P 72/14
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Dodatkowe informacje:
-
Sprawy przywołane w treści orzeczenia:
Pełny tekst orzeczenia
40/3/A/2015
POSTANOWIENIE
z dnia 24 marca 2015 r.
Sygn. akt P 72/14
Trybunał Konstytucyjny w składzie:
Teresa Liszcz – przewodniczący
Stanisław Biernat
Zbigniew Cieślak
Andrzej Wróbel
Marek Zubik – sprawozdawca,
po rozpoznaniu, na posiedzeniu niejawnym, w dniu 24 marca 2015 r., pytania prawnego Sądu Rejonowego w Sandomierzu, czy:
„l. przepisy art. 6 ust. l oraz art. 14 ust. l ustawy z dnia 19 listopada 2009 roku o grach hazardowych zostały uchwalone w sposób naruszający wymagania dotyczące procesu legislacyjnego wynikające z prawa unijnego, związane z zachowaniem obowiązku notyfikacji przepisów technicznych Komisji Europejskiej, a zatem czy są zgodne z art. 2 w związku z art. 7 i art. 9 Konstytucji RP;
2. przepis art. 14 ust. l ustawy z dnia 19 listopada 2009 roku o grach hazardowych jest sprzeczny z art. 2 w związku z 2 w związku z art. 7 i art. 9 Konstytucji RP z uwagi na naruszenie wynikającego z dyrektywy 98/34/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 20 listopada 2006 roku obowiązku notyfikacji przepisów technicznych przez Komisję Europejską;
3. art. 14 ust. l ustawy z dnia 19 listopada 2009 roku o grach hazardowych uznawany za przepis techniczny w rozumieniu dyrektywy 98/34/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 22 czerwca 1998 roku jest zgodny z art. 2 i art. 7 Konstytucji RP, w sytuacji,
gdy cyt. ustawa została uchwalona z naruszeniem obowiązku notyfikacji wynikającym z powołanej dyrektywy, ale i rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 23 grudnia 2002 roku w sprawie sposobu funkcjonowania krajowego systemu notyfikacji norm i aktów prawnych, z uwagi na naruszenie trybu ustawodawczego;
4. dopuszczalne jest pociągnięcie do odpowiedzialności karnoskarbowej za występek z art. l07 § l Kodeksu karnego skarbowego (k.k.s.) osób, które prowadzą grę losową, grę na automacie lub zakład wzajemny wbrew zakazom zawartym w przepisach ustawy z dnia 19 listopada 2009 roku o grach hazardowych, uchwalonej z naruszeniem obowiązku notyfikacji, jak w pkt l, 2, 3 postanowienia”,
p o s t a n a w i a:
na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, z 2000 r. Nr 48, poz. 552 i Nr 53, poz. 638, z 2001 r. Nr 98, poz. 1070, z 2005 r. Nr 169, poz. 1417, z 2009 r. Nr 56, poz. 459 i Nr 178, poz. 1375, z 2010 r. Nr 182, poz. 1228 i Nr 197, poz. 1307 oraz z 2011 r. Nr 112, poz. 654) umorzyć postępowanie.
UZASADNIENIE
I
1. W dniu 20 listopada 2014 r. do Trybunału Konstytucyjnego wpłynęło pismo Sądu Rejonowego w Sandomierzu Wydział II Karny z 6 listopada 2014 r. (sygn. akt II K 522/13) podpisane przez sędziego tegoż sądu. Z pisma wynika, że Sąd Rejonowy w Sandomierzu, na tle rozpoznawanej sprawy karnej, postanowił zwrócić się do Trybunału Konstytucyjnego z pytaniem prawnym, czy:
„l. przepisy art. 6 ust. l oraz art. 14 ust. l ustawy z dnia 19 listopada 2009 roku o grach hazardowych zostały uchwalone w sposób naruszający wymagania dotyczące procesu legislacyjnego wynikające z prawa unijnego, związane z zachowaniem obowiązku notyfikacji przepisów technicznych Komisji Europejskiej, a zatem czy są zgodne z art. 2 w związku z art. 7 i art. 9 Konstytucji RP;
2. przepis art. 14 ust. l ustawy z dnia 19 listopada 2009 roku o grach hazardowych jest sprzeczny z art. 2 w związku z 2 w związku z art. 7 i art. 9 Konstytucji RP z uwagi na naruszenie wynikającego z dyrektywy 98/34/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 20 listopada 2006 roku obowiązku notyfikacji przepisów technicznych przez Komisję Europejską;
3. art. 14 ust. l ustawy z dnia 19 listopada 2009 roku o grach hazardowych uznawany za przepis techniczny w rozumieniu dyrektywy 98/34/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 22 czerwca 1998 roku jest zgodny z art. 2 i art. 7 Konstytucji RP, w sytuacji,
gdy cyt. ustawa została uchwalona z naruszeniem obowiązku notyfikacji wynikającym z powołanej dyrektywy, ale i rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 23 grudnia 2002 roku w sprawie sposobu funkcjonowania krajowego systemu notyfikacji norm i aktów prawnych, z uwagi na naruszenie trybu ustawodawczego;
4. dopuszczalne jest pociągnięcie do odpowiedzialności karnoskarbowej za występek z art. l07 § l Kodeksu karnego skarbowego (k.k.s.) osób, które prowadzą grę losową, grę na automacie lub zakład wzajemny wbrew zakazom zawartym w przepisach ustawy z dnia 19 listopada 2009 roku o grach hazardowych, uchwalonej z naruszeniem obowiązku notyfikacji, jak w pkt l, 2, 3 postanowienia”.
