Pełny tekst orzeczenia

847/II/B/2014

POSTANOWIENIE
z dnia 5 września 2013 r.
Sygn. akt Ts 98/12

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Wojciech Hermeliński,

po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej W.M. w sprawie zgodności:
art. 112 ust. 3 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. Nr z 2010 r. Nr 90, poz. 594, ze zm.) z art. 45 ust. 1 i art. 78 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,

p o s t a n a w i a:

odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

UZASADNIENIE

W skardze konstytucyjnej z 11 kwietnia 2012 r. W.M. (dalej skarżąca) wniosła o zbadanie zgodności art. 112 ust. 3 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. z 2010 r. Nr 90, poz. 594, ze zm.; dalej: u.k.s.c.) z art. 45 ust. 1 i art. 78 Konstytucji.
Skarga konstytucyjna została sformułowana w związku z następującą sprawą. Skarżąca złożyła wraz z apelacją wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych. Wniosek został prawomocnie oddalony. Postanowieniem z 17 października 2011 r. (sygn. akt I Ns 369/10) Sąd Rejonowy w Świnoujściu – Wydział I Cywilny odrzucił apelację skarżącej ze względu na uiszczenie opłaty sądowej od zarzutów po upływie terminu 7 dni od daty doręczenia pełnomocnikowi skarżącej postanowienia oddalającego wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych. Sąd Okręgowy w Szczecinie – II Wydział Cywilny Odwoławczy postanowieniem z 4 stycznia 2012 r. (sygn. akt II Cz 1757/11) oddalił zażalenie na postanowienie Sądu Rejonowego w Świnoujściu – Wydział I Cywilny.
W przekonaniu skarżącej zakwestionowany przepis narusza prawo do sądu w aspekcie prawa do rzetelnej procedury (art. 45 ust. 1 Konstytucji) i prawo do zaskarżenia orzeczenia wydanego w I instancji (art. 78 Konstytucji), ponieważ pozbawia stronę reprezentowaną przez profesjonalnego pełnomocnika prawa do merytorycznego rozpoznania wniesionego środka odwoławczego od orzeczenia sądu I instancji.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Skarga konstytucyjna jest szczególnym środkiem ochrony konstytucyjnych wolności i praw. W myśl art. 79 ust. 1 Konstytucji skarga konstytucyjna inicjuje procedurę, której celem jest zbadanie zgodności z Konstytucją przepisów stanowiących podstawę ostatecznego orzeczenia o prawach skarżącego.
Trybunał Konstytucyjny przypomina, że: „skarga konstytucyjna wedle Konstytucji nie jest skargą »na rozstrzygnięcie«, lecz skargą »na przepis«. Gdy przyczyną zarzucanego naruszenia jest niekonstytucyjne zastosowanie lub zinterpretowanie przepisu zgodnego z Konstytucją – skarga nie służy. Kształtuje to w szczególny sposób dowodowe powinności skarżącego: nawet bowiem wykazanie istnienia związku koniecznego (typu conditio sine qua non) między zarzucanym naruszeniem wolności (praw) konstytucyjnych a rozstrzygnięciem, które ów skutek spowodowało, nie jest tożsame z dowodem, że przyczyną zarzucanego naruszenia jest niekonstytucyjność samego przepisu będącego prawną podstawą rozstrzygnięcia. Niezbędne jest bowiem wykazanie, że związek ten istnieje między brakiem konstytucyjności przepisu a naruszeniem prawa lub wolności” (wyrok TK z 15 października 2002 r., SK 6/02, OTK ZU nr 5/A/2002, poz. 65).
W skardze konstytucyjnej zakwestionowano art. 112 ust. 3 u.k.s.c., który stanowi: „Przepisu ust. 2 nie stosuje się, jeżeli pismo podlegające opłacie w wysokości stałej lub stosunkowej obliczonej od wskazanej przez stronę wartości przedmiotu sporu lub wartości przedmiotu zaskarżenia, zostało wniesione przez adwokata, radcę prawnego lub rzecznika patentowego. W takim przypadku, jeżeli wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych złożony przed upływem terminu do opłacenia pisma został oddalony, tygodniowy termin do opłacenia pisma biegnie od dnia doręczenia stronie postanowienia, a gdy postanowienie zostało wydane na posiedzeniu jawnym – od dnia jego ogłoszenia. Jeżeli jednak o zwolnieniu od kosztów sądowych orzekał sąd pierwszej instancji, a strona wniosła zażalenie w przepisanym terminie, termin do opłacenia pisma biegnie od dnia doręczenia stronie postanowienia oddalającego zażalenie, a jeżeli postanowienie sądu drugiej instancji zostało wydane na posiedzeniu jawnym – od dnia jego ogłoszenia”.
