Ts 107/13
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Dodatkowe informacje:
Pełny tekst orzeczenia
354/4/B/2015
POSTANOWIENIE
z dnia 25 lutego 2014 r.
Sygn. akt Ts 107/13
Trybunał Konstytucyjny w składzie:
Stanisław Rymar,
po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej M.J. w sprawie zgodności:
1) 1262 § 1 ustawy z dnia 14 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.) z:
a) art. 45 ust. 1 i art. 77 ust. 2 w związku z art. 32 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,
b) art. 78 oraz art. 176 Konstytucji;
2) art. 100 ust. 2, art. 101 ust. 1 oraz art. 102 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. z 2010 r. Nr 90, poz. 594, ze zm.) z:
a) art. 2 oraz art. 32 Konstytucji,
b) art. 45 ust. 1, art. 77 ust. 2 art. 78 oraz art. 176 Konstytucji,
p o s t a n a w i a:
odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.
UZASADNIENIE
1. W skardze konstytucyjnej, sporządzonej przez ustanowionego pełnomocnikiem z urzędu radcę prawnego oraz wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 28 marca 2013 r. (data nadania), M.J. (dalej: skarżący) zarzucił niezgodność: (1) art. 1262 § 1 ustawy z dnia 14 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.; dalej: k.p.c.) z art. 45 ust. 1 i art. 77 ust. 2 w związku z art. 32 Konstytucji, a także z art. 78 oraz art. 176 Konstytucji; (2) art. 100 ust. 2, art. 101 ust. 1 oraz art. 102 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. z 2010 r. Nr 90, poz. 594, ze zm.; dalej: u.k.s.s.c.) z art. 2 Konstytucji oraz art. 32 Konstytucji, a także z art. 45 ust. 1, art. 77 ust. 2 art. 78 oraz art. 176 Konstytucji.
2. Skarga konstytucyjna została wniesiona w związku z następującą sprawą:
2.1. W dniu 31 sierpnia 2011 r. skarżący wniósł do Sądu Okręgowego w Rzeszowie, przeciwko swojemu kontrahentowi, powództwo o zapłatę kwoty 132 660,00 zł wraz z ustawowymi odsetkami. Zarządzeniem sędziego Sądu Okręgowego w Rzeszowie – VI Wydział Gospodarczy z 8 września 2011 r. skarżący został wezwany do uiszczenia opłaty sądowej od pozwu.
2.2. Pismem z 16 września 2011 r. skarżący złożył wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych ponad kwotę 100,00 zł.
Postanowieniem z 14 października 2011 r. (sygn. akt VI GC 200/11) Sąd Okręgowy w Rzeszowie – VI Wydział Gospodarczy zwolnił skarżącego od kosztów sądowych ponad kwotę 1000,00 zł (pkt 1 sentencji) oraz oddalił wniosek skarżącego w pozostałym zakresie (pkt 2 sentencji). Na to orzeczenie skarżący wniósł zażalenie.
Postanowieniem z 4 listopada 2011 r. (sygn. akt VI GC 200/11) Sąd Okręgowy w Rzeszowie – VI Wydział Gospodarczy odrzucił zażalenie skarżącego na punkt 1 postanowienia tego sądu z 14 października 2011 r. na podstawie art. 370 w związku z art. 397 § 2 k.p.c. Z kolei postanowieniem z 16 grudnia 2011 r. (sygn. akt I Acz 693/11) Sąd Apelacyjny w Rzeszowie – I Wydział Cywilny oddalił zażalenie skarżącego na punkt 2 postanowienia Sądu Okręgowego w Rzeszowie z 14 października 2011 r.
2.3. Zarządzeniem sędziego Sądu Okręgowego w Rzeszowie – VI Wydział Gospodarczy z 17 lutego 2012 r. (sygn. akt VI GC 200/11) pozew skarżącego został mu zwrócony, gdyż skarżący nie uiścił opłaty od pozwu. Na to zarządzenie skarżący wniósł zażalenie, które zostało odrzucone przez Sąd Okręgowy w Rzeszowie – VI Wydział Gospodarczy postanowieniem z 13 kwietnia 2012 r. (sygn. akt 200/11) z powodu nieuiszczenia przez skarżącego opłaty od zażalenia.
3. Zdaniem skarżącego art. 1262 § 1 k.p.c. jest niezgodny z art. 45 ust. 1 i art. 77 ust. 2 w związku z art. 32 Konstytucji „w zakresie, w jakim przepis ten zamyka definitywnie drogę sądową dochodzenia naruszonych wolności lub praw w przypadku nieuiszczenia opłaty sądowej przez stronę, która nie jest w stanie jej ponieść bez uszczerbku dla utrzymania swojego i rodziny ze względu na swój status materialny, a w sposób nieuzasadniony odmówiono jej zwolnienia od kosztów sądowych”. Z kolei niezgodność wskazanego przepisu k.p.c. z art. 78 oraz art. 176 Konstytucji wynikać ma z tego, że uregulowanie to „wyłącza możliwość zaskarżenia orzeczeń oraz prawo do dwuinstancyjnego postępowania stronie, która nie jest w stanie ponieść opłat sądowych bez uszczerbku dla utrzymania swojego i rodziny ze względu na swój status materialny, a w sposób nieuzasadniony odmówiono jej zwolnienia od kosztów sądowych”.