Pismo to zawiera jednozdaniowe uzasadnienie. Wynika z niego, że przed pytającym sądem toczy się sprawa karna o czyn z art. 107 § 1 ustawy z dnia 10 września 1999 r. – Kodeks karny skarbowy (Dz. U. z 2013 r. poz. 186 ze zm.; dalej: k.k.s.) i na tle tej sprawy i w związku z wyrokiem Sądu Najwyższego z 28 marca 2014 r. (sygn. III KK 447/13), należało zwrócić się do Trybunału Konstytucyjnego o rozstrzygnięcie wątpliwości prawnych co do zgodności wymienionych aktów normatywnych z Konstytucją.
2. Zarządzeniem z 26 listopada 2014 r. (sygn. Tp 29/14) Prezes Trybunału Konstytucyjnego wezwał do uzupełnienia braków formalnych pytania prawnego z 6 listopada 2014 r., m.in. poprzez nadesłanie pytania prawnego w formie prawem przewidzianej wraz z uzasadnieniem, w czterech poświadczonych egzemplarzach, a ponadto nadesłanie akt sprawy, w związku z którą zostało skierowane pytanie prawne.
W odpowiedzi na powyższe zarządzenie przesłano Trybunałowi akta sprawy karnej z wyciągiem z protokołu rozprawy głównej zawierającym postanowienie sądu o wystąpieniu do Trybunału Konstytucyjnego z pytaniem prawnym oraz uzasadnieniem. Petitum postanowienia jest tożsame z przedstawionym w piśmie z 6 listopada 2014 r. Uzasadnienie zaś, liczące jedną stronę, zawiera opis stanu faktycznego sprawy karnej oraz lakoniczne wyjaśnienie, że w związku z argumentacją formułowaną w toku sprawy i wyżej wspomnianym wyrokiem Sądu Najwyższego (wydanym na gruncie innej sprawy, niż rozpoznawana przez pytający sąd) jest konieczne wystąpienie z pytaniem prawnym.
Jak wynika z uzasadnienia pytania prawnego, przed pytającym sądem toczy się sprawa karna osoby prowadzącej lokal gastronomiczny, oskarżonej o urządzanie w tym lokalu – niezgodnie z przepisami prawa – gier hazardowych. Zarzucany czyn polegał na umożliwieniu wystawienia w lokalu prowadzonym przez oskarżoną urządzeń, na których prowadzono gry hazardowe (tzw. automatów do gier). Pytający sąd zaznaczył, że w sprawie podnoszony jest zarzut, zgodnie z którym art. 107 § 1 k.k.s. nie powinien mieć zastosowania w sprawie, bo przepisy ustawy o grach hazardowych regulujące prowadzenie gier hazardowych, a w szczególności art. 14 ust. 1 tej ustawy, są „przepisami technicznymi”, podlegającymi obowiązkowi notyfikacji tych przepisów Komisji Europejskiej przed ich przyjęciem na podstawie art. 8 ust. 1 pkt 11 dyrektywy 98/34/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 22 czerwca 1998 r. ustanawiającej procedurę udzielania informacji w dziedzinie norm i przepisów technicznych oraz zasad dotyczących usług społeczeństwa informacyjnego (Dz. Urz. WE L 204 z 21.07.1998, s. 37).
Pytający sąd zwrócił też uwagę na stanowisko Sądu Najwyższego zawarte w wyroku z 28 marca 2013 r. (sygn. akt III KK 447/13), zgodnie z którym brak notyfikacji jest naruszeniem konstytucyjnego trybu ustawodawczego, a sądy stosujące prawo są zobowiązane zwrócić się do Trybunału Konstytucyjnego z pytaniem prawnym w tym zakresie.
Konkluzja uzasadnienia pytania prawnego jest następująca: „Mając na uwadze treść stawianego oskarżonej zarzutu, a także treść przywołanego wyroku Sądu Najwyższego i występujące rozbieżności w zakresie wykładni przepisów istotnych dla rozpoznania sprawy, należało zwrócić się do Trybunału Konstytucyjnego o rozstrzygnięcie wątpliwości prawnych co do zgodności przepisów w/w aktów prawnych z Konstytucją RP w zakresie szczegółowo opisanym w pytaniu prawnym”.
