Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 30 kwietnia 2015 r.

Sąd Rejonowy w Kędzierzynie-Koźlu Wydział I Cywilny w składzie

Przewodniczący: Sędzia Sądu Rejonowego Radosław Jamroży

Protokolant: sekr. sądowy Wioletta Bartołd

po rozpoznaniu w dniu 27.04.2015 r. w Kędzierzynie-Koźlu

na rozprawie

sprawy z powództwa (...) w O.

przeciwko Skarbowi Państwa- Nadleśnictwu K. w S.

o zapłatę

I. zasądza od strony pozwanej Skarbu Państwa- Nadleśnictwa K.w S. na rzecz strony powodowej (...) w O. kwotę 1 620 zł ( słownie złotych: jeden tysiąc sześćset dwadzieścia) z ustawowymi odsetkami od dnia 15.07.2014 r. do dnia zapłaty;

II. zasądza od strony pozwanej na rzecz strony powodowej kwotę 681 zł tytułem kosztów procesu.

C 741/14

UZASADNIENIE

Strona powodowa (...) w O.wniosła o zasądzenie od strony pozwanej Skarbu Państwa- Nadleśnictwa K.w S.kwoty 1620 z ustawowymi odsetkami z dnia 15.07.2014 r. do dnia zapłaty.

W uzasadnieniu pozwu podniesiono, że powód jest zarządcą dróg wojewódzkich i do jego obowiązków należy utrzymanie dróg w należytych stanie technicznym oraz zapewnienie bezpieczeństwa ruchu drogowego. Powodowe województwo wystosowało do strony pozwanej trzy faktury obejmujące poniesione koszty usunięcia z pasa drogowego dróg nr (...) zwłok martwej zwierzyny i jej utylizacji. Czynności te wykonał lekarz weterynarii w wykonaniu umowy zawartej w dniu 13.03.2014 r. Zdaniem powoda Skarb Państw jest właścicielem dzikiej zwierzyny zaś pozwany jako statio fisci wykonuje uprawnienia właścicielskie w związku z czym winien ponosić koszty zbierania i utylizacji padłej zwierzyny. Jako podstawę żądania zwrotu kosztów uprzątnięcia i utylizacji martwej zwierzyny wskazano art. 471 kc zaś w zakresie odsetek art. 482 kc.

Strona pozwana wniosła o oddalenie powództwa. W uzasadnieniu odpowiedzi na pozew zarzucono niewykazanie, iż dochodzone roszczenie wiąże się z działalnością jednostki organizacyjnej Skarbu Państwa oznaczonej w pozwie. Podniesiono nadto, iż istotne jest miejsce znalezienia zwierzęcia padłego. Jeśli jest nim droga to obowiązek usunięcia martwej zwierzyny i jej likwidacji obciążał zarządcę drogi- powoda.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny (bezsporny)

W piśmie z dnia 3.02.2014 r. strona powodowa poinformowała Regionalną Dyrekcję Lasówów Państwowych w K., iż w związku z kontrowersjami prawnymi dotyczącymi usuwania padłych zwierząt żyjących wolno, (...) w Opolu przystępuje do ich zbierania i utylizacji. Jednocześnie strona powodowa podtrzymała swoje stanowisko, iż obowiązek spoczywa na właścicielu padłej zwierzyny którym jest Skarb Państwa.

Dowód:

- pismo z dnia 3.02.2014 r. k 11

W dniu 13.03.2014 r. strona powodowa zawarła z J. P. (1), lekarzem weterynarii umowę na mocy której ten ostatni zobowiązał się do wykonywania usługi interwencyjnego usuwania martwych zwierząt oraz ich szczątków z pasa drogowego dróg wojewódzkich będących z zarządzie powoda. Termin realizacji umowy określono do 31.12.2014r. lub wyczerpania ceny umownej, która określono na 8 100 zł.

Dowód:

- umowa z dnia 13.03.2014 r. k 20-21

W wykonaniu powyższej umowy w dniu 17.04.2014 i 18.04.2014 r. J. P. (2) dokonał usunięcia i utylizacji martwych dzików z pasa drogowego drogi wojewódzkiej nr (...) w m. K. i K. .

