Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 14 stycznia 2016 roku Sąd Rejonowy dla Łodzi – Śródmieścia w Łodzi, X Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w sprawie sygn. akt X P 1157/14 z powództwa M. J. przeciwko Przedsiębiorstwu Produkcyjno – Handlowo – Usługowemu (...) w Ł. o wynagrodzenie za pracę w godzinach nadliczbowych:

1)  zasądził od pozwanego na rzecz powódki tytułem wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych następujące kwoty:

a)  108 zł za miesiąc sierpień 2014 roku wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 11 września 2014 roku do dnia zapłaty;

b)  343,63 zł za miesiąc wrzesień 2014 roku wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 11 października 2014 roku do dnia zapłaty;

c)  281,74 zł za miesiąc październik 2014 roku wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 11 listopada 2014 roku do dnia zapłaty;

d)  137,14 zł za miesiąc grudzień 2014 roku wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 28 grudnia 2014 roku do dnia zapłaty;

2)  oddalił powództwo w pozostałym zakresie;

3)  nie obciążył pozwanego kosztami sądowymi;

4)  przyznał i nakazał wypłacić ze Skarbu Państwa – kasy Sądu Rejonowego dla Łodzi – Śródmieścia w Łodzi na rzecz radcy prawnego K. B. kwotę 313,65 zł tytułem zwrotu nieopłaconych kosztów pomocy prawnej udzielonej powódce z urzędu;

5)  nadał wyrokowi w punkcie pierwszym rygor natychmiastowej wykonalności.

Powyższe orzeczenie zapadło w oparciu o następujące ustalenia faktyczne:

M. J. została zatrudniona w PPHU (...) spółce z ograniczoną odpowiedzialnością w Ł. od dnia 1 marca 2011 roku na stanowisku pakarki w wymiarze pełnego etatu za wynagrodzeniem minimalnym plus nagroda motywacyjna zgodna z regulaminem płac. Pracę powódka świadczyła najpierw na podstawie umowy o pracę zawartej na okres próbny, następnie na podstawie kolejno następujących po sobie dwóch umów o pracę zawartych na czas określony.

Powódka wykonywała pracę pakowaczki nici, dodatkowo była przesuwana do pracy na stanowisku sprzątaczki i recepcjonistki na portierni.

Obowiązująca powódkę norma czasu pracy od początku zatrudnienia została określona na 7 godzin na dobę i 35 godzin tygodniowo.

Powódka legitymuje się orzeczeniem zaliczającym do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności na okres do 31 marca 2017 roku, z symbolem przyczyny niepełnosprawności 02-P, 07-S, 05-R. Ustalony stopień niepełnosprawności datuje się od 21 listopada 2006 roku.

W lipcu 2014 roku członkowie zarządu pozwanej spółki zwrócili się do pracowników posiadających umiarkowany stopień niepełnosprawności o wyrażenie zgody na pracę w wymiarze 8 godzin dziennie. Wydłużenie czasu pracy z 7 na 8 godzin tłumaczyli trudną sytuacją ekonomiczną spółki.

Wnioskiem z dnia 31 lipca 2014 roku powódka wystąpiła do pracodawcy o wydłużenie od 10 lipca 2014 roku czasu pracy z 7 godzin dziennie i 35 godzin tygodniowo na 8 godzin dziennie i 40 godzin tygodniowo.

W dniu 31 lipca 2014 roku lekarz przeprowadzający badania profilaktyczne wyraził zgodę na pracę powódki w wymiarze 8 godzin dziennie i 40 godzin tygodniowo.

Zgodę na pracę w wymiarze 8 godzin dziennie lekarz zakładowy wystawił wyłącznie w oparciu o dokumentację, bez badania powódki.