II
Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:
1. Zgodnie z art. 193 Konstytucji, „Każdy sąd może przedstawić Trybunałowi Konstytucyjnemu pytanie prawne co do zgodności aktu normatywnego z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi lub ustawą, jeżeli od odpowiedzi na pytanie prawne zależy rozstrzygnięcie sprawy toczącej się przed sądem”. Unormowanie to znajduje swoje odzwierciedlenie również w art. 3 i art. 32 ust. 3 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK). Powyższe przepisy wyrażają wymagania (przesłanki) warunkujące skuteczność wniesienia oraz merytorycznego rozpoznania pytania prawnego.
Trybunał Konstytucyjny wielokrotnie objaśniał w dotychczasowym orzecznictwie treść i znaczenie przesłanek pytania prawnego, od spełnienia których zależy dopuszczalność merytorycznego rozpoznania sprawy. Niespełnienie którejkolwiek z tych przesłanek stanowi przeszkodę formalną w badaniu konstytucyjności zaskarżonych norm, obligując Trybunał do umorzenia postępowania (zob. np. wyrok TK z 21 czerwca 2011 r., sygn. P 26/10, OTK ZU nr 5/A/2011, poz. 43, cz. III, pkt 1). Niezależnie od wymagań o charakterze szczegółowym, właściwych dla pytań prawnych, każdy wniosek, pytanie prawne oraz skarga konstytucyjna powinny spełniać podstawowe wymagania formalne pism procesowych przewidziane w art. 32 ust. 1 ustawy o TK. Należą do nich m.in. sformułowanie zarzutu niezgodności zakwestionowanego aktu normatywnego z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub ustawą (pkt 3) oraz uzasadnienie postawionego zarzutu, z powołaniem dowodów na jego poparcie (pkt 4). Na konieczność dochowania tych wymagań zwrócono także uwagę pytającemu sądowi w zarządzeniu Prezesa Trybunału z 26 listopada 2014 r.
2. Pytający sąd ograniczył się do postawienia ogólnego zarzutu naruszenia trybu ustawodawczego (pkt 1-3 pytania prawnego) w toku stanowienia przepisów dopuszczających organizowanie gier hazardowych. Ponadto sformułował – w punkcie 4 pytania prawnego – pytanie o sposób stosowania prawa w sprawie karnej rozpoznawanej przez pytający sąd.
2.1. Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że pytanie prawne Sądu Rejonowego w Sandomierzu nie spełnia podstawowych wymagań pisma procesowego inicjującego postępowanie przed Trybunałem Konstytucyjnym, do których należy sformułowanie zarzutu i uzasadnienie tego zarzutu z powołaniem dowodów na jego poparcie (art. 32 ust. 1 pkt 3 i 4 ustawy o TK).
2.1.1. Jak wielokrotnie wyjaśniał Trybunał, „skoro kontrola hierarchicznej zgodności norm opiera się na domniemaniu ich konstytucyjności, to podmiot inicjujący postępowanie przed Trybunałem Konstytucyjnym jest zobligowany dostarczyć argumentów pozwalających obalić to domniemanie. Dopóki sąd nie powoła przekonywujących motywów mających świadczyć o niezgodności kwestionowanego przepisu ze wskazanymi wzorcami kontroli, Trybunał musi uznawać je za zgodne z wzorcem kontroli. Pytanie prawne, w którym sąd ograniczyłby się do wyrażenia przekonania o niezgodności przepisu z Konstytucją bądź wskazania istniejących w tej kwestii wątpliwości, nie może podlegać rozpoznaniu przez Trybunał (zob. wyrok TK z 8 września 2005 r., sygn. P 17/04, cz. III, pkt 1 uzasadnienia). Trybunał Konstytucyjny podkreśla jednocześnie, że jest on zobowiązany do zbadania wszystkich okoliczności sprawy w celu wszechstronnego wyjaśnienia nie będąc zarazem związanym wnioskami dowodowymi uczestników postępowania (zob. art. 19 ustawy o TK). Nie oznacza to w żadnym wypadku przerzucenia ciężaru dowodzenia na Trybunał przez podmiot inicjujący postępowanie w sprawie. Powyższa reguła postępowania może bowiem znaleźć zastosowanie dopiero wówczas, gdy ten podmiot wykazał należytą staranność, spełniając wszystkie ustawowe wymagania wynikające m.in. z art. 32 ustawy o TK” (postanowienie TK z 26 czerwca 2013 r., sygn. P 13/12, OTK ZU nr 5/A/2013, poz. 72, cz. II, pkt 2.2). Innym zaś razem Trybunał stwierdził: „Wskazanie w petitum wzorca kontroli, przy respektowaniu generalnej zasady, jaką jest domniemanie konstytucyjności aktu normatywnego, bez szczegółowego odniesienia się do niego w uzasadnieniu lub lakoniczne sformułowanie zarzutu niekonstytucyjności nie może bowiem zostać uznane za «uzasadnienie postawionego zarzutu, z powołaniem dowodów na jego poparcie» w rozumieniu przepisów regulujących postępowanie przed Trybunałem Konstytucyjnym” (postanowienie TK z 16 kwietnia 2014 r., sygn. P 37/13, OTK ZU nr 4/A/2014, poz. 49, cz. II, pkt 4.2). Odnosząc się do charakteru uzasadnienia pisma inicjującego postępowanie przed Trybunałem, zauważył, że uzasadnienie zarzutu nie może mieć charakteru deskryptywnego i ocennego, ale analityczny i argumentacyjny (zob. postanowienie TK z 16 kwietnia 2014 r., sygn. P 37/13, cz. II, pkt 4.2).
