Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

W. K. wniósł o zapłatę od pozwanego W. G. kwoty 4.000 euro z ustawowymi odsetkami od dnia 18 grudnia 2012 r. do dnia zapłaty. Nadto powód wniósł o zasądzenie kosztów procesu według norm przepisanych. Nakazem zapłaty w postępowaniu nakazowym z dnia 8 października 2014 r., Sąd Rejonowy w Szubinie V Zamiejscowy Wydział Cywilny z siedzibą w Nakle n/Notecią orzekł zgodnie z żądaniem pozwu. Pozwany pismem procesowym z dnia 7 grudnia 2014 r. złożył zarzuty od w/w nakazu zapłaty. Pozwany wniósł o uchylenie nakazu zapłaty i oddalenie powództwa oraz o zasądzenie kosztów postępowania według norm przepisanych.

Sąd Rejonowy w Bydgoszczy – po przekazaniu mu sprawy - ustalił , iż strony w dniu 31 sierpnia 2011 r. zawarły umowę o pośrednictwo w ramach której powód zobowiązał się do wykonania czynności zmierzających do nawiązania przez pozwanego współpracy z zagranicznymi kontrahentami w zakresie świadczenia usług. Do obowiązków pozwanego należało przekazywanie powodowi jako pośrednikowi dokumentów koniecznych do prawidłowego wykonywania czynności przez powoda, przekazywanie powodowi dokumentów związanych z działalnością firmy pozwanego za granicą, w szczególności z dopełnieniem formalności administracyjnych w formie comiesięcznych sprawozdań pisemnych zawierających m. in. zagraniczny numer podatkowy, kopie dokumentacji księgowej dotyczącej współpracy z zagranicznym kontrahentem, podpisanych umów oraz zestawienia wykonanych usług, poinformowanie powoda o podjęciu współpracy z zagranicznym kontrahentem, o jej warunkach i o okresie na jaki została zawarta. Zgodnie z przedmiotową umową nie wykonanie przez pozwanego w/w obowiązków za okres co najmniej dwóch kolejno następujących po sobie miesięcy uważa się za odstąpienie od umowy z winy pozwanego. Za odstąpienie od umowy z winy pozwanego pozwany zapłaci powodowi karę umowną w wysokości 4000 euro. Celem zabezpieczenia roszczenia przysługującego powodowi o zapłatę należności z tytułu dokonanej przez powoda usługi pośrednictwa z dnia 31 sierpnia 2011 r. lub też niewykonania bądź nienależytego wykonania ciążącego na pozwanym zobowiązania wynikającego z wymienionej umowy pozwany wystawił powodowi weksel in blanco. Pozwany nie przekazywał powodowi dokumentów określonych w § 3 umowy o pośrednictwo. Powód pismem z dnia 29 listopada 2012 r. zawiadomił powoda, że uzupełnił weksel in blanco na kwotę 4000 euro z datą płatności 17 grudnia 2012 r.

Pismem z dnia 6 grudnia 2012 r. pozwany przesłał powodowi dokumenty związane z prowadzoną przez niego działalnością gospodarczą w Niemczech. Pozwany pismem z dnia 10 grudnia 2012 r. powiadomił powoda, że uzupełnienia weksla nastąpiło niezgodnie z zawartym porozumieniem wekslowym oraz nie zostało złożone oświadczenie woli o odstąpieniu od umowy.

Sąd Rejonowy zważył , iż w przedmiotowej sprawie bezsporne było, że strony zawarły umowę o pośrednictwo w ramach której powód zobowiązał się do wykonania czynności zmierzających do nawiązania przez pozwanego współpracy z zagranicznymi kontrahentami w zakresie świadczenia usług. Pozwany nie negował również okoliczności, że do jego obowiązków należało przekazywanie powodowi dokumentów związanych z działalnością firmy pozwanego za granicą, a w szczególności z dopełnieniem formalności administracyjnych w formie comiesięcznych sprawozdań pisemnych zawierających, m. in. zagraniczny numer podatkowy, kopie dokumentacji księgowej dotyczącej współpracy z zagranicznym kontrahentem i podpisanych umów, jak i zestawienia wykonanych usług, poinformowanie powoda o podjęciu współpracy z zagranicznym kontrahentem, o jej warunkach i o okresie na jaki została zawarta. Pozwany podniósł, że powód w nieprawidłowy sposób dokonał odstąpienia od umowy i dlatego też nie miał podstaw do naliczenia kary umownej i w efekcie końcowym do uzupełnienia weksla in blanco.

