Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 7 marca 2016 roku

Sąd Rejonowy w Piasecznie Wydział I Cywilny w składzie:

Przewodniczący: SSR Kamil Gołaszewski

po rozpoznaniu 7 marca 2016 roku w P. na posiedzeniu niejawnym

sprawy w przedmiocie nadzoru nad prowadzoną przez Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w Piasecznie T. G. egzekucją z udziału ½ w prawie własności nieruchomości objętej księgą wieczystą (...)

z wniosku wierzycieli:

- S. D. (Km 1229/15)

- (...) spółka jawna A. M., J. M., H. M., H. M. z siedzibą w K. (Km 301/14)

przeciwko dłużnikowi D. S.

z udziałem Banku Spółdzielczego w P., (...) Bank (...) SA w W., S. B., K. B.

z urzędu

postanawia:

na podstawie art.759§2 kpc polecić komornikowi umorzenie egzekucji z przysługującego dłużnikowi udziału w prawie własności nieruchomości objętej księgą wieczystą (...).

UZASADNIENIE

Rozstrzygnięcia dokonano na podstawie następujących ustaleń opartych o wgląd w treść treści księgi wieczystej prowadzonej dla nieruchomości:

1.  Nieruchomość stanowiła własność małżonków D. S. i M. S., na zasadach wspólności ustawowej.

2.  Na podstawie umowy o ustanowienie rozdzielności majątkowej, zawartej w 2013 roku, w księdze wieczystej ujawniono D. S. i M. S. w udziałach po 1/2.

3.  Brak jest w księdze wieczystej wzmianki o dokonaniu podziału majątku objętego wspólnością ustawową. Fakt dokonania takiej czynności nie został również podniesiony w niniejszej sprawie.

4.  Skierowanie przez wierzycieli egzekucji jedynie do udziału przysługującego D. S. wskazuje, że traktują oni umowę majątkową małżeńską zawartą przez dłużnika i M. S., jako skuteczną w stosunku do nich (art.47[1] kro).

W opisanym wyżej stanie faktycznym prowadzenie postępowania egzekucyjnego z udziału przysługującego dłużnikowi D. S. w rzeczy wchodzącej uprzednio w skład majątku wspólnego i przed dokonaniem jego podziału, na podstawie tytułu wykonawczego jedynie przeciwko dłużnikowi, jest niedopuszczalne ze względu na treść art.779§1 kpc w zw. z art.46 kro.

Zgodnie z art.779§1 kpc, do egzekucji ze spadku konieczny jest - aż do działu spadku - tytuł egzekucyjny przeciwko wszystkim spadkobiercom.

Zgodnie zaś z art.46 kro, w sprawach nieunormowanych w poprzedzających artykułach tego kodeksu, od chwili ustania wspólności ustawowej do majątku, który był nią objęty, jak również do podziału tego majątku, stosuje się odpowiednio przepisy o wspólności majątku spadkowego i o dziale spadku.

Z mocy powyższego odesłania, do majątku objętego uprzednio wspólnością ustawową, zastosowanie znajdzie również art.1035 kc, zgodnie z którym jeżeli spadek przypada kilku spadkobiercom, do wspólności majątku spadkowego oraz do działu spadku stosuje się, w zakresie nieuregulowanym w przepisach dotyczących spadku, odpowiednio przepisy o współwłasności w częściach ułamkowych.

Majątek objęty wspólnością małżeńską nie staje się zatem z chwilą ustania tej wspólności majątkiem objętym w pełni współwłasnością w częściach ułamkowych. Przepisy dotyczące tej ostatniej znajdą swoje zastosowanie jedynie odpowiednio. Analogicznie jak majątek spadkowy, który do momentu jego działu jest majątkiem odrębnym od majątku spadkobierców, również majątek objęty w przeszłości wspólnością majątkową stanowi do czasu dokonania jego podziału odrębną masę majątkową, zaś przepis o współwłasności w częściach ułamkowych stosuje się do niego jedynie odpowiednio.

