Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 23 października 2012 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie III Wydział Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 9 października 2012 r. w Krakowie

sprawy z wniosku J. M.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w T.

o emeryturę

na skutek apelacji wnioskodawcy J. M.

od wyroku Sądu Okręgowego w Tarnowie Wydziału IV Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 8 lutego 2012 r. sygn. akt IV U 974/11

o d d a l a apelację.

Sygn. akt III AUa 529/12

UZASADNIENIE

wyroku z dnia 23 października 2012 r.

Wyrokiem z dnia 8 lutego 2012 r. Sąd Okręgowy - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Tarnowie oddalił odwołanie od decyzji z dnia 17 października 2011 r., którą Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T. odmówił J. M. prawa do emerytury, gdyż nie spełnił wymogów określonych w art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 ze zm.).

Sąd Okręgowy stwierdził, że bezspornym w sprawie jest, iż J. M., urodzony (...), na dzień 1 stycznia 1999 r. udokumentował okres ubezpieczenia wynoszący 27 lat, 4 miesiące i 21 dni okresów składkowych i nieskładkowych. Z tytułu zatrudnienia w Fabryce (...) w T. od 13 stycznia 1973 r. do 28 lutego 1983 r. w charakterze spawacza odwołujący legitymuje się stażem pracy w szczególnych warunkach w wymiarze 10 lat, 1 miesiąca i 19 dni. Od dnia 4 września 2001 r. ubezpieczony był uprawniony do zasiłku przedemerytalnego.

Sąd I instancji ustalił, że od 1 marca 1983 r. do 31 grudnia 1998 r. J. M. był zatrudniony w Spółdzielni (...)w S., przekształconej następnie w (...) Spółdzielnię Kółek Rolniczych, w ramach łączącego go ze spółdzielnią stosunku członkostwa w charakterze: od 1 marca 1983 r. mechanika, od 31 marca 1984 r. brygadzisty w (...) od 2 maja 1986 r. brygadzisty- mechanika, od 30 marca 1988 r. brygadzisty w (...)od 1 grudnia 1988 r. operatora maszyn ceramicznych- brygadzisty, od 22 marca 1989 r. mechanika maszyn ceramicznych, od 22 lutego 1993 r. mechanika maszyn ceramicznych- brygadzisty, od 4 kwietnia 1995 r. pracownika(...), od 2 lutego 1996 r. mechanika, pracownika (...)i od 2 maja 1998 r. pracownika (...) Za wyjątkiem angaży z dnia: 30 października 1989 r., 2 maja 1990 r., 4 kwietnia 1995 r. i 2 lutego 1996 r., odwołującemu przysługiwał w spornym okresie dodatek brygadzistowski. Od początku tego zatrudnienia, tj. od 1 marca 1983 r., ubezpieczony był członkiem spółdzielni. Z chwilą przystąpienia do niej wniósł wkład pieniężny i oprócz normalnego wynagrodzenia przysługiwało mu prawo do udziału w zysku. Kolejną deklarację członkowstwa odwołujący złożył w dniu 3 listopada 1992 r. w związku z przekształceniem Spółdzielni (...)w (...) Spółdzielnię Kółek Rolniczych. W spornym okresie wszyscy stali pracownicy spółdzielni byli jej członkami. Do spółdzielni nie należeli jedynie pracownicy sezonowi i osoby zatrudnione na krótki okres czasu, tj. 2-3 miesiące. W dniu 4 maja 2001 r. odwołujący złożył oświadczenie o wypowiedzeniu członkostwa z wnioskiem o zwrot udziałów i wkładów. Kartoteki wynagrodzeń odwołującego z lat 1983-1986 zawierają rubryki „okresy obrachunkowe”.

