstytucyjnych praw lub wolności.
Na marginesie można jedynie zauważyć, że w wyniku wejścia w życie wspomnianej wyżej ustawy zmieniającej doszło do realizacji niektórych postulatów zawartych w pytaniu prawnym, na co Trybunału Konstytucyjny wskazał już wcześniej w postanowieniu z 17 grudnia 2009 r. (sygn. P 73/08, OTK ZU nr 11/A/2009, poz. 177). Nowelizacja ta doprowadziła do całościowego uregulowania wysokości wynagrodzeń sędziowskich w ustawie, ponadto zrealizowała postulat ograniczenia wpływu innych władz na wysokość zasadniczych wynagrodzeń sędziowskich.
Z powyższych względów Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.