Zarówno do majątku spadkowego, jak do majątku objętego wspólnością ustawową (na mocy odesłania z art.46 kro), zastosowanie znajdować będą w okresie do dokonania podziału tych mas majątkowych, analogiczne zasady chroniące integralność tych mas majątkowych. Ich wyrazem jest m.in. treść art.1036 kc, jak również, na gruncie postępowania egzekucyjnego – treść art.779§1 kpc.

W konsekwencji, jak wskazał Sąd Apelacyjny w Szczecinie w wyroku z 7 marca 2013 r., sygn. I ACa 838/12 (LEX nr 1344227), powinno się dokonać podziału majątku wspólnego, przed momentem skierowania egzekucji przez wierzyciela, którego dłużnikiem jest tylko jeden z małżonków, do przedmiotów nim objętych, choćby już po ustaniu wspólności majątkowej małżeńskiej na skutek orzeczenia rozwodu. Po zniesieniu wspólności ustawowej majątek dotychczas wspólny małżonków stanowi masę, do której stosuje się przepisy o współwłasności w częściach ułamkowych z uwzględnieniem przepisów o dziale spadku, a zaspokojenie wierzyciela z przedmiotu należącego do takiej masy podlega ograniczeniom (por. art. 912 k.p.c.).

Powyższy pogląd sąd orzekający w niniejszej sprawie w pełni podziela. W konsekwencji, wobec prowadzenia egzekucji w obu sprawach na podstawie tytułu wykonawczego wyłącznie przeciwko D. S., egzekucję uznać należy za niedopuszczalną, co powoduje konieczność umorzenia postępowania na podstawie art.824§1 pkt 2 kpc.

Analogiczny pogląd odnośnie dopuszczalności prowadzenia egzekucji z udziału w przedmiocie wchodzącym w skład majątku wspólnego po ustaniu wspólności wyraził Sąd Okręgowy w Warszawie w postanowieniu z 30 marca 2015 roku, sygn. V Cz 105/15.

Powyższych zasad nie zmienia w ocenie sądu możliwość ujawnienia w księdze wieczystej skutków czynności prawnej wyłączającej małżeńską wspólność ustawową lub orzeczenia sądu poprzez dokonanie wpisu współwłasności w częściach ułamkowych. Analogicznie bowiem możliwe jest ujawnienie w treści księgi wieczystej spadkobierców na podstawie postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku, a jednak art.779§1 kpc jednoznacznie wymaga dla prowadzenia egzekucji istnienia tytułu wykonawczego przeciwko wszystkim spadkobiercom.

Sądowi znana jest przy tym treść uchwały Sądu Najwyższego z 17 kwietnia 2015 roku, sygn. III CZP 9/15, jednakże nie podziela zawartych w niej argumentów.

W pierwszej kolejności wskazać należy, że normą. która ogranicza możliwość egzekucji z udziału w przedmiocie majątkowych wchodzącym uprzednio w skład majątku wspólnego jest nie art.1036 kc, a art.779§1 kpc. Nie budzi wątpliwości sądu orzekającego w niniejszej sprawie, że z art.1036 kc, ograniczającego skuteczność zbycia takiego udziału bez zgody współwłaściciela, nie wynika brak możliwości prowadzenia egzekucji z udziału. Nie można również zakwestionować tezy, że co do zasady udział taki jest zbywalny i podlega egzekucji. Jednak taki sam jest status udziału w rzeczy wchodzącej w skład spadku – również ten udział jest zbywalny i podlega egzekucji. Istnienie ograniczeń w prowadzeniu takiej egzekucji, zawartych w art.779§1 kpc, nie może jednak budzić żadnych wątpliwości. Zwrócić przy tym można uwagę, że przepis ten nie wymusza prowadzenia egzekucji z udziałów innych osób, wymaga jedynie istnienia tytułu wykonawczego przeciwko tym osobom. Udział jak najbardziej podlega więc samodzielnej egzekucji, jednak po spełnieniu określonych warunków.

