Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V KK 240/15
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 3 września 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Henryk Gradzik (przewodniczący)
SSN Małgorzata Gierszon
SSN Jacek Sobczak (sprawozdawca)
Protokolant Katarzyna Wełpa
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na posiedzeniu w trybie art. 535 § 5 kpk
w dniu 3 września 2015 r.,
sprawy B. S.
skazanego z art. 178 a § 1 kk
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na posiedzeniu
w dniu 3 września 2015 r.,
kasacji, wniesionej przez Ministra Sprawiedliwości, na korzyść skazanego
od wyroku Sądu Okręgowego w P.
z dnia 15 lipca 2014 r., zmieniającego wyrok Sądu Rejonowego w Ś. z dnia 4
marca 2014 r.,
uchyla zaskarżony wyrok Sądu Okręgowego i
przekazuje sprawę temu Sądowi do ponownego rozpoznania w
postępowaniu odwoławczym
UZASADNIENIE
2
B. S. został oskarżony o popełnienie czynu z art. 178a § 1 k.k. (k. 35 i n.). Na
rozprawie w dniu 4 marca 2014 r. (k. 50 v) złożył wniosek w trybie art. 387 § 1 i 2
k.p.k. o dobrowolne poddanie się odpowiedzialności.
Sąd Rejonowy w Ś. uwzględnił wniosek oskarżonego w związku z czym
wyrokiem z dnia 4 marca 2014 r., B. S. został skazany za czyn wyczerpujący
znamiona art. 178a § 1 k.k., na karę 150 stawek dziennych grzywny przy ustaleniu
wysokości jednej stawki na kwotę 20 zł. Nadto, na podstawie art. 42 § 2 k.k.,
orzeczono wobec tego oskarżonego zakaz prowadzenia wszelkich pojazdów
mechanicznych na okres 4 lat, z wyłączeniem kategorii C. Na poczet tego środka
karnego zaliczono okres zatrzymania prawa jazdy oskarżonemu a także orzeczono
- na zasadzie art. 49 § 2 k.k. – w przedmiocie świadczenia pieniężnego na rzecz
Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej.
Apelację od tego orzeczenia wywiódł prokurator. Sąd Okręgowy w P.
wyrokiem z dnia 15 lipca 2014 r., zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że w pkt
2 wyroku z orzeczonego zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych
wyeliminował wyłączenie pojazdów, do kierowania którymi wymagane jest prawo
jazdy kategorii „C”, a tym samym przyjął, że orzeczony zakaz obejmuje wszystkie
pojazdy mechaniczne. W pozostałym zakresie utrzymano rozstrzygnięcie Sądu I
instancji w mocy, rozstrzygając o kosztach postepowania odwoławczego.
Kasację od wyroku Sądu odwoławczego wywiódł Minister Sprawiedliwości
zaskarżając go w całości na korzyść skazanego. Skarżący zarzucił temu wyrokowi
rażące i mające istotny wpływ na treść orzeczenia naruszenie przepisów prawa
procesowego, a mianowicie art. 437 § 2 k.p.k. i art. 387 § 2 k.p.k., polegające na
dokonaniu przez Sąd Okręgowy zmiany wyroku Sądu I instancji na niekorzyść B. S.
poprzez wyeliminowanie z orzeczonego w pkt 2 tego wyroku zakazu prowadzenia
pojazdów mechanicznych wyłączenia pojazdów, do kierowania którymi wymagane
jest prawo jazdy kategorii „C” i tym samym przyjęcie, że orzeczony zakaz obejmuje
wszelkie pojazdy mechaniczne w sytuacji, kiedy orzeczenie Sądu Rejonowego
zapadło w wyniku uwzględnienia złożonego przez oskarżonego wniosku, któremu
nie sprzeciwił się prokurator, o wydanie wyroku skazującego i wymierzenie kary
oraz środków karnych, w tym zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów
3
mechanicznych, z wyłączeniem kategorii „C” bez przeprowadzenia postepowania
dowodowego, zaś oskarżony nie wyraził zgody na modyfikację wniosku.
Skarżący w konkluzji wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie
sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w postępowaniu
odwoławczym.
Sąd Najwyższy zaważył, co następuje:
Kasacja jest oczywiście zasadna, dlatego podlegała uwzględnieniu w oparciu
o przepis art. 535 § 5 k.p.k.
Rację należy przyznać skarżącemu gdy twierdzi, że w rozpoznawanej
sprawie orzeczenie Sądu odwoławczego zapadło z rażącą i mającą istotny wpływ
na jego treść obrazą wskazanych w zarzucie przepisów postępowania.
Dostrzec jednakże należy, że jak wynika z okoliczności rozpoznawanego
judykatu, B. S., na terminie rozprawy w dniu 4 marca 2014 r. złożył wniosek w
trybie art. 387 § 2 k.p.k., na termin tej rozprawy nie stawił się prokurator.