2.1.2. Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że pytający sąd nie uzasadnił zarzutów sformułowanych w punktach 1-3 pytania prawnego. Ograniczył się jedynie do zreferowania stanu faktycznego sprawy oraz wyjaśnił, że za skierowaniem pytania prawnego przemawiały argumenty podnoszone w toku rozpoznawania sprawy i pogląd Sądu Najwyższego zawarty w wyroku przywołanym w pytaniu prawnym, zgodnie z którym brak notyfikacji jest naruszeniem konstytucyjnego trybu ustawodawczego. Pytający sąd nie przedstawił żadnych rozważań natury konstytucyjnej, obejmujących rekonstrukcję treści normatywnej przepisów wskazywanych jako przedmiot i wzorce kontroli, ani powodów, z jakich przedmiot kontroli jest niezgodny ze wzorcem kontroli. W szczególności pytający sąd nie ocenił, czy zaskarżone przez niego przepisy są rzeczywiście przepisami technicznymi. Ponadto, formułując zarzut naruszenia konstytucyjnego trybu ustawodawczego nie sprecyzował, jaki element tego trybu – uregulowany w normach o randze konstytucyjnej – został przez ustawodawcę naruszony.
Trybunał Konstytucyjny zwraca przy tym uwagę, że sformułowanie zarzutu i jego uzasadnienie w postępowaniu konstytucyjnym nie jest tym samym co sformułowanie zarzutu i jego uzasadnienie w innych postępowaniach sądowych, w tym w procesie karnym. Nie polega bowiem na subsumpcji stanu faktycznego do obowiązujących norm prawnych, lecz na skonfrontowaniu treści zakwestionowanej normy hierarchicznie niższej (tj. przedmiotu kontroli) z normą hierarchicznie wyższą (tj. wzorcem kontroli). Trybunał przypomina, że niezależnie od podnoszonych w doktrynie czy judykaturze wątpliwości konstytucyjnych pod adresem określonych rozwiązań legislacyjnych, to na podmiocie inicjującym postępowanie przed Trybunałem ciąży obowiązek wykazania ich niezgodności z normami hierarchicznie wyższymi. Takiego procesu intelektualnego, którego należałoby zasadnie oczekiwać od sądu – podmiotu w założeniu profesjonalnego i mającego wiedzę o obowiązującym prawie i wymaganiach formalnych pism procesowych – w niniejszej sprawie zabrakło.
2.1.3. Trybunał Konstytucyjny stwierdza ponadto, że zagadnienie ujęte w punkcie 4 pytania prawnego nie podlega kognicji Trybunału Konstytucyjnego. Pytający sąd nie stawia bowiem w tym wypadku zarzutu niezgodności przedmiotu kontroli z określonymi wzorcami konstytucyjnymi (tj. nie wnosi o kontrolę hierarchicznej zgodności norm). Oczekuje raczej od Trybunału wskazania sposobu stosowania prawa w sprawie zawisłej przed pytającym sądem. Kwestia ta nie mieści się w konstytucyjnych kompetencjach Trybunału, jako sądu nad prawem.
3. Niezależnie od powyższych uwag, Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że orzekanie w niniejszej sprawie – w odniesieniu do zasadniczego zarzutu stawianego przez pytający sąd – stało się zbędne, w związku z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z 11 marca 2015 r., sygn. P 4/14 (Dz. U. poz. 369). W wyroku tym stwierdził m.in., że art. 14 ust. 1 ustawy z dnia 19 listopada 2009 r. o grach hazardowych (Dz. U. Nr 201, poz. 1540, ze zm.) jest zgodny z art. 2 i art. 7 w związku z art. 9 Konstytucji. Zdaniem Trybunału, brak notyfikacji nie narusza konstytucyjnego trybu ustawodawczego. Jednocześnie nie stanowi takiego uchybienia pozakonstytucyjnej procedury ustawodawczej, które byłoby równoznaczne z naruszeniem art. 2 i art. 7 Konstytucji. Rozstrzygnął tym samym ostatecznie problem, z którym do Trybunału zwrócił się pytający sąd w niniejszej sprawie.
