Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 671/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 6 sierpnia 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Iwona Koper (przewodniczący)
SSN Wojciech Katner
SSN Zbigniew Kwaśniewski (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa Przedsiębiorstwa Usługowo Handlowego "M." C. W.-H. O.-
S. Ł. spółki jawnej w L.
przeciwko Gminie S.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 6 sierpnia 2015 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 25 czerwca 2014 r.,
1) odrzuca skargę kasacyjną w części zaskarżającej wyrok w
punkcie 1 ( pierwszym ) w przedmiocie oddalenia dalej idącego
powództwa oraz w punkcie 2 ( drugim ), a w pozostałej części
oddala skargę kasacyjną;
2) zasądza od strony pozwanej na rzecz strony powodowej
kwotę 3600 zł ( trzy tysiące sześcset złotych) tytułem zwrotu
kosztów postępowania kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
Sąd pierwszej instancji oddalił powództwo Spółki jawnej - wykonawcy
przeciwko pozwanej Gminie (zamawiającemu) o zapłatę za wykonanie
nieprzewidzianych w dokumentacji przetargowej i w umowie stron prac koniecznych
do prawidłowego wykonania umowy z dnia 8 maja 2009 r. o wykonanie kanalizacji,
zawartej w wyniku wygranego przez powodową Spółkę przetargu ogłoszonego na
podstawie ustawy Prawo zamówień publicznych.
Sąd ten ustalił, że strona powodowa wykonała przedmiot umowy i otrzymała
umówione wynagrodzenie, a dla wykonania innych robót nieprzewidzianych
główną umową nie zachowano wymogu zawarcia takiej umowy w formie pisemnej.
W ocenie Sądu I instancji powód nie wykazał wystąpienia bezpodstawnego
wzbogacenia pozwanej Gminy i jego ewentualnej wartości.
Apelację strony powodowej od tego wyroku uwzględnił w części Sąd
Apelacyjny, który wyrokiem reformatoryjnym uwzględnił w części powództwo,
zasądzając na rzecz strony powodowej kwotę 513.915,39 zł wraz z ustawowymi
odsetkami i kosztami procesu, oddalając dalej idące powództwo oraz dalej idącą
apelację.
Sąd ten zakwalifikował dodatkowe roboty wykonane przez powódkę jako
roboty konieczne w rozumieniu § 7.2 umowy stron z dnia 8 maja 2009 r. i stwierdził,
że materiał dowodowy potwierdził zarówno konieczność ich wykonania jak
i niemożność uprzedniego przewidzenia przez powódkę potrzeby ich wykonania.
Powołując się na zgromadzone w sprawie dowody Sąd odwoławczy uznał za
oczywisty, konieczny i nieprzewidywalny przez powoda charakter szeroko
rozumianych robót ziemnych.
Odmiennie od Sądu pierwszej instancji, Sąd Apelacyjny uznał, że nie jest
przeszkodą w rozliczeniu z powodem tych robót brak odrębnej umowy wymaganej
przepisem art. 67 ust. 1 pkt 5 p.z.p. ani regulacją art. 632 § 2 k.c.
Jako podstawę faktyczną i prawną dochodzonego roszczenia Sąd ten przyjął § 7.2
i nast. umowy stron, twierdząc, że nie stoi temu na przeszkodzie wskazanie
w pozwie art. 405 k.c. jako podstawy prawnej żądania zapłaty.
Sąd Apelacyjny nie zgodził się z Sądem Okręgowym, iżby powód nie
wykazał bezpodstawnego wzbogacenia pozwanej jego kosztem przy założeniu art.
3
405 k.c. jako podstawy orzekania, stwierdzając, że jeśli zgromadzone dowody
potwierdzają wykonanie przez powoda robót wykraczających poza zakres prac
z pierwotnego projektu objętych umówionym ryczałtem, to wzbogacenie pozwanej
jest oczywiste.
W konkluzji Sąd odwoławczy stanął jednak na stanowisku, że sporne
obecnie prace, konieczne dla osiągnięcia rezultatu realizowanej inwestycji, powód
wykonał w warunkach i na zasadach przewidzianych w umowie i wykazał ich
wartość oraz akceptację przez pozwaną Gminę i stwierdził, że dlatego nie było
potrzeby sięgania do przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu lub odwoływania
się do odpowiedzialności odszkodowawczej pozwanej Gminy.
Strona pozwana zaskarżyła w całości wyrok Sądu Apelacyjnego, opierając
skargę kasacyjną na obu podstawach kasacyjnych.
W ramach drugiej podstawy kasacyjnej zarzuciła naruszenie art. 232 k.p.c.
w zw. z art. 381 k.p.c. w zw. z art. 328 § 2 k.p.c., art. 391 § 1 k.p.c. i art. 6 k.c.
akcentując brak oceny dowodów przeprowadzonych w postępowaniu apelacyjnym
oraz brak wskazania ustaleń faktycznych dokonanych na ich podstawie. Z kolei
zarzut naruszenia art. 278 § 1 k.p.c. w zw. z art. 233 § 1 k.p.c. uzasadniono
dokonaniem oceny i kwalifikacji robót jako koniecznych wyłącznie w oparciu
o dokumenty, bez zasięgnięcia opinii biegłego.
Zarzuty mieszczące się w ramach pierwszej podstawy kasacyjnej
uzasadniono wadliwym niezastosowaniem art. 67 ust. 1 pkt 5, art. 139 ust. 2,
art. 140 i art. 144 ust. 1 ustawy z dnia 29.01.2004 r. Prawo zamówień publicznych.