Z tego tytułu strona powodowa wystawiła na rzecz strony pozwanej fakturę VAT na kwotę 540 zł.

Dowody:

- pismo z dnia 6.06.2014 r. k 14

- faktura VAT nr (...) k 15

W wykonaniu powyższej umowy w dniu 25.04.2014 r. J. P. (2) dokonał usunięcia i utylizacji martwego lisa z pasa drogowego drogi wojewódzkiej nr (...) w m. S. .

Z tego tytułu strona powodowa wystawiła na rzecz strony pozwanej fakturę VAT na kwotę 270 zł.

Dowody:

- pismo z dnia 4.06.2014 r. k 12

- faktura VAT nr (...) k 13

W wykonaniu powyższej umowy w dniu 14.05.2014, 17.05.2014 r. i 26.05.2014 r. J. P. (2) dokonał usunięcia i utylizacji martwych dzików i jelenia z pasa drogowego drogi wojewódzkiej nr (...) na odcinku O. K., B. K. i K. granica województwa

Z tego tytułu strona powodowa wystawiła na rzecz strony pozwanej fakturę VAT na kwotę 810 zł.

Dowody:

- pismo z dnia 16.06.2014 r. k 17

- faktura VAT nr (...) k 18

W dniu 11.06.2014 r. strona pozwana sporządziła pismo informujące stronę powodową o odmowie pokrycia kosztów uśnięcia zwłok padniętej zwierzyny.

Dowód:

- pismo strony pozwanej z dnia 11.06.2014 r. k 16

W dniu 7.07.2014 r. doręczono stronie pozwanej wezwanie do zapłaty kwoty 1620 zł z wymienionych faktur w terminie 7 dni.

Dowody:

- wezwanie do zapłaty k 24

-potwierdzenie odbioru k 24 A

Sąd zważył co następuje

Powództwo zasługuje na uwzględnienie.

Istota rozstrzygnięcia

Przedmiotem sporu w sprawie było określenie podmiotu zobowiązanego do ponoszenia kosztów usuwania i utylizacji martwej zwierzyny padłej w obrębie dróg publicznych.

Zgodnie z art. 22 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu i zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi, obowiązek usuwania z nieruchomości padłych zwierząt ustawodawca nakłada na właściciela, posiadacza lub zarządzającego nieruchomością na terenie której zwierzę padło. Bez znaczenia zatem jest w tym przypadku status właścicielski danego zwierzęcia. Oznacza to, mówiąc wprost, iż to właściciel, posiadacz albo zarządzający nieruchomością jest obowiązany do podjęcia działań, które mają na celu usunięcie zwłok zwierzęcych z jego nieruchomości, tak aby, jak się wydaje, ich niekontrolowany rozkład nie stanowił zagrożenia dla dobra ogółu.

Uregulowanie to, w przypadku zarządcy drogi, pozostaje w zgodzie z przepisami ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach. Zgodnie z art. 5 ust. 4 tej ustawy obowiązki utrzymania czystości i porządku na drogach publicznych należą do zarządu drogi. Na obowiązek zarządcy w zakresie utrzymania drogi w należytym stanie wskazują również przepisy ustawy z dnia 21 marca 1985 r. o drogach publicznych (tj. Dz. U. z 2013 r., poz. 260). Szczegółowy katalog czynności, przez które wykonuje się obowiązek utrzymania drogi zawarty został w art. 4 pkt 20 ustawy o drogach publicznych. Czynności te obejmują wykonywanie robót porządkowych i innych zmierzających do zwiększenia bezpieczeństwa i wygody ruchu. Bez wątpienia usunięcia zwłok martwej zwierzyny jest czynnością porządkową, która zwiększa bezpieczeństwo ruchu. Pozostaje zatem w zakresie obowiązków zarządy drogi.