W odniesieniu do art. 100 ust. 2, art. 101 ust. 1 oraz art. 102 u.k.s.s.c. skarżący sformułował zarzut niezgodności z wywodzoną z art. 2 Konstytucji zasadą przyzwoitej legislacji oraz zawartą w art. 32 Konstytucji zasadą równości – „ponieważ na skutek nierzetelnego sformułowania przepis ten doprowadził do nieuzasadnionego różnicowania sytuacji podmiotów (stron postępowania cywilnego), w zależności od statusu materialnego strony”, a także z art. 45 ust. 1, art. 77 ust. 2, art. 78 oraz art. 176 Konstytucji – „ponieważ różnicuje on prawo do sądu oraz zaskarżania orzeczeń ze względu na status materialny obywatela oraz umożliwia takie praktyczne rozumienie instytucji zwolnienia od kosztów, że niemożliwym jest jej uzyskanie przez przedsiębiorcę będącego osobą fizyczną bez spełnienia nieracjonalnych wymogów ustanowionych przez sąd rozstrzygający wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych, a tym samym umożliwia kontrolowanie prawa do sądu ze względu na status materialny obywatela przez sam sąd”.
4. Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 23 kwietnia 2013 r. (doręczonym 13 maja 2013 r.), wezwano pełnomocnika skarżącego do usunięcia braków formalnych skargi konstytucyjnej przez: (1) podanie daty doręczenia skarżącemu odpisu postanowienia Sądu Okręgowego w Rzeszowie – VI Wydział Gospodarczy z 13 kwietnia 2012 r. (sygn. akt VI GC 200/11); (2) podanie daty wniesienia przez skarżącego do Sądu Rejonowego w Rzeszowie wniosku o ustanowienie pełnomocnika z urzędu w celu wniesienia skargi konstytucyjnej; (3) nadesłanie w pięciu egzemplarzach kopii postanowienia Sądu Rejonowego w Rzeszowie w sprawie stwierdzenia swojej niewłaściwości do rozpoznania wniosku skarżącego o ustanowienie pełnomocnika z urzędu w celu wniesienia skargi konstytucyjnej, o którym mowa na s. 1 uzasadnienia postanowienia Sądu Okręgowego w Katowicach – III Wydział Cywilny Odwoławczy z 24 października 2012 r. (sygn. akt III Cz 948/12); (4) podanie daty przekazania przez Sąd Rejonowy w Rzeszowie do Sądu Rejonowego w Tychach wniosku skarżącego o ustanowienie pełnomocnika z urzędu w celu wniesienia skargi konstytucyjnej; (5) podanie daty doręczenia skarżącemu odpisu postanowienia Sądu Rejonowego w Tychach – I Wydział Cywilny z 14 sierpnia 2012 r. (sygn. akt I Co 1254/12); (6) podanie daty doręczenia radcy prawnemu pisma Dziekana Okręgowej Izby Radców Prawnych w Katowicach z 30 stycznia 2013 r. (znak: OIRP/412/2013) w sprawie wyznaczenia na pełnomocnika z urzędu skarżącego.
5. We wniesionym do Trybunału Konstytucyjnego 17 maja 2013 r. (data nadania) piśmie procesowym pełnomocnik skarżącego wyjaśnił, że: (1) odpis postanowienia Sądu Okręgowego w Rzeszowie – VI Wydział Gospodarczy z 13 kwietnia 2012 r. (sygn. akt VI GC 200/11) został doręczony skarżącemu 23 kwietnia 2012 r.; (2) wniosek o ustanowienie pełnomocnika z urzędu do sporządzenia skargi konstytucyjnej skarżący złożył do Sądu Rejonowego w Rzeszowie 27 kwietnia 2012 r.; (3) wniosek skarżącego – z uwagi na niewłaściwość Sądu Rejonowego w Rzeszowie, stwierdzoną postanowieniem tego sądu z 21 maja 2012 r. (sygn. akt I.1.Co 1837/12) i przekazania sprawy do Sądu Rejonowego w Tychach – wpłynął do sądu właściwego 23 lipca 2012 r.; (4) odpis postanowienia Sądu Rejonowego w Tychach – I Wydział Cywilny z 14 sierpnia 2012 r. (sygn. akt I Co 1254/12) o odmowie ustanowienia pełnomocnika z urzędu został doręczony skarżącemu 28 sierpnia 2012 r.; (5) pismo Dziekana Okręgowej Izby Radców Prawnych w Katowicach z 30 stycznia 2013 r. (znak: OIRP/412/2013) w sprawie wyznaczenia dla skarżącego pełnomocnika w związku z postanowieniem Sądu Okręgowego w Katowicach – III Wydział Cywilny Odwoławczy z 24 października 2012 r. (sygn. akt III Cz 948/12) w przedmiocie ustanowienia dla skarżącego pełnomocnika z urzędu zostało doręczone pełnomocnikowi skarżącego 6 lutego 2013 r.