Sąd Okręgowy ustalił, że Spółdzielnia (...)w S., przekształcona w (...) Spółdzielnię Kółek Rolniczych, świadczyła usługi mechanizacyjne, rolnicze i transportowe. Należała do niej również (...), w której pracował odwołujący. (...) mieściła się pod stojącym na słupach zadaszeniem, pokrytym blachą. Pod zadaszeniem tym znajdowały się maszyny do wyrobu surówki, zaś w centralnym miejscu piec do wypalania cegły. (...)zatrudniała około 17 pracowników, w tym trzech palaczy. Wszystkie te osoby pracowały przy produkcji cegły w systemie trójzmianowym, tj. od 7.00 do 15.00, od 15.00 do 23.00 i od 23.00 do 07.00, za wyjątkiem palaczy, którzy pracowali tylko na trzeciej zmianie. Produkcja cegły wyglądała w ten sposób, że z placu, gdzie składowano ziemię, ziemia ta była ładowana przez pracowników na taśmociąg, który przenosił ją do zasilacza, potem do rozdrabniacza, a następnie przez taśmociąg do gniotownika. Następnie, ziemia ta przez taśmociąg dostawała się do walców rozdrabniających, później po raz kolejny przez taśmociąg transportowana była do mieszalnika, a z mieszalnika na prasę. Na prasie pojawiała się już surówka sformowana na ucinacz. Przy ucinaczu stało 2 pracowników, którzy odbierali cegły i układali je na tzw. łaty. Tak uformowana cegła przekładana była na wózek elektryczny i przewożona do szopy do wysuszenia. Po wysuszeniu następował proces jej wypalania.

Z uwagi na warunki atmosferyczne, w zimie nie zajmowano się produkcją cegły. W okresie tym zatrudnieni w cegielni pracownicy dokonywali remontów i czyszczenia pieca.

Jako mechanik maszyn ceramicznych odwołujący zajmował się ich naprawą. Spawał poszczególne części, wymieniał paski klinowe i sprawdzał czy poszczególne urządzenia są sprawne czy też wymagają remontu. W zależności od potrzeb napraw tych dokonywał w cegielni bądź w warsztacie mechanicznym. Jako mechanik doglądał też całej produkcji przy taśmociągach i przy maszynach. Od momentu, w którym został brygadzistą, poza dotychczasowymi obowiązkami, organizował pracę w cegielni i nadzorował jej wykonywanie przez wszystkich pracowników, tj. wydobywaczy, osoby obsługujące spychacz, a nawet palaczy. Poza tym, odwołujący obsługiwał znajdujące się w cegielni maszyny, takie jak ucinacz, mieszadło, prasę. Prace fizyczne wykonywał jedynie w zastępstwie innych pracowników.

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie zgromadzonych w sprawie dowodów w postaci dokumentów, jak również wiarygodnych zeznań odwołującego się i świadków: J. C., S. G. i J. A.. Sąd Okręgowy za niewiarygodne uznał przedłożone przez wnioskodawcę świadectwa wykonywania prac w szczególnych warunkach z dnia: 26 sierpnia 2001 r., 4 października 2011 r., 30 września 2011 r. i 12 października 2011 r., z uwagi na liczne sprzeczności w ich treści.

Sąd Okręgowy powołując się na liczne orzeczenia Sądu Najwyższego podkreślił, że członek rolniczej spółdzielni produkcyjnej nie może pozostawać z tą spółdzielnią w pracowniczym stosunku zatrudnienia. Statusu prawnego członka nie może także zmienić uchwała walnego zgromadzenia rolniczej spółdzielni produkcyjnej (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 9 stycznia 2008 r., III UK 92/07, OSNP 2009 nr 5-6, poz. 80). Zatem wnioskodawca w spornym okresie nie pozostawał w stosunku pracy, lecz wykonywał zatrudnienie w ramach łączącego go ze spółdzielnią stosunku członkostwa. Sprawia to, że okresu od 1 marca 1983 r. do 31 grudnia 1998 r., nie można mu zaliczyć do okresu, od którego zależy nabycie prawa do wcześniejszej emerytury z art. 32 cyt. ustawy.

W tym stanie rzeczy Sąd Okręgowy powołując się na art. 184 w zw. z art. 32 cyt. ustawy oraz przepisy rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. z 1983 r. Nr 8, poz. 43 ze zm.) stwierdził, że wnioskodawcy prawo do emerytury w obniżonym wieku z tytułu pracy w szczególnych warunkach nie przysługuje, gdyż nie legitymuje się co najmniej 15- letnim okresem pracy w szczególnych warunkach. Z tych względów Sąd Okręgowy orzekł jak w sentencji orzeczenia na zasadzie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c.

