Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

UZASADNIENIE

Postanowieniem z dnia 23 kwietnia 2015 roku Sąd Rejonowy w Puławach:

I. zniósł współwłasność nieruchomości – zabudowanej działki położonej w K., gmina M., oznaczonej w aktualnej ewidencji gruntów nr (...), oraz nieruchomości – działek położonych w K., gmina M., oznaczonych w aktualnej ewidencji gruntów: nr (...), stanowiących współwłasność H. M. i K. M. (1) w 1/2 części na zasadzie ustawowej wspólności majątkowej małżeńskiej oraz J. R. i T. R. w 1/2 części na zasadzie ustawowej wspólności majątkowej małżeńskiej, dla których jest prowadzona księga wieczysta nr (...) w ten sposób, że:

II. dokonał podziału nieruchomości – zabudowanej działki nr (...) oraz nieruchomości – działek nr (...), szczegółowo opisanych w punkcie I. postanowienia, według wariantu III. projektu podziału oznaczonego kolorem zielonym na mapie sporządzonej w dniu 26 marca 2010 roku przez biegłego geodetę G. J., zaewidencjonowanej w składnicy zasobu geodezyjnego i kartograficznego (...) Ośrodka (...) Starostwa Powiatowego w P. w dniu 9 kwietnia 2010 roku pod nr (...), na nieruchomości:

1. zabudowaną nieruchomość (...) o powierzchni 1,0528 ha,

2. zabudowaną nieruchomość (...) o powierzchni 1,0527 ha;

III. dokonał podziału nieruchomości – działki nr (...), szczegółowo opisanej w punkcie I. postanowienia, według projektu podziału na mapie sporządzonej w dniu 26 marca 2010 roku przez biegłego geodetę G. J., zaewidencjonowanej w składnicy zasobu geodezyjnego i kartograficznego (...) Ośrodka (...) Starostwa Powiatowego w P. w dniu 9 kwietnia 2010 roku pod nr (...), na nieruchomości:

1. nieruchomość (...) o powierzchni 0,3439 ha,

2. nieruchomość (...) powierzchni 0,3440 ha;

IV. dokonał podziału nieruchomości – działki nr (...), szczegółowo opisanej w punkcie I. postanowienia, według projektu podziału na mapie sporządzonej w dniu 26 marca 2010 roku przez biegłego geodetę G. J., zaewidencjonowanej w składnicy zasobu geodezyjnego i kartograficznego (...) Ośrodka (...) Starostwa Powiatowego w P. w dniu 9 kwietnia 2010 roku pod nr (...), na nieruchomości:

1. nieruchomość (...) o powierzchni 0,1577 ha,

2. nieruchomość (...) o powierzchni 0,1578 ha;

V. przyznał na współwłasność H. M. i K. M. (1) na zasadzie ustawowej wspólności majątkowej małżeńskiej:

1. nieruchomość nr (...), szczegółowo opisaną w punkcie II. podpunkcie 2. postanowienia,

2. nieruchomość (...), szczegółowo opisaną w punkcie III. podpunkcie 2. postanowienia,

3. nieruchomość (...), szczegółowo opisaną w punkcie IV. podpunkcie 2. postanowienia;

VI. przyznał na współwłasność J. R. i T. R. na zasadzie ustawowej wspólności majątkowej małżeńskiej:

1. nieruchomość nr (...), szczegółowo opisaną w punkcie II. podpunkcie 1. postanowienia,

2. nieruchomość (...), szczegółowo opisaną w punkcie III. podpunkcie 1. postanowienia,

3. nieruchomość (...), szczegółowo opisaną w punkcie IV. podpunkcie 1. postanowienia;

VII. wartość przedmiotu podlegającego zniesieniu współwłasności ustalił na kwotę 290.084 zł;

VIII. zasądził solidarnie od J. R. i T. R. solidarnie na rzecz H. M. i K. M. (1) kwotę 19.340 zł, płatną w terminie jednego roku od daty uprawomocnienia się postanowienia, z ustawowymi odsetkami w razie uchybienia terminowi płatności tej kwoty;

IX. nakazał H. M. i K. M. (1), aby wydali J. R. i T. R. zabudowaną nieruchomość (...), szczegółowo opisaną w punkcie II. podpunkcie l. postanowienia w terminie jednego miesiąca od dnia uprawomocnienia się postanowienia;

X. nakazał J. R. i T. R., aby wydali H. M. i K. M. (1) zabudowaną nieruchomość (...), szczegółowo opisaną w punkcie II. podpunkcie 2. postanowienia w terminie jednego miesiąca od dnia uprawomocnienia się postanowienia;

XI. nakazać ściągnąć od H. M. i K. M. (1) solidarnie na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Puławach kwotę 6.368,17 zł tytułem brakującej części zaliczki na pokrycie wydatków wyłożonych tymczasowo z sum budżetowych Skarbu Państwa;

XII. nakazał ściągnąć od J. R. i T. R. solidarnie na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Puławach kwotę 3.868,16 zł tytułem brakującej części zaliczki na pokrycie wydatków, wyłożonych tymczasowo z sum budżetowych Skarbu Państwa;

XIII. nakazał ściągnąć od H. M. i K. M. (1) solidarnie na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Puławach kwotę 200 zł tytułem części nieuiszczonej opłaty od wniosku;

XIV. nakazać ściągnąć od J. R. i T. R. solidarnie na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Puławach kwotę 500 zł tytułem części nieuiszczonej opłaty od wniosku;

XV. stwierdził, że każdy z uczestników ponosi pozostałe koszty postępowania związane ze swoim udziałem.

Sąd Rejonowy ustalił następujący stan faktyczny:

Nieruchomości (...)) położone w K., gmina M., ze względu na treść umowy z dnia 19 kwietnia 1990 roku o przekazaniu gospodarstwa rolnego w związku z art. 32 k.r.io., stanowią współwłasność H. M. i K. M. (1) w 1/2 części na zasadzie ustawowej wspólności majątkowej małżeńskiej oraz J. R. i T. R. w 1/2 części na zasadzie ustawowej wspólności majątkowej małżeńskiej. Dla nieruchomości tych jest prowadzona księga wieczysta nr (...).

Nieruchomości (...)(przed podziałem; po podziale (...)), utworzone zostały w sierpniu 2004 roku z podziału nieruchomości (...). Nieruchomość (...) utworzona została w 1986 roku, z podziału nieruchomości (...), która mocą umowy z dnia 19 kwietnia 1990 roku, obciążona została dożywotnią osobistą służebnością na rzecz C. i H. małżonków R., polegającą na prawie korzystania z budynku mieszkalnego i budynków gospodarczych według ich potrzeb oraz użytkowania 0,30 ha gruntów według ich wyboru.

H. R. zmarł w 1994 roku. Ustanowiona umową z dnia 19 kwietnia 1990 roku służebność osobista obciąża nieruchomości (...) (przed podziałem; po podziale nieruchomości (...)) na rzecz C. R..

Nieruchomość (...) o powierzchni 0,2809 roku stanowiła siedlisko, na którym znajdował się dom mieszkalny, obora i stodoła oraz zabudowania gospodarcze.

Nieruchomość (...) o powierzchni 0,9270 ha i nieruchomość (...) o powierzchni 0,8976 ha użytkowane były rolniczo.