Do pisma procesowego pełnomocnik załączył kopię postanowienia Sądu Rejonowego w Rzeszowie – I Wydział Cywilny z 21 maja 2012 r. (sygn. akt I.1.Co 1837/12).
Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:
1. Zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji każdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone, ma prawo, na zasadach określonych w ustawie, wnieść skargę w sprawie zgodności z Konstytucją ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego wolnościach lub prawach albo o jego obowiązkach określonych w Konstytucji. Wspomniane zasady, na jakich dopuszczalne jest korzystanie z tego środka ochrony praw i wolności, precyzuje ustawa z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK). Wedle jej art. 46 ust. 1 skarga konstytucyjna może być wniesiona po wyczerpaniu drogi prawnej, w terminie trzech miesięcy od doręczenia skarżącemu prawomocnego wyroku, ostatecznej decyzji lub innego ostatecznego rozstrzygnięcia. W związku z podjętymi przez skarżącego działaniami zmierzającymi do uzyskania pomocy prawnej z urzędu, w rozpatrywanej sprawie istotnego znaczenia nabiera także unormowanie art. 48 ust. 2 ustawy o TK, zgodnie z którym, w razie niemożności poniesienia kosztów pomocy prawnej, skarżący może zwrócić się do sądu rejonowego jego miejsca zamieszkania o ustanowienie dla niego adwokata lub radcy prawnego z urzędu na podstawie Kodeksu postępowania cywilnego, a do czasu rozstrzygnięcia przez sąd wniosku w tym przedmiocie nie biegnie termin przewidziany w art. 46 ust. 1 ustawy o TK.
2. Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że analizowana skarga konstytucyjna wniesiona została z przekroczeniem terminu, o którym mowa w art. 46 ust. 1 ustawy o TK.
2.1. Skarżący wiąże naruszenie swoich konstytucyjnych praw i wolności z wydaniem przez Sąd Okręgowy w Rzeszowie – VI Wydział Gospodarczy postanowienia z 13 kwietnia 2012 r. (sygn. akt VI GC 200/11); odpis tego orzeczenia skarżący otrzymał 23 kwietnia 2012 r.
Wniosek o ustanowienie pełnomocnika z urzędu w celu sporządzenia i wniesienia skargi konstytucyjnej skarżący złożył do Sądu Rejonowego w Rzeszowie 27 kwietnia 2012 r. Postanowieniem tego sądu z 21 maja 2012 r. (sygn. akt I.1.Co 1837/12) wniosek ten został przekazany do rozpoznania Sądowi Rejonowemu w Tychach – jako właściwemu w rozumieniu art. 48 ust. 1 zdanie pierwsze ustawy o TK.
Postanowieniem z 14 sierpnia 2012 r. (sygn. akt I Co 1254/12) Sąd Rejonowy w Tychach – I Wydział Cywilny oddalił wniosek skarżącego; odpis tego orzeczenia został doręczony skarżącemu 28 sierpnia 2012 r. W wyniku rozpoznania zażalenia skarżącego na powyższe postanowienie Sąd Apelacyjny w Katowicach – III Wydział Cywilny Odwoławczy postanowieniem z 24 października 2012 r. (sygn. akt III Cz 948/12) zmienił zaskarżone orzeczenie, ustanawiając dla skarżącego radcę prawnego z urzędu, celem wniesienia skargi konstytucyjnej.
W dniu 28 stycznia 2013 r. do Okręgowej Izby Radców Prawnych w Katowicach wpłynęło pismo Sądu Rejonowego w Tychach – I Wydział Cywilny z 24 stycznia 2013 r., informujące o ustanowieniu dla skarżącego pełnomocnika z urzędu do wniesienia skargi konstytucyjnej. Pismem z 30 stycznia 2013 r. (znak: OIRP/412/213) Dziekan Okręgowej Izby Radców Prawnych w Katowicach wyznaczył radcę prawnego Urszulę Pawełko-Derek na pełnomocnika z urzędu skarżącego; pismo to zostało doręczone pełnomocnikowi 6 lutego 2013 r.
Sporządzona przez pełnomocnika skarga konstytucyjna została wniesiona do Trybunału Konstytucyjnego 28 marca 2013 r.
