Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 959/14
POSTANOWIENIE
Dnia 13 sierpnia 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Antoni Górski (przewodniczący)
SSN Barbara Myszka
SSN Katarzyna Tyczka-Rote (sprawozdawca)
w sprawie z wniosku A. M.
przy uczestnictwie Miejskiego Przedsiębiorstwa Wodociągów i Kanalizacji
Spółki z o.o. w R.
o ustanowienie służebności przesyłu,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 13 sierpnia 2015 r.,
skargi kasacyjnej uczestnika postępowania
od postanowienia Sądu Okręgowego w R.
z dnia 24 kwietnia 2014 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie i przekazuje sprawę Sądowi
Okręgowemu w R. do ponownego rozpoznania, pozostawiając
temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania
kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
Sąd Rejonowy w R. postanowieniem z dnia 19 września 2013 r. ustanowił na
nieruchomości oznaczonej jako działka nr 393/4 położonej w R. na rzecz
uczestnika Miejskiego Przedsiębiorstwa Wodociągów i Kanalizacji Sp. z o.o. w R.
służebność urządzenia służącego do przesyłu wody w postaci rurociągu ø=1000
mm w zakresie niezbędnym do zapewnienia prawidłowego funkcjonowania tego
urządzenia przesyłowego pasem o szerokości 8 m w sposób wskazany
szczegółowo na wyrysie z mapy ewidencyjnej z dnia 4 stycznia 2013 r. oraz
zasądził od uczestnika Miejskiego Przedsiębiorstwa Wodociągów i Kanalizacji Sp. z
o.o. w R. na rzecz wnioskodawcy kwotę 58.150 zł tytułem wynagrodzenia za
ustanowioną służebność.
Zaskarżonym postanowieniem z dnia 24 kwietnia 2014 r. Sąd Okręgowy w R.
oddalił apelację uczestnika, który kwestionował określoną przez Sąd Rejonowy
wysokość wynagrodzenia za ustanowienie służebności.
Sądy obu instancji uznały, że uczestnik nie wykazał tytułu prawnego do
korzystania z działki nr 393/4 w zakresie służebności przesyłu. Decyzja Urzędu
Miejskiego w R. z dnia 24 sierpnia 1975 r., wydana na podstawie art. 35 ust. 1
ustawy z dnia z dnia 12 marca 1958 r. o zasadach i trybie wywłaszczaniu
nieruchomości (jedn. tekst: Dz.U. z 1974 r., Nr 10 poz. 64 ze zm.), na którą się
powołuje, zezwoliła Okręgowej Dyrekcji Inwestycji Miejskich w R. na wykonanie
robót związanych z budową i rozbudową wodociągów, w tym magistrali
przebiegającej m.in. przez działkę, której dotyczy postępowanie, stanowiącą
wówczas własność H. G., nie uregulowała jednak stosunków cywilnoprawnych
pomiędzy uczestnikiem a właścicielem tej nieruchomości.
Uczestnik nie nabył również odpowiedniej służebności gruntowej w drodze
zasiedzenia - jego wniosek o stwierdzenie zasiedzenia został oddalony
prawomocnym postanowieniem Sądu Rejonowego w R. z dnia 14 stycznia 2008 r.
W ocenie Sądów obu instancji w stanie faktycznym sprawy zostały spełnione
przesłanki ustanowienia służebności przesyłu. Kwestionowana przez uczestnika
3
w apelacji wysokość wynagrodzenia, ustalona została przez Sądy w oparciu o dane
z opinii biegłego, które nie były kwestionowane przez uczestnika.
Sąd Okręgowy uznał za niewiążący w niniejszym postępowaniu sposób
rozstrzygnięcia innej sprawy cywilnej, w której Sąd Najwyższy postanowieniem
z dnia 21 lutego 2013 r. (sygn. akt I CSK 354/12) uwzględnił skargę kasacyjną
Miejskiego Przedsiębiorstwa Wodociągów i Kanalizacji Sp. z o.o. w R. –
wnioskodawcy w postępowaniu o zasiedzenie służebności na innej nieruchomości,
przez którą przebiega ta sama wodociągowa sieć przesyłowa, wyrażając
pogląd o dobrej wierze przedsiębiorstwa uzyskującego posiadanie urządzenia
przesyłowego wybudowanego na cudzej nieruchomości na podstawie art. 35 ust. 1
ustawy z dnia z dnia 12 marca 1958 r. o zasadach i trybie wywłaszczaniu
nieruchomości (jedn. tekst: Dz.U. z 1974 r., Nr 10 poz. 64 ze zm.). Zaakceptował
natomiast stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone w uchwale składu siedmiu
sędziów z dnia 8 kwietnia 2014 r., III CZP 87/13, OSNC 2014/7-8/68), zgodnie
z którym wykonywanie uprawnień w zakresie wynikającym z tego rodzaju decyzji,
stanowiącej tytuł prawny do ich wykonywania, nie prowadzi do nabycia przez
zasiedzenie służebności gruntowej odpowiadającej treści służebności przesyłu.