W konkluzji należy stwierdzić, iż zarządca drogi jest obowiązany usunąć martwą zwierzynę z nawierzchni drogi. Po pierwsze, z tego względu, iż nakazują mu to przepisy sanitarne. Po drugie, z tego względu, iż nakazują mu to przepisy administracyjne o utrzymywaniu właściwego stanu drogi. Zwłoki zwierzyny stanowią bowiem, w kontekście drugiego z przywołanych tu argumentów, przeszkodę, której istnienie na drodze zagraża bezpieczeństwu ruchu. Zarządca drogi powinien zaś takie przeszkody usuwać, podobnie jak np. powalone drzewo, aby unicestwić zagrożenie dla osób i mienia. Dla tego celu może np. wprowadzić ograniczenia w ruchu, zamknąć drogę, wyznaczyć objazd drogami różnej kategorii(art. 20 pkt 14 ustawy o drogach publicznych).

Ustalony w ten sposób obowiązek strony powodowej nie może być utożsamiany z pokrywaniem kosztów usunięcia i utylizacji ( vide: str. 4 uzasadnienia wyroku Sądu Okręgowego w Opolu z dnia 2.10.2013 r. II Ca 592/13).

Zwłoki martwej zwierzyny, jak należy przyjąć, mają charakter odpadu w rozumieniu ustawy z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach. Zgodnie z art. 2 pkt 10 ustawy nie znajduje ona zastosowania do zwłok zwierząt, które poniosły śmierć w inny sposób niż przez ubój, ale tylko wtedy, jeżeli są unieszkodliwiane zgodnie z rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1069/2009 z dnia 21 października 2009 r. określającego przepisy sanitarne dotyczące produktów ubocznych pochodzenia zwierzęcego, nieprzeznaczonych do spożycia przez ludzi, i uchylającego rozporządzenie (WE) nr 1774/2002 (rozporządzenie o produktach ubocznych pochodzenia zwierzęcego) -Dz.U.UE L z dnia 14 listopada 2009 r. W związku z powyższym, należy przyjąć, iż jeżeli zwierzę nie jest tak unieszkodliwiane, to jego zwłoki są odpadem do którego stosuje się przepisy w/w ustawy o odpadach. Przywołane rozporządzenie, co trzeba wyjaśnić, nie dotyczy zwłok zwierząt, które padły w środowisku naturalnym. Zgodnie z pkt 13 preambuły do tegoż rozporządzenia „…w celu zapobieżenia zagrożeniu związanemu ze zwierzętami dzikimi, ciała i części ciał tych zwierząt, podejrzanych o zakażenie chorobą zakaźną, powinny podlegać zasadom określonym w niniejszym rozporządzeniu.” Objęcie tych zwierząt przepisami nie powinno oznaczać obowiązku gromadzenia i usuwania zwierząt dzikich, które padły lub które zostały upolowane w swoim siedlisku przyrodniczym. Tym samym, zwłoki padłej zwierzyny na drodze publicznej, nie są wyłączone z zakresu zastosowania ustawy o odpadach.

Zgodnie z jedną z podstawowych zasad wym. ustawy koszty gospodarowania odpadami są ponoszone przez pierwotnego wytwórcę odpadów lub przez obecnego lub poprzedniego ich posiadacza. W przypadkach określonych w przepisach odrębnych koszty gospodarowania odpadami ponosi producent produktu lub podmiot wprowadzający produkt na terytorium kraju, określony w tych przepisach(art. 22 ustawy o odpadach) . Przez wytwórcę odpadu rozumie się każdego, którego działalność lub bytowanie powoduje powstawanie odpadów (pierwotny wytwórca odpadów), oraz każdego, kto przeprowadza wstępną obróbkę, mieszanie lub inne działania powodujące zmianę charakteru lub składu tych odpadów; wytwórcą odpadów powstających w wyniku świadczenia usług w zakresie budowy, rozbiórki, remontu obiektów, czyszczenia zbiorników lub urządzeń oraz sprzątania, konserwacji i napraw jest podmiot, który świadczy usługę, chyba że umowa o świadczenie usługi stanowi inaczej(art. 3 pkt 32 ustawy).

