Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III SW 61/15
POSTANOWIENIE
Dnia 17 czerwca 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Katarzyna Gonera (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Bogusław Cudowski
SSN Zbigniew Myszka
w sprawie z protestu T. O.
przeciwko wyborowi Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej,
przy udziale:
1) Przewodniczącego Państwowej Komisji Wyborczej,
2) Przewodniczącego Okręgowej Komisji Wyborczej Nr […] w W.
3) Przewodniczącego Okręgowej Komisji Wyborczej Nr […] w K.,
4) Prokuratora Generalnego,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 17 czerwca 2015 r.,
postanawia:
wyrazić opinię, że zarzut protestu jest uzasadniony oraz
przedstawić ocenę, że naruszenie przepisów Kodeksu
wyborczego nie miało wpływu na wynik wyborów.
UZASADNIENIE
Wyborca T.O. wniósł w ustawowym terminie protest przeciwko wyborowi
Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, zarzucając naruszenie art. 3, art. 26 § 2 oraz
art. 31 Kodeksu wyborczego, dotyczących przebiegu głosowania i ustalenia
wyników głosowania, które miało wpływ na wynik wyborów.
Wnoszący protest wyborczy wniósł o:
2
1) stwierdzenie nieważności wyboru Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej;
2) przeprowadzenie dowodu ze spisu wyborców Obwodowej Komisji
Wyborczej nr […] w S. na okoliczność jednoczesnego ujęcia go w spisie wyborców
w obwodzie nr […] w S. oraz obwodzie nr […] w W.;
3) przeprowadzenie dowodu ze spisu wyborców Obwodowej Komisji
Wyborczej nr […] w W. na okoliczność jednoczesnego ujęcia go w spisie wyborców
w obwodzie nr […] w S. oraz obwodzie nr […] w W.;
4) zażądanie od Miasta W. oświadczenia o wykonaniu obowiązku
wynikającego z art. 31 Kodeksu wyborczego, tj. o poinformowaniu Gminy S. o
dopisaniu do spisu wyborców T. O. oraz przeprowadzenie dowodu z tego
dokumentu na okoliczność ustalenia przyczyn nieskreślenia go ze spisu wyborców
w obwodzie nr […]w S.;
5) zażądanie od Gminy S. oświadczenia o przyczynach niewykonania
obowiązku wynikającego z § 14 ust. 1 pkt 5 rozporządzenia w sprawie spisu
wyborców, tj. skreślenia T. O. ze spisu wyborców w obwodzie nr […] w S. oraz
przeprowadzenie dowodu z tego dokumentu na okoliczność ustalenia przyczyn
nieskreślenia T. O. ze spisu wyborców w obwodzie nr […] w S.;
6) zażądanie od Gminy S. dokumentacji wskazującej osoby, które nie zostały
wykreślone ze spisu wyborców, za których sporządzenie była odpowiedzialna
Gmina S. oraz przeprowadzenie dowodu z tej dokumentacji na okoliczność
ustalenia skali naruszenia art. 26 § 2 Kodeksu wyborczego;
7) zażądanie od Ministerstwa Spraw Wewnętrznych dokumentacji związanej
z działaniem aplikacji Ź., z której pobierane są dane niezbędne do prowadzenia i
aktualizacji rejestrów wyborców, a także sporządzenia spisów wyborców, oraz
przeprowadzenie dowodu z tej dokumentacji na okoliczność ustalenia skali
naruszeń art. 26 § 2 Kodeksu wyborczego.
W uzasadnieniu protestu wyborczego T. O. podniósł, że Państwowa Komisja
Wyborcza, w ramach sprawowania nadzoru nad prowadzeniem i aktualizowaniem
rejestru wyborców oraz sporządzaniem spisów wyborców (art. 160 § 1 pkt 2
Kodeksu wyborczego), w związku z sygnałami docierającymi od komisarzy
wyborczych i z delegatur Krajowego Biura Wyborczego, już w kwietniu 2015 r.
informowała, że istnieje poważne ryzyko dla prawidłowego prowadzenia przez
3
gminy rejestrów wyborców, na podstawie których sporządzane są spisy wyborców.
