Pełny tekst orzeczenia

224/3/B/2015

POSTANOWIENIE
z dnia 9 czerwca 2015 r.
Sygn. akt Ts 104/13

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Andrzej Wróbel – przewodniczący
Marek Kotlinowski – sprawozdawca
Wojciech Hermeliński,

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym zażalenia na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 16 września 2014 r. o odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej D.P.,

p o s t a n a w i a:

nie uwzględnić zażalenia.

UZASADNIENIE

W skardze konstytucyjnej z 25 marca 2013 r. skarżący wniósł o stwierdzenie, że art. 540 § 1 i art. 542 § 3 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555, ze zm.; dalej: k.p.k.) oraz art. 1 § 2 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodek karny wykonawczy (Dz. U. Nr 90, poz. 557, ze zm.; dalej: k.k.w.), w zakresie, w jakim przepisy te uniemożliwiają wznowienie postępowania w sprawie udzielenia przerwy w odbywaniu kary, są niezgodne z art. 42 ust. 2, art. 45 ust. 1 oraz art. 77 ust. 2 Konstytucji.
Skargę konstytucyjną wniesiono na podstawie następującego stanu faktycznego. Postanowieniem z 28 listopada 2012 r. (sygn. akt III KO 71/12) Sąd Najwyższy pozostawił bez rozpoznania wniosek skarżącego o wznowienie postępowania w sprawie udzielenia przerwy w odbywaniu kary. Podstawą rozstrzygnięcia był art. 540 § 1 k.p.k., który stanowi, że przedmiotem orzeczenia o wznowieniu postępowania może być tylko prawomocne orzeczenie sądowe rozstrzygające w kwestii odpowiedzialności karnej.
Z wydaniem wskazanego rozstrzygnięcia skarżący wiąże naruszenie prawa do sądu, a także prawa do obrony. Naruszenie tych praw skarżący upatruje w niemożności wznowienia postępowania karnego, którego przedmiotem było udzielenie przerwy w odbywaniu kary, pomimo tego, że postępowanie to było obarczone kwalifikowaną wadą, polegającą na uniemożliwieniu obrońcy udziału w sprawie, a więc na naruszeniu prawa skarżącego do obrony. Skarżący wskazuje przy tym na wagę prawa do obrony w postępowaniu wykonawczym oraz na powody, dla których konieczne było udzielenie mu przerwy w odbywaniu kary.
Uzasadniając naruszenie prawa do sądu, skarżący odwołuje się do stanowiska prezentowanego w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego, zgodnie z którym nie ma – ze względu na wartość, jaką Konstytucja przypisuje prawomocności orzeczeń sądowych – bezwzględnie obowiązującego wymogu zapewnienia w każdej sprawie możliwości wznowienia postępowania. Niemniej skarżący podnosi, że prawo do sądu obejmuje także prawo do odpowiedniego ukształtowania procedury sądowej, zgodnie z wymogami sprawiedliwości i jawności. Zdaniem skarżącego z orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego wynika, że istnieją sytuacje, w których możliwość naruszenia konkretnych praw i wolności może powodować obowiązek ukształtowania procedury w sposób umożliwiający wzruszenie prawomocnych orzeczeń. Skarżący wskazuje na konieczność ustanowienia rozwiązań, które zapewnią jednostce właściwą ochronę przed prawomocnymi wyrokami, obarczonymi szczególnie poważnymi wadami. Oznacza to – zdaniem skarżącego – że „wzorzec konstytucyjny ukształtowany przez art. 45 ust. 1 i art. 77 ust. 2 Konstytucji zakłada, że jednostka powinna mieć prawo wzruszania nawet prawomocnego orzeczenia sądu, jeżeli zostało ono wydane w postępowaniu, które było obarczone szczególnie poważnymi wadami, które naruszają chronione przepisami Konstytucji wartości”. W ocenie skarżącego naruszenie prawa do obrony – jako prawa konstytucyjnego – jest wadą postępowania, która uzasadnia przyznanie stronie prawa do wzruszenia prawomocnego orzeczenia.
Wykazując naruszenie prawa do obrony formalnej (w postępowaniu, które skarżący zamierzał wznowić, odmówiono mu prawa do korzystania z pomocy obrońcy), skarżący w pierwszej kolejności podnosi wagę tego prawa konstytucyjnego także na etapie postępowania wykonawczego. Naruszenie tego prawa upatruje w „niezapewnieniu skarżącemu prawnej gwarancji realizacji prawa do obrony ani możliwości naprawienia uchybień w tym zakresie”.