Mając powyższe na uwadze, Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.
POSTANOWIENIE
z dnia 24 marca 2015 r.
Sygn. akt P 72/14
Trybunał Konstytucyjny w składzie:
Teresa Liszcz – przewodniczący
Stanisław Biernat
Zbigniew Cieślak
Andrzej Wróbel
Marek Zubik – sprawozdawca,
po rozpoznaniu, na posiedzeniu niejawnym, w dniu 24 marca 2015 r., pytania prawnego Sądu Rejonowego w Sandomierzu, czy:
„l. przepisy art. 6 ust. l oraz art. 14 ust. l ustawy z dnia 19 listopada 2009 roku o grach hazardowych zostały uchwalone w sposób naruszający wymagania dotyczące procesu legislacyjnego wynikające z prawa unijnego, związane z zachowaniem obowiązku notyfikacji przepisów technicznych Komisji Europejskiej, a zatem czy są zgodne z art. 2 w związku z art. 7 i art. 9 Konstytucji RP;
2. przepis art. 14 ust. l ustawy z dnia 19 listopada 2009 roku o grach hazardowych jest sprzeczny z art. 2 w związku z 2 w związku z art. 7 i art. 9 Konstytucji RP z uwagi na naruszenie wynikającego z dyrektywy 98/34/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 20 listopada 2006 roku obowiązku notyfikacji przepisów technicznych przez Komisję Europejską;
3. art. 14 ust. l ustawy z dnia 19 listopada 2009 roku o grach hazardowych uznawany za przepis techniczny w rozumieniu dyrektywy 98/34/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 22 czerwca 1998 roku jest zgodny z art. 2 i art. 7 Konstytucji RP, w sytuacji,
gdy cyt. ustawa została uchwalona z naruszeniem obowiązku notyfikacji wynikającym z powołanej dyrektywy, ale i rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 23 grudnia 2002 roku w sprawie sposobu funkcjonowania krajowego systemu notyfikacji norm i aktów prawnych, z uwagi na naruszenie trybu ustawodawczego;
4. dopuszczalne jest pociągnięcie do odpowiedzialności karnoskarbowej za występek z art. l07 § l Kodeksu karnego skarbowego (k.k.s.) osób, które prowadzą grę losową, grę na automacie lub zakład wzajemny wbrew zakazom zawartym w przepisach ustawy z dnia 19 listopada 2009 roku o grach hazardowych, uchwalonej z naruszeniem obowiązku notyfikacji, jak w pkt l, 2, 3 postanowienia”,
p o s t a n a w i a:
na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, z 2000 r. Nr 48, poz. 552 i Nr 53, poz. 638, z 2001 r. Nr 98, poz. 1070, z 2005 r. Nr 169, poz. 1417, z 2009 r. Nr 56, poz. 459 i Nr 178, poz. 1375, z 2010 r. Nr 182, poz. 1228 i Nr 197, poz. 1307 oraz z 2011 r. Nr 112, poz. 654) umorzyć postępowanie.
UZASADNIENIE
I
1. W dniu 20 listopada 2014 r. do Trybunału Konstytucyjnego wpłynęło pismo Sądu Rejonowego w Sandomierzu Wydział II Karny z 6 listopada 2014 r. (sygn. akt II K 522/13) podpisane przez sędziego tegoż sądu. Z pisma wynika, że Sąd Rejonowy w Sandomierzu, na tle rozpoznawanej sprawy karnej, postanowił zwrócić się do Trybunału Konstytucyjnego z pytaniem prawnym, czy:
„l. przepisy art. 6 ust. l oraz art. 14 ust. l ustawy z dnia 19 listopada 2009 roku o grach hazardowych zostały uchwalone w sposób naruszający wymagania dotyczące procesu legislacyjnego wynikające z prawa unijnego, związane z zachowaniem obowiązku notyfikacji przepisów technicznych Komisji Europejskiej, a zatem czy są zgodne z art. 2 w związku z art. 7 i art. 9 Konstytucji RP;
2. przepis art. 14 ust. l ustawy z dnia 19 listopada 2009 roku o grach hazardowych jest sprzeczny z art. 2 w związku z 2 w związku z art. 7 i art. 9 Konstytucji RP z uwagi na naruszenie wynikającego z dyrektywy 98/34/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 20 listopada 2006 roku obowiązku notyfikacji przepisów technicznych przez Komisję Europejską;
3. art. 14 ust. l ustawy z dnia 19 listopada 2009 roku o grach hazardowych uznawany za przepis techniczny w rozumieniu dyrektywy 98/34/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 22 czerwca 1998 roku jest zgodny z art. 2 i art. 7 Konstytucji RP, w sytuacji,
gdy cyt. ustawa została uchwalona z naruszeniem obowiązku notyfikacji wynikającym z powołanej dyrektywy, ale i rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 23 grudnia 2002 roku w sprawie sposobu funkcjonowania krajowego systemu notyfikacji norm i aktów prawnych, z uwagi na naruszenie trybu ustawodawczego;
4. dopuszczalne jest pociągnięcie do odpowiedzialności karnoskarbowej za występek z art. l07 § l Kodeksu karnego skarbowego (k.k.s.) osób, które prowadzą grę losową, grę na automacie lub zakład wzajemny wbrew zakazom zawartym w przepisach ustawy z dnia 19 listopada 2009 roku o grach hazardowych, uchwalonej z naruszeniem obowiązku notyfikacji, jak w pkt l, 2, 3 postanowienia”.
