Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 6 lipca 2016 r.

Sąd Apelacyjny w Katowicach I Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 6 lipca 2016 r. w Katowicach

na rozprawie

sprawy z powództwa (...) Banku (...) Spółki Akcyjnej w W.

przeciwko D. Z., B. H. i L. Z.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanych

od wyroku Sądu Okręgowego w Bielsku-Białej

z dnia 28 października 2015 r., sygn. akt I C 391/14,

1)  zmienia zaskarżony wyrok w ten sposób, że w stosunku do pozwanych D. Z., B. H. i L. Z. utrzymuje w mocy nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym wydany 4 września 2013r. przez Sąd Okręgowy w Bielsku-Białej, sygn. akt I Nc 117/13 w części nakazującej zapłatę:

a)  83.655,99 (osiemdziesiąt trzy tysiące sześćset pięćdziesiąt pięć i 99/100) złotych,

b)  odsetek umownych za opóźnienie od kwoty 83.655,99 (osiemdziesiąt trzy tysiące sześćset pięćdziesiąt pięć i 99/100) złotych w wysokości:

- 16% w stosunku rocznym za okres od 17 lipca 2013r. do 8 października 2014r.,

- 12% w stosunku rocznym za okres od 9 października 2014r. do 4 marca 2015r.,

- 10% w stosunku rocznym za okres od 5 marca 2015 r. do 6 lipca 2016r.,

c)  a także kosztów postępowania, a w pozostałym zakresie, w stosunku do tych pozwanych nakaz zapłaty uchyla i oddala powództwo;

2)  oddala apelację L. Z. w pozostałym zakresie, a w całości oddala jej wniosek o zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego.

Sygn. akt I ACa 224/16

UZASADNIENIE

Wyrokiem z 28 października 2015r. Sąd Okręgowy w Bielsku-Białej utrzymał w mocy wydany w sprawie nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym, oznaczony sygn. I Nc 117/13 w stosunku do pozwanych D. Z., B. H. i L. Z. w zakresie kwoty 83.655,99zł z umownymi odsetkami w wysokości 16% w stosunku rocznym, liczonymi od dnia 17 lipca 2013r. oraz w zakresie kosztów postępowania, a w pozostałym zakresie nakaz ten uchylił i oddalił powództwo, a koszty zastępstwa procesowego w sprawie zniósł między stronami.

Rozstrzygnięcie Sąd Okręgowy to podjął po ustaleniu, iż powódkę (...) SA łączyła z Zakładem Produkcyjno-Handlowym (...), D. Z. spółką jawną w W., a pierwotnie z F. H. i D. Z. umowa kredytu w rachunku bieżącym nr (...). Kredyt miał zostać spłacony do 25 lutego 2012r. Strony ustaliły oprocentowanie kredytu oraz, że wysokość odsetek w razie opóźnienia w jego spłacie liczona będzie według zmiennej stopy procentowej przewidzianej dla kredytów przeterminowanych w uchwale zarządu (...) SA. Spłatę kredytu zabezpieczono przez ustanowienie hipoteki zwykłej w kwocie 130.000zł oraz hipoteki kaucyjnej do kwoty 84.000zł na nieruchomości F. H., dla której Sąd Rejonowy w B. prowadzi księgę wieczystą nr (...), a także przez poręczenie udzielone przez F. H., B. H. D. Z. i L. Z.. Poręczenie objęło niewykonane przez kredytobiorcę zobowiązania istniejące w chwili poręczania, jak i mogące powstać w przyszłości z tytułu kredytu, w szczególności odsetki, koszty procesu i koszty egzekucyjne. Pismem z 22 października 2012r. pozwana spółka jawna oraz D. Z. zwrócili się do powódki o restrukturyzację niespłaconych, a wymagalnych zobowiązań, w tym rozłożenie spłaty zadłużenia na raty. Powódka nie wyraziła zgody, o czym pisemnie poinformowała pozwaną spółkę, która - reprezentowana przez B. H. - w dniu 7 sierpnia 2013r. ponownie złożyła powódce wniosek o zawarcie umowy restrukturyzacyjnej polegającej na rozłożeniu spłaty długu na 10 lat w ratach po 1.000zł miesięcznie, a od kwietnia 2016r. w kwocie wyższej. Wniosek ten uzasadniła faktem, iż w 2012r. doszło do kradzieży maszyn spółki. W odpowiedzi pismem z 26 sierpnia 2013r. powódka poinformowała D. Z. i B. H. o braku możliwości zawarcia ugody oraz o kontynuowaniu czynności windykacyjnych. Innych negocjacji i rozmów dotyczących warunków spłaty zadłużenia strony nie prowadziły i ostatecznie nie porozumiały się w tym zakresie. Pismami z 12 listopada 2012r. powódka zwróciła się do każdego z pozwanych o zapłatę - w terminie 7 dni od doręczenia wezwań - należności, na którą składa się niespłacony kapitał w kwocie 129.090,79zł, zaległe odsetki w kwocie 15.476,83zł, dalsze należne odsetki naliczane na bieżąco według zmiennej stopy procentowej wynoszącej na dzień 12 listopada 2012r. 24% w stosunku rocznym, a także koszty w kwocie 161,20zł. Wezwania te zostały doręczone L. i D. Z. w dniu 19 listopada 2012r. (ta pierwsza nie poinformowała powódki o zmianie miejsca zamieszkania), F. i B. H. w dniu 20 listopada 2012r., zaś wezwanie wysłane pozwanej spółce zostało zwrócone z adnotacją, że zakład nie istnieje. W dniu 17 lipca 2013r. powódka sporządziła wyciąg z ksiąg bankowych nr (...), stwierdzający, że figuruje w nich zadłużenie pozwanych jako dłużników solidarnych, z tytułu umowy kredytu (...) (pierwotnie nr (...)) zawartej 12. kwietnia 2010r., w wysokości 129.489,79, stanowiącej niespłacony kapitał, odsetki za okres od 1 maja 2012r. do 16 lipca 2013r., a także dalsze odsetki od 17 lipca 2013r. od kwoty 129.489,79zł w wysokości 16% w stosunku rocznym. Zadłużenie to nie zostało spłacone przez pozwanych, przy czym na jego poczet została zaliczona kwota przypadająca powódce w planie podziału sumy uzyskanej z egzekucji z nieruchomości F. H. (objętej księgą wieczystą nr (...)) - z hipotek, a to 79.209,05zł.

