Pełny tekst orzeczenia

.
Sygn. akt II CSK 506/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 24 czerwca 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Henryk Pietrzkowski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Barbara Myszka
SSN Krzysztof Pietrzykowski
Protokolant Anna Banasiuk
w sprawie z powództwa R. Spółki Akcyjnej w W.
przeciwko Skarbowi Państwa - Gospodarstwu Pomocniczemu Centrum Kształcenia
i Wychowania Ochotniczych Hufców Pracy w P., S. M. i innym
o zwolnienie zajętego przedmiotu spod egzekucji,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 24 czerwca 2015 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej Skarbu Państwa Gospodarstwa Pomocniczego
Centrum Kształcenia i Wychowania Ochotniczych Hufców Pracy w P.
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 4 lutego 2014 r.,
oddala skargę kasacyjną.
2
UZASADNIENIE
Sąd Okręgowy w S. wyrokiem z dnia 17 lutego 2012 r., uwzględniając
powództwo powodowej Spółki jako osoby trzeciej w rozumieniu art. 841 § 1 k.p.c.,
zwolnił od egzekucji koparko-ładowarkę, zajętą w postępowaniu egzekucyjnym
3
prowadzonym przeciwko I. C. na wniosek jej wierzycieli będących pozwanymi w
niniejszej sprawie. W sentencji tego wyroku Sąd Okręgowy zaznaczył, że wyrok jest
zaoczny w stosunku do niektórych pozwanych, w tym pozwanego Skarbu Państwa
- reprezentowanego przez Gospodarstwo Pomocnicze, Centrum Kształcenia i
Wychowania Ochotniczych Hufców Pracy w P., które mimo powiadomienia o
rozprawie nie wzięło w niej udziału.
Apelację wniesioną od tego wyroku przez pozwanego S. M. Sąd Apelacyjny
wyrokiem z dnia 4 lutego 2014 r. oddalił, po rozpoznaniu sprawy także w stosunku
do pozostałych pozwanych, którzy wyroku Sądu Okręgowego nie zaskarżyli, uznał
bowiem, że pozwanych łączy współuczestnictwo konieczne jednolite. Sąd
Apelacyjny podzielił dokonane przez Sąd Okręgowy ustalenia i ich ocenę prawną, z
których wynikało, że zajęta przez komornika koparko-ładowarka stanowiła
przedmiot umowy leasingu, której stronami była powodowa Spółka, jako
finansujący oraz I. C., jako korzystający. Skierowanie egzekucji do tej maszyny,
stanowiącej własność powodowej Spółki, naruszyło zatem jej prawo. Sąd
Apelacyjny nie uwzględnił - podniesionego przez Prokuratorię Generalną Skarbu
Państwa, która w postępowaniu apelacyjnym wykonywała zastępstwo procesowe
Skarbu Państwa – zarzutu nieważności postępowania wskutek niezapewnienia
przez Sąd Okręgowy jej zastępstwa procesowego w postępowaniu
pierwszoinstancyjnym.
W skardze kasacyjnej od powyższego wyroku pozwany Skarb Państwa
zarzucił naruszenie art. 386 § 2 w zw. z art. 379 pkt 5, art. 67 § 2 zdanie drugie, art.
73 § 2 zdanie pierwsze k.p.c. w zw. z art. 841 § 1 k.p.c. i art. 8 ust. 1 pkt 1 ustawy
z dnia 8 lipca 2005 r. o Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa, dalej jako:
„ustawa o PG” (Dz. U. Nr 169, poz. 1417 ze zm.) a także art. 378 § 1 i 2 w zw. z art.
343 k.p.c. i art. 23a ustawy o PG przez niestwierdzenie z urzędu, że postępowanie
przed Sądem pierwszej instancji, przeprowadzone z udziałem Skarbu Państwa,
było nieważne. W ocenie skarżącego również postępowanie przed Sądem
Apelacyjnym dotknięte było nieważnością, skoro Sąd ten - mimo niedoręczenia
wyroku zaocznego Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa - rozpoznał sprawę
4
w stosunku do pozwanego Skarbu Państwa, pozbawiając go możliwości wniesienia
sprzeciwu od wyroku zaocznego.
Skarżący wniósł o uchylenie w całości wyroku Sądu Apelacyjnego
i przekazanie sprawy temu Sądowi do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Pozwanych łączyło współuczestnictwo jednolite konieczne. W takim
przypadku czynności procesowe współuczestników działających są skuteczne
wobec niedziałających z wyjątkiem czynności, o których mowa w art. 73 § 2 zd.
drugie k.p.c. Udział w rozprawie niektórych z pozwanych spowodował, że wyrok
wydany przez Sąd Okręgowy był wyrokiem kontradyktoryjnym także w stosunku do
pozwanych, którzy nie podjęli, podobnie jak pozwany Skarb Państwa, jakiejkolwiek
obrony przed żądaniem strony powodowej. Wyrok Sądu Okręgowego w stosunku
do pozwanego Skarbu Państwa nie był więc wyrokiem zaocznym, mimo nadania
mu takiej formy. Pozwanemu Skarbowi Państwa przysługiwała od tego wyroku
apelacja, nie zaś - jak twierdzi skarżący - sprzeciw od wyroku zaocznego,
o rodzaju środka zaskarżenia nie decyduje bowiem forma jaką sąd nadał
orzeczeniu. Sąd Najwyższy w uchwale połączonych Izb: Cywilnej oraz Pracy
i Ubezpieczeń Społecznych z 6 marca 1972 r., III CZP 27/71 (OSNCP 1973, nr 1,
poz. 1) uznał, że w razie odrzucenia pozwu wyrokiem środek odwoławczy podlega
rozpoznaniu jako zażalenie również wtedy, gdy skarżący nazwał go rewizją; nie
może być jednak odrzucony z powodu niezachowania terminu przewidzianego
w art.394 § 2 k.p.c. Stanowisko to aktualne jest w obecnym stanie prawnym i ma
zastosowanie także w przypadku, gdy skarżący powinien wnieść apelację nie zaś
sprzeciw od wyroku, któremu sąd błędnie nadał formę wyroku zaocznego.
W związku z niestosowaniem zasady samodzielności działania
współuczestników w stosunku do współuczestników jednolitych, apelacja wniesiona
przez pozwanego S. M. odniosła skutek wobec pozwanego Skarbu Państwa, który
ex lege stał się stroną postępowania apelacyjnego. Sąd Apelacyjny, rozpoznając
sprawę na skutek wniesionej apelacji odniósł się także do zarzutów podniesionych
w toku postępowania apelacyjnego przez pozwany Skarb Państwa i stwierdził, że
5
mimo niezapewnienia Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa udziału w
postępowaniu przed Sądem pierwszej instancji, nie było ono nieważne z powodu
nienależytego umocowania pełnomocnika Skarbu Państwa (art. 379 pkt 2 in fine
k.p.c.). Za trafnością tego stanowiska przemawia przede wszystkim okoliczność, że
w postępowaniu przed Sądem Okręgowym nie działał w imieniu Skarbu Państwa
żaden pełnomocnik procesowy, wszelkie zatem rozważania na temat skutków
„nienależytego umocowania pełnomocnika Skarbu Państwa” należało uznać za
bezprzedmiotowe.
Sąd Apelacyjny nie miał także podstaw do stwierdzenia nieważności
postępowania przed Sądem Okręgowym z powodu pozbawienia Skarbu Państwa
możności obrony jego praw (art. 379 pkt 5 k.p.c.). Wprawdzie Sąd Okręgowy
w Szczecinie, zważywszy na regulacje przyjęte w art. 8 ust. 1 pkt 1 i art. 23a
ustawy o PG, powinien doręczyć odpis pozwu oraz powiadomienie o rozprawie
Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa, jako że w sprawach rozpoznawanych
w pierwszej instancji przez sąd okręgowy zastępstwo procesowe Skarbu Państwa
przez Prokuratorię Generalną jest obowiązkowe, jednak zaniechanie tego
obowiązku w sytuacji, gdy doręczenia dokonano materialno-prawnemu
reprezentantowi Skarbu Państwa, należało zakwalifikować jako uchybienie
procesowe, nie powodujące pozbawienia Skarbu Państwa możności obrony jego
praw. Dokonując takiej oceny Sąd Najwyższy miał na względzie art.13 ust. 1
ustawy o PG, zgodnie z którym podmiot reprezentujący Skarb Państwa przekazuje
Prokuratorii Generalnej na jej żądanie lub z własnej inicjatywy, wszelkie informacje
i dokumenty niezbędne do wykonywania przez Prokuratorię Generalną zastępstwa
procesowego Skarbu Państwa. Przyjąć należało, że zakresem tego obowiązku
objęte jest przekazanie nie tylko własnych informacji i dokumentów. W pojęciu
„wszelkie informacje i dokumenty niezbędne do wykonywania zastępstwa
procesowego” mieści się również korespondencja sądowa, także ta bezpodstawnie
doręczona, jeśli dotyczy sprawy, a zwłaszcza sądowe zawiadomienie o pierwszym
posiedzeniu wyznaczonym na rozprawę i dołączony do niego odpis pozwu.
Taka korespondencja jest niezbędna do wykonywania przez Prokuratorię
Generalną zastępstwa procesowego Skarbu Państwa i podjęcia obrony jego praw.
6
Dokonując takiej wykładni art. 13 ust. 1 ustawy o PG, przyjąć należało,
że to nie Sąd Okręgowy, mimo wspomnianego uchybienia, pozbawił pozwany
Skarb Państwa ochrony jego praw, lecz ochrony tej pozbawił się Skarb Państwa -
reprezentowany przez właściwą statio fisci, nie biorąc udziału w rozprawie, o której
było mu wiadomo i nie powiadamiając o niej Prokuratorii Generalnej Skarbu
Państwa.
Z tych względów zarzut naruszenia art. 386 § 2 k.p.c. w zw. z art. 379 pkt.
5 k.p.c. uznać należało za nieusprawiedliwiony.
Wobec tego, że zarówno Sąd Apelacyjny jak i skarżący, wypowiadając się
odnośnie do skutków naruszenia przepisów o obligatoryjnym zastępstwie
procesowym Skarbu Państwa wykonywanym przez Prokuratorię Generalną
wskazali - w kontekście rozpoznanej sprawy - na wyroki Sądu Najwyższego z dnia
2 lutego 2011 r., II CSK 368/10 (nie publ.) oraz z dnia 10 stycznia 2013 r., IV CSK
403/12 (OSP 2013, z.11, poz. 111), podkreślić należy, że wprawdzie w obu
wyrokach naruszenie przepisów o obligatoryjnym zastępstwie procesowym Skarbu
Państwa wykonywanym przez Prokuratorię Generalną nie zostało ocenione
jednakowo, jednak nie oznacza to – zważywszy na odmienność okoliczności
faktycznych i sytuacji procesowych, w jakich zostały wydane - że w tym zakresie
orzecznictwo Sądu Najwyższego jest rozbieżne.
W wyroku z dnia 2 lutego 2011 r. (II CSK 368/11) Sąd Najwyższy uznał,
że skoro skutki naruszenia art.8 ust.1 pkt 1 ustawy o PG nie przeniosły się na
postępowanie przed sądem drugiej instancji, bowiem na tym etapie Skarb Państwa
był już reprezentowany przez Prokuratorię Generalną, to zarzut naruszenia art. 386
§ 2 w zw. z art. 379 pkt 2 k.p.c., nota bene nie zgłoszony przez Skarb Państwa,
lecz jego przeciwnika, nie był usprawiedliwiony. W okolicznościach tamtej sprawy,
w której Skarb Państwa wygrał sprawę w obu instancjach, Sąd Najwyższy nie
znalazł także podstaw do przyjęcia nieważności postępowania, o której mowa
w art.379 pkt 5 k.p.c. W uzasadnieniu wyroku z dnia 10 stycznia 2013 r.
(IV CSK 403/12) Sąd Najwyższy - formułując, trafną co do zasady tezę,
że naruszenie art. 8 ust. 1 ustawy o PG powoduje nieważność postępowania na
podstawie art. 379 pkt 2 k.p.c. - zaznaczył, że nie podziela stanowiska wyrażonego
7
w wyroku z dnia z dnia 2 lutego 2011 r. (II CSK 368/11). Nie można jednak z tego
stwierdzenia wyprowadzać wniosku o sprzeczności poglądów wyrażonych w tym
zakresie, skoro stanowisko o nieważności postępowania przed sądem drugiej
instancji spowodowanej naruszeniem art.8 ust.1 ustawy o PG, Sąd Najwyższy
wyraził po ustaleniu, że przed sądem drugiej instancji zastępstwo procesowe
Skarbu Państwa wykonywał pełnomocnik ustanowiony przez podmiot
reprezentujący Skarb Państwa. W takiej sytuacji rzeczywiście spełniona jest
przesłanka „nienależytego umocowania pełnomocnika”, o której mowa w art. 379
pkt 2 k.p.c.
Z przedstawionych rozważań płynie wniosek, że naruszenie art. 8 ust. 1
ustawy o PG wywołuje skutek w postaci nieważności postępowania z powodu
nienależycie umocowanego pełnomocnika (art. 379 pkt 2 k.p.c.), jeśli czynności
zastępstwa procesowego wykonywał pełnomocnik ustanowiony przez podmiot
reprezentujący Skarb Państwa. Wykonywanie tych czynności bezpośrednio przez
organ statio fisci może natomiast prowadzić do nieważności postępowania na
podstawie art. 379 pkt 5 k.p.c. Wystąpienie tej przyczyny nieważności
postępowania zależy jednak od oceny konkretnych okoliczności. Sąd Najwyższy,
badając okoliczności niniejszej sprawy uznał, że zaniechanie przez sąd doręczenia
Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa - w sprawie, w której jej zastępstwo jest
obowiązkowe - odpisu pozwu i powiadomienia o rozprawie, nie oznacza
pozbawienia Skarbu Państwa możności obrony jego praw w sytuacji, gdy podmiot
reprezentujący Skarb Państwa, mimo że został powiadomiony o rozprawie, nie
wziął w niej udziału i nie przekazał tej informacji Prokuratorii Generalnej,
uniemożliwiając jej wykonywanie zastępstwa procesowego pozwanego Skarbu
Państwa.
Skoro Sąd Apelacyjny uznał, że postępowanie przed Sądem Okręgowym nie
było dotknięte nieważnością, rozważania zawarte w uzasadnieniu zaskarżonego
wyroku dotyczące kognicji sądu drugiej instancji w razie stwierdzenia nieważności
postępowania pierwszoinstancyjnego w stosunku do współuczestnika jednolitego,
który wyroku sądu pierwszej instancji nie zaskarżył, miały charakter
teoretyczny i nie dotyczyły sytuacji procesowej, w ramach której pozwany Skarb
8
Państwa obecnie mógłby formułować zarzuty w skardze kasacyjnej. Z tych
względów i w związku z uznaniem przez Sąd Najwyższy, że art. 386 § 2 k.p.c.
nie został naruszony przez jego niezastosowanie, nie było także podstaw do
uwzględnienia zarzutu naruszenia art. 378 § 1 i 2 k.p.c.
Z przytoczonych względów orzeczono, jak w sentencji (art. 39814
k.p.c.).