Apelację od powyższego wyroku złożył wnioskodawca wnosząc o jego zmianę i przyznanie prawa do emerytury, ewentualnie uchylenie zaskarżonego orzeczenia i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania. Skarżący zarzucił Sądowi I instancji błąd w ustaleniach faktycznych polegający na przyjęciu, iż był członkiem spółdzielni, podczas gdy deklarację członkowską złożył dopiero w dniu 3 listopada 1992 r., ponadto naruszenie prawa procesowego, tj. art. 232 k.p.c. oraz prawa materialnego, w szczególności art. 22§ k.p., art. 32 ust. 1, 2 i 4 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w zw. z przepisami rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, a także art. 2a ust. 2 pkt 4 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych oraz art. 11 ² k.p. w zw. z art. 32. ust. 1 Konstytucji. W uzasadnieniu wnioskodawca podniósł, że nie był członkiem Spółdzielni (...)w T. z siedzibą w S., a członkiem (...) Spółdzielni Kółek Rolniczych w S. stał się dopiero 3 listopada 1992 r., czego dowodem jest złożona deklaracja. Nadmienił jedynie, że stosownie do statutu Spółdzielni (...) (...)w T. z siedzibą w S. jej członkami nie mogły być osoby fizyczne. Możliwość przystąpienia osób fizycznych do spółdzielni przewidywał dopiero zmodyfikowany statut (...) Spółdzielni Kółek Rolniczych w S.. Wnioskodawca podkreślił, że z zeznań świadków nie wynika jednoznacznie, czy mieli na myśli Spółdzielnię (...)w T. z siedzibą w S., czy (...) Spółdzielnię Kółek Rolniczych w S., a ponadto ich zeznania stoją w opozycji do przedłożonej deklaracji członkowskiej oraz zawnioskowanego statutu. Powyższe sprawia, że podstawą zatrudnienia w okresie od 1 marca 1983 r. do 3 listopada 1992 r., nie był stosunek członkowstwa, lecz stosunek pracy, co pozwala zaliczyć sporny okres do stażu pracy w warunkach szczególnych. Z ostrożności procesowej wnioskodawca wskazał, że nawet gdyby przyjąć, iż świadczył na rzecz spółdzielni pracę jako jej członek, to niezaprzeczalnym jest, iż wykonywał ją w reżimie ściśle takim jak w stosunku pracy, co przemawia za uwzględnieniem tego okresu. Odmienne rozstrzygnięcie narusza konstytucyjną zasadę równego traktowania w prawach jak i w obowiązkach, osób z tytułu wypełniania takich samych obowiązków, tj. uiszczania składek na ubezpieczenie w wysokościach analogicznych do składek uiszczanych przez pracowników.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja jest bezzasadna.

W przedmiotowej sprawie rozważane było zrealizowanie przesłanek, od których zależy nabycie prawa do tzw. wcześniejszej emerytury w związku z pracą
w szczególnych warunkach. Przesłanki te bezpośrednio zostały zdefiniowane
w przepisie § 4 ust.1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku
w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. Nr 8, poz. 43, ze zm.), zgodnie
z którym pracownik, który wykonywał pracę w szczególnych warunkach wskazaną
w wykazie A, nabywa prawo do emerytury, jeżeli spełnia łącznie następujące warunki: osiągnął wiek emerytalny wynoszący dla kobiet 55 lat i dla mężczyzn 60 lat, jak też posiada wymagany okres zatrudnienia, w tym co najmniej 15 lat pracy
w szczególnych warunkach.

Sąd I instancji opierając się na stosownych przepisach oraz na wynikach postępowania dowodowego uznał, że wnioskodawcy prawo do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w warunkach szczególnych nie przysługuje, gdyż nie wykazał on co najmniej 15 – letniego zatrudnienia w warunkach szczególnych.

Zarzuty podniesione w wywiedzionej przez wnioskodawcę apelacji nie zasługują na uwzględnienie. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 25 stycznia 2005 r. (I UK 142/04 OSNP 2005/17/272) wyraził pogląd, iż „praca w charakterze członka rolniczej spółdzielni produkcyjnej nie daje prawa do przejścia na emeryturę w wieku niższym niż podstawowy wiek emerytalny z uwagi na zatrudnienie w szczególnych warunkach, o których mowa w art. 32 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz. U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.)”. Mając na uwadze ugruntowane w tym względzie orzecznictwo, należy podkreślić, iż art. 32 cyt. ustawy obejmuje jedynie pracę wykonywaną w ramach stosunku pracy, a nie stosunku członkostwa (podobny pogląd wyrażony przez Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 20 marca 2003 r., SA/Łd 2276/01, Prawo Pracy 2003, nr 9, s. 42). Powyższe orzeczenie znajduje zastosowanie także do kółek rolniczych (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 12 października 1994 r., sygn. akt I ACr 614/94, OSA 1995/2/7). Sąd podziela powyższy pogląd. Stosownie bowiem do art. 1 pkt 2 dekretu z dnia 4 marca 1976 r. o ubezpieczeniu społecznym członków rolniczych spółdzielni produkcyjnych i spółdzielni kółek rolniczych oraz ich rodzin (Dz.U. z 1976 r. Nr 10, poz. 54 ze zm.), ubezpieczenie społeczne określone dekretem, zwane dalej „ubezpieczeniem” obejmuje członków spółdzielni kółek rolniczych zrzeszonych w Krajowym Związków (...), którzy wykonują pracę w zespołowych gospodarstwach rolnych tych spółdzielni.

