Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V KK 268/15
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 3 września 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Henryk Gradzik (przewodniczący)
SSN Małgorzata Gierszon
SSN Jacek Sobczak (sprawozdawca)
Protokolant Katarzyna Wełpa
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na posiedzeniu w dniu 3 września 2014 r.,
w sprawie podmiotu zbiorowego I. Spółka sp. z o. o.
pociągniętego do odpowiedzialności za czyn z art. 77 § 2 k.k.s. w zw. z art. 6 § 2
k.k.s. w zw. z art. 9 § 3 k.k.s.
kasacji, wniesionej przez Prokuratora Generalnego, na korzyść podmiotu
zbiorowego
od wyroku Sądu Rejonowego
z dnia 10 czerwca 2008 r.
uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje do ponownego
rozpoznania Sądowi Rejonowemu.
UZASADNIENIE
H. O. został oskarżony o to, że w okresie od 20 listopada 2006 r. do 20
stycznia 2007 r. w W., zajmując się sprawami gospodarczymi płatnika I.sp. z o. o.
jako prezes zarządu, działając w warunkach czynu ciągłego, nie wpłacił na
rachunek Urzędu Skarbowego […] pobranych zaliczek na podatek dochodowy od
osób fizycznych za okres od października do grudnia 2006 r. w łącznej kwocie
2
19.134 złotych, tj. czynu wyczerpującego znamiona art. 77§ 2 k.k.s. w zw. z art. 6 §
2 k.k.s. w zw. z art. 9 § 3 k.k.s.
Wyrokiem Sądu Rejonowego z dnia 27 grudnia 2007 r., udzielono
zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności przez H. O. i
wymierzono mu za wyżej opisany czyn karę grzywny w wysokości 1500 zł.,
zasądzając od niego na rzecz Skarbu Państwa zryczałtowaną równowartość
kosztów postępowania w kwocie 93,00 zł (k. 3). Do Sądu Rejonowego wpłynął
wniosek o pociągnięcie podmiotu zbiorowego I. Spółka sp. z o. o. do
odpowiedzialności na podstawie ustawy o odpowiedzialności podmiotów
zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary, za przestępstwo skarbowe z art.
77§ 2 k.k.s. w zw. z art. 6 § 2 k.k.s. w zw. z art. 9 § 3 k.k.s.
Sąd Rejonowy wyrokiem z dnia 10 czerwca 2008 r., na podstawie art. 7 ust.
1 ustawy z dnia 28 października 2002 r. o odpowiedzialności podmiotów
zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary orzekł wobec I. Spółka sp. z o. o.
karę pieniężną w wysokości 1.000 zł, zaś na podstawie art. 22 u.o.p.z. zwolniono
ww. podmiot od ponoszenia kosztów procesu przejmując je na rachunek Skarbu
Państwa. Przedmiotowy wyrok nie został zaskarżony przez strony i uprawomocnił
się w dniu 18 czerwca 2008 r.
Kasację od tego orzeczenia – na korzyść podmiotu zbiorowego – wniósł
Prokurator Generalny, zarzucając rażące i mające istotny wpływ na treść wyroku
naruszenie przepisu prawa materialnego – art. 5 ustawy z dnia 28 października
2002 r. o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod
groźbą kary (Dz. U. Nr 197, poz. 1661 ze zm.), poprzez wyrażenie błędnego
poglądu prawnego, że przepis ten mógł być podstawą odpowiedzialności podmiotu
zbiorowego, za czyn zabroniony pod groźbą kary, popełniony przez H. O. będącego
prezesem zarządu zajmującym się sprawami gospodarczymi Spółki.
Skarżący w konkluzji wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie
sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kasacja Prokuratora Generalnego jest zasadna w stopniu oczywistym,
dlatego podlegała uwzględnieniu zgodnie z art. 535 § 5 k.p.k.
3
Podzielić należało wyrażony w kasacji przez Prokuratora Generalnego
wniosek, że w przedmiotowej sprawie doszło rażącej i mającej istotny wpływ na
treść wyroku obrazy art. 5 u.o.p.z.
Zgodnie z obowiązującym w chwili orzekania przez Sąd Rejonowy
brzmieniem art. 3 u.o.p.z. podmiot zbiorowy podlega odpowiedzialności za czyn
zabroniony, którym jest działanie osoby fizycznej: 1. działającej w imieniu lub w
interesie podmiotu zbiorowego w ramach uprawnienia lub obowiązku do jego
reprezentowania, podejmowania w jego imieniu decyzji lub wykonywania kontroli
wewnętrznej albo przy przekroczeniu tego uprawnienia lub niedopełnieniu tego
obowiązku, 2. dopuszczonej do działania w wyniku przekroczenia uprawnień lub
niedopełnienia obowiązków przez osobę, o której mowa w pkt 1, 3. działającej w
imieniu lub w interesie podmiotu zbiorowego, za zgodą lub wiedzą osoby, o której
mowa w pkt 1, - jeżeli zachowanie to przyniosło lub mogło przynieść podmiotowi
zbiorowemu korzyść, chociażby niemajątkową.