Pismo to zawiera jednozdaniowe uzasadnienie. Wynika z niego, że przed pytającym sądem toczy się sprawa karna o czyn z art. 107 § 1 ustawy z dnia 10 września 1999 r. – Kodeks karny skarbowy (Dz. U. z 2013 r. poz. 186 ze zm.; dalej: k.k.s.) i na tle tej sprawy i w związku z wyrokiem Sądu Najwyższego z 28 marca 2014 r. (sygn. III KK 447/13), należało zwrócić się do Trybunału Konstytucyjnego o rozstrzygnięcie wątpliwości prawnych co do zgodności wymienionych aktów normatywnych z Konstytucją.
2. Zarządzeniem z 26 listopada 2014 r. (sygn. Tp 29/14) Prezes Trybunału Konstytucyjnego wezwał do uzupełnienia braków formalnych pytania prawnego z 6 listopada 2014 r., m.in. poprzez nadesłanie pytania prawnego w formie prawem przewidzianej wraz z uzasadnieniem, w czterech poświadczonych egzemplarzach, a ponadto nadesłanie akt sprawy, w związku z którą zostało skierowane pytanie prawne.
W odpowiedzi na powyższe zarządzenie przesłano Trybunałowi akta sprawy karnej z wyciągiem z protokołu rozprawy głównej zawierającym postanowienie sądu o wystąpieniu do Trybunału Konstytucyjnego z pytaniem prawnym oraz uzasadnieniem. Petitum postanowienia jest tożsame z przedstawionym w piśmie z 6 listopada 2014 r. Uzasadnienie zaś, liczące jedną stronę, zawiera opis stanu faktycznego sprawy karnej oraz lakoniczne wyjaśnienie, że w związku z argumentacją formułowaną w toku sprawy i wyżej wspomnianym wyrokiem Sądu Najwyższego (wydanym na gruncie innej sprawy, niż rozpoznawana przez pytający sąd) jest konieczne wystąpienie z pytaniem prawnym.
Jak wynika z uzasadnienia pytania prawnego, przed pytającym sądem toczy się sprawa karna osoby prowadzącej lokal gastronomiczny, oskarżonej o urządzanie w tym lokalu – niezgodnie z przepisami prawa – gier hazardowych. Zarzucany czyn polegał na umożliwieniu wystawienia w lokalu prowadzonym przez oskarżoną urządzeń, na których prowadzono gry hazardowe (tzw. automatów do gier). Pytający sąd zaznaczył, że w sprawie podnoszony jest zarzut, zgodnie z którym art. 107 § 1 k.k.s. nie powinien mieć zastosowania w sprawie, bo przepisy ustawy o grach hazardowych regulujące prowadzenie gier hazardowych, a w szczególności art. 14 ust. 1 tej ustawy, są „przepisami technicznymi”, podlegającymi obowiązkowi notyfikacji tych przepisów Komisji Europejskiej przed ich przyjęciem na podstawie art. 8 ust. 1 pkt 11 dyrektywy 98/34/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 22 czerwca 1998 r. ustanawiającej procedurę udzielania informacji w dziedzinie norm i przepisów technicznych oraz zasad dotyczących usług społeczeństwa informacyjnego (Dz. Urz. WE L 204 z 21.07.1998, s. 37).
Pytający sąd zwrócił też uwagę na stanowisko Sądu Najwyższego zawarte w wyroku z 28 marca 2013 r. (sygn. akt III KK 447/13), zgodnie z którym brak notyfikacji jest naruszeniem konstytucyjnego trybu ustawodawczego, a sądy stosujące prawo są zobowiązane zwrócić się do Trybunału Konstytucyjnego z pytaniem prawnym w tym zakresie.
Konkluzja uzasadnienia pytania prawnego jest następująca: „Mając na uwadze treść stawianego oskarżonej zarzutu, a także treść przywołanego wyroku Sądu Najwyższego i występujące rozbieżności w zakresie wykładni przepisów istotnych dla rozpoznania sprawy, należało zwrócić się do Trybunału Konstytucyjnego o rozstrzygnięcie wątpliwości prawnych co do zgodności przepisów w/w aktów prawnych z Konstytucją RP w zakresie szczegółowo opisanym w pytaniu prawnym”.