Wyodrębnienie przez ustawodawcę odrębnej gałęzi prawa, jaką jest prawo pracy uzasadnia stwierdzenie pewnej odrębności stosunków pracy wśród różnych stosunków prawnych, w ramach których wykonywana jest praca. Należy podkreślić, iż stosunek pracy i praca świadczona w jego ramach uzasadnia szczególne uregulowanie sytuacji osób (pracowników), które ją świadczą. Status pracownika, w ramach stosunku pracy daje podstawę wyodrębnienia określonej grupy osób i usprawiedliwia inne ich traktowanie w regulacjach prawa pracy aniżeli osób, które statusu takiego nie mają, choć mogą również wykonywać pracę w ramach określonego stosunku prawnego (zatrudnienia), między innymi w ramach stosunku członkowstwa w rolniczej spółdzielni produkcyjnej. Wobec powyższego należy podkreślić, iż w sensie formalnym praca wykonywana w ramach stosunku pracy, a praca świadczona w ramach stosunku członkostwa w spółdzielni kółek rolniczych nie jest tożsama, stąd okres pracy wnioskodawcy w spornym okresie nie może zostać uznany, gdyż art. 32 cyt. ustawy wprost ogranicza zastosowanie instytucji wcześniejszej emerytury do pracowników, legitymujących się stażem pracy, odbytym w ramach stosunku pracy (art. 22 k.p.). Wszelkie twierdzenia co do braku różnic, pomiędzy zakresem obowiązków wynikających ze świadczonej pracy w ramach stosunku członkowstwa spółdzielni kółek rolniczych wobec pracy świadczonej w ramach umowy o pracę nie mają znaczenia dla istoty sprawy, gdyż praca ta (członkostwo w spółdzielni kółek rolniczych), wykazuje właściwości jakościowo różne (do pracy wykonywanej przez członków tych spółdzielni zastosowanie mają tylko niektóre, nieliczne (ochronne) przepisy prawa pracy).

W niniejszej sprawie brak jest podstaw do przyjęcia, iż świadczona przez wnioskodawcę praca była w istocie realizacją stosunku pracy w rozumieniu art. 22 k.p.. Wnioskodawca nie wykazał, zgodnie z zasada ciężaru dowodu wyrażoną w art. 6 k.c., okoliczności świadczących za przyjęciem, iż w rzeczywistości strony umowy łączył stosunek pracy. Wręcz przeciwnie, wnioskodawca na rozprawie w dniu 8 lutego 2012 r. oświadczył, że od 1983 r., czyli od chwili podjęcia pracy w cegielni, był udziałowcem w zyskach Spółdzielni. Jednocześnie wskazał, że nie pamięta, czy po przekształceniu (...) w (...) (...) czy składał kolejną deklarację. Powyższe pozwala ponad wszelką wątpliwość, przyjąć, że wnioskodawca był członkiem spółdzielni kółek rolniczych, a zatem nie pozostawał w pracowniczym stosunku zatrudnienia. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 16 listopada 2000 r. I CKN 311/00, zresztą stwierdził, iż pomiędzy członkiem rolniczej spółdzielni pracy, a spółdzielnią nie zachodzi odrębny od stosunku członkostwa stosunek pracy.

Reasumując należy podkreślić, iż brak jest w niniejszej sprawie podstaw do przyjęcia, że wnioskodawca świadczył w spornym okresie pracę w oparciu o umowę o pracę, umożliwiając tym samym, przyznanie w oparciu o art. 32 ustawy o emeryturach i rentach prawa do świadczenia emerytalnego, z uwagi na niespełnienie wymogu 15 letniego okresu zatrudnienia w warunkach szczególnych.

Mając powyższe na uwadze Sąd Apelacyjny oddalił apelację wnioskodawcy, o czym orzekł jak w sentencji zasadzie art. 385 k.p.c.