W ocenie Sądu Rejonowego powództwo nie zasługiwało na uwzględnienie. Nie może budzić wątpliwości okoliczność, że strony łączyła umowa o świadczenie usług do której stosuje się odpowiednio przepisy o umowie zlecenia (art. 734 k.c. w zw. z art. 750 k.c.). Powód zobowiązał się do wykonywania obowiązków wynikających z umowy o pośrednictwo w zamian zaś pozwany zobowiązał się do uiszczania opłaty miesięcznej i comiesięcznego przesyłania dokumentacji określonej w umowie. W przedmiotowej sprawie bezsporne było również, że pozwany obowiązku dotyczącego przesyłania dokumentacji nie wykonywał. Ponadto należy wskazać, że powód w umowie zastrzegł, że nie wykonanie przez pozwanego obowiązków określonych w umowie za okres, co najmniej dwóch kolejno następujących po sobie miesięcy uważa się za odstąpienie od umowy z winy pozwanego. Powód zastrzegł również obowiązek zapłaty z tytułu odstąpienia od umowy z winy pozwanego kary umownej w wysokości 4.000 euro.

Zgodnie z art. 395 § 1 k.c. w umowie można zastrzec, że jednej lub obu stronom przysługiwać będzie w ciągu oznaczonego terminu prawo odstąpienia od umowy. Prawo to wykonywa się przez oświadczenie złożone drugiej stronie. Dla skutecznego zastrzeżenia prawa odstąpienia kontrahenci muszą zawrzeć ważną umowę i ograniczyć przyznaną kompetencję terminem końcowym. Przepis art. 395 § 1 k.c. dopuszcza przyznanie jednej lub obu stronom umownego prawa odstąpienia wyłącznie w ciągu oznaczonego umową terminu. Może on być dość odległy i upływać w czasie, gdy świadczenie powinno być wykonywane. Jednak zważywszy na funkcje, jakie ów końcowy termin pełni (ograniczenie stanu niepewności), strony nie mogą wyznaczyć go zupełnie dowolnie. Termin musi być oznaczony przez wskazanie zdarzenia przyszłego i pewnego (najczęściej określa się go datą). Brak oznaczenia terminu powoduje, że zastrzeżenie prawa odstąpienia jest nieważne (art. 58 k.c.). Tymczasem w niniejszej sprawie strony nie wyznaczyły terminu końcowego po którego upływie powód utraciłby uprawnienie do złożenia oświadczenia o odstąpieniu od umowy.

Ponadto zgodnie z art. 491 § 1 k.c. jeżeli jedna ze stron dopuszcza się zwłoki w wykonaniu zobowiązania z umowy wzajemnej, druga strona może wyznaczyć jej odpowiedni dodatkowy termin do wykonania z zagrożeniem, iż w razie bezskutecznego upływu wyznaczonego terminu będzie uprawniona do odstąpienia od umowy. Jeżeli zatem dłużnik dopuszcza się zwłoki w wykonaniu zobowiązania z umowy wzajemnej to powyższy przepis przyznaje wierzycielowi uprawnienie do odstąpienia od umowy (ustawowe prawo odstąpienia od umowy). Zważywszy jednak na konieczność ochrony także interesów dłużnika przepis ten wymaga, aby wierzyciel wyznaczył wcześniej dłużnikowi odpowiedni dodatkowy termin do wykonania zobowiązania z zagrożeniem, że w razie bezskutecznego upływu wyznaczonego terminu będzie uprawniony do odstąpienia od umowy. W omawianym przypadku powód nie wezwał pozwanego do wykonania zobowiązania pod rygorem odstąpienia od umowy. Nadmienia się, że w myśl art. 492 k.c. wyłącznie w przypadku zastrzeżenia uprawnienia do odstąpienia od umowy wzajemnej na wypadek niewykonania zobowiązania w terminie ściśle określonym strona uprawniona może w razie zwłoki drugiej strony odstąpić od umowy bez wyznaczenia terminu dodatkowego.