Uczestnik zaskarżył całość postanowienia Sądu Okręgowego skargą
kasacyjną opartą na podstawie naruszenia prawa materialnego i zgłosił zarzuty
błędnej wykładni i niewłaściwego zastosowania: art. 49 § 1 k.c. w zw. z art. 35 ust.
1 i 2 ustawy o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości w zw. z art. art. 3052
§ 2 k.c. poprzez uznanie, że wystąpiły przesłanki ustanowienia służebności
przesyłu w sytuacji, kiedy przedsiębiorca będący właścicielem urządzeń
przesyłowych wykonuje uprawnienia wynikające z decyzji wydanej na rzecz jego
poprzednika prawnego; art. 292 k.c. w związku z art. 176 § 1 k.c. przez błędne
uznanie, że uczestnik był posiadaczem samoistnym w złej wierze w chwili wejścia
w posiadanie służebności i w konsekwencji nie mógł skutecznie zasiedzieć
służebności na podstawie art. 292 k.c.; art. 172 § 1 w związku z art. 292 k.c. oraz
art. 7 k.c. przez przyjęcie, że poprzednik prawny wnioskodawcy był posiadaczem
służebności w złej wierze, podczas gdy przejęcie nieruchomości w posiadanie
nastąpiło na podstawie decyzji administracyjnej, która nigdy nie została
zakwestionowana; art. 35 ust. 1 ustawy z dnia 12 marca 1958 r. o zasadach i trybie
4
wywłaszczania nieruchomości w zw. z art 292 w związku z art. 172 § 1 k.c. poprzez
przyjęcie, że budowa urządzeń przesyłowych w oparciu o decyzję wydaną na
podstawie art. 35 ust. 1 w/w ustawy nie uzasadnia przyjęcia dobrej wiary
wnioskodawcy jako posiadacza służebności gruntowej o treści odpowiadającej
służebności przesyłu.
We wnioskach skarżący domagał się uchylenia zaskarżonego postanowienia
Sądu Okręgowego w całości i przekazania sprawy temu Sądowi do ponownego
rozpoznania, w tym do rozstrzygnięcia o kosztach postępowania za wszystkie
instancje.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zarzuty skargi kasacyjnej skupiają się na kwestii znaczenia prawnego
decyzji administracyjnej z dnia 24 lipca 1975 r., wydanej na podstawie art. 35 ust. 1
ustawy z dnia 12 marca 1958 r. o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości
(tekst jedn.: Dz. U. z 1974 r. Nr 10, poz. 64, ze zm.; dalej: "u.z.t.w.n."),
zezwalającej, jak ustaliły Sądy obu instancji, na przeprowadzenie spornego
rurociągu przez nieruchomość stanowiącą obecnie własność wnioskodawcy.
Sąd Okręgowy uznał, że nie miała ona znaczenia dla oceny, czy objęcie tej
nieruchomości w posiadanie w zakresie korzystania z niej na potrzeby sieci
przesyłowej nastąpiło w dobrej wierze, ponieważ wykonywanie na jej podstawie
przyznanych w niej uprawnień nie prowadzi do nabycia przez zasiedzenie
służebności odpowiadającej służebności przesyłu, a w rezultacie nie podważa
zasadności stanowiska, że zachodziły podstawy do ustanowienia stosownej
służebności przesyłu na podstawie art. 3051
k.c. i trwałe uregulowanie w ten
sposób cywilnoprawnych stosunków pomiędzy przedsiębiorstwem przesyłowym
a każdoczesnym właścicielem nieruchomości.