W myśl uregulowania zawartego w art. 5 u.o.p.z. w znaczeniu także
obowiązującym w czasie orzekania przez Sąd Rejonowy, podmiot zbiorowy
podlegał odpowiedzialności za czyn zabroniony pod groźbą kary, jeżeli do
popełnienia tego czynu doszło w następstwie co najmniej braku należytej
staranności w wyborze osoby fizycznej, o której mowa w art. 3 pkt 2 lub 3, lub co
najmniej braku należytego nadzoru nad tą osobą - ze strony organu lub
przedstawiciela podmiotu zbiorowego.
Skoro zatem w pkt 1 art. 3 ustawy mowa o osobie działającej w imieniu lub w
interesie podmiotu zbiorowego w ramach uprawnienia lub obowiązku do jego
reprezentowania, podejmowania w jego imieniu decyzji lub wykonywania kontroli
wewnętrznej albo przy przekroczeniu tego uprawnienia lub niedopełnieniu tego
obowiązku, to jasno wynika z tego unormowania, że do kręgu osób wskazanych w
pkt 2 i 3 przepisu art. 3 ustawy, nie należą te osoby, które w strukturze podmiotu
zbiorowego działają w jego imieniu lub w interesie i w ramach własnego
uprawnienia lub obowiązku - a zatem w odniesieniu do spółek prawa handlowego -
prezesi i członkowie zarządów.
Popełnienie czynu zabronionego przez prezesa lub członka zarządu spółki,
nie stanowi zatem podstawy prawnej do orzeczenia odpowiedzialności podmiotu
4
zbiorowego za czyny zabronione pod groźbą kary. Podstawę odpowiedzialności
podmiotu zbiorowego stanowi natomiast, popełnienie czynu zabronionego przez
osobę wymienioną w pkt 2 lub 3 przepisu art. 3 ustawy, po wtóre - gdy do
popełnienia takiego czynu dochodzi w następstwie co najmniej braku należytej
staranności w wyborze tej osoby fizycznej (culpa in eligendo), lub co najmniej braku
należytego nadzoru nad tą osobą (culpa in custodiendo) - ze strony organu lub
przedstawiciela podmiotu zbiorowego, a więc w wypadku wystąpienia przesłanki
zawinienia określonej w art. 5 ustawy.
Przenosząc te rozważania na grunt rozpoznawanej sprawy stwierdzić
należy, że H. O. będący prezesem zarządu I. Spółka sp. z o. o., będąc
uprawnionym do zajmowania się sprawami gospodarczymi tego podmiotu
podejmowanymi w jego imieniu lub interesie, należał do kategorii osób
wymienionych w pkt 1 art. 3 u.o.p.z.
Jak wynika z akt sprawy H. O. został skazany za czyn art. 77§ 2 k.k.s. w zw.
z art. 6 § 2 k.k.s. w zw. z art. 9 § 3 k.k.s. prawomocnym wyrokiem Sądu
Rejonowego z dnia 27 grudnia 2007 r. Taki stan rzeczy sugeruje, iż zostały
spełnione przesłanki pociągnięcia podmiotu zbiorowego do odpowiedzialności
karnej jednakże tylko te określone w art. 3 i 4 u.o.p.z. Z całą natomiast
stanowczością stwierdzić należy, że w sprawie przedmiotowej nie została spełniona
materialnoprawna przesłanka zawinienia wskazana w art. 5 u.o.p.z
Przy ponownym rozpoznaniu przedmiotowej sprawy przydatna będzie
analiza przez Sąd Rejonowy licznego orzecznictwa Sądu Najwyższego (w tym
chociażby wyroków: z dnia 6 kwietnia 2011 r., V KK 15/11, OSNKW 2011, z. 8, poz.
72; z dnia 18 października 2011 r., IV KK 276/11, z dnia 18 września 2013 r., V KK
187/13, Lex 1163199) oraz wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 3 listopada
2004 r., sygn. K 18/03 (publ. OTK-A z 2004 r., nr 10, poz. 103).
Z tych wszystkich względów Sąd Najwyższy, nie mając możliwości wydania
orzeczenia reformatoryjnego innego niż wymienione w art. 537 § 2 k.p.k., uchylił
zaskarżony wyrok i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi
Rejonowemu.
5