Nieruchomość (...) o powierzchni 0,6879 ha i nieruchomość (...) o powierzchni 0,3155 ha użytkowane były rolniczo.

Na potrzeby zniesienia współwłasności nieruchomości (...) przejściowo połączone zostały w jedną nieruchomość (...), a ta z kolei podzielona została na nieruchomość (...) o powierzchni 1,0528 ha i nieruchomość (...) o powierzchni 1,0527 ha.

Nieruchomość (...) całą szerokością, od strony południowej, przylega do drogi publicznej oznaczonej w ewidencji gruntów nr (...), będącej polną drogą gruntową o szerokości 3 m.

Nieruchomość (...) całą szerokością, od strony południowej, przylega do opisanej wyżej drogi publicznej, a od strony wschodniej – do drogi publicznej o nawierzchni asfaltowej, oznaczonej w ewidencji gruntów nr (...).

W części siedliskowej tych nieruchomości, po stronie północnej, znajduje się parterowy, drewniany budynek mieszkalny, wybudowany około 1964 roku z materiału pozyskanego z rozbiórki innego budynku drewnianego, składający się z ganka, kuchni, 2 pokoi i łazienki. W tej części usytuowane są trzy budynki gospodarcze. Pierwszy z nich to budynek murowany, wybudowany w 1974 roku, składający się z letniej kuchni, stajni, obory, piwnicy i silosu. Drugi z nich to budynek murowany, wybudowany w 1978 roku, składający się z 2 pomieszczeń. Trzeci z budynków to drewniana stodoła, wybudowana w 1979 roku z materiału pozyskanego z rozbiórki. W obrębie siedliska znajduje się także przylegająca do pierwszego budynku gospodarczego wiata o stalowej konstrukcji, przeznaczona do rozbiórki drewniana szopa usytuowana pomiędzy drugim budynkiem gospodarczym i stodołą, a także studnia. Część siedliskowa jest częściowo ogrodzona płotem z siatki stalowej. W tej części tych nieruchomości znajduje się także stary sad jabłoniowy. Siedlisko oraz niewielka, północna część terenów tych nieruchomości, użytkowanych rolniczo, stanowią obszar zabudowy zagrodowej i usług komercyjnych. W pozostałej części nieruchomości te stanowią obszar terenów rolnych bez prawa zabudowy.

Wschodnia część nieruchomości (...)(obecnie nieruchomość (...)) użytkowana jest rolniczo przez H. i K. małżonków M., którzy na tej części pola sieją zboże, sadzą ziemniaki i kozłek lekarski. Małżonkowie M. hodowali krowę i drób. Zachodnia część nieruchomości (...)(obecnie nieruchomość (...)) użytkowana jest rolniczo przez J. R. i T. R., którzy na tej części pola sieją zboże. W domu usytuowanym na nieruchomości (...) zamieszkuje tylko C. R. z wnukiem W. M.. C. R. korzysta ze wszystkich zabudowań gospodarczych oraz z pola.

Na potrzeby zniesienia współwłasności nieruchomość (...) podzielona została na nieruchomości: (...) o powierzchni 0,3439 ha i (...) o powierzchni 0,3440 ha, a nieruchomość (...) na nieruchomości: (...) o powierzchni 0,1577 ha i (...) o powierzchni 0,1578 ha.

Nieruchomości (...) stanowią teren upraw polowych bez prawa zabudowy, przy czym 20 % powierzchni działki (...) stanowi teren wąwozu wyłączony z produkcji rolnej, zaś teren wąwozu wyłączony z produkcji rolnej z działki (...) odpowiada 40 % jej powierzchni. Szerokość działki (...) wynosi około 19 m a działki (...) – około 40 m. Nieruchomość (...) całą szerokością, od strony północnej, przylega do drogi publicznej oznaczonej w ewidencji gruntów nr (...), będącej polną drogą gruntową o szerokości 3 m. Nieruchomość (...) całą szerokością, od strony północnej, przylega do tej drogi publicznej, a od strony wschodniej do drogi publicznej o nawierzchni asfaltowej, oznaczonej w ewidencji gruntów nr (...). Nieruchomość (...) znajduje się w posiadaniu J. i T. małżonków R., a nieruchomość (...) znajduje się w posiadaniu H. i K. M. (1).

Nieruchomości (...) stanowią teren upraw polowych z prawem zabudowy zagrodowej i usług komunalnych. Przez nieruchomości te biegnie linia niskiego napięcia i kanalizacja sanitarna. Na nieruchomości (...) znajduje się studzienka kanalizacyjna. Szerokość tej działki wynosi około 20 m, a szerokość działki (...) – około 14 m. Nieruchomości (...) całą szerokością, od strony zachodniej, przylegają do drogi publicznej o nawierzchni asfaltowej, oznaczonej w ewidencji gruntów nr (...). Nieruchomość (...) znajduje się w posiadaniu J. i T. małżonków R.. Nieruchomość (...) znajduje się w posiadaniu H. i K. małżonków M..

Wartość nieruchomości (...) odpowiada kwocie 105.175 zł w II. wariancie podziału oraz kwocie 112.544 zł w III. wariancie podziału. Wartość nieruchomości (...) z uwzględnieniem nakładów odpowiada kwocie 134.000 zł, a pomniejszona o wartość nakładów – kwocie 123.500 zł. Z uwagi na to, że na nieruchomości (...) znajdują się stare budynki gospodarcze, wielkość tych budynków i ich rodzaj nie mają wpływu na wartość tych nieruchomości.

Wartość nieruchomości (...) wynosi 6.534 zł a nieruchomości (...) – 5.745 zł. Wartość nieruchomości (...) wynosi 47.310 zł, a nieruchomości (...) – 41.028 zł.

C. R. ma obecnie 85 lat. Obciążające nieruchomość (...) prawo do dożywotniego korzystania przez C. R. z domu usytuowanego na tej działce odpowiada kwocie 39.706 zł.

Wartość prac adaptacyjnych koniecznych do przebudowy budynku obory na dwa odrębne budynki wynosi 2.625 zł a prac adaptacyjnych koniecznych do urządzenia w budynku stodoły wierzei od strony zachodniej – 853 zł.

Małżonkowie H. i K. M. (2) w domu usytuowanym na nieruchomości (...) wymienili przyciesie oraz okna drewniane na okna PCV. Wykonali nowe wylewki na podłogach i ocieplenie oraz ułożyli panele podłogowe. Dom ocieplili styropianem i wykonali gładź tynkową. Założyli instalację c.o. oraz instalację wodną i kanalizacyjną. Wymienili instalację energii elektrycznej. Ściany wewnątrz domu ocieplili wełną mineralną, obłożyli je płytą gipsowo-kartonową, ocieplili wełną mineralną strych, wykonali łazienkę i kotłownię, zrobili zadaszenie przed wejściem do domu, wymienili drzwi wejściowe, pomalowali dach. Wartość tych nakładów odpowiada kwocie 10.500 zł.

H. M. ma niespełna 60 lat. Utrzymuje się z renty, której wysokość oscyluje w granicach 500 zł. Jej mąż K. M. (1) ma 59 lat. Jako stróż, zatrudniony na 1/2 etatu, zarabia 750 zł miesięcznie. Poza udziałem w nieruchomościach objętych żądaniem wniosku, H. i K. M. (2) nie mają innego majątku. Z tytułu użytkowania objętych żądaniem wniosku nieruchomości rolnych osiągają dochód rzędu 5.000 zł rocznie. Nie mają nikogo na utrzymaniu. Mieszkają razem z córką w domu usytuowanym na nieruchomości (...). Ze względu na chorobę córki opiekują się nią i pomagają jej. Właścicielem nieruchomości (...) jest syn H. i K. M. (1).