Sąd Okręgowy zważył, że nakaz zapłaty w odniesieniu do pozwanej spółki jawnej i F. H. się uprawomocnił oraz, że podstawą żądania zapłaty od pozostałych pozwanych było poręczenie przez nich spłaty zobowiązania, które jest w sprawie okolicznością bezsporną. Wysokość wierzytelności dochodzonej pozwem również nie była kwestionowana, a skoro wierzyciel otrzymał w planie podziału sumy uzyskanej z egzekucji z nieruchomości 79.209,05zł, Sąd Okręgowy utrzymał nakaz zapłaty w mocy w zakresie kwoty 83.655,99zł wraz z umownymi odsetkami, jak również w zakresie rozstrzygnięcia o kosztach procesu, jako że spłata zadłużenia dokonana została w toku postępowania. Nie podzielił argumentacji pozwanych, jakoby prowadzone z powódką negocjacje miały stanowić o braku wymagalności roszczenia, które powstało z chwilą upływu terminu do spłaty kredytu przez kredytobiorcę. Za spóźnione w świetle art. 493§1 k.p.c., a nadto za niezasadne uznał zarzuty pozwanej L. Z. (zgłoszone na rozprawie 28. października 2015r), która domagała się oddalenia powództwa na tej podstawie, że nie zamieszkiwała pod adresem, na który powódka skierowała wezwania do zapłaty, informujące o opóźnieniach w spłacie kredytu. Rozstrzygnięcie Sądu I instancji w przedmiocie kosztów zastępstwa procesowego opierało się na uznaniu, że na etapie postępowania wywołanego wniesieniem zarzutów od nakazu zapłaty każda ze stron winna ponieść je we własnym zakresie.

Wyrok zaskarżyli pozwani D. Z., L. Z. i B. H.. Pozwana L. Z. domagała się zmiany zaskarżonego wyroku przez oddalenie w stosunku do niej powództwa w całości i zasądzenia kosztów procesu za obie instancje, a pozwani B. H. i D. Z. domagali się zmiany wyroku w stosunku do nich w części zasądzającej dalsze odsetki umowne przez zasądzenie tych odsetek za okres od 17 lipca 2013r. do 8 października 2014r. w wysokości 16% rocznie, od 9 października 2014r. do 4 marca 2015r. w wysokości 12% rocznie, a od 5 marca 2015r. do dnia zapłaty w wysokości odsetek maksymalnych wynikających z art. 359 § 2 ¹ k.p.c.