2.2. W związku z powyższym Trybunał Konstytucyjny zauważa, że postanowienie Sądu Okręgowego w Rzeszowie – VI Wydział Gospodarczy z 13 kwietnia 2012 r. (sygn. akt VI GC 200/11), które skarżący wskazał jako orzeczenie w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji, zostało doręczone skarżącemu 23 kwietnia 2012 r.; od tego dnia rozpoczął zatem bieg termin do wniesienia skargi do Trybunału Konstytucyjnego, który – zgodnie z art. 46 ust. 1 ustawy o TK – upływał 23 lipca 2012 r. Wniosek o ustanowienie dla skarżącego pełnomocnika z urzędu w celu sporządzenia i wniesienia skargi konstytucyjnej wpłynął do sądu, o którym mowa w art. 48 ust. 2 zdanie pierwsze ustawy o TK (tj. Sądu Rejonowego w Tychach), dopiero 23 lipca 2012 r., czyli ostatniego dnia terminu do wniesienia skargi konstytucyjnej.
W niniejszej sprawie nie doszło zatem, w myśl art. 48 ust. 2 zdanie drugie ustawy o TK, do zawieszenia biegu terminu, o którym mowa w art. 46 ust. 1 ustawy o TK; w przypadku skarżącego wystąpienie 27 kwietnia 2012 r. do Sądu Rejonowego w Rzeszowie z wnioskiem o ustanowienie pełnomocnika z urzędu było prawnie irrelewantne, co miało wpływ także na to, że w sprawie nie miała zastosowania reguła obliczania terminu do wniesienia skargi, przewidziana w art. 111-114 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93, ze zm.) w związku z art. 165 § 1 k.p.c. w związku z art. 20 ustawy o TK.
Zawieszenie biegu terminu do wniesienia skargi konstytucyjnej może nastąpić jedynie wskutek określonej w art. 48 ust. 2 ustawy o TK aktywności skarżącego, tj. wystąpienia tylko i wyłącznie do sądu rejonowego miejsca zamieszkania o ustanowienie pełnomocnika z urzędu. Skarżący musi zatem po dokonaniu oceny odnośnie do niemożności poniesienia kosztów pomocy prawnej skierować wniosek do wskazanego w tym przepisie właściwego sądu rejonowego. Językowa wykładnia art. 48 ust. 2 ustawy o TK jednoznacznie wskazuje, że na bieg określonego w art. 46 ust. 1 ustawy o TK terminu nie mają wpływu żadne inne okoliczności, w tym zwrócenie się do organów samorządu adwokackiego czy radcowskiego o udzielenie pomocy prawnej lub – jak in casu – wystąpienie z wnioskiem o pomoc prawną do sądu niewłaściwego (zob. postanowienia TK z: 31 marca 2011 r., Ts 121/10, OTK ZU nr 5/B/2011, poz. 362 oraz 16 maja 2012 r., Ts 339/11, niepubl.). Na samym skarżącym spoczywa bowiem obowiązek zadbania o udzielenie pełnomocnictwa lub złożenie wniosku o ustanowienie pełnomocnika z urzędu do właściwego rzeczowo i miejscowo sądu rejonowego w czasie pozwalającym na terminowe złożenie skargi konstytucyjnej. Bez znaczenia jest tu okoliczność, czy skarżący złożył wniosek do sądu właściwego samodzielnie, czy też wniosek taki został – w trybie art. 200 § 1 k.p.c. – przekazany przez sąd niewłaściwy miejscowo i rzeczowo (zob. powołane postanowienie z 16 maja 2012 r., Ts 339/11).
Tym samym już rozpoznanie wniosku skarżącego przez Sąd Rejonowy w Tychach, a następnie – przez Sąd Okręgowy w Katowicach, oraz stanowiące wykonanie orzeczenia tego drugiego sądu z 24 października 2012 r. pismo Dziekana Okręgowej Izby Radców Prawnych w Katowicach z 30 stycznia 2013 r. były bezprzedmiotowe; nie mógł bowiem ulec zawieszeniu w trybie art. 48 ust. 2 zdanie drugie ustawy o TK termin do wniesienia skargi, który upłynął w dniu, będącym ostatnim dniem trzymiesięcznego terminu do wniesienia skargi konstytucyjnej, a w którym to dniu wniosek skarżącego wpłynął dopiero do sądu właściwego rzeczowo i miejscowo, tj. Sądu Rejonowego w Tychach.
2.3. Nie ulega zatem wątpliwości, że analizowana skarga konstytucyjna została wniesiona z rażącym przekroczeniem terminu, o którym mowa w art. 46 ust. 1 ustawy o TK, co stanowi samoistną negatywną przesłankę procesową, przemawiającą przeciwko merytorycznemu rozpoznaniu skargi.
Wziąwszy powyższe pod uwagę, Trybunał Konstytucyjny – na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 in fine oraz art. 36 ust. 3 w związku z art. 49 ustawy o TK – postanowił jak w sentencji.