J. R. ma 57 lat. Utrzymuje się z renty, której wysokość oscyluje w granicach 2.000 zł. Jego żona T. R. ma 52 lata. Utrzymuje się z renty, której wysokość odpowiada 750 zł miesięcznie. J. i T. R. nie mają nikogo na utrzymaniu. Poza udziałem w nieruchomościach objętych żądaniem wniosku, są właścicielami położonej w L. nieruchomości o powierzchni 0,0034 ha. Zamieszkują w domu usytuowanym na tej nieruchomości, który składa się z kuchni, 2 pokoi i łazienki. T. R. jest właścicielką położonego w P. gospodarstwa rolnego o powierzchni 4 ha. Na nieruchomości w P. jest sad o powierzchni 1 ha oraz dom mieszkalny, w którym mieszka matka T. R.. T. R. nie użytkuje położonego w P. gospodarstwa rolnego, gdyż gospodarstwo to aktualnie wydzierżawiła w zamian za podatek.

Oceniając zgromadzone w sprawie dowody Sąd Rejonowy wskazał, że opinia biegłego z zakresu szacowania nieruchomości J. Z. (1) oraz pierwsza opinia biegłej A. B. nie były podstawą ustaleń faktycznych z uwagi na upływ czasu i ich nieaktualność. Na podstawie art. 156 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 roku o gospodarce nieruchomościami (Dz. U. z 2014 roku, poz. 518) operat szacunkowy może bowiem być wykorzystywany do celu, dla którego został sporządzony, przez okres 12 miesięcy od daty jego sporządzenia.

Sąd Rejonowy obdarzył wiarą złożone w sprawie dokumenty oraz przeprowadzone dowody osobowe, z tym, że co do nakładów poniesionych na remont drewnianego domu dał wiarę małżonkom M. a nie małżonkom R.. Sąd pierwszej instancji wskazał, że małżonkowie R. nie przedstawili żadnych dowodów na okoliczność tego, że to nie małżonkowie M. sfinansowali wskazane w stanie faktycznym nakłady na drewniany dom.

Wartość nieruchomości oraz nakładów na nieruchomość Sąd Rejonowy ustalił na podstawie drugiej opinii biegłej A. B., sporządzonej w dniu 6 marca 2015 roku (k. 743-793). Sąd pierwszej instancji uznał tę opinię za jasną i odpowiadającą wymaganiom art. 149 i nast. ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 roku o gospodarce nieruchomościami.

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Rejonowy uznał za właściwe zniesienie współwłasności nieruchomości poprzez ich podział fizyczny.

Współwłasność została uregulowana przez ustawodawcę jako stan przejściowy i każdy ze współwłaścicieli może żądać jej zniesienia (art. 210 k.c.). Nieruchomościami rolnymi są nieruchomości, które są lub mogą być wykorzystywane do prowadzenia działalności wytwórczej w rolnictwie w zakresie produkcji roślinnej i zwierzęcej, nie wyłączając produkcji ogrodniczej, sadowniczej i rybnej (art. 46 ^{( 1)} k.c.). Nieruchomości rolne są niezbędnym składnikiem gospodarstwa rolnego (art. 55 ^{( 3)} k.c.), toteż Sąd Rejonowy uznał, że objęte żądaniem wniosku nieruchomości stanowią gospodarstwo rolne, bowiem mogą w przyszłości stanowić zorganizowaną całość gospodarczą. Zniesienie współwłasności tych nieruchomości powinno być zatem dokonane według zasad określonych w art. 213 k.c. i art. 214 k.c.

Zniesienie współwłasności nieruchomości następuje przede wszystkim przez podział fizyczny nieruchomości i przyznanie poszczególnym współwłaścicielom na własność części nieruchomości odpowiadających ich udziałom we współwłasności, z wyrównaniem ewentualnych różnic dopłatami pieniężnymi (art. 211 k.c., art. 212 k.c., art. 623 k.p.c.), przy czym zniesienie współwłasności gospodarstwa rolnego przez podział między współwłaścicieli jest możliwe tylko wtedy, gdy podział gospodarstwa nie jest sprzeczny z zasadami prawidłowej gospodarki (art. 213 k.c.). W takiej sytuacji oraz w braku zgody wszystkich współwłaścicieli na przyznanie gospodarstwa jednemu z nich, gospodarstwo rolne sąd przyzna temu ze współwłaścicieli, który je prowadzi lub stale w nim pracuje, chyba że interes społeczno-gospodarczy przemawia za wyborem innego współwłaściciela. Jeżeli te warunki spełnia kilku współwłaścicieli, albo żaden z nich, sąd przyzna gospodarstwo temu, który daje najlepszą gwarancję jego należytego prowadzenia (art. 214 § 1 i § 2 k.c.).

Sąd Rejonowy uznał, że podział przedmiotowego gospodarstwa rolnego w naturze daje gwarancję prowadzenia na wydzielonych działkach samodzielnej, zorganizowanej jednostki gospodarczej. Dokonany podział, za wyjątkiem części siedliskowej, odpowiada dotychczasowemu, ukształtowanemu od wielu lat, sposobowi użytkowania tych nieruchomości przez uczestników.

Sąd Rejonowy dokonał wobec tego podziału nieruchomości (...) i nieruchomości (...)w sposób zgodnie określony przez uczestników i odpowiadający dotychczasowemu użytkowaniu tych gruntów.

Spór dotyczył natomiast tego, czy podział nieruchomości (...)/powinien zostać dokonany zgodnie z wariantem II. czy III. zaprojektowanymi przez biegłego geodetę G. J..

Dokonując podziału nieruchomości (...) na nieruchomości (...)według III. wariantu projektu podziału biegłego geodety G. J. Sąd Rejonowy wziął pod uwagę, że w tym wariancie podziału na każdej z nieruchomości będą znajdowały się budynki gospodarcze, które łącznie z gruntami rolnymi położonymi w sąsiedztwie tych nieruchomości, w przyszłości stanowić będą zorganizowaną całość gospodarczą. Na nieruchomości (...) znajdą się dwa samodzielne budynki gospodarcze, a na nieruchomości (...) budynek stodoły, który po uprzednim urządzeniu drewnianych wierzei od strony zachodniej, niewielkim nakładem kosztów oscylujących w granicach 853 zł, będzie także niezależnym obiektem gospodarczym, umożliwiającym składowanie zboża, siana, czy słomy.

W II. wariancie podziału nieruchomości (...) na nieruchomości (...) i (...), na nieruchomości (...) znalazłby się budynek stodoły, mniejszy z budynków gospodarczych i cześć obory, która dla podziału tego budynku na dwa niezależne obiekty gospodarcze wymagała będzie wykonania ogniotrwałej ściany wzdłuż linii podziału, a koszt tych prac oscyluje w granicach 2.627 zł.

Sąd Rejonowy uznał, że podział nieruchomości według wariantu II. uprzywilejowywałby małżonków R., gdyż na ich nieruchomości (działce (...)) znajdowałyby się niemalże wszystkie obiekty służące do prowadzenia gospodarstwa rolnego.

