Pełny tekst orzeczenia

856/II/B/2014

POSTANOWIENIE

z dnia 2 października 2013 r.

Sygn. akt Ts 158/12



Trybunał Konstytucyjny w składzie:



Wojciech Hermeliński,



po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej J.M. w sprawie zgodności:

1) art. 20 pkt 4 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. Nr 98, poz. 1070, ze zm.) z art. 176 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz art. 6 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzonej w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r. (Dz. U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284, ze zm.),

2) art. 43 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555, ze zm.) z art. 45 i art. 176 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz art. 6 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzonej w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r. (Dz. U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284, ze zm.),



p o s t a n a w i a:



odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.



UZASADNIENIE



W skardze konstytucyjnej wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 2 lipca 2012 r. (data nadania) J.M. (dalej: skarżący) zarzucił: po pierwsze, niezgodność art. 20 pkt 3a ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. Nr 98, poz. 1070, ze zm.; dalej: p.u.s.p.) z art. 176 ust. 2 Konstytucji oraz art. 6 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzonej w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r. (Dz. U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284, ze zm.; dalej: konwencja); po drugie, art. 43 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555, ze zm.; dalej: k.p.k.) z art. 45 i art. 176 Konstytucji oraz art. 6 konwencji.

Skarga konstytucyjna została wniesiona w związku z następującą sprawą. Postanowieniem z 28 marca 2012 r. (sygn. akt II AKo 30/12) Sąd Apelacyjny w Szczecinie – II Wydział Karny wyłączył od rozpoznania sprawy lustracyjnej skarżącego czterdziestu czterech sędziów Sądu Okręgowego w Koszalinie oraz – wobec braku możliwości utworzenia składu orzekającego w sprawie skarżącego w tym sądzie – przekazał tę sprawę do merytorycznego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Szczecinie. Postanowienie to zostało doręczone skarżącemu 2 kwietnia 2012 r.

Zdaniem skarżącego art. 43 k.p.k. narusza zasadę dwuinstancyjności postępowania sądowego oraz zasady rzetelnego procesu gwarantowane przez art. 45 Konstytucji oraz art. 6 konwencji, gdyż kształtuje postępowanie w sprawie przekazania sprawy innemu sądowi równorzędnemu jako postępowanie jednoinstancyjne oraz nie zapewnia prawa udziału w takim postępowaniu obu stronom postępowania karnego. W odniesieniu do art. 20 pkt 3a p.u.s.p. skarżący stwierdza natomiast, że przepis ten narusza art. 176 ust. 2 Konstytucji oraz art. 6 konwencji, gdyż pozwala na przekazanie rozpoznawania spraw dotyczących zgodności z prawdą oświadczeń lustracyjnych jednemu sądowi okręgowemu w ramach danej apelacji nie ustawą, a rozporządzeniem Ministra Sprawiedliwości.

Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 12 lipca 2012 r. pełnomocnik skarżącego został wezwany do usunięcia braków formalnych skargi konstytucyjnej przez: doręczenie pełnomocnictwa szczególnego do sporządzenia skargi konstytucyjnej i reprezentowania skarżącego w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym; wskazanie, czy przedmiotem zaskarżenia w punkcie 1 petitum skargi jest art. 20 pkt 3a p.u.s.p. w brzmieniu obowiązującym do 27 marca 2012 r., czy art. 20 pkt 4 p.u.s.p. w brzmieniu obowiązującym od 28 marca 2012 r.; wskazanie, w jakim zakresie zaskarżony przepis stanowił podstawę wydania orzeczenia, które skarżący uważa za ostateczne w rozumieniu art. 46 ust. 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK); dokładne określenie sposobu naruszenia konstytucyjnych praw i wolności skarżącego, wyrażonych w art. 176 ust. 2 Konstytucji, przez zaskarżony przepis p.u.s.p.; dokładne określenie sposobu naruszenia konstytucyjnych praw i wolności skarżącego, wyrażonych w art. 45 i art. 176 Konstytucji, przez zaskarżony art. 43 k.p.k. oraz wyjaśnienie, czy skarżący wniósł zażalenie na postanowienie Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z 28 marca 2012 r. o przekazaniu jego sprawy do rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Szczecinie.