POSTANOWIENIE
z dnia 25 lutego 2014 r.
Sygn. akt Ts 107/13
Trybunał Konstytucyjny w składzie:
Stanisław Rymar,
po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej M.J. w sprawie zgodności:
1) 1262 § 1 ustawy z dnia 14 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.) z:
a) art. 45 ust. 1 i art. 77 ust. 2 w związku z art. 32 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,
b) art. 78 oraz art. 176 Konstytucji;
2) art. 100 ust. 2, art. 101 ust. 1 oraz art. 102 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. z 2010 r. Nr 90, poz. 594, ze zm.) z:
a) art. 2 oraz art. 32 Konstytucji,
b) art. 45 ust. 1, art. 77 ust. 2 art. 78 oraz art. 176 Konstytucji,
p o s t a n a w i a:
odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.
UZASADNIENIE
1. W skardze konstytucyjnej, sporządzonej przez ustanowionego pełnomocnikiem z urzędu radcę prawnego oraz wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 28 marca 2013 r. (data nadania), M.J. (dalej: skarżący) zarzucił niezgodność: (1) art. 1262 § 1 ustawy z dnia 14 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.; dalej: k.p.c.) z art. 45 ust. 1 i art. 77 ust. 2 w związku z art. 32 Konstytucji, a także z art. 78 oraz art. 176 Konstytucji; (2) art. 100 ust. 2, art. 101 ust. 1 oraz art. 102 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. z 2010 r. Nr 90, poz. 594, ze zm.; dalej: u.k.s.s.c.) z art. 2 Konstytucji oraz art. 32 Konstytucji, a także z art. 45 ust. 1, art. 77 ust. 2 art. 78 oraz art. 176 Konstytucji.
2. Skarga konstytucyjna została wniesiona w związku z następującą sprawą:
2.1. W dniu 31 sierpnia 2011 r. skarżący wniósł do Sądu Okręgowego w Rzeszowie, przeciwko swojemu kontrahentowi, powództwo o zapłatę kwoty 132 660,00 zł wraz z ustawowymi odsetkami. Zarządzeniem sędziego Sądu Okręgowego w Rzeszowie – VI Wydział Gospodarczy z 8 września 2011 r. skarżący został wezwany do uiszczenia opłaty sądowej od pozwu.
2.2. Pismem z 16 września 2011 r. skarżący złożył wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych ponad kwotę 100,00 zł.
Postanowieniem z 14 października 2011 r. (sygn. akt VI GC 200/11) Sąd Okręgowy w Rzeszowie – VI Wydział Gospodarczy zwolnił skarżącego od kosztów sądowych ponad kwotę 1000,00 zł (pkt 1 sentencji) oraz oddalił wniosek skarżącego w pozostałym zakresie (pkt 2 sentencji). Na to orzeczenie skarżący wniósł zażalenie.
Postanowieniem z 4 listopada 2011 r. (sygn. akt VI GC 200/11) Sąd Okręgowy w Rzeszowie – VI Wydział Gospodarczy odrzucił zażalenie skarżącego na punkt 1 postanowienia tego sądu z 14 października 2011 r. na podstawie art. 370 w związku z art. 397 § 2 k.p.c. Z kolei postanowieniem z 16 grudnia 2011 r. (sygn. akt I Acz 693/11) Sąd Apelacyjny w Rzeszowie – I Wydział Cywilny oddalił zażalenie skarżącego na punkt 2 postanowienia Sądu Okręgowego w Rzeszowie z 14 października 2011 r.
2.3. Zarządzeniem sędziego Sądu Okręgowego w Rzeszowie – VI Wydział Gospodarczy z 17 lutego 2012 r. (sygn. akt VI GC 200/11) pozew skarżącego został mu zwrócony, gdyż skarżący nie uiścił opłaty od pozwu. Na to zarządzenie skarżący wniósł zażalenie, które zostało odrzucone przez Sąd Okręgowy w Rzeszowie – VI Wydział Gospodarczy postanowieniem z 13 kwietnia 2012 r. (sygn. akt 200/11) z powodu nieuiszczenia przez skarżącego opłaty od zażalenia.
3. Zdaniem skarżącego art. 1262 § 1 k.p.c. jest niezgodny z art. 45 ust. 1 i art. 77 ust. 2 w związku z art. 32 Konstytucji „w zakresie, w jakim przepis ten zamyka definitywnie drogę sądową dochodzenia naruszonych wolności lub praw w przypadku nieuiszczenia opłaty sądowej przez stronę, która nie jest w stanie jej ponieść bez uszczerbku dla utrzymania swojego i rodziny ze względu na swój status materialny, a w sposób nieuzasadniony odmówiono jej zwolnienia od kosztów sądowych”. Z kolei niezgodność wskazanego przepisu k.p.c. z art. 78 oraz art. 176 Konstytucji wynikać ma z tego, że uregulowanie to „wyłącza możliwość zaskarżenia orzeczeń oraz prawo do dwuinstancyjnego postępowania stronie, która nie jest w stanie ponieść opłat sądowych bez uszczerbku dla utrzymania swojego i rodziny ze względu na swój status materialny, a w sposób nieuzasadniony odmówiono jej zwolnienia od kosztów sądowych”.