Sąd Rejonowy zważył także , iż zgodnie z art. 58 § 1 k.c. czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy jest nieważna, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten, iż na miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy. Stan nieważności z przyczyn wskazanych w komentowanym przepisie powstaje z mocy samego prawa (/pso iure) i datuje się od początku (ex tunc), tzn. od chwili dokonania czynności. Tymczasem w myśl art. 77 § 2 k.c. jeżeli umowa została zawarta w formie pisemnej, jej rozwiązanie za zgodą obu stron, jak również odstąpienie od niej albo jej wypowiedzenie powinno być stwierdzone pismem. Zasadą prawodawca uczynił dokonywanie wypowiedzenia umowy lub odstąpienia od niej w formie pisemnej ad probationem, zarówno w przypadku, gdy umowa była zawarta w formie pisemnej, jak i innej formie szczególnej. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 14 czerwca 2013 r. sygn. akt V CSK 330/12 wskazał, że: „ W przypadku zawarcia umowy w formie pisemnej jej rozwiązanie za zgodą obu stron, a także odstąpienie lub wypowiedzenie przez jedną ze stron powinno być stwierdzone pismem. Forma pisemna dla wypowiedzenia zastrzeżona jest jedynie dla celów dowodowych, ale nie znaczy to, że do rozwiązania stosunku prawnego może dojść poprzez czynności faktyczne.”

Zgodzić się należy z argumentacją pozwanego, że niewykonanie przez niego obowiązku przesyłania powodowi stosownych informacji za okres kolejnych dwóch miesięcy rodziło konsekwencję tego typu, że powód wówczas miał możliwość złożenia stosownego oświadczenia o odstąpieniu od umowy. Podkreślenia wymaga, że odmienne uregulowania zawarte w umowie są nieważne z mocy prawa, gdyż jak już wyżej wskazano zgodnie z art. 58 k.c. czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy jest nieważna. W związku z powyższym zastrzeżenie przez powoda, że sam fakt niewykonywania przez pozwanego obowiązków przez okres co najmniej dwumiesięczny stanowić będzie odstąpienie od umowy jest sprzeczny z ustawą.

Mając powyższe na uwadze w pkt 1 wyroku uchylono nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym Sądu Rejonowego w Nakle n/Notecią z dnia 8 października 2014 r., sygn. akt V Nc 1238/14 (zob. art. 496 k.p.c.) i w pkt 2 wyroku powództwo oddalono w całości. O kosztach procesu orzeczono w niniejszej sprawie na podstawie art. 98 i 99 k.p.c. stosując zasadę odpowiedzialności za wynik procesu.

Powód zaskarżył wyrok w całości , zarzucając mu :

1)  naruszenie przepisów prawa materialnego poprzez niewłaściwe zastosowanie art. 395 § 1 k.c. i art. 491 § 1 k.c., podczas gdy z ustalonego w sprawie stanu faktycznego wynika, że Sad I Instancji winien zastosować art. 492 zd. 1 k.c., co doprowadziło do błędnego przyjęcia, że powód nie odstąpił skutecznie od umowy, a tym samym jego roszczenie o karę umowną jest bezpodstawne i skutkowało oddaleniem powództwa

2)  naruszenie przepisów prawa materialnego poprzez niezastosowanie art. 10 ustawy prawo wekslowe, co doprowadziło do błędnego przyjęcia, że roszczenie powoda wynikające ze zobowiązania wekslowego opiewające na 4000 euro nie zasługiwało na uwzględnienie

3)  naruszenie przepisów prawa procesowego, tj. art. 233 § 1 k.p.c. polegające na dokonaniu całkowicie dowolnej i jednostronnej oceny zebranego w sprawie materiału dowodowego, pominięcie okoliczności w sposób istotny kształtujących sytuację prawna stron procesu, w szczególności treści: porozumienia wekslowego, umowy o pośrednictwo, zawiadomienia o uzupełnieniu weksla in blanco, pisma procesowego pozwanego W. G. z dnia 06.12.2012r., co skutkowało uznaniem, ze powód nie złożył pozwanemu oświadczenia o odstąpieniu od umowy

4)  naruszenie przepisów prawa procesowego, tj. art. 210 k.p.c. polegające na oparciu rozstrzygnięcia wyłącznie na argumentacji strony pozwanej, względem której powód pozbawiony został możliwości skutecznego wypowiedzenia się i przedstawienia swych argumentów.