W dniu 31 lipca 2014 roku powódka otrzymała informację o warunkach zatrudnienia, zgodnie z którą norma jej czasu pracy została określona na 8 godzin na dobę i 40 godzin tygodniowo. Wydłużenie z dniem 31 lipca 2014 roku czasu pracy z 7 na 8 godzin nie spowodowało wzrostu wynagrodzenia powódki ani innych pracowników pozwanej. Stosunek pracy między stronami został rozwiązany z dniem 27 grudnia 2014 roku za wypowiedzeniem dokonanym przez pracodawcę. W okresie wypowiedzenia w dniach od 15 do 24 grudnia 2014 roku powódka korzystała z urlopu wypoczynkowego. W lipcu 2014 roku ogólny stan zatrudnienia u pozwanej wynosił około 37 osób, z czego 11 – 12 pracowników miało umiarkowany stopień niepełnosprawności. Nie wszyscy pracownicy z umiarkowanym stopniem niepełnosprawności zgodzili się na 8-godzinny czas pracy. Ci, którzy takiej zgody nie wyrazili, nadal pracowali w wymiarze 7 godzin. W dniach od 1 do 14 sierpnia 2014 roku i od 27 października 2014 roku do 2 grudnia 2014 roku powódka przebywała na zwolnieniu lekarskim. Powódka korzystała z urlopu wypoczynkowego: 4 dni w sierpniu i 1 dzień we wrześniu 2014 roku. W miesiącu sierpniu 2014 roku powódka przepracowała 6 dni, we wrześniu 2014 roku - 21 dni, w październiku 2014 roku - 18 dni, w grudniu 2014 roku - 8 dni.

Wysokość jednomiesięcznego wynagrodzenia powódki liczona według zasad obowiązujących przy ustalaniu ekwiwalentu pieniężnego za niewykorzystany urlop wypoczynkowy wynosiła 1.680 złotych.

W oparciu o tak ustalony stan faktyczny, Sąd Rejonowy uznał, że powództwo o wynagrodzenie za pracę w godzinach nadliczbowych, w kształcie sprecyzowanym przez pełnomocnika powódki w piśmie z dnia 4 grudnia 2015 roku ostatecznie na kwotę 907 zł, jest częściowo zasadne. Sąd przytoczył treść art. 151 § 1 k.p. i art. 151 ¹ § 1 k.p. Ponadto Sąd wskazał, że czas pracy osoby niepełnosprawnej określa art. 15 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 roku o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (tj. Dz.U. z 2011 r., Nr 127, poz. 721, ze zm.). Zgodnie z ust. 1 tego przepisu czas pracy osoby niepełnosprawnej nie może przekraczać 8 godzin na dobę i 40 godzin tygodniowo.

W myśl ust. 2 czas pracy osoby niepełnosprawnej zaliczonej do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności nie może przekraczać 7 godzin na dobę i 35 godzin tygodniowo. Z kolei w myśl ust. 3 osoba niepełnosprawna nie może być zatrudniona w porze nocnej i w godzinach nadliczbowych. Sąd zaznaczył, iż przepis art. 15 w przywołanym brzmieniu obowiązuje od dnia 16 lipca 2014 roku. Zmiana wprowadzona została w życie ustawą z dnia 10 czerwca 2014 r. o zmianie ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych z dnia 10 czerwca 2014 r. (Dz.U. z 2014 r. poz. 877) i dotyczyła zmiany w zakresie brzmienia ust. 2 oraz uchylenia ust. 2a i 4.

Ust. 2 art. 15 w stanie prawnym obowiązującym do dnia 15 lipca 2014 roku stanowił, iż „czas pracy osoby niepełnosprawnej zaliczonej do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności nie może przekraczać 7 godzin na dobę i 35 godzin tygodniowo, jeżeli lekarz przeprowadzający badania profilaktyczne pracowników lub w razie jego braku lekarz sprawujący opiekę nad osobą niepełnosprawną wyda w odniesieniu do tej osoby zaświadczenie o celowości stosowania skróconej normy czasu pracy”. Wprowadzona ustawą nowelizującą zmiana była konsekwencją wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 13 czerwca 2013 r. sygn. K 17/11 (Dz. U. z 2013 r. poz. 791), w którym stwierdzono, że art. 15 ust. 2 ustawy w przywołanym brzmieniu, w zakresie, w jakim uzależniał zastosowanie skróconego czasu pracy do osoby niepełnosprawnej zaliczonej do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności od uzyskania zaświadczenia lekarskiego o celowości stosowania skróconej normy czasu pracy, jest niezgodny z art. 2 w związku z art. 69 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