Pełnomocnik skarżącego ustosunkował się do powyższego zarządzenia w piśmie z 24 lipca 2012 r. (data nadania). Wskazał, że przedmiotem zaskarżenia w punkcie 1 petitum skargi jest art. 20 pkt 3a p.u.s.p. w brzmieniu obowiązującym do 27 marca 2012 r. oraz art. 20 pkt 4 p.u.s.p. w brzmieniu obowiązującym od 28 marca 2012 r. Stwierdził, że przepisy te stanowiły delegację ustawową do wydania przez Ministra Sprawiedliwości rozporządzenia z 21 lutego 2007 r. w sprawie ustalenia sądów okręgowych, którym przekazuje się rozpoznawanie spraw zgodności z prawdą oświadczeń lustracyjnych z obszarów właściwości innych sądów okręgowych (Dz. U. Nr 35, poz. 224, ze zm.), które nie wskazuje Sądu Okręgowego w Szczecinie jako sądu właściwego do rozpoznawanie spraw lustracyjnych z obszaru właściwości Sądu Okręgowego w Koszalinie. Rozporządzenie to w ogóle nie wymienia Sądu Okręgowego w Koszalinie, co zdaniem skarżącego powoduje, że Sąd Okręgowy w Szczecinie nie mógł być uznany za sąd równorzędny Sądowi Okręgowemu w Koszalinie w rozumieniu art. 43 k.p.k. Pełnomocnik skarżącego podniósł także, że na mocy zaskarżonej delegacji ustawowej skarżący został pozbawiony prawa do rozpoznania sprawy przez sąd, którego właściwość – zgodnie z art. 176 ust. 2 Konstytucji – określa ustawa. Stwierdził również, że wydane na podstawie art. 43 k.p.k. postanowienie Sądu Apelacyjnego w Szczecinie nie podlega zaskarżeniu, a więc skarżący nie wniósł przeciwko niemu żadnego środka zaskarżenia.



Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:



W myśl art. 79 ust. 1 Konstytucji każdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone, ma prawo, na zasadach określonych w ustawie, wnieść skargę do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie zgodności z Konstytucją ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego wolnościach lub prawach albo o jego obowiązkach określonych w Konstytucji. Wniesienie skargi dopuszczalne jest więc tylko w sytuacji, w której na skutek wydania rozstrzygnięcia w sprawie skarżącego doszło do naruszenia konstytucyjnych praw lub wolności, przy czym naruszenie to wynika z zastosowania przez orzekające w sprawie organy przepisu ustawy lub innego aktu normatywnego, któremu skarżący zarzuca niezgodność z Konstytucją. Naruszenie praw lub wolności konstytucyjnych musi wynikać z niekonstytucyjności przepisu zastosowanego przy rozpatrywaniu sprawy skarżącego, nie zaś z niewłaściwego zastosowania tego przepisu przez orzekające w sprawie organy. Celem skargi jest bowiem usunięcie z systemu prawa niekonstytucyjnej normy, której stosowanie skutkuje naruszeniem chronionych konstytucyjnie praw lub wolności.

Zasady, na jakich dopuszczalne jest korzystanie ze skargi konstytucyjnej, oraz tryb postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym precyzuje ustawa o TK. Art. 47 ust. 1 tej ustawy wymaga, aby w skardze zostało zawarte „dokładne określenie ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o wolnościach lub prawach albo obowiązkach określonych w Konstytucji i w stosunku do którego skarżący domaga się stwierdzenia niezgodności z Konstytucją”, art. 46 ust. 1 stanowi zaś, że skarga konstytucyjna może być wniesiona po wyczerpaniu drogi prawnej, o ile droga ta jest przewidziana, w ciągu 3 miesięcy od doręczenia skarżącemu prawomocnego wyroku, ostatecznej decyzji lub innego ostatecznego rozstrzygnięcia. Ponadto, zgodnie z art. 36 ust. 3 ustawy o TK, znajdującym zastosowanie do spraw rozpatrywanych w trybie skargi konstytucyjnej na podstawie art. 49 tejże ustawy, Trybunał Konstytucyjny w toku wstępnego rozpoznania skargi konstytucyjnej odmawia nadania jej dalszego biegu, jeżeli jest ona oczywiście bezzasadna.

Analiza skargi konstytucyjnej wniesionej w niniejszej sprawie prowadzi do wniosku, że skarga ta nie spełnia wymogów nadania jej dalszego biegu wynikających z art. 79 Konstytucji oraz ustawy o TK.