Sąd Rejonowy dodał, że uczestnicy J. i T. R. na stałe zamieszkują w L. i do tej pory po zachodniej stronie nieruchomości (...) uprawiali tylko zboże. H. i K. M. (2) na stałe zamieszkują w domu na sąsiedniej nieruchomości (...) i po wschodniej stronie tych nieruchomości siali zboże, uprawiali kozłek lekarski, ziemniaki, hodowali krowę i drób. Z tego względu Sąd Rejonowy uznał, że dla prawidłowego użytkowania nieruchomości (...), ze względu na strukturę upraw na tej działce, wystarczy stodoła, która zagwarantuje składowanie w niej zboża i ewentualnie słomy, natomiast dla należytego korzystania z nieruchomości (...) niezbędna jest obora i mały budynek gospodarczy.

Przyznając H. i K. małżonkom M. nieruchomość 160/9 z usytuowanym na tej działce domem mieszkalnym, Sąd Rejonowy wziął też pod uwagę, że w domu tym zamieszkuje C. R., której przysługuje dożywotnie prawo do zamieszkiwania w tym domu i która nie wyrażała zgody na zamieszkiwanie w tym domu z synem J. R..

J. R. ma zaspokojone potrzeby mieszkaniowe. Od kilkudziesięciu lat na stałe mieszka w L., a jego żona T. R. jest także właścicielką domu położonego na nieruchomości w P.. Pomimo sporów pomiędzy małżonkami J. R. i T. R., sposób podziału ich majątkiem wspólnym, a tym samym miejsce zamieszkania uczestnika J. R., nie może być przedmiotem rozstrzygania w niniejszym postępowaniu, gdyż nadal pozostają oni małżeństwem.

Uczestnicy J. R. i T. R. nie wykazali, aby mieli jakiekolwiek inne niż dotychczasowe plany związane z organizacją rolniczej przestrzeni produkcyjnej na nieruchomości (...), a także, aby mieli realne możliwości przywrócenia na tej działce sprawności produkcyjnej. Są rencistami, a wobec tego także ich stan zdrowia i wiek stanowi poważną przeszkodę w zmianie dotychczasowego sposobu prowadzenia gospodarki rolnej na nieruchomości (...).

Z uwagi na to, że nieruchomość (...) ma zagwarantowany dostęp do drogi publicznej od strony południowej, która to droga w ewidencji gruntów oznaczona jest nr (...), a faktyczne potrzeby gospodarcze nieruchomości (...) sprowadzają się do potrzeby wykonania orki gleby, zasiewu zboża na tej działce i jego zbioru kombajnem, Sąd Rejonowy uznał, że nie istnieje potrzeba dla prawidłowego rolniczego użytkowania nieruchomości (...) ustanowienia do tej działki służebności drogi koniecznej po istniejącej na działce (...) polnej drodze gruntowej (art. 212 k.c. w związku z art. 145 k.c.). Sąd Rejonowy dodał też, że polna droga stanowi również faktyczny dojazd do użytkowanej przez J. R. i T. R. nieruchomości (...), albowiem nieruchomość (...) usytuowana po drugiej stronie tej drogi (po stronie południowej) stanowi naturalne przedłużenie nieruchomości (...).

Nie można też tracić z pola widzenia tego, że uczestnicy H. i K. M. (2) nie żyją w zgodzie z J. i T. R., a ustanowienie drogi koniecznej do nieruchomości (...) po nieruchomości (...) stanowiłoby dodatkowe zarzewie konfliktu pomiędzy uczestnikami.

Konkludując, Sąd Rejonowy uznał, że zniesienie współwłasności nieruchomości objętych żądaniem wniosku przez ich podział fizyczny nie pozostaje w sprzeczności ze społeczno–gospodarczym przeznaczeniem nieruchomości, a w szczególności z zasadami prawidłowej gospodarki rolnej.

Dokonując ustalenia wartości nieruchomości objętych współwłasnością na kwotę 290.084 zł Sąd Rejonowy przyjął szacunkową wartość rynkową wszystkich nieruchomości na kwotę 347.161 zł (w tym nieruchomości (...) na kwotę 134.000 zł, nieruchomości (...) na kwotę 5.745 zł, nieruchomości (...) na kwotę 41.028 zł, nieruchomości (...) na kwotę 112.544 zł, nieruchomości (...) na kwotę 6.534 zł i nieruchomości (...) na kwotę 47.310 zł), a wartość obciążających nieruchomość (...) i nieruchomość (...) służebności na łączną kwotę 57.077 zł (w tym prawa dożywotniej osobistej służebności korzystania z budynku mieszkalnego na kwotę 39.706 zł, z połowy stodoły na kwotę 3.107 zł, z budynku gospodarczego na kwotę 6.891 zł, a korzystania z 0,30 ha nieruchomości na kwotę 7.445 zł).

W razie podziału nieruchomości obciążonej służebnością, służebność utrzymuje się w mocy na częściach utworzonych przez podział (art. 290 § 2 k.c. w zw. z art. 297 k.c.). Z uwagi na to, że prawo dożywotniej osobistej służebności korzystania z budynku mieszkalnego, z budynków gospodarczych i z 0,30 ha nieruchomości obniża wartość nieruchomości obciążonych służebnością (nieruchomości (...) i (...)), Sąd Rejonowy od wartości tych nieruchomości odjął wartość służebności. Przyznając nieruchomości (...) i (...) oraz obciążoną służebnością nieruchomość (...) na własność H. i K. małżonkom M. o łącznej wartości 134.248 zł (180.773 zł – 39.706 zł – 6.819 zł), zaś nieruchomości (...) i (...) oraz obciążoną służebnością nieruchomość (...) J. i T. małżonkom R. o łącznej wartości 163.281 zł (166.388 zł – 3.107 zł), Sąd Rejonowy obciążył J. i T. małżonków R. obowiązkiem dokonania dopłaty na rzecz H. i K. małżonków M. w kwocie 19.340 zł w terminie roku, z ustawowymi odsetkami w razie uchybienia terminowi płatności tej kwoty (art. 212 § 3 k.c., art. 623 k.p.c. w zw. z art. 359 § 3 k.c.). Sąd Rejonowy uznał przy tym, że nieruchomości (...) w jednakowym stopniu (po 3.722,50 zł) obciąża prawo korzystania z 0,30 ha gruntu przez C. R.. Nieruchomość (...) dodatkowo obciąża prawo korzystania z połowy stodoły przez C. R. o wartości 3.107 zł, zaś nieruchomość (...) prawo do korzystania z budynku mieszkalnego i budynku gospodarczego przez C. R. o łącznej wartości 46.525 zł (39.706 zł + 6.819 zł).

Mając na względzie to, że H. i K. małżonkowie M., ponieśli na nieruchomość (...) nakłady, podwyższające jej wartość o 10.500 zł, Sąd Rejonowy pomniejszył wartość przyznanych tym uczestnikom nieruchomości o tę kwotę.

Z uwagi na to, że J. i T. małżonkowie R. będą musieli urządzić w budynku stodoły, usytuowanej na nieruchomości (...), wierzeje od strony zachodniej, Sąd Rejonowy pomniejszył wartość przyznanych tym uczestnikom nieruchomości o koszty tych prac (o kwotę 853 zł).