Konsekwencja wprowadzonej od dnia 16 lipca 2014 roku zmiany przepisu art. 15 jest taka, że od osób o znacznym bądź umiarkowanym stopniu niepełnosprawności nie jest już wymagane zaświadczenie lekarskie w celu zastosowania skróconego czasu pracy. Z mocy bowiem samego prawa wymiar czasu pracy tych osób nie może przekraczać 7 godzin na dobę i 35 godzin tygodniowo.

Co do zasady, zgodnie z art. 15 ust. 3, osoba niepełnosprawna nie może być zatrudniona w porze nocnej i w godzinach nadliczbowych. Zakaz ten jest jednak zakazem względnym bowiem w art. 16 ustawy ustawodawca przewidział sytuacje, w których pracownik niepełnosprawny może pracować zarówno w godzinach nadliczbowych jak i w porze nocnej.

Zgodnie z art. 16 ust. 1 przepisów art. 15 nie stosuje się:

1) do osób zatrudnionych przy pilnowaniu oraz

2) gdy, na wniosek osoby zatrudnionej, lekarz przeprowadzający badania profilaktyczne

pracowników lub w razie jego braku lekarz sprawujący opiekę nad tą osobą wyrazi na to zgodę.

Mimo zatem zmian w przepisach pracownik z umiarkowanym lub znacznym stopniem niepełnosprawności może na własną prośbę zgłosić się do lekarza i uzyskać zgodę na wykonywanie pracy w większym wymiarze niż 7 godzin dziennie i 35 godzin tygodniowo. Sąd wskazał, że jego ocenie za błędną należy uznać interpretację przepisu art. 16 zaprezentowaną przez stronę pozwaną, zgodnie z którą złożenie wniosku przez pracownika i zgoda lekarza oznaczają, że normatywnym czasem pracy osoby niepełnosprawnej w stopniu umiarkowanym lub znacznym staje się 8 godzin na dobę i 40 godzin tygodniowo. Regulacja art. 16 oznacza bowiem tylko tyle, że pracownik zatrudniony przy pilnowaniu, a także pracownik, na którego wniosek lekarz przeprowadzający badania profilaktyczne wyrazi na to zgodę, może wykonywać pracę ponad obowiązujące go normy czasu pracy. Normą czasu pracy w przypadku osoby z umiarkowanym lub znacznym stopniem niepełnosprawności będzie jednak nadal 7 godzin na dobę, co wprost wynika z art. 15 ust. 2, a praca wykonywana ponad tą normę stanowić będzie pracę w godzinach nadliczbowych, za którą to pracę, oprócz normalnego wynagrodzenia, przysługuje dodatek lub czas wolny. Tak bowiem stanowi art. 151 i następne k.p., które znajdują zastosowanie do pracownika niepełnosprawnego w oparciu o art. 66 ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych.