Skarżąca zarzuciła, że wskazany przepis narusza prawo do sądu w aspekcie prawa do rzetelnej procedury (art. 45 ust. 1 Konstytucji).
Trybunał przypomina, że na treść prawa do sądu składają się w szczególności: po pierwsze, prawo do uruchomienia procedury przed niezależnym, niezawisłym i bezstronnym sądem, po drugie, prawo do odpowiedniego ukształtowania procedury sądowej zgodnie z wymogami sprawiedliwości i jawności, po trzecie, prawo do wyroku sądowego, tj. prawo do uzyskania wiążącego rozstrzygnięcia danej sprawy przez sąd oraz – po czwarte, prawo do odpowiedniego ukształtowania ustroju i pozycji organów rozpoznających sprawy (zob. wyroki TK z: 16 marca 1999 r., SK 19/98, OTK ZU nr 3/1999, poz. 36; 2 kwietnia 2001 r., SK 10/00, OTK ZU nr 3/2001, poz. 52; 12 marca 2002 r., P 9/01, OTK ZU nr 2/A/2002, poz. 14; 20 września 2006 r., SK 63/05, OTK ZU nr 8/A/2006, poz. 108; 7 grudnia 2010 r., P 11/09, OTK ZU nr 10/A/2010, poz. 128 oraz m.in. postanowienie TK z 14 grudnia 2009 r., SK 49/07, OTK ZU nr 11/A/2009, poz. 173).
Należy też podkreślić, że „koszty sądowe są tradycyjnie uznanym instrumentem polityki państwa służącym do regulowania relacji stron stosunków procesowych oraz – w szerszym ujęciu – stymulowania decyzji jednostek co do sposobu prowadzenia swoich interesów i doboru środków ich ochrony” (wyrok TK z 7 września 2004 r., P 4/04, OTK ZU nr 8/A/2004, poz. 81). Opłaty sądowe nie są „bezzwrotnym świadczeniem pieniężnym, gdyż w zamian wnoszący opłatę otrzymuje swoistą usługę publiczną świadczoną przez wyspecjalizowaną jednostkę organizacyjną aparatu państwowego, jaką jest sąd, w postaci rozpoznania i rozstrzygnięcia sprawy sądowej” (wyrok z 6 maja 2003 r., P 21/01, OTK ZU nr 5/A/2003, poz. 37).
We wniesionej skardze nie przedstawiono jednak argumentów, które uprawdopodabniałyby naruszenie prawa skarżącej do sądu lub prawa do rzetelnej procedury ze względu na niezgodne z Konstytucją unormowanie określające termin do wniesienia opłaty sądowej w sytuacji, gdy wniosek o zwolnienie od kosztów złożony przez stronę, w imieniu której działa adwokat lub radca prawny, zostanie oddalony.
Skarżąca, reprezentowana przez profesjonalnego pełnomocnika, wniosła apelację od postanowienia wydanego w postępowaniu spadkowym, a następnie zażalenie na postanowienie o odrzuceniu apelacji. Ponadto, wraz z apelacją skarżąca złożyła wniosek o zwolnienie z kosztów sądowych, który został oddalony. Powyższe dowodzi, że skarżąca skorzystała z prawa do sądu. Natomiast prawo do rzetelnej procedury nie zostało naruszone, ponieważ w przypadku gdy strona korzysta z fachowej pomocy prawnej, regulacja proceduralna w zakresie zasad wnoszenia opłat sądowych może być surowsza niż dla strony niereprezentowanej przez profesjonalistę. Trybunał przypomina, że na tle uchylonego ustawą z dnia 5 grudnia 2008 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 234, poz. 1571) art. 1302 § 3 k.p.c., potwierdzona została zgodność z Konstytucją surowszej regulacji zasad wnoszenia opłat sądowych przez profesjonalnych pełnomocników (zob. m.in. wyroki TK z 17 listopada 2008 r., SK 33/07, OTK ZU nr 9/A/2008, poz. 154 oraz 14 września 2009 r., SK 47/07, OTK ZU nr 8/A/2009, poz. 122). Należy zatem stwierdzić, że sformułowane w skardze zarzuty niezgodności zakwestionowanego przepisu z art. 45 ust. 1 Konstytucji – ze względu na ich oczywistą bezzasadność – nie zasługują na uwzględnienie.
W skardze podniesiono również, że art. 112 ust. 3 u.k.s.c. narusza art. 78 Konstytucji.