Termin spłaty – jeden rok od daty uprawomocnienia się postanowienia – Sąd Rejonowy uznał za adekwatny do sytuacji współwłaścicieli uprawnionych do spłat i współwłaścicieli obciążonych spłatami. Uczestnicy J. R. i T. R. już od 2010 roku musieli liczyć się z tym, że wartość nieruchomości (...), w mniejszym stopniu obciążona wartością ustanowionego w umowie z 19 kwietnia 1990 roku prawa dożywotniej osobistej służebności, przedstawia większą wartość, a wobec tego także z obowiązkiem dopłaty na rzecz H. i K. małżonków M.. Małżonkowie R. mają stałe miesięczne dochody, są właścicielami zabudowanej domem nieruchomości w L., a T. R. jest również współwłaścicielką gospodarstwa rolnego położonego w P..

Z uwagi na to, że uczestnicy J. R. i T. R. władają nieruchomościami (...), zaś H. M. i K. M. (1) władają nieruchomościami (...), Sąd Rejonowy uznał, że nie istnieje potrzeba orzekania o wzajemnym wydaniu tych nieruchomości.

W wyniku zniesienia współwłasności nieruchomość (...) przypadła J. R. i T. R., zaś nieruchomość (...) H. M. i K. M. (1), którzy w części siedliskowej tych nieruchomości wzajemnie władają zabudowaniami gospodarczymi. Sąd Rejonowy w oparciu o art. 624 k.p.c. nakazał uczestnikom wzajemne wydanie będących w ich posiadaniu nieruchomości w terminie jednego miesiąca od uprawomocnienia się postanowienia. Zdaniem Sądu pierwszej instancji tak określonemu terminowi nie sprzeciwia się społeczno-gospodarcze przeznaczenie nieruchomości; uwzględnia on realne możliwości uczestników na dostosowanie się do zmienionej sytuacji i jest adekwatny do terminu dopłaty.

Orzekając o kosztach postępowania Sąd Rejonowy rozdzielił koszty stosunkowo do wielkości udziałów przypadających współwłaścicielom we współwłasności (art. 520 § 1 k.p.c.).

H. M. uiściła kwotę 300 zł tytułem opłaty od wniosku, a należna opłata od wniosku o zniesienie współwłasności wynosi 1.000 zł. Sąd Rejonowy nakazał ściągnąć od H. M. i K. M. (1) na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Puławach kwotę 200 zł tytułem brakującej części opłaty od wniosku, a od J. R. i T. R. – kwotę 500 zł tytułem pozostałej części opłaty od wniosku.

W toku postępowania wnioskodawczyni H. M. tytułem zaliczek na pokrycie wydatków wniosła kwotę 1.700 zł, a uczestnik J. R. – kwotę 4.200 zł. Koszty oględzin nieruchomości oraz koszty opinii biegłych zamknęły się kwotą 16.136,33 zł. Sąd Rejonowy rozdzielił brakującą kwotę wyłożoną tymczasowo z sum Skarbu Państwa (10.236,33 zł) tak, aby każda ze stron poniosła te wydatki po połowie.

Pozostałymi kosztami postępowania Sąd Rejonowy obciążył każdego z uczestników.

*

Apelację od tego postanowienia wnieśli uczestnicy J. R. i T. R..

J. R. zaskarżył postanowienie Sądu Rejonowego w całości, zarzucając:

1. naruszenie przepisów postępowania, które miało wpływ na treść wydanego postanowienia, a mianowicie art. 233 § l k.p.c., polegające na:

- zaniechaniu wszechstronnego rozważenia całokształtu materiału dowodowego, a w szczególności opinii biegłego A. B., poprzez bezkrytyczne przyjęcie wniosków tej opinii, podczas gdy jest ona wewnętrznie sprzeczna i niepełna,

- bezzasadnym uznaniu, że wnioskodawczyni i jej mąż poczynili nakłady na nieruchomość zabudowaną oraz niesłusznym rozliczeniu tych nakładów,

- dowolną i jednostronną ocenę zgromadzonego materiału dowodowego przejawiającą się w niesłusznym dokonaniu podziału nieruchomości – zabudowanej działki (...) według wariantu III. projektu podziału biegłego geodety G. J., podczas gdy prawidłowa ocena okoliczności sprawy powinna skutkować dokonaniem podziału nieruchomości według wariantu II.,

2. sprzeczność istotnych ustaleń faktycznych z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego przejawiającą się w błędnym przyjęciu, iż dokonanie podziału nieruchomości – zabudowanej działki (...) według wariantu III. podziału jest konieczne ze względu na prawidłowe wykorzystywanie nieruchomości (...) (przypadającej po podziale wnioskodawczyni i K. M. (1)), podczas gdy wymienieni uczestnicy posiadają niezbędne zabudowania gospodarcze;

3. sprzeczność istotnych ustaleń faktycznych z treścią zebranego materiału dowodowego przejawiającą się w błędnym przyjęciu, że nieruchomość – zabudowana działka nr (...) (przypadająca po podziale J. i T. małżonkom R.) ma zapewniony prawidłowy dostęp do drogi publicznej, a tym samym nie jest konieczne ustanowienie przez działkę nr (...) służebności drogowej, podczas gdy działka nr (...) nie będzie mogła być wykorzystywana zgodnie z przeznaczeniem (pod zabudowę) z uwagi na brak odpowiedniego dostępu do drogi publicznej.

Nadto skarżący podniósł, że po wydaniu postanowienia przez Sąd pierwszej instancji zmarła uczestniczka C. R., na rzecz której ustanowione było prawo dożywocia na przedmiotowych nieruchomościach, co powinno skutkować zmianą zasądzonej od J. i T. R. dopłaty.

J. R. wniósł o zmianę zaskarżonego postanowienia poprzez dokonanie podziału działek (...) według wariantu II. podziału i przyznanie na własność H. i K. M. (1) na prawie wspólności ustawowej małżeńskiej działki nr (...), a J. i T. R. na prawie wspólności ustawowej małżeńskiej działki nr (...) oraz ustanowienie na nieruchomości zabudowanej stanowiącej działkę oznaczoną numerem (...) na rzecz każdoczesnego właściciela nieruchomości zabudowanej stanowiącej działkę nr (...) służebności gruntowej przechodu i przejazdu pasem o szerokości 4,5 m, zgodnie z przebiegiem oznaczonym kolorem niebieskim w wariancie II. projektu podziału; oddalenie żądania wnioskodawczyni rozliczenia nakładów na nieruchomość (...); ustalenie wartości przedmiotu podlegającego podziałowi na kwotę 339.792 zł; zasądzenie solidarnie od wnioskodawczyni i uczestnika K. M. (1) na rzecz uczestników J. i T. R. dopłaty w wysokości 21.754 zł płatnej w terminie 14 dni od daty uprawomocnienia się orzeczenia wraz z ustawowymi odsetkami w razie uchybienia terminowi płatności; ewentualnie o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu w Puławach do ponownego rozpoznania.

Ponadto skarżący wniósł o zasądzenie od wnioskodawczyni na rzecz uczestnika zwrotu kosztów postępowania według norm przepisanych.

Uczestniczka T. R. wskazała, że zaskarża postanowienie Sądu Rejonowego w części, a mianowicie w punktach II., V., VI., VIII., IX. i X.