II
Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:
1. Zgodnie z art. 193 Konstytucji, „Każdy sąd może przedstawić Trybunałowi Konstytucyjnemu pytanie prawne co do zgodności aktu normatywnego z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi lub ustawą, jeżeli od odpowiedzi na pytanie prawne zależy rozstrzygnięcie sprawy toczącej się przed sądem”. Unormowanie to znajduje swoje odzwierciedlenie również w art. 3 i art. 32 ust. 3 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK). Powyższe przepisy wyrażają wymagania (przesłanki) warunkujące skuteczność wniesienia oraz merytorycznego rozpoznania pytania prawnego.
Trybunał Konstytucyjny wielokrotnie objaśniał w dotychczasowym orzecznictwie treść i znaczenie przesłanek pytania prawnego, od spełnienia których zależy dopuszczalność merytorycznego rozpoznania sprawy. Niespełnienie którejkolwiek z tych przesłanek stanowi przeszkodę formalną w badaniu konstytucyjności zaskarżonych norm, obligując Trybunał do umorzenia postępowania (zob. np. wyrok TK z 21 czerwca 2011 r., sygn. P 26/10, OTK ZU nr 5/A/2011, poz. 43, cz. III, pkt 1). Niezależnie od wymagań o charakterze szczegółowym, właściwych dla pytań prawnych, każdy wniosek, pytanie prawne oraz skarga konstytucyjna powinny spełniać podstawowe wymagania formalne pism procesowych przewidziane w art. 32 ust. 1 ustawy o TK. Należą do nich m.in. sformułowanie zarzutu niezgodności zakwestionowanego aktu normatywnego z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub ustawą (pkt 3) oraz uzasadnienie postawionego zarzutu, z powołaniem dowodów na jego poparcie (pkt 4). Na konieczność dochowania tych wymagań zwrócono także uwagę pytającemu sądowi w zarządzeniu Prezesa Trybunału z 26 listopada 2014 r.
2. Pytający sąd ograniczył się do postawienia ogólnego zarzutu naruszenia trybu ustawodawczego (pkt 1-3 pytania prawnego) w toku stanowienia przepisów dopuszczających organizowanie gier hazardowych. Ponadto sformułował – w punkcie 4 pytania prawnego – pytanie o sposób stosowania prawa w sprawie karnej rozpoznawanej przez pytający sąd.
2.1. Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że pytanie prawne Sądu Rejonowego w Sandomierzu nie spełnia podstawowych wymagań pisma procesowego inicjującego postępowanie przed Trybunałem Konstytucyjnym, do których należy sformułowanie zarzutu i uzasadnienie tego zarzutu z powołaniem dowodów na jego poparcie (art. 32 ust. 1 pkt 3 i 4 ustawy o TK).
2.1.1. Jak wielokrotnie wyjaśniał Trybunał, „skoro kontrola hierarchicznej zgodności norm opiera się na domniemaniu ich konstytucyjności, to podmiot inicjujący postępowanie przed Trybunałem Konstytucyjnym jest zobligowany dostarczyć argumentów pozwalających obalić to domniemanie. Dopóki sąd nie powoła przekonywujących motywów mających świadczyć o niezgodności kwestionowanego przepisu ze wskazanymi wzorcami kontroli, Trybunał musi uznawać je za zgodne z wzorcem kontroli. Pytanie prawne, w którym sąd ograniczyłby się do wyrażenia przekonania o niezgodności przepisu z Konstytucją bądź wskazania istniejących w tej kwestii wątpliwości, nie może podlegać rozpoznaniu przez Trybunał (zob. wyrok TK z 8 września 2005 r., sygn. P 17/04, cz. III, pkt 1 uzasadnienia). Trybunał Konstytucyjny podkreśla jednocześnie, że jest on zobowiązany do zbadania wszystkich okoliczności sprawy w celu wszechstronnego wyjaśnienia nie będąc zarazem związanym wnioskami dowodowymi uczestników postępowania (zob. art. 19 ustawy o TK). Nie oznacza to w żadnym wypadku przerzucenia ciężaru dowodzenia na Trybunał przez podmiot inicjujący postępowanie w sprawie. Powyższa reguła postępowania może bowiem znaleźć zastosowanie dopiero wówczas, gdy ten podmiot wykazał należytą staranność, spełniając wszystkie ustawowe wymagania wynikające m.in. z art. 32 ustawy o TK” (postanowienie TK z 26 czerwca 2013 r., sygn. P 13/12, OTK ZU nr 5/A/2013, poz. 72, cz. II, pkt 2.2). Innym zaś razem Trybunał stwierdził: „Wskazanie w petitum wzorca kontroli, przy respektowaniu generalnej zasady, jaką jest domniemanie konstytucyjności aktu normatywnego, bez szczegółowego odniesienia się do niego w uzasadnieniu lub lakoniczne sformułowanie zarzutu niekonstytucyjności nie może bowiem zostać uznane za «uzasadnienie postawionego zarzutu, z powołaniem dowodów na jego poparcie» w rozumieniu przepisów regulujących postępowanie przed Trybunałem Konstytucyjnym” (postanowienie TK z 16 kwietnia 2014 r., sygn. P 37/13, OTK ZU nr 4/A/2014, poz. 49, cz. II, pkt 4.2). Odnosząc się do charakteru uzasadnienia pisma inicjującego postępowanie przed Trybunałem, zauważył, że uzasadnienie zarzutu nie może mieć charakteru deskryptywnego i ocennego, ale analityczny i argumentacyjny (zob. postanowienie TK z 16 kwietnia 2014 r., sygn. P 37/13, cz. II, pkt 4.2).