Pozwana L. Z. zarzuciła Sądowi Okręgowemu naruszenie art. 233 k.p.c. przez przyjęcie, że miała obowiązek powiadomienia powódki o zmianie adresu i obowiązku tego nie wykonała, podczas gdy obowiązek ten nie wynika ani z umowy poręczenia, ani z umowy kredytowej, a pozwana - jak wynika z dokumentów i oświadczenia przedstawionego przez pełnomocnika powoda do sprawy toczącej się przed Sądem Okręgowym w Bielsku-Białej pod sygn. I C 35/15 - zawiadomiła o zmianie adresu, który został wprowadzony do systemu banku, jako jej adres korespondencyjny. W związku z treścią tychże umów oraz urzędową znajomością faktów ujawnionych w sprawie I C 35/15 skarżąca zarzuciła Sądowi Okręgowemu naruszenie art. 228§2 k.p.c. Pozwana zarzuciła też, iż Sąd Okręgowy błędnie przyjął, że powódka poinformowała ją o zaległościach spółki i wezwała do zapłaty pismem z 12 listopada 2012r., doręczonym jej 19 listopada 2012 r., podczas gdy nie zamieszkiwała już pod adresem, na który to pismo zostało skierowane, zawiadomiła powódkę o zmianie adresu, a pismo odebrał jej były mąż – D. Z., który wówczas nie był jej domownikiem i nie przekazał jej korespondencji. Podnosząc zarzut naruszenie art. 880 k.c. wywodziła, że dowiedziała się o zaległościach spółki (...) dopiero z odpisu pozwu i nakazu zapłaty, a zatem w czasie gdy z uwagi na sytuację finansową dłużnika (zaprzestanie prowadzenia działalności z uwagi na kradzież maszyn do tego służących) nie była już w stanie podjąć żadnych kroków, mających na celu zaspokojenie należności powoda.

Pozwana L. Z. i pozostali skarżący D. Z. i B. H. zarzucili naruszenie art. 359 § 2 ¹ k.p.c. w zw. z art. 359 § 2 ² k.p.c. poprzez ich pominięcie i uznanie, że powódce należą się określone wyrokiem odsetki umowne w sytuacji, gdy wysokość odsetek umownych nie może przekraczać zmiennej w czasie czterokrotności stopy kredytu lombardowego NBP. Kolejnym zarzutem było naruszenie § 11 ust. 1 aneksu nr (...) do umowy kredytu z 25 marca 2011 r. przez jego pominięcie i uznanie, że określone wyrokiem odsetki są należne w sytuacji, gdy liczone są według określonej uchwałą (...) SA zmiennej stopy procentowej przewidzianej dla kredytów przeterminowanych, pożyczki hipotecznej dla małych i średnich przedsiębiorstw postawionych, po upływie terminu wypowiedzenia w stan natychmiastowej wymagalności na cele gospodarcze i mieszkaniowe. Zdaniem skarżących Sąd winien był ustalić jak na przestrzeni od 17 lipca 2013r. kształtowała się wysokość odsetek umownych i określić je w sentencji w taki sposób, aby ich wysokość za okres przypadający po dniu wydania orzeczenia nie przekraczała wysokości dopuszczalnych odsetek maksymalnych.