Powód wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku w całości i utrzymanie nakazu zapłaty w mocy oraz o zasądzenie na rzecz powoda kosztów procesu za obie instancje. Ewentualnie powód wnosił o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy Sądowi I Instancji do ponownego rozpoznania.

Pozwany wniósł o oddalenie apelacji i zasądzenie kosztów postępowania odwoławczego wg norm przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył co następuje :

Apelacja nie zasługiwała na uwzględnienie.

Odnosząc się do kwestii naruszenia art. 210 kpc , należy stwierdzić , iż zgodnie z art. 207 § 3 zd. 1 kpc, przewodniczący może przed pierwszym posiedzeniem wyznaczonym na rozprawę zobowiązać strony do złożenia dalszych pism przygotowawczych, oznaczając porządek składania pism, termin, w którym należy je złożyć, i okoliczności, które mają być wyjaśnione. Według art. 207 § 3 zd. 2 kpc , w toku sprawy złożenie pism przygotowawczych następuje tylko wtedy, gdy sąd tak postanowi. Słusznie pozwany wskazał , iż strony jeszcze przed rozprawą, dokonały wymiany pism procesowych prezentując własne stanowiska i składając wnioski dowodowe. Powód swoje twierdzenia i wnioski przedstawił obszernie m. in. w piśmie z dnia 6 lutego 2015 r , stanowiącym odpowiedź na zarzuty. Powód miał możność zapoznania się z pismem pozwanego złożonym w odpowiedzi na pismo powoda z 6 lutego 2015 r. Sąd I instancji słusznie przyjął , że sprawa nie wymaga wymiany kolejnych pism przygotowawczych , skoro wszystkie okoliczności istotne dla sprawy zostały już wyjaśnione. Natomiast Sąd , w świetle art. 207 § 3 kpc , nie miał obowiązku zobowiązywania powoda do składania dalszych pism i odraczania rozprawy w tym celu. Sąd wziął pod uwagę i ocenił argumentację przedstawioną przez obydwie strony co wynika z uzasadnienia zaskarżonego wyroku. Należy wskazać , iż stan faktyczny nie wymagał prowadzenia obszernego postępowania dowodowego. Powód jak najbardziej miał możliwość przedstawienia swojego stanowiska w toku całego procesu a sam fakt , że nie zostało ono uwzględnione , nie może być podstawą do uwzględnienia zarzutu naruszenia art. 210 kpc.