W odniesieniu do art. 100 ust. 2, art. 101 ust. 1 oraz art. 102 u.k.s.s.c. skarżący sformułował zarzut niezgodności z wywodzoną z art. 2 Konstytucji zasadą przyzwoitej legislacji oraz zawartą w art. 32 Konstytucji zasadą równości – „ponieważ na skutek nierzetelnego sformułowania przepis ten doprowadził do nieuzasadnionego różnicowania sytuacji podmiotów (stron postępowania cywilnego), w zależności od statusu materialnego strony”, a także z art. 45 ust. 1, art. 77 ust. 2, art. 78 oraz art. 176 Konstytucji – „ponieważ różnicuje on prawo do sądu oraz zaskarżania orzeczeń ze względu na status materialny obywatela oraz umożliwia takie praktyczne rozumienie instytucji zwolnienia od kosztów, że niemożliwym jest jej uzyskanie przez przedsiębiorcę będącego osobą fizyczną bez spełnienia nieracjonalnych wymogów ustanowionych przez sąd rozstrzygający wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych, a tym samym umożliwia kontrolowanie prawa do sądu ze względu na status materialny obywatela przez sam sąd”.
4. Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 23 kwietnia 2013 r. (doręczonym 13 maja 2013 r.), wezwano pełnomocnika skarżącego do usunięcia braków formalnych skargi konstytucyjnej przez: (1) podanie daty doręczenia skarżącemu odpisu postanowienia Sądu Okręgowego w Rzeszowie – VI Wydział Gospodarczy z 13 kwietnia 2012 r. (sygn. akt VI GC 200/11); (2) podanie daty wniesienia przez skarżącego do Sądu Rejonowego w Rzeszowie wniosku o ustanowienie pełnomocnika z urzędu w celu wniesienia skargi konstytucyjnej; (3) nadesłanie w pięciu egzemplarzach kopii postanowienia Sądu Rejonowego w Rzeszowie w sprawie stwierdzenia swojej niewłaściwości do rozpoznania wniosku skarżącego o ustanowienie pełnomocnika z urzędu w celu wniesienia skargi konstytucyjnej, o którym mowa na s. 1 uzasadnienia postanowienia Sądu Okręgowego w Katowicach – III Wydział Cywilny Odwoławczy z 24 października 2012 r. (sygn. akt III Cz 948/12); (4) podanie daty przekazania przez Sąd Rejonowy w Rzeszowie do Sądu Rejonowego w Tychach wniosku skarżącego o ustanowienie pełnomocnika z urzędu w celu wniesienia skargi konstytucyjnej; (5) podanie daty doręczenia skarżącemu odpisu postanowienia Sądu Rejonowego w Tychach – I Wydział Cywilny z 14 sierpnia 2012 r. (sygn. akt I Co 1254/12); (6) podanie daty doręczenia radcy prawnemu pisma Dziekana Okręgowej Izby Radców Prawnych w Katowicach z 30 stycznia 2013 r. (znak: OIRP/412/2013) w sprawie wyznaczenia na pełnomocnika z urzędu skarżącego.
5. We wniesionym do Trybunału Konstytucyjnego 17 maja 2013 r. (data nadania) piśmie procesowym pełnomocnik skarżącego wyjaśnił, że: (1) odpis postanowienia Sądu Okręgowego w Rzeszowie – VI Wydział Gospodarczy z 13 kwietnia 2012 r. (sygn. akt VI GC 200/11) został doręczony skarżącemu 23 kwietnia 2012 r.; (2) wniosek o ustanowienie pełnomocnika z urzędu do sporządzenia skargi konstytucyjnej skarżący złożył do Sądu Rejonowego w Rzeszowie 27 kwietnia 2012 r.; (3) wniosek skarżącego – z uwagi na niewłaściwość Sądu Rejonowego w Rzeszowie, stwierdzoną postanowieniem tego sądu z 21 maja 2012 r. (sygn. akt I.1.Co 1837/12) i przekazania sprawy do Sądu Rejonowego w Tychach – wpłynął do sądu właściwego 23 lipca 2012 r.; (4) odpis postanowienia Sądu Rejonowego w Tychach – I Wydział Cywilny z 14 sierpnia 2012 r. (sygn. akt I Co 1254/12) o odmowie ustanowienia pełnomocnika z urzędu został doręczony skarżącemu 28 sierpnia 2012 r.; (5) pismo Dziekana Okręgowej Izby Radców Prawnych w Katowicach z 30 stycznia 2013 r. (znak: OIRP/412/2013) w sprawie wyznaczenia dla skarżącego pełnomocnika w związku z postanowieniem Sądu Okręgowego w Katowicach – III Wydział Cywilny Odwoławczy z 24 października 2012 r. (sygn. akt III Cz 948/12) w przedmiocie ustanowienia dla skarżącego pełnomocnika z urzędu zostało doręczone pełnomocnikowi skarżącego 6 lutego 2013 r.