W pierwszej kolejności Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że w związku z wyraźnym brzmieniem art. 79 ust. 1 Konstytucji przedmiotem skargi konstytucyjnej może być jedynie zarzut niezgodności przepisów prawa z Konstytucją. Wzorcem kontroli w postępowaniu inicjowanym wniesieniem skargi konstytucyjnej nie mogą zatem być przepisy umów międzynarodowych, w tym wskazanej w rozpatrywanej sprawie konwencji (zob. np. postanowienia TK z 18 kwietnia 2000 r., SK 2/99, OTK ZU nr 3/2000, poz. 92 oraz 31 maja 2005 r., SK 59/03, OTK ZU nr 5/A/2005, poz. 61 oraz wyrok TK z 6 października 2009 r., SK 46/07, OTK ZU nr 9/A/2009, poz. 132). Stanowi to samodzielną przesłankę odmowy nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej w zakresie badania zgodności zaskarżonych przepisów z art. 6 konwencji.

Ponadto Trybunał stwierdza, że określony w punkcie 1 petitum skargi konstytucyjnej przedmiot zaskarżenia wymaga uściślenia. W skardze zakwestionowano art. 20 pkt 3a p.u.s.p. Przepis ten utracił jednak moc obowiązującą wraz z wejściem w życie ustawy z dnia 18 sierpnia 2011 r. o zmianie ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 203, poz. 1192, ze zm.), co miało miejsce 28 marca 2012 r. W piśmie nadesłanym w celu usunięcia braków formalnych skargi podniesiono natomiast, że przedmiotem zaskarżenia jest zarówno art. 20 pkt 3a p.u.s.p, jak i – stanowiący jego odpowiednik na gruncie obecnie obowiązujących przepisów – art. 20 pkt 4 p.u.s.p. Skarżący w żaden sposób nie odniósł się do kwestii czasowego zakresu obowiązywania tych przepisów ani tego, który z nich stanowił – jego zdaniem – podstawę orzekania w sprawie, w związku z którą wniósł on skargę konstytucyjną. Postanowienie Sądu Apelacyjnego w Szczecinie – wskazane przez skarżącego jako ostateczne rozstrzygnięcie o jego wolnościach i prawach – zostało wydane 28 marca 2012 r., a więc w dniu, gdy przepisem stanowiącym podstawę do przekazania rozporządzeniem Ministra Sprawiedliwości rozpoznawania spraw zgodności z prawdą oświadczeń lustracyjnych z obszaru danej apelacji jednemu sądowi okręgowemu był art. 20 pkt 4 p.u.s.p., nie zaś wcześniej obowiązujący art. 20 pkt 3a tej ustawy. Ten ostatni przepis, z uwagi na utratę mocy obowiązującej, nie mógł znaleźć zastosowania w sprawie skarżącego. Wobec braku jednoznacznego stwierdzenia przez skarżącego, który stan prawny jest przedmiotem skargi, Trybunał Konstytucyjny przyjął, że skarga w punkcie 1 petitum dotyczy art. 20 pkt 4 p.u.s.p. w brzmieniu obowiązującym od 28 marca 2012 r.

W odniesieniu do zarzutu niezgodności art. 20 pkt 4 p.u.s.p. z art. 176 ust. 2 Konstytucji Trybunał stwierdza, że w tym zakresie wniesiona w niniejszej sprawie skarga jest oczywiście bezzasadna. Skarżący kwestionuje możliwość zawarcia w ustawie delegacji pozwalającej Ministrowi Sprawiedliwości na wyznaczenie w drodze rozporządzenia sądów właściwych miejscowo do rozpoznania spraw z zakresu zgodności z prawdą oświadczeń lustracyjnych, gdyż – zdaniem skarżącego – zgodnie z art. 176 ust. 2 Konstytucji właściwość sądów mogą regulować wyłącznie ustawy. Jak jednak wynika z dotychczasowego orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego, art. 176 ust. 2 Konstytucji nie wymaga, aby ustawa określała obszar funkcjonowania poszczególnych sądów. O ile ogólne zasady tworzenia sądów, wraz ze sposobem oznaczenia ich właściwości miejscowej, muszą być uregulowane w ustawie, o tyle wskazanie obszaru działania danego sądu ma charakter administracyjny i może być pozostawione do uregulowania w rozporządzeniu. Jak wskazał Trybunał w wyroku z 30 czerwca 2003 r. w sprawie o sygn. P 1/03 (OTK ZU nr 6/A/2003, poz. 56): „Nie można […] mylić pojęcia właściwości sądów z regulacjami prawnymi o charakterze administracyjnym, których zadaniem jest tworzenie ładu organizacyjnego w zakresie funkcjonowania jednostek wymiaru sprawiedliwości. Czym innym jest bowiem ustawowe określanie właściwości sądów […], zaś czym innym – administracyjne określenie obszaru funkcjonowania sądów”. Właściwość sądów w sprawach dotyczących prawdziwości oświadczeń lustracyjnych reguluje ustawa z dnia 18 października 2006 r. o ujawnianiu informacji o dokumentach organów bezpieczeństwa państwa z lat 1944-1990 oraz treści tych dokumentów (Dz. U. z 2007 r. Nr 63, poz. 425, ze zm.), która w art. 63a ust. 4 wskazuje jako właściwy do rozpoznania takich spraw w I instancji sąd okręgowy właściwy ze względu na miejsce zamieszkania osoby składającej oświadczenie lustracyjne, oraz art. 20 pkt 4 p.u.s.p. – przewidujący możliwość wyznaczenia jednego sądu okręgowego właściwego do rozpoznania tej kategorii spraw z obszaru całej apelacji. Określenie właściwości sądów ma więc miejsce na poziomie ustawowym. Regulacji podustawowej pozostawione jest natomiast jedynie wskazanie odpowiednich sądów w ramach tej właściwości (zob. wyrok TK z 30 czerwca 2003 r., P 1/03).