W sprawie będącej przedmiotem rozpoznania Sądu powódka jest osobą niepełnosprawną w stopniu umiarkowanym od listopada 2006 roku. W objętym sporem okresie pracy od sierpnia do grudnia 2014 roku wymiaru czasu pracy powódki został określony na 8 godzin dziennie i 40 godzin tygodniowo, na co powódka wyraziła zgodę. Zdaniem Sądu ustalenia dokonane w przedmiotowej sprawie nie wykazały, co starała się w postępowaniu dowieść powódka i jej pełnomocnik, iż zgodę na pracę w tym wymiarze powódka wyraziła w warunkach groźby bezprawnej stosownej przez pracodawcę. Żaden ze zgłoszonych przez strony świadków nie był naocznym świadkiem zastraszania powódki. W ocenie Sądu dla rozstrzygnięcia przedmiotowej sprawy ostatecznie zasadnicze znaczenie miało to, że w okresie od sierpnia do grudnia 2014 roku powódka z umiarkowanym stopniem niepełnosprawności wykonywała pracę w wymiarze 8 godzin na dobę za takim samym wynagrodzeniem jakie przysługiwało jej za 7-godzinny czas pracy. Stwierdzić jeszcze raz należy, że pozwany pracodawca błędnie uznał, że skoro powódka zgodziła się na pracę w wymiarze 8 godzin dziennie, to praca w godzinach nadliczbowych rozpoczyna się dopiero po upływie ósmej godziny pracy. Powyższe oznacza, że powódka ma prawo do wynagrodzenia za przepracowane godziny nadliczbowe wraz z dodatkiem z tego tytułu.

Dlatego też Sąd zasądził od pozwanej na rzecz powódki łącznie kwotę 870,51 zł, w tym za sierpień 2014 roku kwotę 108 zł, za wrzesień 2014 roku kwotę 343,63 zł, za październik 2014 roku kwotę 281,74 zł i za grudzień 2014 roku kwotę 137,14 zł. Oddaleniu podlegało żądanie zasądzenia kwoty przekraczającej tą kwotę.

O ustawowych odsetkach Sąd orzekł na podstawie art. 481 § 1 k.c. w związku z art. 300 k.p. O kosztach procesu Sąd orzekł zgodnie z zasadą wyrażoną w art. 102 k.p.c. Za nieobciążaniem pozwanej kosztami procesu przemawiał w szczególności charakter prowadzonego przez pozwaną zakładu (zakład pracy chronionej), podnoszone w postępowaniu trudności finansowe tego zakładu, a także okoliczność że powódka cofnęła większość dochodzonych roszczeń przez pierwszym terminem rozprawy.

O wynagrodzeniu pełnomocnika z urzędu Sąd orzekł na podstawie § 11 ust. 1 pkt 1 i 2 w zw. z § 6 pkt 2 i § 2 ust. 2 w zw. z § 15 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (tj. Dz. U. z 2013 r., poz. 490, z późn. zm.), to jest przyznając kwotę 60 zł od roszczenia o ustalenia istnienia stosunku pracy, kwotę 60 zł od roszczenia o odszkodowanie za niezgodne z prawem rozwiązanie umowy o pracę oraz kwotę 135 zł od roszczenia wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych, powiększone o stawkę podatku od towarów i usług.

Rygor natychmiastowej wykonalności w zakresie całej zasądzonej w punkcie pierwszym wyroku kwoty 870,51 zł, która to kwota nie przekracza jednomiesięcznego wynagrodzenia powódki, Sąd nadał na podstawie art. 477 ² § 1 k.p.c.

Od powyższego orzeczenia apelację w części wniosła strona pozwana.

Zaskarżonemu wyrokowi zarzuciła naruszenie przepisów prawa materialnego poprzez:

1. naruszenie art. 16 ust 1 ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych polegającą na jego błędnej wykładni i przyjęciu przez Sąd I instancji, iż regulacja ta oznacza, że pracownik, legitymujący się zgodą lekarza przeprowadzającego badania profilaktyczne uzyskaną w następstwie złożonego wniosku, wykonuje pracę ponad obowiązujące go normy czasu pracy określone w art. 15 ust 2 powołanej ustawy, skutkujące przyjęciem, że praca wykonywana przez powódkę w każdej 8 godzinie była pracą w godzinach nadliczbowych;

2. naruszenie art. 16 ust 1 ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych polegające na jego błędnej wykładni i przyjęcia przez Sąd I instancji, iż nie wyłącza on ochrony czasu pracy osób z umiarkowanym stopniem niepełnosprawności, określonej w art. 15 powołanej ustawy;

3. naruszenie art. 16 ust. 1 ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych w związku z art. 18 § 2 Kodeksu pracy wobec jego niewłaściwego zastosowania i przyjęcia, że umowne przedłużenie czasu pracy powódki do 8 godzin dziennie i 40 godzin tygodniowo jest niekorzystne dla pracownika i z tego względu nieważne.