Powodowa spółka w odpowiedzi na skargę kasacyjną wniosła o oddalenie
skargi kasacyjnej w całości i o zasądzenie na jej rzecz kosztów postępowania
kasacyjnego, odnosząc się do zarzutów zawartych w skardze kasacyjnej.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Pozwana Gmina, zaskarżając w całości wyrok Sądu Apelacyjnego,
nie uwzględniła faktu, że oddalenie nim dalej idącego powództwa (pkt 1 in fine
sentencji) oraz oddalenie dalej idącej apelacji (pkt 2 sentencji) są rozstrzygnięciami
korzystnymi dla strony skarżącej. W tej sytuacji pozwana nie ma interesu prawnego
w zaskarżeniu wyroku w tych częściach, co czyni skargę kasacyjną w tym zakresie
niedopuszczalną i uzasadnia jej odrzucenie w tej części przez Sąd Najwyższy na
4
podstawie art. 3986
§ 3 k.p.c. Pokrzywdzenie orzeczeniem (gravamen) jest bowiem
przesłanką dopuszczalności środka zaskarżenia (uchwała składu siedmiu sędziów
Sądu Najwyższego z dnia 15 maja 2014 r., III CZP 88/13, OSNC 2014/11/108).
Merytoryczna ocena skargi kasacyjnej w pozostałej części wymaga najpierw
odniesienia się do zarzutu naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c.,
ponieważ skarga kasacyjna może być oparta na zarzutach naruszenia art. 328 § 2
k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c. (postanowienie SN z dnia 22 maja 2013 r.
III CSK 293/12, OSNC 2013/12/148).
Jednakże naruszenie art. 328 § 2 w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. wtedy tylko
może mieć istotny wpływ na wynik sprawy, jeśli braki lub inna wadliwość
uzasadnienia zaskarżonego wyroku uniemożliwiają Sądowi Najwyższemu
dokonanie kontroli kasacyjnej.
Sąd Apelacyjny najpierw wskazał, że bezpodstawne wzbogacenie pozwanej
wyraża się wartością wykonanych przez powódkę robót wykraczających poza
zakres prac z pierwotnego projektu objętych umówionym ryczałtem, by następnie
zaraz stwierdzić, że nie było potrzeby sięgania do przepisów o bezpodstawnym
wzbogaceniu, ponieważ sporne prace powód wykonał w warunkach i na zasadach
przewidzianych w umowie i wykazał wartość tych prac zaakceptowaną przez
pozwaną Gminę.
Stanowisko takie, chociaż nie wskazuje precyzyjnie podstawy prawnej
uwzględnienia żądania, dowodzi, że zaskarżony wyrok w części uwzględniającej
powództwo w ostatecznym wyniku odpowiada prawu, ponieważ powód wykonał
sporne prace, które zostały przyjęte przez pozwaną a zarazem wykraczały poza
zakres objęty umówionym przez strony wynagrodzeniem ryczałtowym. Wykonanie
tych prac, chociaż nieobjętych wprost umową, nastąpiło - jak określił to Sąd
Apelacyjny - na warunkach i zasadach przewidzianych w umowie, ponieważ o tych
pracach stanowi postanowienie § 7 pkt 2 umowy, który wymagał dla ich
wykonania sporządzenia protokołu konieczności przez Inspektora Nadzoru
i zaakceptowania tego protokołu przez zamawiającego. Te wymogi § 7 pkt 2
kontraktu zostały spełnione w świetle przyjętych za podstawę orzekania ustaleń
faktycznych sprawy, a mianowicie zakwalifikowania tych robót jako koniecznych
5
w protokole konieczności sporządzonym przez inspektora nadzoru przy akceptacji
zamawiającego.
Również zarzut naruszenia przez Sąd Apelacyjny art. 278 § 1 k.p.c., poprzez
dokonanie bez udziału biegłego oceny i kwalifikacji robót jako robót koniecznych,
pomimo że ocena ta wymagała wiadomości specjalnych, nie okazał się
uzasadniony. Podstawą dokonania przez Sąd odwoławczy kwalifikacji tych robót
jako koniecznych i niezbędnych do zrealizowania przedmiotu umowy był protokół
konieczności sporządzony przez inspektora nadzoru i zaakceptowany przez
zamawiającego, co dowodzi zachowania wymogów postanowienia § 7 pkt 2
łączącej strony sporu umowy.
Zarzut wadliwego niezastosowania wskazanych w skardze kasacyjnej
przepisów ustawy z dnia 29 stycznia 2004 r. Prawo zamówień publicznych (p.z.p.)
okazał się nietrafny, ponieważ skarżący uzasadnił go dokonaniem błędnej
interpretacji łączącej strony umowy, bo z pominięciem bezwzględnie
obowiązujących przepisów p.z.p. wskazanych w tym zarzucie.
Takie uzasadnienie tego zarzutu wskazuje w istocie na naruszenie
przepisów art. 65 § 1 i 2 k.c. lub art. 56 k.c., które to przepisy nie zostały jednak
objęte przez stronę skarżącą zarzutem ich naruszenia sformułowanym w ramach
podstaw kasacyjnych, a Sąd Najwyższy rozpoznaje skargę kasacyjną w granicach
zaskarżenia oraz w granicach podstaw, biorąc z urzędu pod rozwagę wyłącznie
nieważność postępowania (art. 39813
§ 1 k.p.c.).
W tym stanie rzeczy Sąd Najwyższy orzekł o oddaleniu skargi kasacyjnej
w części podlegającej dopuszczalnej merytorycznej ocenie, działając na podstawie
art. 39814
k.p.c.
O kosztach postępowania kasacyjnego orzeczono na podstawie art. 98 § 1
i art. 99 k.p.c. oraz na podstawie § 6 pkt 7 i § 12 ust. 4 pkt 2 rozporządzenia
Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. (Dz.U. 2013, poz. 490).