Uczestniczka zarzuciła zaskarżonemu postanowieniu naruszenie przepisów postępowania, które mogło istotny wpływ na wynik sprawy:

1.  art. 233 § 1 k.p.c. poprzez wybiórczą ocenę zebranego w sprawie materiału dowodowego objawiającą się w przyjęciu, iż uczestnik J. R. ma zaspokojone potrzeby mieszkaniowe, gdyż od kilkudziesięciu lat na stałe mieszka w L., a jego żona T. R. jest właścicielką domu położonego w P., podczas gdy T. R. w pismach procesowych wskazywała, że uczestnik został skazany prawomocnym wyrokiem za przestępstwo znęcania się nad nią z art 207 § 1 k.k. i wspólne zamieszkiwanie między małżonkami jest niemożliwe; co więcej fakt stosowania przemocy wobec T. R. potwierdził sam uczestnik w załączniku do protokołu rozprawy z dnia 17 kwietnia 2015 roku; tak ustalony stan faktyczny doprowadził Sąd Rejonowy do mylnego przyjęcia, iż uczestnik mając zapewnione warunki mieszkaniowe nie musi w wyniku toczącego się postępowania uzyskać siedliska znajdującego się na działce (...) i w konsekwencji został mu przyznany jedynie niewielki fragment budynków gospodarczych;

2.  art. 623 k.p.c. poprzez błędne wyliczenie wzajemnych rozliczeń pomiędzy wnioskodawczynią a uczestnikami w oparciu o przyjęcie, że prawo dożywotniej osobistej służebności korzystania z budynku mieszkalnego i budynków gospodarczych na działkach (...) przyznane C. R. obniża wartość przedmiotowych nieruchomości, podczas gdy w dniu 11 czerwca 2015 roku C. R. zmarła, a więc służebność osobista wygasła, co wpływa na ustalenie wartości poszczególnych roszczeń;

3.  art. 622 § 2 k.p.c. poprzez jego błędną wykładnię w stanie faktycznym niniejszej sprawy i tym samym przyjęcie, że projekt podziału w wariancie III. nie narusza w sposób rażący interesu osób uprawnionych, podczas gdy:

a)  uczestniczka T. R. jak i uczestnik J. R. bezspornie i konsekwentnie od początku postępowania wskazywali, że dokonanie podziału zgodnie z tym wariantem rażąco naruszy ich interes nie tylko majątkowy, ale również osobisty; dokonanie zniesienia współwłasności według tego wariantu oznacza konieczność spłaty przez małżeństwo R. na rzecz wnioskodawczyni i jej męża kwoty 19.340 zł płatnej w terminie jednego roku od daty uprawomocnienia się orzeczenia, a więc 1.611 zł miesięcznie, co biorąc pod uwagę fakt, iż T. R. utrzymuje się jedynie z renty w wysokości 750 zł miesięcznie rażąco godzi w interesy majątkowe uczestniczki, a co więcej istnieje prawdopodobieństwo graniczące z pewnością, iż uczestniczka popadnie w długi z tego tytułu,

b)  dokonanie podziału w sposób przyjęty w wariancie III. sprawia, iż uczestnik zostaje pozbawiony budynku mieszkalnego na działce (...) i tym samym jego warunki lokalowe skupiać się będą na ewentualnym wspólnym zamieszkiwaniu z żoną T. R.; ta sytuacja godzi w bezpieczeństwo faktyczne uczestniczki, gdyż J. R. został skazany prawomocnym wyrokiem za przestępstwo znęcania się nad swoją żoną;

4.  art. 619 § 2 k.p.c. w zw. z art. 278 k.p.c. i art. 13 § 2 k.p.c. poprzez niedopuszczenie dowodu z opinii biegłego z zakresu budownictwa i tym samym mylne założenie, że podział nieruchomości według wariantu II. nie może się odbyć z uwagi na to, iż granica działek przebiegałaby przez środek budynku gospodarczego, podczas gdy biegły rzeczoznawca J. Z. (2) w dniu 20 sierpnia 2012 roku przyznał, że możliwość istnienia ewentualnej granicy przez środek obory powinien ocenić biegły z zakresu budownictwa i tym samym nie może to prowadzić do wniosku, jaki wyprowadził Sąd, iż taki podział jest niewykonalny.

Uczestniczka T. R. wniosła o zmianę zaskarżonego postanowienia: w punkcie II. poprzez dokonanie podziału nieruchomości nr (...) według wariantu II. projektu podziału biegłego geodety G. J.; w punkcie V. poprzez przyznanie tak utworzonej działki (...) H. M. i K. M. (1) na zasadzie ustawowej wspólności majątkowej; w punkcie VI. poprzez przyznanie J. R. i T. R. na zasadzie ustawowej wspólności majątkowej małżeńskiej tak utworzonej działki nr (...); w punkcie VII. poprzez niedokonywanie pomiędzy stronami wzajemnych spłat i dopłat; w punkcie IX. poprzez nakazanie H. M. i K. M. (1), aby wydali J. R. i T. R. zabudowaną nieruchomość (...) zgodnie z wariantem II. projektu podziału; w punkcie X. poprzez nakazanie J. R. i T. R., aby wydali H. M. i K. M. (1) zabudowaną nieruchomość (...) zgodnie z wariantem II. projektu podziału; zasądzenie od wnioskodawczyni na rzecz uczestniczki kosztów postępowania, w tym kosztów za drugą instancję, według norm prawem przypisanych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Obie apelacje są zasadne tylko o tyle, o ile w niniejszym postępowaniu należało uwzględnić śmierć C. R. w dniu 11 czerwca 2015 roku, a co za tym idzie – wygaśnięcie ustanowionych na jej rzecz praw rzeczowych obciążających nieruchomości będące przedmiotem postępowania (por. art. 266 k.c. i art. 299 k.c.).

Poza tą, nową okolicznością Sąd Rejonowy poczynił prawidłowe ustalenia faktyczne i ocenił dowody zgodnie z dyspozycją art. 233 § 1 k.p.c. Sąd Okręgowy przyjmuje te ustalenia za własne.

Sąd Rejonowy dokonał również prawidłowej oceny prawnej ustalonego stanu faktycznego, aczkolwiek w związku ze śmiercią C. R. i wygaśnięciem przysługującej jej służebności i prawa użytkowania gruntów, niezbędna była zmiana rozliczenia zniesienia współwłasności, gdyż prawa te przestały obciążać (zmniejszać wartość) nieruchomości będących przedmiotem postępowania.

Sąd Okręgowy w pełni podziela wywody Sądu Rejonowego, iż dokonany podział gospodarstwa rolnego nie jest sprzeczny z zasadami prawidłowej gospodarki rolnej. Odpowiada on – co do zasady – utrwalonemu wieloletniemu sposobowi korzystania z tych nieruchomości przez małżonków M. i małżonków R.. Zarówno małżonkowie R. jak i małżonkowie M. wnosili o zniesienie współwłasności nieruchomości przez podział fizyczny, różniąc się jedynie we wnioskach co do sposobu podziału siedliska.