Postanowieniem z 16 września 2014 r. Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania skardze dalszego biegu ze względu na nieuprawdopodobnienie, że odmowa wznowienia postępowania w jego sprawie naruszyła wskazane w skardze prawo do sądu, czy też prawo do obrony. W uzasadnieniu rozstrzygnięcia Trybunał Konstytucyjny wskazał, że prawo do sądu nie zawiera gwarancji wznowienia prawomocnie zakończonych postępowań, tym bardziej że prawomocność stanowi jedną z konstytucyjnie chronionych wartości. Ponadto ochronę przysługujących skarżącemu praw, a także zamierzony cel może on uzyskać szybciej przez ponowne złożenie wniosku o udzielenie przerwy w odbywaniu kary pozbawienia wolności niż przez rozpoczęcie procedury wznowieniowej.
W zażaleniu złożonym na powyższe postanowienie skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego rozstrzygnięcia. Kwestionując zasadność twierdzenia wysuniętego w zaskarżonym postanowieniu, zgodnie z którym skarżący może w innym trybie niż wznowienie postępowania osiągnąć zamierzony cel (tj. przerwę w odbyciu kary pozbawienia wolności), skarżący wskazał na art. 6 § 3 pkt 1 k.k.w., stanowiący, że właściwy organ może pozostawić wniosek, skargę lub prośbę bez rozpoznania, jeżeli oparty jest na tych samych podstawach faktycznych. Skarżący zauważył ponadto, że praktyka stosowania prawa pokazuje, że tego rodzaju wniosek zostanie pozostawiony bez rozpoznania. Jak wskazuje skarżący, cytowany przepis kreuje zatem stan zbliżony do powagi rzeczy osądzonej, z tą różnicą, że upoważnia organ do uznaniowego stwierdzenia, czy dany środek będzie rozpoznany przez sąd czy też nie. Zdaniem skarżącego – nawet gdyby jednak sąd po raz kolejny rozpoznał wniosek, to z dużym prawdopodobieństwem będzie dążył do tego, aby rozstrzygnąć go zgodnie z poprzednim postanowieniem.
Odwołując się do znaczenia, jakie w systemie prawa mają prawomocne orzeczenia, skarżący stwierdził, że o pewności prawa, czy też o realizacji prawa do sądu nie może być mowy w sytuacji, w której w obrocie prawnym istnieją dwa prawomocne orzeczenia odmiennej treści, wydane w oparciu o te same przesłanki. W ocenie skarżącego odpowiednie procedury w tym zakresie powinny zatem przewidywać możliwość wyeliminowania z obrotu wcześniejszego, dotkniętego fundamentalnymi wadami orzeczenia, a także możliwość wydania nowego orzeczenia, wolnego od wad.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Zaskarżone postanowienie jest prawidłowe, a argumenty przedstawione w zażaleniu nie podważają ustaleń dokonanych w tym rozstrzygnięciu.
Skarga konstytucyjna jest środkiem służącym ochronie konstytucyjnych praw i wolności. Aby można ją było merytorycznie rozpoznać, skarżący musi uprawdopodobnić, że przysługujące mu konstytucyjne prawa podmiotowe lub wolności zostały naruszone na skutek wydania rozstrzygnięcia na podstawie przepisu, któremu zarzuca on niekonstytucyjność.
Skarżący uprawnienie do wniesienia skargi konstytucyjnej wywodzi z naruszenia prawa do sądu i prawa do obrony, które upatruje w odmowie wznowienia postępowania w sprawie udzielenia przerwy w odbywaniu kary.
Na wstępie należy zauważyć, że skarżący we wniesionym zażaleniu nie odniósł się do stanowiska prezentowanego w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego, zgodnie z którym Konstytucja nie gwarantuje ogólnego prawa do wznawiania postępowania w sprawie. Skarżący ograniczył się do wskazania na art. 6 § 3 pkt 1 k.k.w. Przepis ten stanowi, że właściwy organ może pozostawić wniosek, skargę lub prośbę bez rozpoznania, jeżeli oparte są na tych samych podstawach faktycznych. Zdaniem skarżącego art. 6 § 3 pkt 1 k.k.w., który przyznaje sędziemu penitencjarnemu możliwość pozostawienia bez rozpoznania wniosku opartego na tych samych podstawach faktycznych, uniemożliwia w ten sposób (wbrew temu, co przyjął Trybunał Konstytucyjny w zaskarżonym postanowieniu) uzyskanie zamierzonego celu w innym trybie niż wznowienie postępowania. Dodatkowy argument dostarcza praktyka stosowania prawa – pokazująca, że tego rodzaju wnioski są pozostawiane bez rozpoznania.