Powódka przychyliła się do apelacji w części kwestionującej rozstrzygnięcie o odsetkach umownych za okres od 17 lipca 2013r., zauważając, że Sąd pierwszej instancji wyszedł ponad żądanie, zasądzając od pozwanych odsetki umowne w wysokości 16% w stosunku rocznym. Wniosła o oddalenie dalej idącej apelacji L. Z., akcentując iż jej zarzuty dotyczące braku prawidłowego powiadomienia o zadłużeniu kredytobiorcy były, tak jak to trafnie przyjął Sąd Okręgowy spóźnione, a nadto bezzasadne, jako że wezwanie do zapłaty z 12 listopada 2012r. zostało skierowane na adres skarżącej wskazany w oświadczeniu o udzieleniu poręczenia, a także późniejszym piśmie tej skarżącej z dnia 19 września 2013r. Na rozprawie apelacyjnej wniosła o odstąpienie od obciążania jej kosztami procesu.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Przeciwko uwzględnieniu zarzutów L. H., wywodzonych z faktu skierowania do niej wezwania do zapłaty na znany powódce adres (W., ul. (...)) przemawia przede wszystkim tok postępowania cywilnego wywołany wniesieniem zarzutów od nakazu zapłaty, które to postępowanie ma charakter przyspieszony w porównaniu ze zwykłym procesem cywilnym. Jak bowiem słusznie wskazał Sąd Okręgowy, stosownie do art. 493 § 1 zd. 2 i 3 k.p.c. w zarzutach od nakazu zapłaty należy przedstawić wszystkie zarzuty co do istoty sprawy oraz okoliczności faktyczne i dowody pod rygorem utraty prawa powoływania się na nie, a sąd zobligowany jest pominąć spóźnione twierdzenia i dowody, chyba że strona uprawdopodobni, że nie zgłosiła ich w zarzutach bez swojej winy lub, że uwzględnienie spóźnionych twierdzeń i dowodów nie spowoduje zwłoki w rozpoznaniu sprawy, albo że występują inne wyjątkowe okoliczności. Przedsądowe wezwanie do zapłaty skierowane do pozwanej na adres W., ul. (...) odebrała teściowa skarżącej M. Z., podejmując się przekazania przesyłki. Nakaz zapłaty pod tymże adresem dla pozwanej odebrała córka A. K., podejmując się przekazania przesyłki. W złożonych przez siebie zarzutach pozwana wskazała kwestionowany adres, jako swój aktualny adres, a w treści tychże zarzutów nie podniosła nieprawidłowości doręczania jej przesyłek, ograniczając się do przywołania zarzutu niewymagalności świadczenia, wywodzonego z faktu prowadzenia negocjacji z powódką w przedmiocie rozłożenia zadłużenia na raty. Prawidłowość doręczenia wezwania z 12 listopada 2012r. została zakwestionowana przez pozwaną dopiero na rozprawie 18 marca 2015r. W tej sytuacji, Sąd Okręgowy miał podstawy ku temu, by zarzut ten uznać za spóźniony. Pozwana nie może też zarzucać Sądowi braku poszukiwania z urzędu korzystnego dla skarżącej materiału dowodowego w innych toczących się sprawach sądowych. Nadto, w kontekście zarzucanego naruszenia art. 880 k.c. Sąd Apelacyjny zauważa, że statuowany przez ten przepis obowiązek zawiadamiania poręczyciela o opóźnieniu dłużnika głównego w spełnieniu świadczenia - z uwagi na zakres odpowiedzialności pozwanej, wyznaczany stosownie do art. 876 § 1 i 881 k.c. - mógłby mieć w rozpatrywanej sprawie znaczenie jedynie dla kwestii daty wymagalności odsetek za opóźnienie w spełnieniu świadczenia przez samego poręczyciela, względnie dla odpowiedzialności wierzyciela za szkodę wynikającą z nienależytego wykonywania jego obowiązków. Nie jest natomiast sporne, że należność objęta pozwem nie została spłacona. Co więcej, skarżąca wiąże nieprawidłowość zawiadomienia jej przez bank z umożliwieniem jej efektywnego wpłynięcia na uregulowanie należności przez samą dłużniczkę (spółkę jawną), zaś taką możliwość w realiach sprawy trudno dostrzec, ponieważ brak możliwości spłaty zobowiązań względem powódki wiązany jest przez pozwanych z kradzieżą maszyn spółki, która nastąpiła jeszcze w 2012r. Podsumowując, Sąd Okręgowy zarzuty pozwanej L. Z., kwestionujące prawidłowość doręczenia jej wezwania przedsądowego nie mogły skutkować oddaleniem powództwa.