Wydaje się niewątpliwe, iż odpad w postaci zwłok martwej zwierzyny jest nierozłącznie powiązany z działalnością Państwa(Skarbu Państwa) w zakresie gospodarowania zasobami zwierzyny łownej w zgodzie z zasadami ekologii oraz zasadami racjonalnej gospodarki rolnej, leśnej i rybackiej(art. 1 prawa łowieckiego). Wyrazem tej działalności jest deklaracja, iż zwierzęta łowne w stanie wolnym, jako dobro ogólnonarodowe, stanowią własność Skarbu Państwa, a także to, iż łowiectwo jest obszarem działania administracji rządowej(art. 6 i 7 ustawy- prawo łowieckie). Stan właścicielski zwierzyny nie zmienia się przy tym z chwilą jej śmierci(art. 15 ustawy –prawo łowieckie, vide: str. 3 uzasadnienia wyroku Sądu Okręgowego w Opolu z dnia 2.10.2013 r. II Ca 592/13). Wniosek ten potwierdza również ustawa o lasach. Gospodarowanie zwierzyną stanowi element gospodarki leśnej. Ta zaś oznacza działalność leśną w zakresie urządzania, ochrony i zagospodarowania lasu, utrzymania i powiększania zasobów i upraw leśnych, gospodarowania zwierzyną, pozyskiwania - z wyjątkiem skupu - drewna, żywicy, choinek, karpiny, kory, igliwia, zwierzyny oraz płodów runa leśnego, a także sprzedaż tych produktów oraz realizację pozaprodukcyjnych funkcji lasu. Nadzór nad gospodarką leśną sprawują:1) minister właściwy do spraw środowiska - w lasach stanowiących własność Skarbu Państwa;2) starosta - w lasach niestanowiących własności Skarbu Państwa(art. 5 ustawy o lasach). Lasami stanowiącymi własność Skarbu Państwa zarządza przy tym Państwowe Gospodarstwo Leśne Lasy Państwowe, zwane dalej "Lasami Państwowymi". W ramach sprawowanego zarządu Lasy Państwowe prowadzą gospodarkę leśną, gospodarują gruntami i innymi nieruchomościami oraz ruchomościami związanymi z gospodarką leśną, a także prowadzą ewidencję majątku Skarbu Państwa oraz ustalają jego wartość(art. 4 ust. 3 ustawy o lasach).

Reasumując, zarządca drogi jest obowiązany do usunięcia zwłok martwej zwierzyny z drogi w celu uczynienia zadość przepisom sanitarnym oraz przepisom administracyjnym(porządkowym). Nie oznacza to jednak, iż powinien on ponosić koszt utylizacji tych zwłok( odpadu w rozumieniu ustawy o odpadach). Ten ciężar obciąża bowiem wytwórcę odpadu, a tym – jak należy przyjąć – jest Skarb Państwa będący właścicielem zwierząt łownych oraz prowadzący działalność w zakresie gospodarki leśnej poprzez jednostkę organizacyjną Lasy Państwowe.

W sytuacji, gdy jeden podmiot wykonuje obowiązek ustawowy innego podmiotu, a tak trzeba ocenić zdarzenie gdy zarządca drogi utylizuje na własny koszt zwłoki martwej zwierzyny, podstawą cywilnoprawnego roszczenia zarządcy może być w takim przypadku najczęściej roszczenie z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia albo z tytułu prowadzenia cudzych spraw bez zlecenia(zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24.01.2013 r., V CSK 133/12).

Zdaniem sądu, w przedmiotowej sprawie podstawą materialnoprawna roszczenia strony powodowej nie jest wskazywany w pozwie art. 471 kc. Przepis ten stanowi o odpowiedzialności odszkodowawczej w reżimie kontraktowym. Przesłanką jego zastosowania jest uprzednienie istnienie pomiędzy stronami stosunku obligacyjnego którego co najmniej wadliwe wykonanie powoduje szkodę. W przedmiotowej sprawie nie można uznać by strony łączyła jakakolwiek więź obligacyjna mające swe źródło w szczególności w umowie. Powyższe jednak nie niweczy roszczenia zgłoszonego w pozwie albowiem Sąd nie jest związany podstawą prawną powództwa wskazywaną przez stronę lecz jedynie, zgodnie z art. 321 kpc – podstawą faktyczną. W sprawie nie ulega wątpliwości, iż żądanie pozwu dotyczy w istocie zwrotu kosztów usunięcia i utylizacji martwej zwierzyny i tylko to wyznacza zakres przedmiotowy rozstrzygnięcia.