Sąd nie naruszył także art. 233 § 1 kpc. Wbrew twierdzeniom powoda , Sąd Rejonowy prawidłowo przyjął , iż powód nie odstąpił od umowy o pośrednictwo. Należy wskazać , że w toku postepowania przed Sądem I instancji powód nie podnosił argumentu , iż złożył oświadczenie o odstąpieniu od umowy o pośrednictwo. Sam więc powód początkowo nie wskazywał , iżby złożył oświadczenie o odstąpieniu od umowy. Nie dopatrywał się zatem w złożonych przez siebie pismach takiego oświadczenia , wskazując na treść § 3 ust. 3 umowy o pośrednictwo. Takie rozważania znalazły się dopiero w apelacji , niejako w odpowiedzi na argumentację sądu przedstawioną w uzasadnieniu wyroku. Treść pisma z dnia 29 listopada 2012 r. w którym powód poinformował pozwanego, że wypełnił weksel na sumę 4.000 euro , w żaden sposób nie daje podstaw do twierdzenia , iż można je traktować jako odstąpienie od umowy. W samej umowie o pośrednictwo zawarte są trzy przypadki nałożenia kary umownej w takiej właśnie kwocie. Nie każdy z tych przypadków dawał podstawę do odstąpienia od umowy. Nie wiadomo zatem , której z kwot wymienionych w umowie dotyczy pismo powoda. Ponadto , powód chcąc odstąpić od umowy , powinien był najpierw złożyć stosowne oświadczenia w tej mierze wskazując na jego podstawę prawną a dopiero potem – w związku z odstąpieniem od umowy – wezwać pozwanego do uiszczenia kwoty 4.000 Euro z tytułu kary umownej , informując iż zamierza wypełnić weksel. W stanie faktycznym mającym miejsce w niniejszej sprawie nie można zatem przyjąć , iż samo żądanie przez powoda zapłaty kwoty 4.000 Euro należy uznać za dorozumiane oświadczenie o odstąpieniu od umowy a przeciwne twierdzenia powoda nie znajdują żadnego uzasadnienia w materiale dowodowym. Sąd I instancji zatem nie naruszył art. 233 § 1 kpc , ustalając iż powód nie złożył oświadczenia o odstąpieniu od umowy. Nie może ostać się argumentacja , iż w innych sprawach gdzie występował powód , sądy zajęły odmienne stanowisko. Owe wyroki powód przedłożył bez uzasadnienia , nie wiadomo zatem w jakim stanie faktycznym i prawnym zapadły tamte rozstrzygnięcia. Nie są one w żadnym stopniu wiążące. Sąd – z mocy art. 381 kpc – oddalił wniosek o przeprowadzenie dowodu z rzeczonych wyroków , gdyż powód mógł je przedłożyć wcześniej.

Niezasadny był także zarzut naruszenia art. 10 Prawa wekslowego. Zgodnie z owym przepisem , jeżeli weksel, niezupełny w chwili wystawienia, uzupełniony został niezgodnie z zawartym porozumieniem, nie można wobec posiadacza zasłaniać się zarzutem, że nie zastosowano się do tego porozumienia, chyba że posiadacz nabył weksel w złej wierze albo przy nabyciu dopuścił się rażącego niedbalstwa. W orzecznictwie nie ma wątpliwości , iż w razie sporu pomiędzy wystawcą weksla a remitentem , jak najbardziej istnieje możliwość powoływania się na zarzuty wynikające ze stosunku podstawowego. I tak SA w Katowicach w wyroku z dnia 8 października 2015 r. , sygn. akt I ACa 505/15 wyjaśnił , iż możliwość powoływania się obok zarzutów formalnych dotyczących treści weksla, na zarzuty osobiste wynikające ze stosunku podstawowego będącego przyczyną prawną zobowiązania wekslowego, dotyczy zasadniczo jedynie sporu pomiędzy wystawcą weksla własnego in blanco a remitentem. Natomiast w wypadku sporu pomiędzy posiadaczem weksla nie będącym remitentem a wystawcą weksla własnego mają zastosowanie ograniczenia wynikające z art. 10 i art. 17 ustawy z 1936 r. - Prawo wekslowe. Sąd Apelacyjny w Białymstoku w wyroku z dnia 30 czerwca 2015 r., sygn. akt I ACa 211/15 stwierdził , iż art. 10 ustawy z 1936 r. - Prawo wekslowe regulując dopuszczalny zakres zarzutu niezgodnego z porozumieniem uzupełnienia weksla nie podważa abstrakcyjnego charakteru zobowiązania wekslowego, a jedynie osłabia odpowiedzialność dłużnika wekslowego przez umożliwienie mu odwołania się do stosunku osobistego łączącego wystawcę weksla i remitenta. Ze względu na ścisłe powiązanie weksla in blanco z porozumieniem regulującym zasady jego wypełnienia pozwany może bronić się zarzutem, że uzupełnienie nastąpiło niezgodnie z porozumieniem. Zarzuty takie mogą być podnoszone bez żadnych ograniczeń wobec powoda, którym jest bezpośredni odbiorca weksla in blanco. Tak więc również ten zarzut powoda okazał się niezasadny , mając na względzie stan faktyczny ustalony w toku niniejszego procesu.