Powodem tego była wadliwość funkcjonowania wdrażanej przez Ministerstwo
Spraw Wewnętrznych aplikacji Ź., z której pobierane są dane niezbędne do
prowadzenia i aktualizacji rejestrów wyborców oraz sporządzenia spisów
wyborców, a także problemy we współpracy z tą aplikacją programów
wykorzystywanych przez gminy do sporządzania spisów wyborców. Zdaniem
wnoszącego protest wyborczy, opinia PKW w zakresie funkcjonowania systemu
teleinformatycznego służącego do sporządzenia spisu wyborców okazała się
zasadna.
Wnoszący protest wyborczy podał, że 4 maja 2015 r., korzystając z platformy
ePUAP, złożył wniosek o dopisanie go do spisu wyborców w miejscu, w którym
aktualnie przebywał, tj. na terenie Obwodowej Komisji Wyborczej nr […] w W. W
dniu 24 maja 2015 r., odwiedzając Obwodową Komisję Wyborczą nr […] w S.,
stwierdził, że jest ujęty w tamtejszym spisie wyborców i tam oddał swój głos. Po
powrocie do W., jeszcze przed zamknięciem lokali wyborczych stawił się w
Obwodowej Komisji Wyborczej nr […]w W., gdzie również pobrał kartę do
głosowania po podpisaniu się na spisie wyborców, do którego został dopisany,
zgodnie z przepisami regulującymi tworzenie spisów wyborców.
Przedstawiając powyższy stan faktyczny, wnoszący protest wyborczy
podniósł, że zgodnie ze statystykami zamieszczonymi na stronie PKW na dzień 22
maja 2015 r. liczba osób dopisanych do spisu wyborców wyniosła 219.461, zaś
liczba wyborców, którym wydano zaświadczenia o prawie do głosowania – 251.242.
Zgodnie z obwieszczeniem PKW z dnia 25 maja 2015 r. o wynikach wyborów na
Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, różnica między kandydatami wyniosła
518.316 głosów. Według wyliczeń wnoszącego protest, łączna liczba osób, które
wybrały formę glosowania wymuszającą ich wykreślenie ze spisu wyborców w
obwodach, w których są ujęci w rejestrze wyborców, wyniosła 527.548, a zatem
była wyższa o 9.232 głosy od różnicy, jaka dzieliła wynik obu kandydatów.
Wnoszący protest podniósł, że brak dopełnienia przez właściwe organy
obowiązku wykreślenia tych osób ze spisu wyborców, chociażby incydentalny,
stanowi naruszenie art. 26 § 2 Kodeksu wyborczego. Zdaniem wnoszącego protest
wyborczy, Sąd Najwyższy powinien dokonać ustalenia, czy doszło do chociażby
4
jednego takiego przypadku, a następnie dążyć do określenia skali naruszeń prawa
wyborczego polegających na nieprawidłowym sporządzeniu spisu wyborców. Jeżeli
w toku postępowania dowodowego zostanie wykazane, że naruszenia
konstytucyjnej zasady równości wyborów miały charakter powszechny, to mogło to
mieć wpływ na wynik wyborów, ponieważ „wola niektórych obywateli była
niewspółmiernie uwidoczniona kosztem innych obywateli, co stanowi jaskrawe
naruszenie konstytucyjnej zasady równości oraz zasady demokratycznego państwa
prawa”.
W ocenie wnoszącego protest wyborczy wymagane jest ustalenie, czy
naruszenie art. 26 § 2 Kodeksu wyborczego jest wynikiem zaniedbań organów
samorządu terytorialnego, tj. Gminy S. lub/i Miasta W., czy też nieprawidłowości
zawiązanych z wykorzystaniem systemu teleinformatycznego dostarczonego przez
Ministerstwo Spraw Wewnętrznych.