W niniejszej sprawie niezmiernie istotne jest też to, że sytuacja materialna zarówno małżonków M. jak i małżonków R. jest trudna, a ich stałe dochody niewielkie, przeznaczane na niezbędne koszty utrzymania. Podział fizyczny nieruchomości, możliwie zrównoważony, prowadzi do zminimalizowania dopłaty, gdyż w jego efekcie każdy ze współwłaścicieli otrzymuje nieruchomości zbliżone wartościowo do wielkości jego udziału we współwłasności.

Jeżeli chodzi o podział nieruchomości z siedliskiem (działki o numerach (...)), słusznie Sąd Rejonowy wybrał trzeci wariant podziału tych nieruchomości opracowany przez biegłego G. J. (k. 213). W tym wariancie granica przebiega wzdłuż dłuższej ściany stodoły i wzdłuż krótszej ściany obory, przy czym stodoła znajduje się na działce nr (...) przyznanej małżonkom R., zaś budynek obory, budynek gospodarczy i stary dom – na działce nr (...) przyznanej małżonkom M.. Okoliczność, że w części siedliskowej szerszy pas gruntu przypadł małżonkom M. (ma on 51,82 m szerokości, podczas, gdy część siedliskowa małżonków R. – od około 30 m do 44,33 m), jest rekompensowana małżonkom R. szerszym pasem gruntu w pobliżu siedliska. Wariant ten wiąże się jedynie z koniecznością przewidzianej już wcześniej rozbiórki drewnianej komórki, natomiast granica tak ukształtowana nie przecina żadnych trwale istniejących budynków, w szczególności budynku obory, jak to ma miejsce w wariancie II. Niewątpliwe przy tym jest, że w budynku obory nie ma ściany ogniotrwałej od podłoża po dach dzielącej ten budynek na dwie samodzielne części i mogącej być płaszczyzną pionową granicy przecinającej budynek. Bez wykonania takiej ściany nie byłby zatem możliwy wnioskowany w obu apelacjach podział tych nieruchomości zgodnie z wariantem II. Oznacza to, że aktualnie istniejący na gruncie stan uniemożliwia zniesienie współwłasności nieruchomości zgodnie z wariantem II., wskazywanym przez apelujących. Okoliczność ta nie wymagała dodatkowego wywołania dowodu z opinii biegłego z zakresu budownictwa, który byłby konieczny wówczas, gdyby zachodziła potrzeba oceny, czy istniejąca ściana jest płaszczyzną przecinającą budynek na dwie samodzielne części, ewentualnie czy są możliwe i jakie prace, aby powstała ściana spełniająca wymagania norm prawa budowlanego. W niniejszej sprawie bezsporne jednak jest, że takiej ściany w oborze nie ma, a zatem w aktualnym stanie faktycznym przeprowadzenie granicy nieruchomości przecinającej ten budynek nie jest dopuszczalne (por. np. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 23 stycznia 2007 roku, III CZP 136/06, OSNC 2007/11/163, czy wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 stycznia 2013 roku, I CSK 282/12, Legalis).

Należy też zwrócić uwagę, że małżonkowie R. dotychczas wykorzystywali zachodnią część tej nieruchomości i to wyłącznie rolniczo. Z uwagi na ich sytuację życiową i wiek, nie jest prawdopodobne, aby byli w stanie, chociażby ze względów ekonomicznych, zintensyfikować produkcję rolną czy wznieść na przydzielonej im działce zabudowania mieszkalne i gospodarcze. Nie zamieszkują w pobliżu tej nieruchomości, nie utrzymują tam hodowli zwierząt. Zaaprobować należy ocenę Sądu Rejonowego, że w tej sytuacji budynek stodoły jest dla nich wystarczający, aby pomieścić zbierane płody rolne i nie jest istotne to, ile i jakie budynki gospodarcze posiadają małżonkowie M..

Wskazać na koniec należy, że wartość obu utworzonych działek w wariancie III. jest zbliżona (działka nr (...) – 134.000 zł, działka nr (...) – 112.544 zł), przy czym dodatkowo należy uwzględnić nakłady poniesione przez małżonków M. na remont drewnianego domu o wartości 10.500 zł. Wybrany przez Sąd Rejonowy sposób zniesienia współwłasności, przy jednoczesnym podziale pozostałych działek ((...)) na zbliżone powierzchniowo i wartościowo działki, oznacza, że zminimalizowana zostanie wielkość dopłaty, co będzie wynikać z rozliczenia zniesienia współwłasności przedstawionego w dalszej części uzasadnienia Sądu Okręgowego.

Sąd Okręgowy nie podziela przy tym zarzutów uczestnika J. R. co do wyceny nieruchomości dokonanej w drugiej opinii biegłej A. B.. Biegła jest uprawnionym rzeczoznawcą majątkowym i swój szacunek jasno i wyczerpująco uzasadniła (k. 743-793). Tworzone działki nr (...) są działkami o zbliżonej powierzchni, a istniejące tam budynki są stare i dla potencjalnego nabywcy mało atrakcyjne, przy czym należy uwzględnić, że obecny stan drewnianego domu mieszkalnego jest zasługą małżonków M., którzy poczynili na ten budynek istotne nakłady. Działka nr (...) jest dodatkowo funkcjonalnie powiązana z działką nr (...), gdzie zamieszkują małżonkowie M., a w części siedliskowej ma nieregularny kształt wynikający z istnienia działki nr (...). Walorem działki nr (...) jest natomiast to, że przylega ona do asfaltowej drogi publicznej, podczas gdy dostęp do działki nr (...) jest możliwy od południa – poprzez drogę polną, a do części siedliskowej – przez pas gruntu ornego. Okoliczność ta nie utrudnia jednak rolniczego wykorzystywania działki nr (...), możliwe jest również wykonanie na niej drogi do części siedliskowej, co zarazem czyni niezasadnym zarzut apelacji uczestnika, iż nie ustanowiono służebności przejazdu po działce nr (...) na rzecz każdoczesnego właściciela działki nr (...). Służebność taka przebiegałaby przez obszar siedliska, co z natury rzeczy mogłoby być źródłem potencjalnych konfliktów, ograniczałaby też możliwość modyfikacji zabudowy siedliska.

Poprzednio wywoływane w postępowaniu opinie biegłego J. Z. (1) i A. B. (pierwsza opinia) zdezaktualizowały się z uwagi na upływ czasu, o czym świadczy też fakt, że biegła A. B. w drugiej opinii uwzględniała transakcje z lat 2013 – 2014. Transakcje te i analiza rynku lokalnego dokonane przez biegłą A. B. nie potwierdzają tego, aby ilość i wielkość budynków gospodarczych miały znaczący wpływ na wartość nieruchomości. Decydujące znaczenie ma stan techniczny budynków gospodarczych. Oznacza to, że w przypadku przedmiotowych nieruchomości, zabudowanych starymi i nieatrakcyjnymi budynkami gospodarczymi oraz starym drewnianym domem mieszkalnym, istnienie tych budynków nie wpływa istotnie na wartość nieruchomości (k. 768).