Sąd Rejonowy nie naruszył także art. 395 kc prawidłowo dokonując wykładni owego przepisu. Zgodnie bowiem z art. 395 § 1 kc , można zastrzec, że jednej lub obu stronom przysługiwać będzie w ciągu oznaczonego terminu prawo odstąpienia od umowy. Prawo to wykonuje się przez oświadczenie złożone drugiej stronie. Słusznie Sąd Rejonowy przyjął , iż termin wynikający z art. 395 § 1 kc musi być oznaczony przez wskazanie zdarzenia przyszłego i pewnego a brak oznaczenia terminu powoduje, że zastrzeżenie prawa odstąpienia jest nieważne. Nie ulega zaś kwestii , iż strony w § 3 umowy o pośrednictwo nie wyznaczyły terminu końcowego po którego upływie powód utraciłby uprawnienie do złożenia oświadczenia o odstąpieniu od umowy. Bezskuteczne jest także powoływanie się przez powoda na pkt 4 Ogólnych Warunków Świadczenia Usług , gdyż wynika z nich , iż nie wysyłanie sprawozdań określonych w umowie skutkuje naliczeniem kary umownej określonej w umowie o pośrednictwo. Warunki te wyraźnie zatem odsyłają do treści samej umowy , czyli w tym przypadku jej § 3 , gdzie nie został oznaczony termin na wykonanie prawa odstąpienia.

Nie mógł też odnieść skutku podniesiony zarzut naruszenia art. 492 § 1 kc poprzez jego niezastosowanie. Zgodnie z owym przepisem , jeżeli uprawnienie do odstąpienia od umowy wzajemnej zostało zastrzeżone na wypadek niewykonania zobowiązania w terminie ściśle określonym, strona uprawniona może w razie zwłoki drugiej strony odstąpić od umowy bez wyznaczenia terminu dodatkowego. Jest to tzw. klauzula lex comissoria. Wyżej wskazano już , iż powód nie złożył oświadczenia o odstąpieniu od umowy. Jak słusznie zatem podniósł pozwany , powód nie wykazał oświadczeniem pisemnym wymaganym przez art. 77 kc, że od umowy odstąpił. Zawiadomienie o wypełnieniu weksla nie może być bowiem uznane za takie oświadczenie. Niezależnie bowiem od słusznego ustalenia przez Sąd Rejonowy , iż do odstąpienia od umowy nie doszło , to podkreślić trzeba , iż w orzecznictwie przyjmuje się , iż oświadczenia woli nie można ujmować w kategorii fikcji prawnej. I tak SN w wyroku z 29 marca 2006 r. , IV CK 411/05 , wskazuje , że oświadczenia woli nie można pojmować jako fikcji prawnej, skutki prawne bowiem wywołuje tylko wola realnie powzięta i w pewien sposób wyrażona. W uzasadnieniu wyroku SN z dnia 5 czerwca 2002 r. , sygn. akt II CKN 701/00 zawarto słuszny pogląd , iż zgodnie z treścią art. 77 k.c. odstąpienie od umowy zawartej na piśmie powinno nastąpić poprzez złożenie pisemnego oświadczenia woli w tym przedmiocie.

Mając na względzie powyższą wykładnię przepisów dotyczących odstąpienia od umowy , należy podzielić pogląd Sądu Rejonowego , że zastrzeżenie przez powoda, że sam fakt niewykonywania przez pozwanego obowiązków przez okres co najmniej dwumiesięczny stanowić będzie odstąpienie od umowy , jest sprzeczny z ustawą i nieważny w myśl art. 58 k.c. Ponadto powód nie złożył oświadczenia o odstąpieniu od umowy.

Wobec bezskuteczności zarzutów powoda apelacja – w myśl art. 385 kpc – podlegała oddaleniu. O kosztach postępowania odwoławczego w postaci kosztów zastępstwa procesowego poniesionych przez pozwanego w wysokości 1.200 zł , orzeczono w myśl art. 98 kpc.

Artur Fornal Wojciech Wołoszyk Wiesław Łukaszewski