Państwowa Komisja Wyborcza wniosła o stwierdzenie, że protest jest
bezzasadny, a jednostkowy przypadek niewykreślenia wyborcy ze spisu wyborców
w związku dopisaniem się przez niego w innym obwodzie głosowania nie miał
wpływu na wynik wyborów. Odnosząc się do zarzutów przedstawionych w proteście
Państwowa Komisja Wyborcza stwierdziła, że nieuzasadnione jest założenie
wnoszącego protest, że żaden wyborca nie został wykreślony ze spisu wyborców w
miejscu stałego zamieszkania w związku ujęciem go w innym spisie wyborców lub
wydaniem mu zaświadczenia o prawie do głosowania. Z analizy innych protestów
wyborczych wynika, że dochodziło do takich wykreśleń, ponieważ inni wyborcy
zarzucają, że w ponownym głosowaniu (w drugiej turze) nie byli ujęci w spisie
wyborców właściwym dla miejsca zamieszkania, z uwagi na ujęcie ich w spisie
wyborców w innym obwodzie głosowania przed pierwszym głosowaniem
(w pierwszej turze), w tym także za granicą. Z informacji przekazanych przez
okręgowe komisje wyborcze wynika, że według stanu na dzień 22 maja 2015 r.
skreślonych ze spisu wyborców, w tym w związku z ujęciem w innym spisie
wyborców, było 648.135 wyborców. Państwowa Komisja Wyborcza stwierdziła, że
nieprawdziwe jest założenie wnoszącego protest, jakoby łączna liczba osób, które
wybrały formę głosowania wymuszającą ich wykreślenie ze spisu wyborców w
obwodach, w których są ujęci w rejestrze wyborców, wynosiła 527.548, a zatem
5
była wyższa o 9.232 głosy od różnicy, jaka dzieliła wynik obu kandydatów. Nawet
jeżeli liczba wyborców, którzy powinni zostać, zdaniem wnoszącego protest,
skreśleni ze spisu wyborców, byłaby zgodna ze stanem faktycznym, jej wielkość nie
świadczy o żadnych nieprawidłowościach w sporządzaniu spisu wyborców, a
wskazana wyżej liczba osób skreślonych ze spisu, w konfrontacji z liczbą ustaloną
przez wnoszącego protest, potwierdza, że spisy były sporządzane prawidłowo, a
jednostkowy przypadek wnoszącego protest tego nie podważa. Wnoszący protest
wyborczy nie przedstawił dowodu, ani nawet nie uprawdopodobnił, że przypadków
takich było wiele, w liczbie tak dużej, że miało to wpływ na wynik wyborów.
Prokurator Generalny, zajmując stanowisko co do zasadności protestu
wyborczego, wniósł o uznanie zarzutów protestu za zasadne, lecz bez wpływu na
wynik wyborów. Wnoszący protest kwestionuje dochowanie zasady równości
wyborów w znaczeniu formalnym przez stworzenie niektórym wyborcom możliwości
oddania więcej niż jednego głosu. Niezrealizowanie zasady równości wyborów jest
zaś konsekwencją naruszenia dwóch innych przepisów Kodeksu wyborczego, a
mianowicie art. 26 § 2, który stanowi, że wyborca może być wpisany tylko do
jednego spisu wyborców, a także art. 31, w myśl którego o dopisaniu lub wpisaniu
do spisu wyborców osób, o których mowa w art. 28, art. 29 § 1 i art. 30 § 1 i 3,
niezwłocznie zawiadamia się urząd gminy właściwy ze względu na miejsce ich
stałego zamieszkania lub ostatniego zameldowania na pobyt stały. Na podstawie
zawiadomienia urząd gminy, do którego skierowano zawiadomienie, skreśla taką
osobę ze spisu wyborców (§ 13 ust. 1 pkt 5 rozporządzenia Ministra Spraw
Wewnętrznych z dnia 29 grudnia 2014 r. w sprawie spisu wyborców; Dz.U. z
2015 r., poz. 5). Prokurator Generalny stwierdził, że chociaż w rozpoznawanej
sprawie doszło do naruszenia powołanych przepisów, to nie można przyjąć, że
naruszenie to miało wpływ na wynik wyborów Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej
przede wszystkim ze względu na to, że T. O. oddał swój głos tylko w jednym
obwodzie głosowania. W proteście nie powołano żadnych dowodów na to, że miały
miejsce inne sytuacje podobne do opisanej. Brak podstaw, aby domniemywać, że
analogiczne błędy popełniły również inne organy sporządzające spisy wyborców.
Przewodnicząca Okręgowej Komisji Wyborczej Nr […] w W. wyjaśniła, że
zgodnie z przepisami Rozdziału 5 Działu I ustawy z dnia 5 stycznia 2011 r. Kodeks
6
wyborczy (Dz.U. Nr 21, poz. 112 ze zm.) spis wyborców jest sporządzany i
aktualizowany przez gminę. Wyborca, na swój pisemny wniosek wniesiony do
urzędu gminy najpóźniej w piątym dniu przed dniem wyborów, jest dopisywany do
spisu wyborców w wybranym przez siebie obwodzie głosowania na obszarze gminy
właściwej ze względu na miejsce jego stałego zamieszkania albo w której czasowo
przebywa. Urząd gminy zgodnie z przepisami rozporządzenia Ministra Spraw
Wewnętrznych z dnia 29 grudnia 2014 r. w sprawie spisu wyborców (Dz.U. z 2015
r., poz. 5) po rozpatrzeniu wniosku o dopisanie do spisu wyborców, o którym mowa
w art. 28 § 1 pkt 2 Kodeksu wyborczego, przesyła stosowne zawiadomienie do
urzędu gminy właściwej dla miejsca stałego zameldowania/pobytu wyborcy celem
uwzględnienia w sporządzonym spisie wyborców. Zawiadomienia urzędy przesyłają
przy zastosowaniu różnych form komunikacji, np. faksem, elektronicznie przez
portal informacyjny administracji MSW-pia. Działania te mają na względzie art. 26 §
2 Kodeksu wyborczego, zgodnie z którym wyborca może być wpisany tylko do
jednego spisu wyborców. Okręgowa Komisja Wyborcza Nr […] w W. stwierdziła, że
po uzyskaniu informacji z Urzędu m. W. – T. O. został w dniu 6 maja 2015 r.
dopisany do spisu wyborców, na podstawie złożonego za pośrednictwem portalu
ePUAP wniosku, w Obwodowej Komisji Wyborczej Nr […] w W. Po
przeprowadzeniu postępowania sprawdzającego Urząd m. W. stwierdził, że nie
udało się odnaleźć ani potwierdzenia nadania, ani odbioru zawiadomienia o
dopisaniu do spisu wyborców T. O., które powinno być wysłane do Urzędu w S.
Nieotrzymanie zawiadomienia przez Urząd w S. było powodem braku wykreślenia
T. O. ze sporządzonego przez tamtejszy Urząd spisu wyborców. Zdaniem
Okręgowej Komisji Wyborczej, w związku z przekazaną przez Urząd m. W.
informacją można domniemywać, że wskazany przypadek był wynikiem
niedopatrzenia, które doprowadziło do opisanego błędu. Nie można jednak zgodzić
się ze stwierdzeniem wnoszącego protest, że w przedstawionym przypadku
niewłaściwie działała aplikacja Ź. udostępniona przez Ministerstwo Spraw
Wewnętrznych, służąca aktualizacji rejestru PESEL.
Zastępca Przewodniczącego Okręgowej Komisji Wyborczej nr […] w K.
potwierdził, że wyborca T. O. był ujęty w spisie wyborców właściwym dla obwodu
głosowania nr […] na obszarze Gminy S. podczas pierwszego i ponownego
7
głosowania w wyborach Prezydenta RP zarządzonych na 10 maja 2015 r. i 24 maja
2015 r. Umieszczenie T. O. w spisie wyborców w obwodzie głosowania nr 20
wynikało z wpisania go z urzędu do rejestru wyborców w związku z
zameldowaniem na pobyt stały na obszarze Gminy S.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zarzuty protestu są zasadne.
Zasady wnoszenia protestów wyborczych określa ustawa z dnia 5 stycznia
2011 r. Kodeks wyborczy (Dz.U. Nr 21, poz. 112 ze zm.).
Zgodnie z art. 82 § 1 Kodeksu wyborczego, przeciwko ważności wyborów,
ważności wyborów w okręgu lub wyborowi określonej osoby może być wniesiony
protest z powodu: 1) dopuszczenia się przestępstwa przeciwko wyborom,
określonego w rozdziale XXXI Kodeksu karnego, mającego wpływ na przebieg
głosowania, ustalenie wyników głosowania lub wyników wyborów lub 2) naruszenia
przepisów Kodeksu wyborczego dotyczących głosowania, ustalenia wyników
głosowania lub wyników wyborów, mającego wpływ na wynik wyborów.
Wnoszący protest zarzucił, że 24 maja 2015 r., w dniu ponownego
głosowania w wyborach Prezydenta RP, doszło – w odniesieniu do jego osoby – do
naruszenia art. 3, art. 26 § 2 oraz art. 31 Kodeksu wyborczego, dotyczących
przebiegu głosowania i ustalenia wyników głosowania. Zgodnie z tymi przepisami,
w tych samych wyborach głosować można tylko jeden raz (art. 3 Kodeksu
wyborczego). Osoby, którym przysługuje prawo wybierania, wpisuje się do spisu
wyborców (art. 26 § 1), przy czym wyborca może być wpisany tylko do jednego
spisu wyborców (art. 26 § 2). Wyborca, na swój pisemny wniosek wniesiony do
urzędu gminy najpóźniej w 5 dniu przed dniem wyborów, jest dopisywany do spisu
wyborców w wybranym przez siebie obwodzie głosowania na obszarze gminy:
1) właściwej ze względu na miejsce jego stałego zamieszkania albo 2) w której
czasowo przebywa (art. 28 § 1). O dopisaniu lub wpisaniu do spisu wyborców osób,
o których mowa m.in. w art. 28, niezwłocznie zawiadamia się urząd gminy
właściwy ze względu na miejsce ich stałego zamieszkania lub ostatniego
zameldowania na pobyt stały (art. 31). Wyborca zmieniający miejsce pobytu przed
8
dniem wyborów otrzymuje na wniosek zgłoszony pisemnie, telefaksem lub w formie
elektronicznej, przed sporządzeniem spisu wyborców – na podstawie rejestru
wyborców, a po sporządzeniu spisu wyborców – na podstawie spisu wyborców,
zaświadczenie o prawie do głosowania w miejscu pobytu w dniu wyborów (art. 32 §
2). Zaświadczenie to wydaje urząd gminy (art. 32 § 2).
Wnoszący protest wyborczy, na stałe zameldowany w S., na swój wniosek
został dopisany do spisu wyborców na terenie Obwodowej Komisji Wyborczej nr
[…] w W., jednakże jednocześnie – wbrew obowiązkowi prawnemu – nie został
wykreślony ze spisu wyborców w Obwodowej Komisji Wyborczej nr […] w S., co
pozwalało w trakcie ponownego głosowania (w drugiej turze wyborów Prezydenta
RP) na oddanie przez niego w tym samym głosowaniu dwóch głosów, chociaż w
tych samych wyborach można głosować tylko raz. T. O. ujawnił fakt wpisania go do
spisu wyborców w dwóch obwodach głosowania – w W. i S., co nie powinno mieć
miejsca.
Opisane przez wnoszącego protest nieprawidłowości, choćby incydentalne,
stanowią niewątpliwie naruszenie art. 26 § 2 Kodeksu wyborczego.
Nieprawidłowości te mogą być wynikiem niedopełnienia obowiązków przez organy
samorządu terytorialnego lub wadliwości funkcjonowania systemu
teleinformatycznego, za pomocą którego urzędy gmin informują się nawzajem o
dopisaniu wyborcy do spisu wyborców w jednym miejscu po to, aby został on
wykreślony ze spisu wyborców w innym miejscu. W ramach postępowania
wszczętego w wyniku wniesienia protestu wyborczego przyczyn tego stanu rzeczy
nie da się stanowczo ustalić ze względu na krótki (30-dniowy) termin stwierdzenia
ważności wyboru Prezydenta RP przez Sąd Najwyższy (art. 324 § 2 Kodeksu
wyborczego). Poszukiwanie przyczyn niewykreślenia wnoszącego protest ze spisu
wyborców w obwodzie głosowania nr […] w S., mimo dopisania go do spisu
wyborców w obwodzie głosowania nr […] W., jest w obecnym postepowaniu
zbędne. Naruszenie art. 26 § 2 Kodeksu wyborczego jest oczywiste, co przyznała
Przewodnicząca Okręgowej Komisji Wyborczej nr […] w W. oraz Przewodniczący
Okręgowej Komisji Wyborczej nr […] w K.
Dając wiarę twierdzeniem wnoszącego protest co do wpisania go do spisu
wyborców w dwóch różnych obwodach głosownia, należy przyjąć, że doszło do
9
naruszenia art. 26 § 2 w związku z art. 31, a przez także art. 3 Kodeksu
wyborczego. Z art. 3 Kodeksu wynika zasada równych praw wyborczych, zgodnie z
którą w tych samych wyborach głosować można tylko jeden raz. Słusznie wnoszący
protest kwestionuje dochowanie zasady równości w znaczeniu formalnym przez
stworzenie mu jako wyborcy możliwości oddania więcej niż jednego głosu w tych
samych wyborach w związku z wpisaniem go do więcej niż jednego spisu
wyborców.
W związku z przyjęciem, że twierdzenia wyborcy wnoszącego protest są
wiarygodne, Sąd Najwyższy nie prowadził postępowania dowodowego w kierunku
sugerowanym w proteście. Postępowanie toczące się w wyniku wniesienia
indywidualnego protestu przeciwko wyborowi prezydenta RP nie służy
poszukiwaniu i ustalaniu wszelkich możliwych nieprawidłowości, jakie mogły się
pojawić w toku wyborów (podczas głosowania, liczenia głosów i ustalania wyników
głosowania).
Ustalenie przez Sąd Najwyższy „skali naruszeń prawa wyborczego
polegających na nieprawidłowym sporządzeniu spisu wyborców” jest również
niemożliwe bez przedstawienia przez wnoszącego protest konkretnych,
podlegających weryfikacji, faktów takich naruszeń. Bez powołania tych faktów
(i zgłoszenia dowodów) przypuszczenie, że sytuacji podobnych do opisanej przez
wnoszącego protest było więcej, jest tylko spekulacją.
Równocześnie wnoszący protest nie wykazał, że opisane w jego proteście
naruszenie art. 26 § 2 Kodeksu wyborczego „miało wpływ na wynik wyborów
Prezydenta RP”. Przede wszystkim ze względu na to, że wnoszący protest nie
twierdzi, iż oddał głosy w obydwu obwodach głosowania, a jedynie, że był
umieszczony w dwóch spisach wyborców. Ponadto ze względu na to, że nie ma
podstaw, aby domniemywać (przypuszczać), że analogiczne błędy popełniły inne
organy samorządu terytorialnego sporządzające spisy wyborców.
Na podstawie art. 323 § 2 Kodeksu wyborczego wyrażono więc opinię, że
zarzut protestu jest zasadny, ale pozostawał bez wpływu na ważność wyborów.