Mając na uwadze w bezsporny stan faktyczny Sąd uznał, tak jak to wskazano w powołanym wyżej wyroku Sądu Najwyższego z dnia 24.01.2013 r ., że stosunek prawny który jest podstawą roszczenia strony powodowej należy kwalifikować jako prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia w rozumieniu art. 752 i nast. kc, zaś roszczenie o zwrot kosztów usunięcia i utylizacji zwierząt znajduje swą podstawę w art. 753 § 2 zd. 2 kc. Powodowe Województwo spełniło wszystkie warunki do takiej kwalifikacji jego zachowania wynikające z przepisów Tytułu XXII Księgi trzeciej KC oraz wskazane w powołanym wyroku Sądu Najwyższego z dnia 24.01.2013 r. tj. zawiadomiło stronę pozwaną ( pismo z dnia 3.02.2014 r. k 11) oraz złożyło rachunek ( faktury VAT k 13,15,18). Stanowisko strony pozwanej zawarte w piśmie z dnia 24.06.2014 r. (k 19) nie stanowiło wyartykułowania dezaprobaty dla usuwania padłej zwierzyny przez stronę powodową , co z mocy art. 754 kc mogło niweczyć roszczenie o zwrot wydatków, lecz jedynie odmowę spełnienia świadczenia.

Dokonanie takiej kwalifikacji materialnoprawnej roszczenia strony powodowej, zgodnie z powołanym orzeczeniem, wyklucza jednoczesne kwalifikowanie go jako bezpodstawnego wzbogacenia ( art. 405 i nast. kc).

Rozstrzygniecie o odsetkach ustawowych uzasadnia treść art. 753 § 2 zd. 2 kc. Zdaniem Sądu, wymagalność roszczenia o zwrot wydatków na podstawie przepisów o prowadzeniu cudzych spraw bez zlecenia ma miejsce od daty ich poniesienia przez negotiorum gestora. Mając to na uwadze, w dacie od której strona powodowa domaga się odsetek ( tj. 15.07.2014 r.) strona pozwana znajdowała się już w opóźnieniu, co skutkuje uwzględnieniem powództwa także w zakresie przedmiotowej należności ubocznej.

Statio fisci Skarbu Państwa

Stosownie do dyspozycji art. 67 § 2 kpc za Skarb Państwa podejmuje czynności procesowe organ państwowej jednostki organizacyjnej z której działalnością wiąże się dochodzone roszczenie. Dla zapewnienia należytej reprezentacji Skarbu Państwa należy zatem określić jednostkę organizacyjną której działalności dotyczy roszczenie będące przedmiotem powództwa oraz jej organ. Definiowanie właściwej jednostki organizacyjnej należy oprzeć na materialnoprawnej podstawie powództwa, która może dotyczyć odpowiedzialności cywilnej Skarbu Państwa wynikającej ze sfery imperium jego działalności (odpowiedzialność za szkody przy wykonywaniu władzy publicznej- art. 417 § 1 kc) oraz odpowiedzialności cywilnej wynikającej ze sfery dominium ( niezwiązanej z wykonywaniem władzy publicznej- vide: Gerard Bieniek, Helena Ciepła, Stanisław Dmowski, Jacek Gudowski, Krzysztof Kołakowski, Marek Sychowicz, Tadeusz Wiśniewski, Czesława Żuławska „ Komentarz do Kodeksu cywilnego, Księga trzecia Zobowiązania” tom 1, LexisNexis 2011, str. 351). W pierwszym przypadku reprezentacja Skarbu Państwa będzie zapewniona przez występowanie w procesie organu jednostki organizacyjnej która wykonuje władze publiczną ( np. w ramach postępowania administracyjnego, karnego czy cywilnego). W drugim przypadku reprezentacje zapewnia organ jednostki organizacyjnej reprezentującej Skarb Państwa w stosunku cywilnoprawnym innym niż generowany czynem niedozwolonym przy wykonywaniu władzy publicznej ( np. odpowiedzialność kontraktowa czy z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia bądź z czynu niedozwolonego niezwiązanego z wykonywaniem władzy publicznej).