2.1.2. Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że pytający sąd nie uzasadnił zarzutów sformułowanych w punktach 1-3 pytania prawnego. Ograniczył się jedynie do zreferowania stanu faktycznego sprawy oraz wyjaśnił, że za skierowaniem pytania prawnego przemawiały argumenty podnoszone w toku rozpoznawania sprawy i pogląd Sądu Najwyższego zawarty w wyroku przywołanym w pytaniu prawnym, zgodnie z którym brak notyfikacji jest naruszeniem konstytucyjnego trybu ustawodawczego. Pytający sąd nie przedstawił żadnych rozważań natury konstytucyjnej, obejmujących rekonstrukcję treści normatywnej przepisów wskazywanych jako przedmiot i wzorce kontroli, ani powodów, z jakich przedmiot kontroli jest niezgodny ze wzorcem kontroli. W szczególności pytający sąd nie ocenił, czy zaskarżone przez niego przepisy są rzeczywiście przepisami technicznymi. Ponadto, formułując zarzut naruszenia konstytucyjnego trybu ustawodawczego nie sprecyzował, jaki element tego trybu – uregulowany w normach o randze konstytucyjnej – został przez ustawodawcę naruszony.
Trybunał Konstytucyjny zwraca przy tym uwagę, że sformułowanie zarzutu i jego uzasadnienie w postępowaniu konstytucyjnym nie jest tym samym co sformułowanie zarzutu i jego uzasadnienie w innych postępowaniach sądowych, w tym w procesie karnym. Nie polega bowiem na subsumpcji stanu faktycznego do obowiązujących norm prawnych, lecz na skonfrontowaniu treści zakwestionowanej normy hierarchicznie niższej (tj. przedmiotu kontroli) z normą hierarchicznie wyższą (tj. wzorcem kontroli). Trybunał przypomina, że niezależnie od podnoszonych w doktrynie czy judykaturze wątpliwości konstytucyjnych pod adresem określonych rozwiązań legislacyjnych, to na podmiocie inicjującym postępowanie przed Trybunałem ciąży obowiązek wykazania ich niezgodności z normami hierarchicznie wyższymi. Takiego procesu intelektualnego, którego należałoby zasadnie oczekiwać od sądu – podmiotu w założeniu profesjonalnego i mającego wiedzę o obowiązującym prawie i wymaganiach formalnych pism procesowych – w niniejszej sprawie zabrakło.
2.1.3. Trybunał Konstytucyjny stwierdza ponadto, że zagadnienie ujęte w punkcie 4 pytania prawnego nie podlega kognicji Trybunału Konstytucyjnego. Pytający sąd nie stawia bowiem w tym wypadku zarzutu niezgodności przedmiotu kontroli z określonymi wzorcami konstytucyjnymi (tj. nie wnosi o kontrolę hierarchicznej zgodności norm). Oczekuje raczej od Trybunału wskazania sposobu stosowania prawa w sprawie zawisłej przed pytającym sądem. Kwestia ta nie mieści się w konstytucyjnych kompetencjach Trybunału, jako sądu nad prawem.
3. Niezależnie od powyższych uwag, Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że orzekanie w niniejszej sprawie – w odniesieniu do zasadniczego zarzutu stawianego przez pytający sąd – stało się zbędne, w związku z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z 11 marca 2015 r., sygn. P 4/14 (Dz. U. poz. 369). W wyroku tym stwierdził m.in., że art. 14 ust. 1 ustawy z dnia 19 listopada 2009 r. o grach hazardowych (Dz. U. Nr 201, poz. 1540, ze zm.) jest zgodny z art. 2 i art. 7 w związku z art. 9 Konstytucji. Zdaniem Trybunału, brak notyfikacji nie narusza konstytucyjnego trybu ustawodawczego. Jednocześnie nie stanowi takiego uchybienia pozakonstytucyjnej procedury ustawodawczej, które byłoby równoznaczne z naruszeniem art. 2 i art. 7 Konstytucji. Rozstrzygnął tym samym ostatecznie problem, z którym do Trybunału zwrócił się pytający sąd w niniejszej sprawie.
Mając powyższe na uwadze, Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.