Odnosząc się do powyższego zarzutu, należy wskazać na ratio legis cytowanego przepisu. Nie budzi wątpliwości, że intencją ustawodawcy było usprawnienie postępowania wykonawczego tak, aby kolejne wnioski, a także skargi i prośby tożsame podmiotowo i przedmiotowo nie musiały być merytorycznie rozpatrywane (zob. postanowienie Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z 16 lutego 2004 r., sygn. akt II AKz 964/2003, OSA z 2004 r., nr 9, poz. 71). Nie ma zatem podstaw do zastosowania tej regulacji w wypadku, w którym poprzednio złożony wniosek, oparty na tych samych podstawach faktycznych, nie został w ogóle rozpoznany albo został rozpoznany – tak jak miało to miejsce w niniejszej sprawie – przy naruszeniu przepisów proceduralnych, w tym gwarantujących realizację prawa do obrony.
Skarżący bezpodstawnie przyjmuje, że szanse na uzyskanie orzeczenia o odmiennej treści są różne w zależności od tego, czy wniosek o udzielenie przerwy w odbyciu kary będzie rozpoznawany na skutek wznowienia postępowania, czy też w konsekwencji ponownego jego złożenia. Udzielenie przerwy zależy od spełnienia przesłanek wynikających z art. 153 § 1 w zw. z art. 150 § 1 k.k.w., a przesłanki te mają charakter merytoryczny. Przeciwne twierdzenie oznaczałoby istnienie nieprawidłowości na płaszczyźnie stosowania prawa, których usunięcie znajduje się poza kognicją Trybunału Konstytucyjnego.
Trybunał w niniejszym składzie podziela pogląd wyrażony w zaskarżonym postanowieniu, zgodnie z którym – jeżeli przywrócenie stanu zgodnego z prawem może nastąpić w innym trybie niż wznowienie postępowania, to z odmową wznowienia postępowania nie można wiązać naruszenia konstytucyjnych wolności i praw. Jest to szczególnie istotne w przypadku sprawy, której przedmiotem jest udzielenie przerwy w odbywaniu kary. O tym, czy przerwa zostanie przyznana, czy też nie – decyduje spełnienie przesłanek opisanych w art. 150 § 1 i art. 153 § 2 k.k.w. Przesłanki te, co należy wyraźnie podkreślić, muszą być spełnione w momencie orzekania. Nie mają przy tym znaczenia ani to, czy przesłanki te były spełnione w momencie, w którym skarżący wystąpił z pierwszym wnioskiem, ani też powody, ze względu na które dochodzi do ponownego rozpoznania wniosku opartego na tych samych podstawach faktycznych. Należy przypomnieć, że skarżący domagał się udzielenia przerwy w odbyciu kary pozbawienia wolności ze względu na istnienie ciężkiej choroby uniemożliwiającej wykonywanie tej kary. Przerwa w odbyciu kary udzielona na tej podstawie trwa aż do momentu ustania przeszkody. Jeżeli przeszkoda ustałaby przed dniem orzekania w sprawie ponownie złożonego wniosku, to nie ma podstaw do jej udzielenia nawet w sytuacji, w której ciężka choroba istniałyby w trakcie pierwszego postępowania. W tym kontekście niezasadne jest twierdzenie skarżącego, wyrażone we wniesionym zażaleniu, o obowiązywaniu dwóch sprzecznych prawomocnych rozstrzygnięć wydanych w oparciu o te same przesłanki. Przesłanki mogą być bowiem te same, ale odmienny jest moment będący punktem odniesienia do badania, czy zostały one spełnione. Ze wskazanych powyżej powodów bardziej skutecznym środkiem ochrony konstytucyjnych praw skarżącego jest możliwość ponownego złożenia wniosku o udzielenie przerwy w odbyciu kary niż rozpoczynanie dłużej trwającej procedury wznowieniowej.

Wziąwszy powyższe pod uwagę, Trybunał Konstytucyjny uznał za w pełni uzasadnione postanowienie z 16 września 2014 r. o odmowie nadania dalszego biegu analizowanej skardze konstytucyjnej i nie uwzględnił zażalenia złożonego na to postanowienie.






4