Ponadto w części, w której skarżący kwestionuje prawidłowość, po pierwsze, uznania przez Sąd Apelacyjny w Szczecinie, że Sąd Okręgowy w Szczecinie stanowi sąd równorzędny wobec Sądu Okręgowego w Koszalinie oraz, po drugie, ustalenia, że sądy te mają kompetencję do rozpoznawania spraw lustracyjnych, podniesione w skardze zarzuty dotyczą sfery stosowania prawa. Nie mogą zatem być rozpoznane przez Trybunał w procedurze inicjowanej wniesieniem skargi konstytucyjnej.

W odniesieniu do zarzutów sformułowanych przez skarżącego wobec art. 43 k.p.k. Trybunał uznaje natomiast, że dotyczą one nie samej możliwości przekazania sprawy do rozpoznania sądowi równorzędnemu, lecz tego, że na postanowienie o przekazaniu sprawy nie służy środek zaskarżenia, a więc postępowanie w tym przedmiocie jest jednoinstancyjne. W tym zakresie skarżący nie dysponuje jednak ostatecznym orzeczeniem o swoich wolnościach lub prawach. Jak wskazano wyżej, przyjęta w art. 79 ust. 1 Konstytucji oraz ustawie o TK konstrukcja skargi konstytucyjnej wymaga uzyskania przez skarżącego ostatecznego orzeczenia opartego na zaskarżonym przepisie, którego wydanie doprowadziło do aktualizacji (konkretyzacji) naruszenia przysługujących skarżącemu konstytucyjnych wolności lub praw. Oznacza to, że w wypadku kwestionowania zgodności z Konstytucją unormowania wyłączającego możliwość zaskarżenia danego rozstrzygnięcia sądu lub innego organu konieczne jest uzyskanie orzeczenia w sprawie odrzucenia niedopuszczalnego z mocy prawa środka odwoławczego. Dopiero z takim orzeczeniem można bowiem wiązać naruszenie prawa do zaskarżenia orzeczenia (zob. np. postanowienie TK z 15 grudnia 2009 r., Ts 173/08, OTK ZU nr 1/B/2010, poz. 25). W niniejszej sprawie skarżący nie uzyskał takiego rozstrzygnięcia, co przesądza o konieczności odmowy nadania skardze konstytucyjnej w zakresie badania zgodności art. 43 k.p.k. ze wskazanymi w skardze wzorcami kontroli.

Ponadto Trybunał stwierdza, że nawet gdyby skarżący dysponował orzeczeniem o braku możliwości zaskarżenia postanowienia dotyczącego przekazania sprawy do rozpoznania innemu sądowi równorzędnemu, to sformułowane przez skarżącego zarzuty należałoby uznać za nieadekwatne do treści zaskarżonego art. 43 k.p.k. Przepis ten nie dotyczy bowiem kwestii zaskarżalności postanowienia o przekazaniu sprawy do rozpoznania innemu sądowi równorzędnemu, a jedynie przesłanek dokonania takiego przekazania. Skarżący nie powołuje natomiast jako przedmiotu zaskarżenia (samodzielnie lub w związku z art. 43 k.p.k.) innych przepisów procedury karnej, regulujących kwestię zaskarżalności orzeczeń wydanych na podstawie art. 43 k.p.k.



Z uwagi na powyższe, na podstawie art. 49 w związku z art. 36 ust. 3 oraz art. 47 ust. 1 pkt 1 i 2 ustawy o TK, Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.