Do pisma procesowego pełnomocnik załączył kopię postanowienia Sądu Rejonowego w Rzeszowie – I Wydział Cywilny z 21 maja 2012 r. (sygn. akt I.1.Co 1837/12).
Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:
1. Zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji każdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone, ma prawo, na zasadach określonych w ustawie, wnieść skargę w sprawie zgodności z Konstytucją ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego wolnościach lub prawach albo o jego obowiązkach określonych w Konstytucji. Wspomniane zasady, na jakich dopuszczalne jest korzystanie z tego środka ochrony praw i wolności, precyzuje ustawa z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK). Wedle jej art. 46 ust. 1 skarga konstytucyjna może być wniesiona po wyczerpaniu drogi prawnej, w terminie trzech miesięcy od doręczenia skarżącemu prawomocnego wyroku, ostatecznej decyzji lub innego ostatecznego rozstrzygnięcia. W związku z podjętymi przez skarżącego działaniami zmierzającymi do uzyskania pomocy prawnej z urzędu, w rozpatrywanej sprawie istotnego znaczenia nabiera także unormowanie art. 48 ust. 2 ustawy o TK, zgodnie z którym, w razie niemożności poniesienia kosztów pomocy prawnej, skarżący może zwrócić się do sądu rejonowego jego miejsca zamieszkania o ustanowienie dla niego adwokata lub radcy prawnego z urzędu na podstawie Kodeksu postępowania cywilnego, a do czasu rozstrzygnięcia przez sąd wniosku w tym przedmiocie nie biegnie termin przewidziany w art. 46 ust. 1 ustawy o TK.
2. Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że analizowana skarga konstytucyjna wniesiona została z przekroczeniem terminu, o którym mowa w art. 46 ust. 1 ustawy o TK.
2.1. Skarżący wiąże naruszenie swoich konstytucyjnych praw i wolności z wydaniem przez Sąd Okręgowy w Rzeszowie – VI Wydział Gospodarczy postanowienia z 13 kwietnia 2012 r. (sygn. akt VI GC 200/11); odpis tego orzeczenia skarżący otrzymał 23 kwietnia 2012 r.
Wniosek o ustanowienie pełnomocnika z urzędu w celu sporządzenia i wniesienia skargi konstytucyjnej skarżący złożył do Sądu Rejonowego w Rzeszowie 27 kwietnia 2012 r. Postanowieniem tego sądu z 21 maja 2012 r. (sygn. akt I.1.Co 1837/12) wniosek ten został przekazany do rozpoznania Sądowi Rejonowemu w Tychach – jako właściwemu w rozumieniu art. 48 ust. 1 zdanie pierwsze ustawy o TK.
Postanowieniem z 14 sierpnia 2012 r. (sygn. akt I Co 1254/12) Sąd Rejonowy w Tychach – I Wydział Cywilny oddalił wniosek skarżącego; odpis tego orzeczenia został doręczony skarżącemu 28 sierpnia 2012 r. W wyniku rozpoznania zażalenia skarżącego na powyższe postanowienie Sąd Apelacyjny w Katowicach – III Wydział Cywilny Odwoławczy postanowieniem z 24 października 2012 r. (sygn. akt III Cz 948/12) zmienił zaskarżone orzeczenie, ustanawiając dla skarżącego radcę prawnego z urzędu, celem wniesienia skargi konstytucyjnej.
W dniu 28 stycznia 2013 r. do Okręgowej Izby Radców Prawnych w Katowicach wpłynęło pismo Sądu Rejonowego w Tychach – I Wydział Cywilny z 24 stycznia 2013 r., informujące o ustanowieniu dla skarżącego pełnomocnika z urzędu do wniesienia skargi konstytucyjnej. Pismem z 30 stycznia 2013 r. (znak: OIRP/412/213) Dziekan Okręgowej Izby Radców Prawnych w Katowicach wyznaczył radcę prawnego Urszulę Pawełko-Derek na pełnomocnika z urzędu skarżącego; pismo to zostało doręczone pełnomocnikowi 6 lutego 2013 r.
Sporządzona przez pełnomocnika skarga konstytucyjna została wniesiona do Trybunału Konstytucyjnego 28 marca 2013 r.