Trafne okazały się natomiast zarzuty pozwanych podważające wysokość zasądzonych zaskarżonym wyrokiem odsetek umownych za okres od dnia 17 lipca 2013r. Zarzuty te zostały w pełni poparte przez powódkę, która zarzuciła Sądowi Okręgowemu wyjście w tym zakresie ponad żądanie pozwu, co niewątpliwie kwalifikować należy jako naruszenie art. 321 § 1 k.p.c. Rozstrzygnięcie o odsetkach nie tylko wykraczało poza żądanie pozwu, ale i naruszało przepisy prawa materialnego normujące maksymalną dopuszczalną wysokość odsetek ustawowych, a to art. 359 § 2 ¹ i art. 359 § 2 ² k.c. i nie uwzględniało treści łączącej strony umowy. Otóż, § 11 pkt. 1 aneksu nr (...) z dnia 25 marca 2011r. do łączącej strony umowy kredytu stanowi, iż w przypadku opóźnienia w spłacie kredytu lub jego części powódka będzie uprawniona do obciążenia pozwanych odsetkami umownymi według zmiennej stopy procentowej, przewidzianej dla kredytów przeterminowanych, określonej w uchwale Zarządu (...) SA, obowiązującej w okresach, za które oprocentowanie jest naliczane i podawane do wiadomości klientom w (...) SA. Strony zastrzegły, iż stopa oprocentowania należności przeterminowanych może ulegać zmianie w okresie obowiązywania umowy, w zależności od sytuacji gospodarczej i zmian na rynku pieniężnym, a zwłaszcza od zmian stopy rezerw obowiązkowych banków oraz zmian stóp procentowych NBP, ustalonych przez Radę Polityki Pieniężnej. Nieuprawnionym zatem było stwierdzenie, iż strony umówiły się o odsetki odpowiadające czterokrotności wysokości stopy kredytu lombardowego Narodowego Banku Polskiego. Niekwestionowanym natomiast w sprawie pozostawało, iż w okresie od 17 lipca 2013r. do daty wyrokowania przez Sąd Apelacyjny odsetki umowne, wynikające z uchwały Zarządu (...) SA odpowiadały czterokrotności wysokości stopy kredytu lombardowego Narodowego Banku Polskiego, a zatem odsetkom maksymalnym i wynosiły w stosunku rocznym 16% do dnia 8 października 2014r., a 12% w okresie od dnia 9 października do dnia 4 marca 2015r. i 10% w okresie od dnia 5 marca 2015r. Odsetki umowne – zmienne za okres po dacie wyrokowania przez Sąd Apelacyjny były niewymagalne i nieznana była ich wysokość. Sąd nie mógł ich zasądzić posługując się formułą „odsetek maksymalnych”, ponieważ po pierwsze - nie o takie odsetki strony się umówiły, a po wtóre – skoro uzgodnione przez strony odsetki są zmienne, to nie można zakładać, że przed spłatą zobowiązań przez pozwanych nie ulegną one zmianie, w tym, że nie będą one niższe niż czterokrotność stopy kredytu lombardowego. Nie było też dopuszczalne zasądzenie odsetek umownych za okres po dniu wyrokowania według formuły wskazanej w pozwie z korektą stopy procentowej, jako naliczanych „według zmiennej stopy procentowej ustalonej w uchwałach Zarządu (...) SA dla kredytów przeterminowanych i kredytów postawionych po upływie wypowiedzenia w stan natychmiastowej wymagalności, która na datę orzekania wynosi 10% w stosunku rocznym, co stanowi równowartość czterokrotności wysokości stopy kredytu lombardowego NBP”. Formuła ta nie wskazuje ostatecznej wysokości tychże odsetek, a jej dopuszczenie wypaczałoby istotę tytułu egzekucyjnego, ponieważ obligowałoby organ egzekucyjny do ustalania treści uchwał Zarządu (...), mocy i czasu ich obowiązywania, a tym samym do rozstrzygania o wysokości odsetek umownych za okres po dacie wystawienia tytułu do daty zaspokojenia roszczeń wierzyciela, tym samym naruszałoby art. 804 k.p.c.

Z tych to też przyczyn, Sąd Apelacyjny - w oparciu o art. 386 § 1 k.p.c.- zmienił zaskarżony wyrok poprzez utrzymanie w mocy nakazu zapłaty z 4 września 2013r. w stosunku do apelujących D. Z., L. Z. i B. H. co do niespornej części należności głównej, zasądzonej zaskarżonym wyrokiem oraz co do odsetek umownych za okres od 17 lipca 2013r. do 6 lipca 2016r. – w skorygowanej wysokości, a nadto co do kosztów postępowania nakazowego. Natomiast w pozostałej części nakaz ten w stosunku do apelujących uchylił i oddalił powództwo, zastrzegając, iż skoro podstawą oddalenia powództwa w części obejmującej roszczenie o odsetki umowne za okres po dacie wyrokowania było stwierdzenie niewymagalności tychże odsetek, to rozstrzygnięcie to nie zamyka powódce drogi do dochodzenia tychże odsetek w odrębnym procesie. Apelacja pozwanych D. Z. i B. H. odniosła zatem skutek w całości. Natomiast apelacja pozwanej L. Z. odniosła skutek tylko w zakresie, w jakim była zbieżna z apelacją tych współpozwanych, w pozostałym zakresie - w oparciu o art. 385 k.p.c. – Sąd ją oddalił, jako bezzasadną.

Rozstrzygając o kosztach postępowania apelacyjnego, Sąd miał na uwadze, iż pozwani D. Z. i B. H. nie wnosili o zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego. O zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego wniosła jedynie pozwana L. Z.. Natomiast powódka ostatecznie na rozprawie apelacyjnej wniosła o nieobciążanie jej kosztami postępowania apelacyjnego. Mając na uwadze treść tychże wniosków oraz wynik sporu, Sąd Apelacyjny, kierując się dyspozycją art. 100 zd. 2 k.p.c. oddalił wniosek pozwanej o zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego, jako że jej apelacja odniosła skutek tylko w zakresie odsetek, których wartość była niewspółmiernie niska w stosunku do całkowitej wartości przedmiotu zaskarżenia.

SSA Joanna Naczyńska SSA Zofia Kawińska-Szwed SSA Mieczysław Brzdąk