Jednakże za całkowicie nieuprawnione należy uznać przyjęcie przez Sąd Najwyższy, że odesłanie zawarte w art.46 kro nie zawiera odesłania do przepisów procesowych regulujących możliwość egzekucji „ze spadku”. Stanowisko takie zostało wyrażone bez jakiegokolwiek uzasadnienia, a równocześnie pozostaje w sprzeczności z dalszymi wywodami zawartymi w uzasadnieniu uchwały z 17 kwietnia 2015 roku.

Jeśli odesłanie z art.46 kro miałoby dotyczyć jedynie odesłania do przepisów materialnoprawnych, to nie było przeszkód aby zawierało wyraźne wskazanie na przepisy kodeksu cywilnego dotyczące wspólności majątku spadkowego. Tymczasem w treści art.46 kro zawarto ogólne odesłanie do przepisów o wspólności majątku spadkowego. Przepisy o wspólności majątku spadkowego, to całość zespołu przepisów regulujących zarówno wzajemne relacje pomiędzy osobami współuprawnionymi do takiego majątku, jak i dających im określoną ochronę, bez względu na to w jakich aktach prawnych są zawarte. Nie ma żadnych powodów, aby wykluczać z tego zakresu przepisy kodeksu postępowania cywilnego, a przyjęcie odmiennego stanowiska wymaga uzasadnienia, którego w uchwale Sądu Najwyższego nie ma.

Sąd Najwyższy stwierdzając, że art.779§1 kpc nie znajduje zastosowania do majątku powstałego na skutek ustania wspólności małżeńskiej, wskazuje następnie, że choć ustawodawca przewidział w przepisach kodeksu postępowania cywilnego ograniczenia dopuszczalności prowadzenia egzekucji ze wspólnej masy majątkowej, to nie przewidział identycznego uregulowania w odniesieniu do małżonków, pomiędzy którymi ustał ustrój wspólności ustawowej. Tyle, że brak takich uregulowań jest wątpliwy, bo równie dobrze można przyjąć, że są one zbędne, skoro ustawodawca, mając świadomość istnienia regulacji zawartej art.779§1 kpc, objął ten przepis odesłaniem zawartym w art.46 kro. W takiej sytuacji wprowadzanie odrębnego uregulowania byłoby co najmniej zbędne, o ile nie wadliwe.

Zwrócić należy uwagę, że przyjęcie stanowiska Sądu Najwyższego prowadzi do wniosku, że w sytuacji, w której do ustania wspólności majątkowej doszło na skutek śmierci jednego z małżonków, a spadek po nim nabędzie, wraz z innymi spadkobiercami, małżonek pozostający przy życiu, odrębnie kształtować się będzie dopuszczalność egzekucji z poszczególnych części udziału jaki ostatecznie ten małżonek będzie miał w prawie własności rzeczy. Egzekucja z udziału (co do zasady 1/2), który przypada mu na skutek podziału majątku wspólnego będzie dopuszczalna. Natomiast egzekucja z udziału, który żyjący małżonek nabył w spadku po zmarłym będzie, aż do dokonania działu spadku, niedopuszczalna bez tytułu wykonawczego przeciwko wszystkim spadkobiercom (art.779§1 kc). W praktyce wieczystoksięgowej ujawnienie w takiej sytuacji udziałów poszczególnych osób następuje na podstawie odpisu aktu zgonu i orzeczenia stwierdzającego nabycie spadku, przy czym udział, co do którego następuje wpis małżonka, ma jednolity charakter. Tymczasem zgodnie ze stanowiskiem Sądu Najwyższego, w toku egzekucji konieczne stałoby się wydzielenie z udziału jaki przysługuje małżonkowi jedynie części takiego udziału (dla przykładu jeśli małżonek dziedziczy w udziałach po ½ z innym spadkobiercą, to przysługiwać będzie mu udział ¾ (½ + ¼), jednak egzekucja będzie dopuszczalna jedynie z udziału ½). Postawić należy pytanie, czy taki skutek koncepcji zawartej w uchwale Sądu Najwyższego jest racjonalny, a również czy nie niweczy ochrony prawa do dokonania podziału określonej masy majątkowej jaka przysługuje spadkobiercom, m.in. na podstawie art.779§1 kpc.