Trybunał przypomina, że prawo strony do rozpatrzenia sprawy przez sąd II instancji może być naruszone zarówno bezpośrednio, tzn. przez wyłączenie możliwości wniesienia środka zaskarżenia, jak i pośrednio, tj. przez ustanowienie takich formalnych warunków wniesienia takiego środka, które czynność tę czyniłyby nadmiernie utrudnioną (por. wyroki TK z 12 grudnia 2002 r., P 9/01, OTK ZU nr 2/A/2002, poz. 14 oraz 20 grudnia 2007 r., P 39/06, OTK ZU nr 11/A/2007, poz. 161).
Skarżąca twierdzi, że obowiązki ciążące na osobach reprezentowanych przez profesjonalnych pełnomocników prowadzą do pozbawienia ich prawa do zaskarżalności orzeczeń wydanych w I instancji. W ocenie Trybunału argumenty te nie są jednak trafne. Skarżąca zakłada bowiem, że przepisy regulujące opłaty w postępowaniu przed sądem są na tyle skomplikowane i niejasne, iż ustawodawca uniemożliwił ich stosowanie nawet profesjonalnym pełnomocnikom. Trudno jednak podzielić ten pogląd. Nie sposób też w przedstawionym przez skarżącą sposobie naruszenia wskazanych przez nią praw dopatrzyć się argumentów przemawiających za uznaniem obowiązków nałożonych na osoby reprezentowane przez profesjonalnych pełnomocników za uniemożliwiające zaskarżanie orzeczeń wydanych w I instancji. Jak już podkreślił powyżej Trybunał, nie tylko wprowadzenie opłat od pism procesowych nie pozbawia stron prawa do sądu, ale także surowsze wymagania względem tych stron, które są reprezentowane przez profesjonalnych pełnomocników, spełniają standardy konstytucyjne. Jednocześnie ustawodawca gwarantuje bowiem możliwość zwolnienia z ponoszenia opłat (także stronom korzystającym z fachowej pomocy prawnej). Skarżąca, o czym świadczy opisany w skardze stan faktyczny i załączone do skargi orzeczenia, wykorzystała przysługujące jej uprawnienie do dochodzenia zwolnienia jej z ponoszenia kosztów postępowania oraz środki zaskarżenia w kontroli incydentalnej – przez zaskarżenia odrzucenia apelacji. Z uwagi na powyższe zarzuty dotyczące naruszenia art. 78 Konstytucji zawarte we wniesionej skardze należy ocenić jako oczywiście bezzasadne.
Skarżąca nie wskazała żadnych innych zarzutów ani argumentów, które mogłyby uzasadnić twierdzenie o niekonstytucyjności zakwestionowanego art. 112 ust. 3 u.k.s.c. W złożonej skardze podniosła, że termin uiszczenia opłaty powinien być taki sam dla strony, która nie uzyskała zwolnienia od kosztów sądowych – niezależnie od tego, czy reprezentuje ją profesjonalny pełnomocnik, czy też gdy nie korzysta z pomocy prawnej. Opinia skarżącej ma jednak charakter postulatów de lege ferenda, które nie mogą być przedmiotem oceny w postępowaniu zainicjowanym przed Trybunałem.
Trybunał Konstytucyjny wielokrotnie podkreślał również, że przy rozpatrywaniu skargi szczególnie istotne wydaje się zwrócenie uwagi na zabezpieczenie interesu prawnego skarżących. Możliwe jest to jednak dopiero w przypadku wykazania przez skarżących minimalnej choćby staranności w trosce o zabezpieczenie tychże interesów. Skoro skarżąca, zastępowana przez radcę prawnego, nie zakwestionowała postanowienia o oddaleniu wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych ani nie uiściła w ustawowym terminie opłaty od apelacji, to nie może wykorzystywać skargi konstytucyjnej „jako instrumentu służącego korygowaniu zaniedbań, popełnionych w postępowaniu poprzedzającym jej wniesienie” (zob. postanowienia TK z: 16 października 2002 r., SK 43/01, OTK ZU nr 5/A/2002, poz. 77; 17 marca 1998 r., Ts 27/97, OTK ZU nr 2/B/1998, poz. 20 oraz 21 września 2006 r., SK 10/06, OTK ZU nr 8/A/2006, poz. 117). W tym zakresie skarżąca nie udowodniła zatem naruszenia swoich praw konstytucyjnych.

Z przedstawionych wyżej powodów, na podstawie art. 49 w zw. z art. 36 ust. 3 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.), Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu.