Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Sąd Rejonowy w Bydgoszczy wyrokiem z dnia 05.11.2012 roku oddalił powództwo wniesione przez Syndyka Masy Upadłości (...) Spółki Akcyjnej w upadłości likwidacyjnej przeciwko M. J. o uznanie czynności prawnej za bezskuteczną i o zapłatę.

W uzasadnieniu wyroku Sąd Rejonowy wskazał, iż powód wniósł o uznanie za bezskuteczną wobec Masy Upadłości umowy zbycia szeregu ruchomości zawartej dnia 27.10.2009 roku między (...) a pozwanym M. J.. Nadto powód wniósł o zasądzenie kwoty 22.830 zł od pozwanego na jego rzecz wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 04.11.2009 roku do dnia zapłaty.

Pozwany wnosił o oddalenie powództwa.

Sąd Rejonowy ustalił, że pozwany był prezesem (...) S.A. z siedzibą w W.. Pełnił on swoje obowiązki na podstawie zawartego w dniu 25.09.2009 roku kontraktu menedżerskiego za wynagrodzeniem 15.000 zł netto za cały przepracowany miesiąc do ostatniego dnia danego miesiąca. W spółce obowiązywał informatyczny system księgowy służący do wydawania towarów. Towar z magazynu mógł zostać wydany wyłącznie na podstawie faktury, wygenerowanej i wystawionej jedynie przez sekcję dokumentacji handlowej lub sekcję reklamacji w zakresie towaru niepełnowartościowego. Poza tym magazyn mógł jedynie na podstawie decyzji kierownictwa dokonywać przesunięć towaru na sklepy, na podstawie prawidłowo wystawionej dokumentacji z systemu informatycznego. Wykluczona była możliwość wydania towarów z magazynu na innej podstawie niż umowa sprzedaży lub przesunięcie między magazynami. W dniu 30.09.2009 roku przed ogłoszeniem upadłości (...) S.A. obejmującej likwidację majątku spółki ustanowiony został nadzorca sądowy spółki w osobie późniejszego syndyka masy upadłości powyższej spółki. Bez wiedzy i zgody nadzorcy pracownicy spółki nie mogli rozporządzać jej towarem. W dniu 27.10.2009 roku pozwany pobrał z magazynu spółki towary, szczegółowo opisane na stronie 4 uzasadnienia, poza informatycznym systemem księgowym obowiązującym w spółce, w oparciu o który możliwa była dyspozycja tymi towarami, bez konsultacji z powódką. Pozwany uznał, że stanowią one rekompensatę za wykonaną przez niego pracę na rzecz spółki w ramach kontraktu menedżerskiego. W tym czasie konta spółki były zablokowane. Pozwany jako osoba fizyczna wystawił rachunek na pobór tych towarów i okazał go powodowi, który odmówił jego zaksięgowania i nakazał jego zwrot pozwanemu. Powód skontaktował się z sędzią komisarzem, który nakazał wezwać pozwanego do zwrotu towarów bądź zapłaty za te towary. Pobranie przez pozwanego towarów nastąpiło w trakcie toczącego się postępowania o ogłoszenie upadłości spółki. Postanowieniem z dnia 04.11.2009 roku Sąd Rejonowy w Bydgoszczy ogłosił upadłość (...) spółki akcyjnej z siedzibą w W. obejmującą likwidację majątku upadłego. Powód wezwał pozwanego do zwrotu pobranych przez niego towarów lub zapłaty ich równowartości. Pozwany odmówił uwzględnienia tego żądania powoda.

Sąd Rejonowy ustalił tan faktyczny na podstawie okoliczności bezspornych, przedłożonych dokumentów a także zeznań świadków: T. M., D. N. i S. D. oraz w odpowiednim zakresie zeznań powoda i pozwanego. Strony nie kwestionowały autentyczności zgromadzonych w sprawie dokumentów. Sąd nie miał zaś zastrzeżeń, co do wiarygodności dokumentów. Zeznania świadków Sąd Rejonowy uznał za wolne od domysłów, szczere, logiczne, korelujące ze sobą i spójne z przedłożonymi w sprawie dokumentami oraz zasadniczo wiarygodnymi dla Sądu zeznaniami powoda. Sąd, co do zasady uznał za wiarygodne zeznania powoda, albowiem były one logiczne, szczere oraz spójne z dokumentami oraz wiarygodnymi dla Sądu zeznaniami świadków. Sąd nie dał wiary zeznaniom powoda, że pozwany nie okazał jemu żadnego rachunku, w którym wskazał pobrane przez siebie towary, albowiem w dalszych zeznaniach powód wskazał, że nie pamięta tej okoliczności. Sąd dał wiarę zeznaniom pozwanego w zakresie, w jakim korelowały z pozostałym materiałem dowodowym zgromadzonym w sprawie, w tym, zeznaniami świadków. Sąd nie dał wiary pozwanemu, że wystawił on rachunek działając w imieniu spółki (...) jako jej prezes, albowiem pozwany nie wykazał tej okoliczności jakimkolwiek dokumentem, nadto zeznania pozwanego były w tym zakresie niespójne, ponieważ w dalszej ich części wskazał, że wystawił ten rachunek we własnym imieniu jako osoba fizyczna. Sąd nie dał również wiary zeznaniom pozwanego, że powód nie domagał się po odmowie przyjęcia i zaksięgowania okazanego przez niego rachunku zwrotu pobranych przez niego towarów lub ich równowartości, albowiem były one sprzeczne z wiarygodnymi w tym zakresie zeznaniami powoda i dokumentami zgromadzonymi w sprawie. Sąd nie dał wiary, że pozwany konsultował z powodem wszelkie wątpliwe sprawy, albowiem były one sprzeczne z wiarygodnymi w tym zakresie zeznaniami powoda jak i nawet zeznaniami pozwanego, w których wskazał m.in., że bez konsultacji z powodem pobrał dla siebie sporne towary jako ekwiwalent wynagrodzenia za pracę na rzecz powyższej spółki.

Sąd oddalił wniosek o przesłuchanie świadków A. M. (1) i M. K. (1), albowiem okoliczności, na które mieliby zeznawać ci świadkowie zostały dostatecznie wyjaśnione zeznaniami innych świadków wskazanych przez powoda.

Sąd oddalił również wniosek o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego wydanej do sprawy XC Gzd 21/10, albowiem okoliczności, których dotyczyła ta opinia nie miały znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy.

Sąd Rejonowy oddalił wniosek o zobowiązanie powoda do podania danych osobowych świadka – pracownika spółki (...) pracującego w pokoju obok pracownika prowadzącego księgowość tej spółki o nazwisku Z. a także wniosek o przeprowadzenie dowodu z dokumentów wskazanych w piśmie procesowym powoda z dnia 26.07.2012 roku na kartach 152 – 154 akt oraz wniosek o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego na okoliczność wartości przedmiotów wskazanych w pozwie, albowiem nie miały one znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy.

Sąd stwierdził, że podstawą żądania powoda był przepis art. 127 ust. 1 ustawy z dnia 28 lutego 2003 roku Prawo upadłościowe i naprawcze, zgodnie, z którym bezskuteczne w stosunku do masy upadłości są czynności prawne dokonane przez upadłego w ciągu roku przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości, którymi rozporządził on swoim majątkiem, jeżeli dokonane zostały nieodpłatnie albo odpłatnie, ale wartość świadczenia upadłego przewyższa w rażącym stopniu wartość świadczenia otrzymanego przez upadłego lub zastrzeżonego dla upadłego lub dla osoby trzeciej. Wskazana przez powódkę podstawa prawna determinowała zarazem podstawę faktyczną żądania oraz wytyczała przez to granice spornych i niespornych okoliczności, które miały stanowić podstawę faktyczną tego orzeczenia. W ocenie Sądu Rejonowego brak było podstaw do uwzględnienia powództwa na wskazanej przez powoda podstawie prawnej albowiem powód nie wykazał jednej z podstawowych przesłanek do zastosowania cytowanego wyżej przepisu, a mianowicie tego, że wskutek czynności prawnej doszło do rozporządzenia przez pozwanego majątkiem spółki. Powód nie wykazał, że sporne towary zostały rozporządzono przez upadłego wskutek jakiejkolwiek czynności prawnej, w szczególności umowy zbycia zawartej między spółką przed ogłoszeniem upadłości a pozwanym. Z zeznań złożonych przez powoda wynikało, że pozwany rozporządził tymi towarami wbrew woli powoda i bez uprzedniego skonsultowania się z powodem. Pozwany zaś twierdził, że pobrał sporne towary bez konsultacji z powodem uznając, że stanowią one swoistą rekompensatę za niewypłacone jemu przez spółkę wynagrodzenie uzgodnione w kontrakcie menedżerskim z dnia 25.09.2009 roku. W toku procesu pozwany konsekwentnie powtarzał, że pobór przez niego towarów nastąpił bez umowy zawartej z powodem w tym zakresie, po konsultacji z prawnikami (z poza spółki (...)) czy może w ten sposób rozliczyć należne mu wynagrodzenie. Wskazał także, że na pobrane towary wystawił rachunek w swoim imieniu jako osoba fizyczna, a nie jako prezes upadłej spółki. Sąd wskazał, że z treści kontraktu menedżerskiego wynikało, że pozwany jest uprawniony wyłącznie do wynagrodzenia pieniężnego. Nie było podstaw do dopatrywania się wyrażenia zgody przez strony tej umowy na pobór przez pozwanego jego wynagrodzenia w innej formie niż pieniężna. W świetle stanu faktycznego w ocenie Sądu Rejonowego brak było podstaw do stwierdzenia, że spółka (...) dokonała zbycia na rzecz pozwanego spornych towarów i że doszło do rozporządzenia nimi przez powyższą spółkę na rzecz pozwanego na podstawie czynności prawnej tj. umowy zawartej z pozwanym w ciągu roku przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości. W konsekwencji Sąd Rejonowy uznał, że w niniejszej sprawie nie mógł mieć zastosowania art. 127 ust. 1 ustawy Prawo upadłościowe i naprawcze i z tej przyczyny powództwo oparte na wyraźnie wskazanej przez powoda powyższej podstawie par5nej nie mogło zostać przez Sąd uwzględnione.

Apelację od tego w/o wyroku Sądu Rejonowego wniósł powód, zaskarżając go w całości i zarzucając: naruszenie art. 127 ust. 1 ustawy Prawo upadłościowe i naprawcze oraz art. 471 i nast. kc poprzez ich błędne zastosowanie oraz art. 227 kpc poprzez oddalenie wniosków dowodowych, co do przesłuchania świadków A. M. i M. K..

W konsekwencji powód wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i uznanie za bezskuteczne wobec powoda umowy zbycia wskazanych w pozwie ruchomości

W odpowiedzi na apelację pozwany wniósł o jej oddalenie i zasądzenie kosztów.

Na rozprawie apelacyjnej pełnomocnik powoda podtrzymał apelację uzupełniając jej wnioski o zasądzenie od pozwanego żądanej w pozwie kwoty 22.831 zł. Pełnomocnik pozwanego wnosił o oddalenie apelacji oraz zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelację należało uznać za zasadną, jednak z innych przyczyn niż w niej wskazano.

Sąd Rejonowy dokonał wprawdzie prawidłowych ustaleń faktycznych i właściwej wykładni przepisu art. 127 ust. 1 ustawy Prawo upadłościowe i naprawcze jednak na tej podstawie dokonał błędnej oceny żądania powoda.

Sąd nie jest związany podstawą faktyczną żądania wskazywaną przez powoda. Oznacza to, iż Sąd rozpoznając zgłoszone żądanie porusza się w zakreślonym przez stronę stanie faktycznym, ale nie jest w żaden sposób związany oferowaną przez stronę podstawą prawną. Z orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia 16 września 2009 r., II CSK 189/09, zawarto następujące tezy: "1. Jeżeli z powołanych w pozwie okoliczności faktycznych wynika, że roszczenie jest uzasadnione w całości bądź w części, to należy go w takim zakresie uwzględnić, chociażby powód nie wskazał podstawy prawnej albo przytoczona przez niego okazała się błędna (...). 3. Przyjęcie przez sąd innej podstawy rozstrzygnięcia niż wskazana przez strony, nie tylko że nie stanowi wyjścia poza granice żądania, wynikające z art. 321 § 1 k.p.c., ale stanowi zastosowanie niekwestionowanej w procesie cywilnym zasady " da mihi factum dabo tibi ius"; 4. Zasadę dabo tibi ius należy rozumieć jako powinność wydania przez sąd orzeczenia, czyli realizowanie wymierzania sprawiedliwości, a nie jako regułę przesądzającą o wyborze właściwej kwalifikacji zdarzenia (hipotezy) w ramach ustawy, czyli lex". Wiele innych orzeczeń Sądu Najwyższego wskazuje na taką właśnie interpretację przepisu art. 321 § 1 kpc i tą linię orzeczniczą podziela Sąd Okręgowy. W wyroku z dnia 27.10.1999 roku w sprawie III CKN 407/98 Sąd Najwyższy wyraził pogląd, iż: „nie można wykluczyć, że powołanie przez stronę określonej normy prawa materialnego jako mającej stanowić podstawę rozstrzygania o tym roszczeniu wiąże sąd w tym sensie, że stanowi uzupełnienie okoliczności faktycznych określających żądania pozwu (art. 321 § 1 k.p.c. w zw. z art. 187 par. 1 k.p.c.); jednakowoż w tym zakresie musi istnieć jawność, której gwarancją w zasadzie jest występowanie w charakterze strony powodowej osoby posiadającej profesjonalne przygotowanie prawnicze.” W uzasadnieniu tego wyroku Sąd Najwyższy wskazał na treść art. 187 § 1 kpc z którego wynika, że kwalifikacja prawna dochodzonego roszczenia należy do Sądu a jeżeli strona wskaże podstawę prawną to może ona stanowić jedynie uzupełnienie okoliczności faktycznych na podstawie których strona domaga się uwzględnienia wskazanego w pozwie roszczenia. Te w/o orzeczenia Sądu Najwyższego znajdują potwierdzenie w orzeczeniach sądów powszechnych. Dla przykładu wymienić można wyroki Sądów Apelacyjnych we Wrocławiu z dnia 26.02.2013 roku w sprawie I ACa 1421/12 i w Ł. z dnia 04.02.2013 roku w sprawie III APa 35/12.

Podkreślić należy, że w niniejszej sprawie powód domagał się w pierwszej kolejności stwierdzenia bezskuteczności opisanej w żądaniu czynności prawnej a w drugiej zasądzenia od pozwanego na swoją rzecz kwoty 22.831 zł jako równowartości pobranych przez pozwanego towarów. Już z uzasadnienia pozwu wynika, że powód uważał, że koniecznym jest przesądzenie jako zagadnienia wstępnego czy doszło do bezskuteczności danej czynności, (vide: strona 7 pozwu) stąd wnosił jak w punkcie 1 pozwu a następnie po jej przesądzeniu zasądzenie równowartości pobranych przez pozwanego towarów. Rozumowanie to należy uznać za błędne, albowiem nie jest konieczne żądanie ustalenia bezskuteczności danej czynności, aby móc dochodzić żądania zapłaty. To w trakcie postępowania o wydanie rzeczy lub też zasądzenie kwoty stanowiącej ich równowartość Sąd ocenia okoliczności związane np. z bezskutecznością danej czynności. Skoro powód występował również z żądaniem zasądzenia równowartości pobranych przez pozwanego towarów to nie miał interesu prawnego w jednoczesnym ustaleniu, iż czynność na podstawie, której do tego pobrania towarów doszło jest bezskuteczna. Jednak w niniejszej sprawie już z okoliczności wskazanych w pozwie wynikało, że pozwany samowolnie zabrał towary z magazynu powoda i nie doszło do ich wydania na podstawie jakiejkolwiek czynności prawnej. Sam powód pisze na stronie 7 pozwu, że okoliczności sprawy spowodowały konieczność złożenia w niniejszej sprawie zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa. Syndyk masy upadłości składając zeznania – karta 139 akt użyła nieprzypadkowo sformułowania określając działania pozwanego jako zabór towarów. Syndyk wyjaśniając jak obliczyła wartość tego towary zeznała – karta 140 akt, że jest to cena detaliczna towarów bez marż, bo chciała, aby upadły odzyskał, chociaż to co sam za te towary zapłacił. Strona powodowa wskazywała również w swoich pismach procesowych, iż w jej ocenie pozwany miał jedynie prawo do wynagrodzenia z kontraktu menedżerskiego i dlatego jakiekolwiek rozporządzanie mieniem powoda przez pozwanego w związku z pobraniem towarów zamiast wynagrodzenia jest nieważne – pisma procesowe powoda karta 153 i 301 akt. To właśnie takie oświadczenia powoda zakreślały podstawę faktyczną jego żądania a nie wskazany przez niego przepis art. 127 ust. 1 ustawy Prawo upadłościowe i naprawcze. Pozwany natomiast cały czas twierdził, że mógł w zamian wynagrodzenia pieniężnego pobrać towary stanowiące jego równowartość.

Ta w/w okoliczność sporna nie została przez Sąd Rejonowy w ogóle zbadana albowiem Sąd bardzo zawężając zasadę związania podstawą faktyczną żądania i utożsamiając ją z podstawą prawną tego żądania wskazaną przez powoda uznając, że wskazana podstawa prawna nie uzasadnia żądania oddalił je. W ten sposób w ocenie Sądu Okręgowego Sąd I instancji nie rozpoznał istoty sprawy. Biorąc pod uwagę wszystkie twierdzenia zarówno strony powodowej jak i pozwanej podnoszone w toku procesu nie było zasadnym uznanie, iż stan faktyczny został zdeterminowany i ściśle określony wskazaną przez powoda podstawą prawną. Skoro powód twierdził, że pozwany nie miał podstaw prawnych do pobrania towarów stanowiących własność powoda to żądanie zasądzenia kwoty 22.381 zł winno być oceniane przez pryzmat art. 405 i nast. kc. Sąd Rejonowy winien ocenić czy korzyść, jaką na skutek samowolnego przejęcia ruchomości stanowiących własność powoda pozwany stał się bezpodstawnie wzbogacony czy też nie, a także czy ma on obowiązek zwrócić uzyskaną bez podstawy prawnej korzyść oraz w jakiej ewentualnie wysokości. W tym celu Sąd I instancji będzie musiał przeprowadzić stosowne postępowanie dowodowe w zakresie wskazanym przez strony i usprawiedliwionym ich stanowiskami.

Wobec powyższego na mocy art.386 § 4 kpc zaskarżony wyrok należało uchylić i przekazać sprawę Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania w zakresie wyżej opisanym, pozostawiając temu Sądowi zgodnie z art. 108 § 2 kpc rozstrzygniecie o kosztach postępowania apelacyjnego.