2.2. W związku z powyższym Trybunał Konstytucyjny zauważa, że postanowienie Sądu Okręgowego w Rzeszowie – VI Wydział Gospodarczy z 13 kwietnia 2012 r. (sygn. akt VI GC 200/11), które skarżący wskazał jako orzeczenie w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji, zostało doręczone skarżącemu 23 kwietnia 2012 r.; od tego dnia rozpoczął zatem bieg termin do wniesienia skargi do Trybunału Konstytucyjnego, który – zgodnie z art. 46 ust. 1 ustawy o TK – upływał 23 lipca 2012 r. Wniosek o ustanowienie dla skarżącego pełnomocnika z urzędu w celu sporządzenia i wniesienia skargi konstytucyjnej wpłynął do sądu, o którym mowa w art. 48 ust. 2 zdanie pierwsze ustawy o TK (tj. Sądu Rejonowego w Tychach), dopiero 23 lipca 2012 r., czyli ostatniego dnia terminu do wniesienia skargi konstytucyjnej.
W niniejszej sprawie nie doszło zatem, w myśl art. 48 ust. 2 zdanie drugie ustawy o TK, do zawieszenia biegu terminu, o którym mowa w art. 46 ust. 1 ustawy o TK; w przypadku skarżącego wystąpienie 27 kwietnia 2012 r. do Sądu Rejonowego w Rzeszowie z wnioskiem o ustanowienie pełnomocnika z urzędu było prawnie irrelewantne, co miało wpływ także na to, że w sprawie nie miała zastosowania reguła obliczania terminu do wniesienia skargi, przewidziana w art. 111-114 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93, ze zm.) w związku z art. 165 § 1 k.p.c. w związku z art. 20 ustawy o TK.
Zawieszenie biegu terminu do wniesienia skargi konstytucyjnej może nastąpić jedynie wskutek określonej w art. 48 ust. 2 ustawy o TK aktywności skarżącego, tj. wystąpienia tylko i wyłącznie do sądu rejonowego miejsca zamieszkania o ustanowienie pełnomocnika z urzędu. Skarżący musi zatem po dokonaniu oceny odnośnie do niemożności poniesienia kosztów pomocy prawnej skierować wniosek do wskazanego w tym przepisie właściwego sądu rejonowego. Językowa wykładnia art. 48 ust. 2 ustawy o TK jednoznacznie wskazuje, że na bieg określonego w art. 46 ust. 1 ustawy o TK terminu nie mają wpływu żadne inne okoliczności, w tym zwrócenie się do organów samorządu adwokackiego czy radcowskiego o udzielenie pomocy prawnej lub – jak in casu – wystąpienie z wnioskiem o pomoc prawną do sądu niewłaściwego (zob. postanowienia TK z: 31 marca 2011 r., Ts 121/10, OTK ZU nr 5/B/2011, poz. 362 oraz 16 maja 2012 r., Ts 339/11, niepubl.). Na samym skarżącym spoczywa bowiem obowiązek zadbania o udzielenie pełnomocnictwa lub złożenie wniosku o ustanowienie pełnomocnika z urzędu do właściwego rzeczowo i miejscowo sądu rejonowego w czasie pozwalającym na terminowe złożenie skargi konstytucyjnej. Bez znaczenia jest tu okoliczność, czy skarżący złożył wniosek do sądu właściwego samodzielnie, czy też wniosek taki został – w trybie art. 200 § 1 k.p.c. – przekazany przez sąd niewłaściwy miejscowo i rzeczowo (zob. powołane postanowienie z 16 maja 2012 r., Ts 339/11).
Tym samym już rozpoznanie wniosku skarżącego przez Sąd Rejonowy w Tychach, a następnie – przez Sąd Okręgowy w Katowicach, oraz stanowiące wykonanie orzeczenia tego drugiego sądu z 24 października 2012 r. pismo Dziekana Okręgowej Izby Radców Prawnych w Katowicach z 30 stycznia 2013 r. były bezprzedmiotowe; nie mógł bowiem ulec zawieszeniu w trybie art. 48 ust. 2 zdanie drugie ustawy o TK termin do wniesienia skargi, który upłynął w dniu, będącym ostatnim dniem trzymiesięcznego terminu do wniesienia skargi konstytucyjnej, a w którym to dniu wniosek skarżącego wpłynął dopiero do sądu właściwego rzeczowo i miejscowo, tj. Sądu Rejonowego w Tychach.
2.3. Nie ulega zatem wątpliwości, że analizowana skarga konstytucyjna została wniesiona z rażącym przekroczeniem terminu, o którym mowa w art. 46 ust. 1 ustawy o TK, co stanowi samoistną negatywną przesłankę procesową, przemawiającą przeciwko merytorycznemu rozpoznaniu skargi.
Wziąwszy powyższe pod uwagę, Trybunał Konstytucyjny – na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 in fine oraz art. 36 ust. 3 w związku z art. 49 ustawy o TK – postanowił jak w sentencji.