Za nieuzasadnione należy uznać również pozostałe motywy leżące u podstaw rozstrzygnięcia w omawianej uchwale SN. Argument, iż „ skoro ustawodawca nie nałożył na małżonków obowiązku przeprowadzenia podziału majątku objętego wspólnością ustawową i nie wyznaczył terminu, w którym powinni dochodzić roszczeń rozstrzyganych w postępowaniu działowym, to nie sposób jest latami opisywać statusu poszczególnych składników majątku wspólnego jedynie tymczasowo. Takie podejście destabilizowałoby stosunki prawne odnoszące się do przedmiotów wchodzących w skład majątku wspólnego. Nie ma żadnych powodów ku temu, żeby to na wierzycieli małżonków przenosić powinność inicjowania postępowań o podział ich majątku wspólnego, gdy uzyskaniem takiego rozstrzygnięcia nie są zainteresowani sami małżonkowie.” znajduje pełne zastosowanie również do działu spadku. Również w przypadku wspólności majątku spadkowego nie ma obowiązku dokonywania jego podziału, nie jest wyznaczony termin na jego dokonanie. A jednak w takim przypadku to wierzyciel jednego ze spadkobierców, zmierzający do zaspokojenia z udziału jaki przypadł spadkobiercy w rzeczy należącej do spadku, będzie zmuszony do skorzystania z uprawnień jakie daje art.912 kpc, tj. dokonania zajęcia prawa do żądania działu spadku i przeprowadzenia odpowiedniego postępowania. Nie istnieją żadne powody aby te dwie sytuacje istnienia w pewien sposób wydzielonej masy majątkowej w jakiś sposób różnicować.

Również akcentowane w uzasadnieniu uchwały Sądu Najwyższego istnienie instytucji pozwalających jednemu z małżonków na podjęcie działań zmierzających do ochrony przypadającego mu udziału w rzeczy wchodzącej w skład majątku wspólnego, w tym prawa do żądania ustalenia nierównych udziałów w tym majątku nie stanowi argumentu wyłączającego stosowanie art.779§1 kpc. Zwrócić należy uwagę, że sytuacja spadkobiercy jest o wiele stabilniejsza niż sytuacja jednego z małżonków. Wielkość udziału spadkobiercy zostaje ustalona w odpowiednim postępowaniu i na podstawie przepisów ustawy bądź postanowień testamentu oraz co do zasady nie podlega dalszej modyfikacji. W szczególności żadnemu podmiotowi nie przysługuje mogące być realizowane w zasadzie bezterminowo roszczenie o ustalenie nierównych udziałów w spadku. A mimo to udział przypadający spadkobiercy w rzeczy wchodzącej skład spadku podlega daleko idącej ochronie.

Podsumowując – uchwała Sądu Najwyższego niewątpliwie zmierza do ochrony interesów wierzyciela. Jednakże w ocenie sądu orzekającego w niniejszej sprawie, dążenie do osiągnięcia tego celu przesłoniło kształt istniejących uregulowań, w szczególności doprowadziło do bezpodstawnego przyjęcia tezy, że art.779§1 kpc nie znajduje zastosowania na podstawie art.46 kro. Pozostała część argumentacji Sądu Najwyższego stanowi raczej podważenie celowości istnienia ograniczenia zawartego w art.779§1 kpc, jednak odnosi się zarówno do wspólności majątku spadkowego, jak i wspólności majątku pozostałego po ustaniu wspólności ustawowej. Na gruncie obowiązującego stanu prawnego nie ma jednak podstaw do różnicowania tych sytuacji. Ochronę wierzyciela zapewnia zaś możliwość zajęcia, zgodnie z art.912 kpc, prawa do żądania działu określonego majątku.

Wobec powyższego sąd orzekł jak w sentencji postanowienia.