Mając na uwadze powyższe skarżący wniósł o zmianę wyroku w zaskarżonej części.

W odpowiedzi na apelację pełnomocnik powódki na rozprawie w dniu 7 kwietnia 2016 r. wniósł o oddalenie apelacji i zasądzenie kosztów pomocy prawnej udzielonej z urzędu, oświadczając, że koszty te nie zostały opłacone ani w całości ani w części.

Sąd Okręgowy w Łodzi zważył, co następuje.

Apelacja zasługuje na uwzględnienie.

W ocenie Sądu Okręgowego Sąd I instancji dokonał błędnej wykładni prawa materialnego.

Wskazać należy, iż strona pozwana zarzuciła niewłaściwą interpretację art. 16 i art. 15 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz. U. z 2011 r. nr 127, poz. 721 j.t.).

Zgodnie z art. 15 ust. 2 i 3 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, czas pracy osoby niepełnosprawnej zaliczonej do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności nie może przekraczać 7 godzin na dobę i 35 godzin tygodniowo. Przy czym osoba niepełnosprawna nie może być zatrudniona w porze nocnej i w godzinach nadliczbowych.

Jak stanowi art. 16 ust. 1 ww. ustawy przepisów art. 15 nie stosuje się do osób zatrudnionych przy pilnowaniu oraz gdy na wniosek osoby zatrudnionej, lekarz przeprowadzający badania profilaktyczne pracowników lub w razie jego braku lekarz sprawujący opiekę nad tą osobą wyrazi na to zgodę.

W sytuacji uzyskania zgody lekarza, pracownik niepełnosprawny w stopniu znacznym lub umiarkowanym może świadczyć pracę przez 8 godzin dziennie i 40 godzin tygodniowo, a praca w ósmej godzinie nie stanowi pracy w godzinach nadliczbowych.

Wskazać zatem należy, że pracownikowi niepełnosprawnemu świadczącemu pracę przez 8 godzin na dobę, należy się normalne wynagrodzenie określone w umowie o pracę. Ponadto podkreślenia wymaga, że ósma godzina pracy będzie traktowana i wynagradzana jak „zwykła” godzina pracy, a nie jak godzina nadliczbowa. Dopiero przekroczenie wskazanej ósmej godziny pracy w danej dobie będzie uzasadniało wypłatę pracownikowi wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych (Komentarz, J. Kaleta, Wynagrodzenie pracownika niepełnosprawnego w przypadku zgody lekarza na 8-godzinny czas pracy, Publik. ABC nr 208076, LEX nr 208076)

Zgodnie bowiem z treścią art. 151 § 1 k.p. pracą nadliczbową jest praca wykonywana ponad obowiązujące pracownika normy czasu pracy, a także praca wykonywana ponad przedłużony dobowy wymiar czasu pracy wynikający z obowiązującego pracownika systemu i rozkładu czasu pracy. Mając na uwadze różne normy czasu pracy należy stwierdzić, że pracą nadliczbową będzie praca ponad normy czasu pracy mające zastosowanie do konkretnego pracownika. W związku z powyższym dla niepełnosprawnego pracownika pełnoetatowego, którego obowiązuje 8-godzinna norma czasu pracy (na skutek złożonego przez niego wniosku i otrzymanej zgody lekarza), pracą w godzinach nadliczbowych będzie praca ponad tę normę. Dopiero po jej przekroczeniu powinna nastąpić stosowna rekompensata w formie dodatku do wynagrodzenia albo czasu wolnego. Natomiast w przypadku pracowników niepełnosprawnych, korzystających ze skróconej normy 7-godzinnej będzie to praca ponad tę 7 godzinę.