Argumentacja Sądu Okręgowego wskazuje na niewłaściwą interpretację
poglądu wyrażonego we wskazanej w uzasadnieniu uchwale Sądu Najwyższego
III CZP 87/13 z dnia 8 kwietnia 2014 r. Uchwała ta wyjaśnia skutki prawne, jakie
wywołuje wydanie decyzji przewidzianej w art. 35 ust. 1 u.z.t.w.n. Decyzja taka ma
charakter wywłaszczeniowy i powoduje trwałe ograniczenie prawa własności
nieruchomości, odbierając właścicielowi prawo sprzeciwiania się i wymuszając na
5
nim znoszenie wykorzystania tej nieruchomości dla celów publicznych, na których
realizację w decyzji tej zezwolono. Stanowi akt kształtujący treść prawa własności,
jednak nie w drodze ustanowienia służebności, a więc innego prawa cywilnego,
lecz w drodze trwałego umniejszenia zakresu prawa własności. Sposób, w jaki
prawo własności zostało ograniczone określała decyzja, w której treść, z mocy
ustawy, włączona była również konieczność znoszenia działań oznaczonych w art.
35 ust. 2 u.z.t.w.n., polegających na korzystaniu i utrzymywaniu urządzeń
przesyłowych w należytym stanie. Wywłaszczenie następowało na rzecz państwa,
które z kolei udzielało określonemu podmiotowi uprawnień do wykonywania
zadań, uzasadniających odjęcie właścicielowi części praw. Z charakteru prawnego
decyzji administracyjnych oraz z cech urządzeń, posadowieniu których służyły
decyzje mającej podstawę w art. 35 ust. 1 u.z.t.w.n. wynika trwałość
ustanowionego w nich ograniczenia prawa własności nieruchomości. Działania
przedsiębiorcy korzystającego z urządzeń przesyłowych, które legalnie postawił na
cudzej nieruchomości, polegające na wchodzeniu na tę nieruchomość
i podejmowaniu w stosunku do własnych urządzeń czynności koniecznych dla
zapewnienia ich sprawności technicznej, mieszczące się w granicach
wyznaczonych odjęciem właścicielowi nieruchomości części przysługującego mu
prawa własności, jest wykonywaniem uprawnień zagwarantowanych przedsiębiorcy
w ustawie (art. 35 ust. 2 u.z.t.w.n.) i nie polega na skierowanym przeciwko
właścicielowi posiadaniu cudzej nieruchomości, ponieważ jest podejmowane
w zakresie, w którym właściciel nieruchomości został w swoim prawie trwale
ograniczony. Z tych przyczyn w wypadku, kiedy przedsiębiorstwo korzysta z sieci
przesyłowej zrealizowanej w zakresie wynikającym z decyzji wydanej na postawie
art. 35 ust. 1 u.z.t.w.n. i wykonuje w stosunku do niej uprawnienia przewidziane
w ust. 2 tego przepisu, jego działanie nie może być uznane za posiadanie cudzej
nieruchomości w zakresie służebności odpowiadającej służebności przesyłu,
ponieważ właścicielowi został odjęty ten zakres uprawnień właścicielskich
do korzystania z nieruchomości. Bezprzedmiotowe staje się wówczas
nie tylko rozważanie czy przedsiębiorstwo weszło w posiadanie cudzej
nieruchomości w dobrej czy w złej wierze ale w ogóle wyłączone jest ustanawianie
służebności o treści odpowiadającej uprawnieniom przedsiębiorstwa
6
przesyłowego o charakterze administracyjnoprawnym, ponieważ ograniczone
w drodze wywłaszczenia prawo własności nieruchomości nie stanowi substratu,
który można obciążyć służebnością o analogicznej treści.
Ze względu na to, że Sąd Okręgowy wyszedł z odmiennych założeń i nie
poddał decyzji administracyjnej, na którą powołuje się uczestnik, niezbędnej ocenie,
zaskarżone postanowienie należało uchylić i przekazać sprawę temu Sądowi do
ponownego rozpoznania na podstawie art. 39815
§ 1 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.,
słuszny bowiem okazał się zarzut błędnej wykładni art. 49 § 1 k.c. w zw. z art. 35
ust. 1 i 2 ustawy o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości w zw. z art. art.
3052
§ 2 k.c. Natomiast zarzuty upatrujące w decyzji administracyjnej wydanej na
podstawie art. 35 ust. 1 u.z.t.w.n. podstaw dobrej wiary wejścia w posiadanie
cudzej nieruchomości w zakresie odpowiadającym służebności gruntowej
o cechach służebności przesyłu nie zasługiwały na uwzględnienie.
Orzeczenie o kosztach postępowania wynika z postanowień art. 39821
w zw.
z art. 391 § 1, art. 108 § 2 i art. 13 § 2 k.p.c.
(eb)