Nieobecność prokuratora na rozprawie, w sytuacji prawidłowego powiadomienia o
jej terminie, choć mieszcząca się z granicach prawa i nie wykluczająca możliwości
wyrokowania w trybie art. 387 § 2 k.p.k., to jednak bezpośrednio rzutująca na
sytuację procesową oskarżonego. Oskarżony, który wystąpił z tego typu wnioskiem
miał prawo oczekiwać – przy braku sprzeciwu stron - zaaprobowania przez Sąd
rodzaju i wymiaru kary oraz środka karnego jaki sam przedstawił. Tym niemniej,
rozstrzygający Sąd dostrzegając możliwość zakończenia zwieńczonego
porozumieniem zakończenia postępowania winien zarządzić przerwę w rozprawie
celem zawiadomienia prokuratora o propozycji oskarżonego. Ewentualny brak
sprzeciwu w tym zakresie mógłby dopiero dawać impuls do zakończenia
postępowania na warunkach zaproponowanych przez B. S. i zaakceptowanych
przez ten Sąd.
Rozważenia w postępowaniu odwoławczym wymagało także i to czy Sąd
Rejonowy w sposób wystarczający ocenił warunki wydania wyroku bez
przeprowadzenia rozprawy, zaś prokurator właściwie ocenił konieczność
uczestnictwa w rozprawie. Na skutek nieobecności prokuratora na rozprawie, choć
mieszczącej się w granicach prawa i jego uprawnień, mogło bowiem dojść do
4
zawarcia „ułomnej” ugody miedzy oskarżonym a Sądem I instancji (zob. wyrok
Sądu Najwyższego z dnia 8 października 2009 r., V KK 29/09, Lex 529673).
Poza zainteresowaniem Sądu Okręgowego, rozpoznającego apelację
prokuratora, znalazła się także kwestia, że do skazania B. S. doszło w sekwencji
złożenia przezeń wniosku o dobrowolne poddanie się odpowiedzialności i
zastosowania przez Sąd I instancji jednego z trybów konsensualnych. Tymczasem
taki stan rzeczy nie pozostawał bez rzeczywistego wpływu na przebieg i wynik
kontroli odwoławczej, w toku której, Sąd II instancji był zmuszony baczyć i
respektować fakt zawarcia porozumienia przez strony, w szczególności zaś
uwzględnić, iż strony zdecydowały się na szybszy, konsensualny tryb rozpoznania
sprawy wyłącznie pod warunkiem zaaprobowania przez Sąd ich propozycji, co do
treści wyroku skazującego.
Jak podkreśla się w orzecznictwie, także tym powołanym przez skarżącego
oraz literaturze przedmiotu, dostrzeżenie przez Sąd II instancji obrazy prawa
materialnego w części dotyczącej kary lub jej rażącej niewspółmierności, co do
zasady eliminuje rozstrzygniecie reformatoryjne przez Sąd odwoławczy orzeczenia
wydanego w trybie konsensualnym. Zmiana wyroku wydanego w trybie
dobrowolnego poddania się odpowiedzialności przed Sądem odwoławczym
determinowana jest ewentualną wyrażoną ponownie zgodą stron na wymierzenie
kary – tym razem współmiernej - na nowych warunkach. Brak takiego porozumienia
w sytuacji gdy Sąd II instancji podzielił argumenty apelacji prokuratora winien
skutkować uchyleniem wyroku i przekazaniem sprawy do ponownego rozpoznania
przed Sądem I instancji na zasadach ogólnych.
W przeciwnym razie doszłoby do wydania wyroku w trybie konsensualnym,
zmienionego następnie przez Sąd II instancji, pomimo braku porozumienia stron co
do warunków skazania, a więc bez konstytutywnego elementu warunkującego w
omawianym trybie. Pogląd odmienny zgodnie, z którym w postępowaniu
odwoławczym można by zmienić rozstrzygniecie o karze i środkach karnych
wydane w trybie konsensualnym, bez względu na stanowisko stron w tej materii,
rażąco niekonsekwentny i nie zyskujący aprobaty (szerzej na ten temat np. S.
Steinborn, Porozumienia w polskim procesie karnym, Kraków 2005).
5
Tymczasem wyrok Sądu Okręgowego uwzględniający w rzeczy samej
apelację prokuratora w zakresie orzeczonego środka karnego, stanowił złamanie
zawartej ugody z oskarżonym oraz zasady lojalności wobec niego, ale także prawa
do obrony oraz dwuinstancyjnego postępowania. Tego typu okoliczności, leżące w
istocie po stronie organów procesowych, nie mogą wywierać – jako rażąco
niesprawiedliwie - negatywnych reperkusji dla oskarżonego
Błąd ten jest tym bardziej ewidentny, gdy zważy się, że jak wynikało z
odpowiedzi na apelację sporządzonej przez obrońcę oskarżonego (k. 77), B. S. nie
wyraził zgody na zmianę warunków zawartej ugody.
Sąd II instancji rozważy w toku ponownego rozpoznania sprawy wskazane
wyżej uwagi, podda je stosownej analizie i bacząc na kodeksowe ograniczenia
wyda wolne od wad rozstrzygnięcie.
Mając na uwadze powyższe, Sąd Najwyższy orzekł, jak w sentencji
wyroku.