Wobec powyższego, w ocenie Sądu Okręgowego na gruncie rozpoznawanego przypadku, nie sposób przyjąć jak uczynił to Sąd I instancji, iż normą czasu pracy powódki było 7 godzin na dobę i 35 godzin tygodniowo.

Jak wynika wprost z art. 16 ust. 1 ww. ustawy przepisów art. 15 nie stosuje się gdy, na wniosek osoby zatrudnionej, lekarz przeprowadzający badania profilaktyczne pracowników, lub w razie jego braku lekarz sprawujący opiekę nad tą osobą, wyrazi na to zgodę.

W ocenie Sądu II instancji, wbrew opinii Sądu Rejonowego należy zatem stwierdzić, że skoro powódka dobrowolnie i za zgodą lekarza, zgodziła się na pracę w wymiarze 8 godzin dziennie stosownie do treści art. 16 ust. 1 ww. ustawy, to praca w godzinach nadliczbowych w jej przypadku rozpoczynałaby się dopiero po upływie ósmej godziny pracy.

Odnosząc się do powyższego na gruncie niniejszej sprawy nie można również przyjąć, iż powódkę z mocy art. 15 ust 2 ww. ustawy obowiązywała 7 – godzinna dzienna norma czasu pracy, zaś umowne jej przedłużenie do 8 godzin było niekorzystne dla niej jako pracownika i w związku z tym nieważne na podstawie art. 18 § 2 k.p.

Zgodnie ze stanowiskiem Sądu Najwyższego zasada uprzywilejowania pracownika wyrażona w art. 18 k.p. nie może być pojmowana w sposób uproszczony, prowadzący do tego, że każde ponadstandardowe przywileje pracownika należałoby w jej obliczu uznać za obowiązujące (wyrok SN y dnia 04.04.2012 r., sygn. III PK 85/11, LEX nr 1224685)

Podkreślić należy, iż powódka na swój własny wniosek wystąpiła do pracodawcy o podwyższenie wymiaru czasu pracy do 8 godzin dziennie, na co uzyskała zgodę lekarza. Zatem zgodnie z art. 16 ust. 1 ww. ustawy w takim przypadku nie ma zastosowania art. 15. Dodatkowo wskazać należy, iż powołany przez Sąd Rejonowy wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 lipca 2005 r. sygn. III PK 51/05 (opubl. OSNAPiUS 2006 nr 5-6, poz. 85, str. 225, Legalis nr 73517) dotyczy odmiennego stanu faktycznego, w związku z powyższym nie może mieć odniesienia do niniejszej sprawy.

Konkludując wskazać należy bezsprzecznie, iż pozwany pracodawca prawidłowo uznał, że skoro powódka na swój własny wniosek i za zgodą lekarza stosownie do treści art. 16 powołanej ustawy, zgodziła się na pracę w wymiarze 8 godzin dziennie i 40 godzin tygodniowo, to taki wymiar czasu będzie jej obowiązującą normą czasu pracy, zaś dopiero przekroczenie tej normy będzie pracą w godzinach nadliczbowych. Tak więc w konsekwencji powyższego, oraz wobec zasadności apelacyjnych zarzutów naruszenia art. 16 ust 1 ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych zaskarżone orzeczenie nie mogło zostać utrzymane w mocy.

Biorąc powyższe pod uwagę, Sąd Okręgowy na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. zmienił zaskarżony wyrok w pkt 1 i 5 w ten sposób, że oddalił powództwo.

O kosztach nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powódce z urzędu za II instancję orzeczono na podstawie § 8 pkt 2 w zw. z § 15 ust 1 pkt 2 w zw. z § 16 ust. 1 pkt 1 rozporządzania Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego z urzędu (Dz. U. z 2015 r. poz. 1805) uwzględniając wartość podatku VAT.