Podkreślić należy, że po sporządzeniu drugiej opinii przez biegłą A. B. uczestnicy J. R. i T. R. nie sformułowali do niej zarzutów do szacunku dokonanego w opinii w zakreślonym im siedmiodniowym terminie (k. 736v, 797), mimo, że opinię doręczono im w dniu 19 marca 2015 roku (k. 804-805). Nie wnosili o uzupełnienie tej opinii ani o wywołanie innej opinii. Na ostatnią rozprawę w dniu 17 kwietnia 2015 roku, na którą wezwano też biegłą, skarżący nie stawili się, nie usprawiedliwiając wcześniej swego niestawiennictwa. Już po zamknięciu rozprawy J. R. złożył jedynie załącznik do protokołu rozprawy, wskazując lakonicznie na problemy komunikacyjne w dotarciu na rozprawę (k. 817), zaś T. R. powołała się na skierowanie jej do szpitala, w którym wskazano, że ma ono nastąpić w dniu 21 kwietnia 2015 roku (k. 819). Tym samym sama okoliczność, że ostateczny szacunek istotnie odbiega od szacunku dokonanego przez biegłą w pierwszej opinii nie podważa jego wiarygodności, tym bardziej, że wzięta pierwotnie do porównań baza transakcyjna wskazywała na znacznie niższe ceny jednostkowe m ² gruntu (k. 549 w porównaniu do k. 771).

Dodać też należy, że przyjęcie wnioskowanego przez skarżących II. wariantu podziału nieruchomości pozostawia nadal drewniany budynek mieszkalny na działce nr (...), a przyznanie działki nr (...) małżonkom R. po pierwsze nie odpowiadałoby utrwalonemu od wielu lat sposobowi korzystania z nieruchomości (od około 1990 roku), po drugie nie respektowało tego, że istotne nakłady na drewniany budynek mieszkalny poczynili małżonkowie M., po trzecie byłoby niefunkcjonalne, bowiem nieruchomość przyznana małżonkom R. oddzielałaby wówczas działkę przyznaną małżonkom M. od nieruchomości, na której małżonkowie M. zamieszkują.

Tym samym okoliczność, że między małżonkami R. istnieją poważne nieporozumienia, a J. R. został skazany za przestępstwo znęcania się nad żoną, nie może przemawiać w sposób decydujący za przyznaniem małżonkom R. nieruchomości zabudowanej drewnianym domem mieszkalnym. Małżonkowie R., jeżeli nie są w stanie zamieszkiwać wspólnie w L. i ich małżeństwo nie funkcjonuje prawidłowo, powinni poszukiwać zaspokojenia swoich potrzeb mieszkaniowych w ramach zarządu majątkiem wspólnym, bądź poprzez podział tego majątku (po wcześniejszym umownym lub sądowym ustanowieniu rozdzielności majątkowej).

Nie można tracić z pola widzenia tego, że w drewnianym domu mieszkalnym od wielu lat mieszka dorosły, żonaty syn małżonków M. – W. M., który wcześniej zamieszkiwał tam z babcią C. R.. Małżonkowie M. poczynili w związku z tym na ten budynek istotne nakłady. Z kolei w domu na działce nr (...) zamieszkują małżonkowie M. wspólnie z chorą córką. Widoczne zatem jest, że rozwiązanie wybrane przez Sąd Rejonowy jest dużo bardziej perspektywiczne, bowiem uwzględnia fakt zamieszkiwania na działce nr (...) syna wnioskodawczyni i zamieszkiwania na sąsiedniej działce jej córki.

Nie można też przyjąć, aby Sąd Rejonowy wykroczył poza granice swobodnej oceny dowodów ustalając, że małżonkowie M. poczynili nakłady na drewniany budynek mieszkalny o wartości 10.500 zł. Wskazują na to nie tylko zeznania małżonków M., ale również zeznania nieżyjącej już C. R. (k. 478-478v). Dodać przy tym należy, że sam fakt wykonania tych prac jest bezsporny, a spór dotyczy jedynie tego, kto sfinansował te prace. Na podstawie zgromadzonych dowodów nie można przyjąć, aby uczyniła to C. R.. Skoro były one wykonywane w związku z tym, że w domu miał zamieszkać syn małżonków M., wiarygodne jest, że to rodzice sfinansowali synowi ten remont, aby mógł zamieszkać w tym budynku. Biegła oszacowała wartość tych nakładów nie na podstawie złożonych rachunków, ale na podstawie rodzaju wykonanych prac w budynku (widocznych w toku ich oględzin). Niezależnie od tego, czy prace te zostały wykonane za zgodą małżonków R., podnoszą one wartość rynkową nieruchomości, a zatem rozliczenie tych nakładów według ich wartości rynkowej jest prawidłowe.

W konsekwencji wygaśnięcia obciążających nieruchomości służebności i prawa użytkowania gruntu przysługujących C. R., rozliczenie zniesienia współwłasności nieruchomości wygląda następująco:

1.  małżonkowie M. otrzymują działki o numerach (...) o łącznej wartości 180.773 zł (134.000 zł + 5.745 zł + 41.028 zł),

2.  małżonkowie R. otrzymują działki o numerach (...) o łącznej wartości 166.388 zł (112.544 zł + 47.310 + 6.534 zł),

3.  łączna wartość wszystkich nieruchomości wynosi 347.161 zł,

4.  wartość nieruchomości przyznanych małżonkom R. należy pomniejszyć o koszt przystosowania budynku stodoły do wjazdu od strony zachodniej (853 zł), co dało kwotę 165.535 zł,

5.  wartość nieruchomości przyznanych małżonkom M. należy pomniejszyć o wartość nakładów na drewniany budynek mieszkalny (10.500 zł), co dało kwotę 170.273 zł,

6.  wobec powyższego tytułem wyrównania różnicy wartości z punktów 4. i 5. małżonkowie M. powinni dopłacić małżonkom R. kwotę 2.369 zł, będącą dopłatą z uwzględnieniem rozliczenia nakładów.

Solidarność tego zobowiązania pieniężnego jest uzasadniona tym, że przyznawane nieruchomości i dopłata wchodzą w skład majątku wspólnego małżonków M. i małżonków R..

W ocenie Sądu Okręgowego niewielka kwota dopłaty świadczy o zrównoważonym podziale fizycznym nieruchomości, a mając na uwadze to, że postępowanie w niniejszej sprawie toczy się od 2008 roku, małżonkowie M. powinni być w stanie spłacić małżonków R. w terminie miesiąca, z zastrzeżeniem ustawowych odsetek za opóźnienie w razie uchybienia tego terminu (art. 212 § 3 k.c.).

Apelacje nie zawierają zarzutów odnośnie rozstrzygnięć o kosztach postępowania i o nieuiszczonych kosztach sądowych, a analiza tych rozstrzygnięć wskazuje, że Sąd Rejonowy rozdzielił koszty sądowe po połowie pomiędzy małżonków M. i małżonków R., tj. w sposób odpowiadający ich udziałom w przedmiotowych nieruchomościach (art. 520 § 1 k.p.c. i art. 113 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 roku o kosztach sądowych w sprawach cywilnych).

Wobec uwzględnienia obu apelacji w mniejszej części, należało pozostać przy zasadzie, iż każdy uczestnik ponosi koszty postępowania związane ze swym udziałem w sprawie (art. 520 § 1 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.) i oddalić wnioski apelujących o zasądzenie na ich rzecz zwrotu kosztów postępowania odwoławczego.

Na podstawie art. 113 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 roku o kosztach sądowych w sprawach cywilnych należało zaś przejąć na rachunek Skarbu Państwa opłaty od apelacji, od których skarżący byli zwolnieni.

Z tych względów na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. i art. 385 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. Sąd Okręgowy orzekł jak w sentencji postanowienia.