Przechodząc na grunt przedmiotowej sprawy Sąd nie podzielił argumentacji strony pozwanej zawartej w odpowiedzi na pozew jakoby Nadleśnictwo K. nie stanowiło właściwego statio fisci Skarbu Państwa, przytaczając przy tym przepis art. 6 i 7 prawa łowieckiego. Podstawą powództwa nie są okoliczności dotyczące odpowiedzialności Skarbu Państwa za wykonywanie władzy publicznej. Powołane w odpowiedzi na pozew przepisy art. 6 i 7 prawa łowieckiego zawarte są w rozdziale zatytułowanym „ Ograny administracji w zakresie łowiectwa” co wskazuje jedynie na właściwe organy w postępowaniu administracyjnym. Gdyby powództwo było dotyczyło szkody powstałej w wyniku działalności wykonywanej przez przedmiotowe organy w ramach władzy publicznej, wówczas byłyby one właściwe do reprezentacji Skarbu Państwa.

Zdaniem Sądu, powołane wyżej podstawy materialnoprawne odpowiedzialności Skarbu Państwa determinują reprezentację przez organy jednostek organizacyjnych Lasów Państwowych które jako państwowa jednostka organizacyjna reprezentuje Skarb Państwa w zakresie zarządzanego mienia ( art. 32 ust. 1 i 2 ustawy o lasach). W ramach sprawowanego zarządu Lasy Państwowe prowadzą gospodarkę leśną (art. 4 ust. 3 ustawy o lasach) zaś gospodarka leśna obejmuje między innymi gospodarowanie zwierzyną (z art. 6 ust. 1 pkt 1 ustawy o lasach). Reprezentacja ta dotyczy także nadleśniczego jako organu nadleśnictwa. Zgodnie z art. 35 ust. 1 pkt 2 ustawy o lasach, nadleśnictwo jest podstawową jednostką organizacyjną Lasów Państwowych. Nadleśniczy prowadzi samodzielnie gospodarkę leśną w nadleśnictwie ( art. 35 ust. 1 ustawy o lasach) i reprezentuje Skarb Państwa w stosunkach cywilnoprawnych w zakresie swojego działania (art. 35 ust. 1 pkt 1 ustawy o lasach). Skoro , jak wyżej wskazano, nadleśniczy prowadzi gospodarkę leśną zaś zgodnie z art. 6 ust. 1 pkt 1 ustawy o lasach gospodarka leśna obejmuje między innymi gospodarowanie zwierzyną, to zakres przedmiotowy sprawy determinuje reprezentację Skarbu Państwa przez Nadleśniczego Nadleśnictwa K.. Oczywiście nie ma żadnych przeszkód by z punktu widzenia art. 67 § 2 kpc reprezentacja była alternatywnie zapewniona przez organ jednostki nadrzędnej, którym w tym przypadku byłby Dyrektor Generalny Lasów Państwowych lub dyrektor właściwej regionalnej dyrekcji (vide: wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 10.04.2013 r. I ACa 26/13).

Koszty procesu

Rozstrzygniecie w tym zakresie wynika z zasady odpowiedzialności strony za wynik procesu cywilnego z art. 98 kpc. Na zasądzoną z tego tytułu kwotę składa się koszt sądowy w postaci uiszczonej przez stronę powodową opłaty sądowej w kwocie 81 zł zgodnie z art. 13 ustawy z dnia 28.07.2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych oraz kwota 600 zł stanowiąca stawkę minimalną wynagrodzenia profesjonalnego pełnomocnika zgodnie z § 6 pkt 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28.09.2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu.