Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I UZ 6/15
POSTANOWIENIE
Dnia 22 lipca 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
Prezes SN Teresa Flemming-Kulesza (przewodniczący)
SSN Jolanta Frańczak
SSN Małgorzata Wrębiakowska-Marzec (sprawozdawca)
w sprawie z odwołania Wojewódzkiego Szpitala […]
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
z udziałem zainteresowanych: […]o wysokość podstawy wymiaru składek na
ubezpieczenia społeczne i zdrowotne,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 22 lipca 2015 r.,
zażalenia Wojewódzkiego Szpitala […] na wyrok Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 9 stycznia 2015 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i orzeczenia o
kosztach postępowania zażaleniowego.
UZASADNIENIE
Wyrokiem z dnia 24 lipca 2014 r. Sąd Okręgowy w K. zmienił decyzje
Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 31 stycznia 2014 r. i stwierdził brak
podstaw do ustalenia podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne i
ubezpieczenie zdrowotne zainteresowanych […] z tytułu zatrudnienia w
Wojewódzkim Szpitalu […] (dalej jako płatnik składek) w wysokościach oraz
okresach podanych w decyzjach.
2
W sprawie ustalono, że płatnik składek zawarł z zainteresowanymi, którzy
byli u niego zatrudnieni na podstawie umów o pracę i prowadzili działalność w
formie indywidualnej praktyki lekarskiej, umowy cywilnoprawne o udzielenie
zamówienia na świadczenia zdrowotne (dyżury medyczne). Dyżury były pełnione w
miejscu i czasie wyznaczonym przez zatrudniającego, na jego rzecz i pod jego
kierownictwem. Od przychodów zainteresowanych osiągniętych z tytułu
wykonywania umów cywilnoprawnych nie były naliczane składki na ubezpieczenia
społeczne, zdrowotne, Fundusz Pracy, Fundusz Gwarantowanych Świadczeń
Pracowniczych i Fundusz Emerytur Pomostowych.
W tym stanie faktycznym Sąd Okręgowy stwierdził, że przyjęta przez organ
rentowy rozszerzająca wykładnia art. 8 ust. 2a ustawy z dnia 13 października
1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2013 r.,
poz. 1442 ze zm., dalej jako ustawa systemowa), według której umowa o udzielenie
zamówienia na świadczenia zdrowotne zawarta w okolicznościach określonych w
tym przepisie stanowi podstawę do objęcia ubezpieczeniem społecznym lub do
ustalenia, że osiągany z niej przychód stanowi podstawę wymiaru składek na
ubezpieczenia społeczne, jest niezasadna i sprzeciwia się wykładni językowej,
mającej w odniesieniu do przepisów prawa ubezpieczeń społecznych prymat przed
pozostałymi metodami wykładni. Odwołując się do poglądu wyrażonego przez Sąd
Najwyższy w wyroku z dnia 10 grudnia 2004 r., III CK 134/04 (OSP 2005 nr 6,
poz. 79), Sąd pierwszej instancji stanął na stanowisku, że umowa o udzielenie
zamówienia na świadczenia zdrowotne nie jest stricte umową zlecenia ani umową o
świadczenie usług, o której mowa w art. 750 k.c. Umowy o udzielenie zamówienia
na świadczenia zdrowotne są pozakodeksowymi umowami nazwanymi, mającymi
podstawę normatywną w ustawie z dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki
zdrowotnej (jednolity tekst: Dz.U. z 2007 r. Nr 14, poz. 89 ze zm.) oraz w
obowiązującej od dnia 1 lipca 2011 r. ustawie z dnia 15 kwietnia 2011 r. o
działalności leczniczej (jednolity tekst: Dz.U. z 2013 r., poz. 217 ze zm.). Nazwany
charakter tej umowy wyklucza jej zakwalifikowanie jako podstawy do objęcia
ubezpieczeniem społecznym lub ustalenia, że osiągnięty przychód stanowi
podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne.
3
Wyrokiem z dnia 9 stycznia 2014 r. Sąd Apelacyjny uchylił powyższy wyrok i
przekazał sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej instancji.
Sąd odwoławczy podkreślił, że pojęcie pracownika na gruncie ubezpieczeń
społecznych obejmuje nie tylko osobę świadczącą pracę w ramach klasycznego
stosunku pracy (art. 22 § 1 k.p.), ale także osobę wykonującą pracę na podstawie
którejkolwiek z umów cywilnoprawnych wymienionych w art. 8 ust. 2a ustawy
systemowej, zawartej zarówno z pracodawcą, jak również z osobą trzecią, jeśli
praca wykonywana jest na rzecz pracodawcy. Umowa o udzielenie zamówienia na
świadczenia zdrowotne uregulowana w art. 35 ustawy o zakładach opieki
zdrowotnej, a następnie w art. 26 ustawy o działalności leczniczej jest
wyodrębnioną, pozakodeksową umową nazwaną, a w związku z tym nie może
zostać przyporządkowana do art. 750 k.c. (tak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 22
sierpnia 2013 r., II UK 16/13, LEX nr 1375191). Nie jest natomiast wyłączone
zakwalifikowanie umowy o udzielenie zamówienia na świadczenia zdrowotne - w
konkretnych okolicznościach faktycznych - jako umowy o pracę na podstawie
art. 22 § 1 k.p. Konieczne jest zatem poczynienie ustaleń w kwestii przebiegu
wykonania takiej umowy, co ma szczególnie znaczenie w sytuacji, gdy strony
umowy o udzielenie zamówienia na świadczenia zdrowotne pozostają w stosunku
pracy. W takim przypadku dokładnego wyjaśnienia i rozważenia wymaga to, czy
dane czynności rzeczywiście wykonywane były w ramach odrębnego stosunku
prawnego, czy też w ramach stosunku pracy. Tylko bowiem ustalenie, że realizacja
umów o udzielenie zamówienia na świadczenia zdrowotne nie przebiegała w
warunkach określonych w art. 22 § 1 k.p. pozwalałoby na stwierdzenie, iż z tytułu
tych umów zainteresowani nie mogą być oni traktowani jak pracownicy w zakresie
ubezpieczeń społecznych. Rozstrzygnięcie sprawy wymaga nadto wyjaśnienia, czy
sporne umowy zostały zawarte zgodnie z warunkami określonymi w art. 35 ustawy
o zakładach opieki zdrowotnej lub w art. 26 ustawy o działalności leczniczej oraz
jakie były faktyczne przyczyny ich zawarcia, czy nie zmierzały one do obejścia nie
tylko przepisów z zakresu ubezpieczeń społecznych dotyczących podstawy
wymiaru składek, ale także przepisów prawa pracy dotyczących czasu pracy
lekarzy.
4
Zdaniem Sądu drugiej instancji, rozstrzygnięcie sprawy wymaga
przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości, gdyż dopiero to pozwoli na
poczynienie właściwych ustaleń faktycznych i wyprowadzenie z nich wniosków co
do tego, czy istotnie umowy o udzielenie zamówienia na świadczenia zdrowotne
były realizowane w warunkach określonych w art. 22 § 1 k.p., a tym samym na
stwierdzenie, czy z tytułu tych umów zainteresowani w zakresie ubezpieczeń
społecznych powinni być traktowani jak pracownicy. W rezultacie uzasadnia to
uchylenie zaskarżonego wyroku na podstawie art. 386 § 4 k.p.c.
W zażaleniu płatnik składek zarzucił: 1) naruszenie art. 386 § 4 k.p.c., przez
jego zastosowanie mimo braku podstawy do uchylenia orzeczenia Sądu pierwszej
instancji w oparciu o konieczność przeprowadzenia postępowania dowodowego w
całości; 2) art. 8 ust. 2a ustawy systemowej, przez jego niewłaściwe zastosowanie i
przyjęcie, że konieczne było prowadzenie w całości postępowania dowodowego na
okoliczność charakteru prawnego umowy, której oskładkowania domaga się organ
rentowy; 3) art. 27 ustawy o działalności leczniczej, przez jego niezastosowanie i
przyjęcie, że umowa ta nie jest odrębną od umowy zlecenia, stypizowaną umową
nazwaną i wymaga prowadzenia postępowania dowodowego na okoliczność
podlegania (bądź nie) hipotezie art. 8 ust. 2a ustawy systemowej; 4) art. 35 oraz
35a ustawy o zakładach opieki zdrowotnej, przez ich niezastosowanie i przyjęcie,
że umowa, której oskładkowania domaga się organ rentowy, nie jest odrębną od
umowy zlecenia, stypizowaną umową nazwaną i wymaga prowadzenia
postępowania dowodowego na okoliczność podlegania (bądź nie) hipotezie art. 8
ust. 2a ustawy systemowej; 5) art. 750 k.c., przez jego niewłaściwe zastosowanie i
przyjęcie, że umowa ta nie jest odrębną od umowy zlecenia, stypizowaną umową
nazwaną i wymaga prowadzenia postępowania dowodowego na okoliczność
podlegania (bądź nie) hipotezie art. 8 ust. 2a ustawy systemowej; 6) art. 22 § 1 k.p.,
przez jego niewłaściwe zastosowanie i przyjęcie, że sporna umowa nie jest
odrębną od umowy zlecenia, stypizowaną umową nazwaną i wymaga prowadzenia
postępowania dowodowego na okoliczność podlegania (bądź nie) hipotezie art. 8
ust. 2a ustawy systemowej.
Wskazując na powyższe zarzuty skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego
wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi drugiej instancji.
5
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Zgodnie z art. 3941
§ 11
k.p.c., zażalenie do Sądu Najwyższego przysługuje
także w razie uchylenia przez sąd drugiej instancji wyroku sądu pierwszej instancji i
przekazania sprawy do ponownego rozpoznania. Rozważając charakter tego
zażalenia, Sąd Najwyższy wielokrotnie podkreślał, że kontrola dokonywana w
ramach tego środka powinna mieć charakter formalny, skupiający się na
przesłankach uchylenia orzeczenia sądu pierwszej instancji. Ponieważ zażalenie
przewidziane w art. 3941
§ 11
k.p.c. jest skierowane przeciwko uchyleniu wyroku i
przekazaniu sprawy do ponownego rozpoznania, przeto ocenie w tym
postępowaniu zażaleniowym może być poddana jedynie prawidłowość
zakwalifikowania przez sąd odwoławczy określonej sytuacji procesowej jako
odpowiadającej powołanej przez ten sąd podstawie orzeczenia kasatoryjnego.
Ocena ta nie obejmuje natomiast zarówno merytorycznego stanowiska prawnego
sądu drugiej instancji, jak i prawidłowości zastosowania przepisów prawa
procesowego, które nie odnoszą się do kwalifikacji powstałej sytuacji procesowej w
kontekście przesłanek z art. 386 § 2 i § 4 k.p.c. Oznacza to, że Sąd Najwyższy
sprawdza jedynie, czy rzeczywiście doszło do nierozpoznania przez sąd pierwszej
instancji istoty sprawy albo czy wydanie wyroku wymaga przeprowadzenia
postępowania dowodowego w całości, bądź czy w rachubę wchodziła podstawa
nieważności postępowania. Tylko spełnienie lub niespełnienie tych przesłanek ma
znaczenie w postępowaniu wywołanym wniesionym zażaleniem
(por. postanowienia z dnia 10 czerwca 2014 r., III PZ 6/14, LEX nr 1486981 oraz z
dnia 30 września 2014 r., III UZ 9/14, LEX nr 1515151 i powołane w nich
orzecznictwo). Z tego względu ocenie Sądu Najwyższego nie podlegają zarzuty
skarżącego wykraczające poza sferę wyznaczoną art. 386 § 4 k.p.c.
Zgodnie z art. 386 § 4 k.p.c., sąd drugiej instancji może uchylić zaskarżony
wyrok i przekazać sprawę do ponownego rozpoznania tylko w razie nierozpoznania
przez sąd pierwszej instancji istoty sprawy albo gdy wydanie wyroku wymaga
przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości. Sąd Apelacyjny jako
podstawę wyroku kasatoryjnego powołał tę drugą przesłankę, wskazując na
6
konieczność przeprowadzenia w całości postępowania dowodowego dla ustalenia,
czy umowy o udzielenie zamówienia na świadczenia zdrowotne były realizowane w
warunkach określonych w art. 22 § 1 k.p. oraz czy zostały zawarte zgodnie z
warunkami określonymi w art. 35 ustawy o zakładach opieki zdrowotnej lub w art.
26 ustawy o działalności leczniczej.
Należy przypomnieć, że sąd drugiej instancji zobowiązany jest przede
wszystkim do samodzielnego dokonania oceny prawnej dochodzonego żądania i
skonfrontowania jej z zaskarżonym orzeczeniem oraz uzasadniającymi go
motywami, nie będąc przy tym ograniczony zarzutami apelacji. W tym zakresie Sąd
odwoławczy ograniczył się do oceny charakteru prawnego umowy o udzielanie
świadczeń opieki zdrowotnej, uznając, że jest to umowa nazwana, do której nie
znajduje zastosowania art. 750 k.c., a w konsekwencji art. 8 ust. 2a ustawy
systemowej. Konsekwencją tego było przyjęcie konieczności prowadzenia
postępowania dowodowego w kierunku wskazanym w wytycznych zawartych w
motywach zaskarżonego wyroku. Tymczasem przedmiotem dowodu w
postępowaniu cywilnym są fakty o istotnym znaczeniu dla rozstrzygnięcia sprawy
(art. 227 k.p.c.). Ocena, czy określone fakty mają taki charakter jest dokonywana w
aspekcie określonego przepisu prawa materialnego, który wyznacza zakres
koniecznych ustaleń faktycznych i ma rozstrzygające znaczenie dla oceny, czy
określone fakty - jako ewentualny przedmiot dowodu - mogą mieć wpływ na treść
orzeczenia.
Uszło uwadze Sądu drugiej instancji, że zagadnienie, czy zakresem
podmiotowo-przedmiotowym umów o udzielenie zamówienia na świadczenia
zdrowotne może być pełnienie dyżurów medycznych przez personel medyczny
zatrudniony u świadczeniodawcy świadczeń zdrowotnych finansowanych ze
środków publicznych, regulują przepisy ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o
świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (jednolity
tekst: Dz.U. z 2015 r., poz. 581 ze zm., dalej jako ustawa o świadczeniach opieki
zdrowotnej). W szczególności art. 132 tej ustawy stanowi, że podstawą udzielania
takich świadczeń przez Narodowy Fundusz Zdrowia jest umowa o udzielanie
świadczeń opieki zdrowotnej zawarta pomiędzy świadczeniodawcą a Funduszem
(ust. 1), przy czym umowa taka nie może być zawarta przez Fundusz z osobą
7
udzielającą świadczeń opieki zdrowotnej (lekarzem, pielęgniarką, położną, inną
osobą wykonującą zawód medyczny lub psychologiem) u tego świadczeniodawcy,
który zawarł ją z Funduszem (ust. 3). Z mocy art. 133 zdanie drugie powołanej
ustawy, takiej osobie świadczeniodawca nie może również zlecić - jako
podwykonawcy - udzielania świadczeń opieki zdrowotnej w ramach umowy o
udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej zawartej z Funduszem (w tym na
podstawie umowy o zamówienie na świadczenia zdrowotne). Oznacza to, że osoby
wymienione w art. 132 ust. 3 nie mogą być równocześnie podwykonawcami
świadczeń zdrowotnych udzielanych przez zatrudniający ich podmiot medyczny,
gdyż legalne jest zawieranie umów na wykonywanie świadczeń zdrowotnych
odrębnych rodzajowo od umów regulowanych przepisami Kodeksu cywilnego oraz
nieobjętych obowiązkowym tytułem ubezpieczenia społecznego wyłącznie z
ustawowo określonymi podmiotami trzecimi, które wobec świadczeniodawcy
związanego umową z Funduszem nie pozostają w stosunkach prawnych
podporządkowania co do rodzaju umowy ani miejsca i czasu świadczeniach usług
zdrowotnych (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 lutego 2014 r., I UK 323/13,
OSNP 2015 nr 5, poz. 68 oraz postanowienie tego Sądu z dnia 22 czerwca 2015 r.,
I UZ 3/15, niepublikowane).
Wszystko to prowadzi do stwierdzenia, że w rozpoznawanej sprawie brak
było podstaw do uznania, iż zachodziła konieczność przeprowadzenia
postępowania dowodowego w całości w rozumieniu art. 386 § 4 k.p.c.
Rozstrzygnięcie sprawy wymagało bowiem formalno-prawnej weryfikacji spornych
umów na gruncie art. 8 ust. 1 lub ust. 2a ustawy systemowej, z uwzględnieniem
dyspozycji przepisów ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej, a to należało do
merytorycznej jurysdykcji Sądu drugiej instancji.
Z powyższych względów Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji na podstawie
art. 39815
§ 1 w związku z art. 3941
§ 3 i odpowiednio stosowanego art. 108 § 2
k.p.c.