Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 672/14
POSTANOWIENIE
Dnia 18 września 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Agnieszka Piotrowska (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Krzysztof Pietrzykowski
SSN Marta Romańska
Protokolant Justyna Kosińska
w sprawie z powództwa W. sp. z o.o. w W.
przeciwko F. w N. (Cypr)
o ochronę praw autorskich i pokrewnych w postępowaniu grupowym,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 18 września 2015 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej
od postanowienia Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 27 listopada 2013 r.
uchyla zaskarżone postanowienie i sprawę przekazuje Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania, pozostawiając
rozstrzygnięcie o kosztach postępowania kasacyjnego
orzeczeniu kończącemu postępowanie w sprawie.
2
UZASADNIENIE
Sąd Okręgowy w W. wydał w dniu 24 lipca 2013 roku postanowienie o
rozpoznaniu w postępowaniu grupowym sprawy wytoczonej przez W. sp. z o.o.,
jako reprezentanta grupy składającej się z następujących podmiotów: […]oraz W.
sp. z o.o. Powództwo skierowane przeciwko F. w N . (Cypr), administratorowi
serwisu c.pl, obejmowało żądania zaniechania naruszania majątkowych praw
autorskich członków grupy przez zakazanie stronie pozwanej stosowania, w
ramach serwisu c.pl, systemu wymiany plików zdefiniowanego bliżej w pozwie,
który powoduje lub prowadzi do naruszenia majątkowych praw autorskich członków
grupy do utworów wskazanych w załączniku do pozwu oraz nakazanie pozwanej
spółce działań wskazanych w punkcie 2 i 3 petitum pozwu. Sąd Okręgowy oddalił
wniosek pozwanego o zobowiązanie powoda do złożenia kaucji na zabezpieczenie
kosztów procesu.
W ocenie Sądu pierwszej instancji zostały spełnione wszystkie przesłanki
dopuszczalności rozpoznania pozwu w postępowaniu grupowym sformułowane
w kodeksie postępowania cywilnego oraz w ustawie z dnia 17 grudnia 2009 roku
o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym ( Dz. U. 2010, Nr 7, poz.44-
dalej u.d.p.g.).
Po rozpoznaniu zażalenia strony pozwanej, Sąd Apelacyjny postanowieniem
z dnia 27 listopada 2013 roku uchylił punkt I postanowienia Sądu Okręgowego
i odrzucił pozew. Uchylił także punkt II i umorzył postępowanie w przedmiocie
wniosku pozwanego o zobowiązanie powoda do złożenia kaucji na zabezpieczenie
kosztów procesu.
Sąd drugiej instancji wskazał, że stosownie do art. 6 ust. 2 u.d.p.g., do
pozwu, który powinien odpowiadać warunkom opisanym w ustępie pierwszym tego
przepisu, należy dołączyć oświadczenia członków grupy o przystąpieniu do grupy
i wyrażeniu zgody co do osoby reprezentanta grupy oraz umowę reprezentanta
grupy z pełnomocnikiem, określającą sposób wynagrodzenia pełnomocnika.
Oświadczenie to powinno, zdaniem Sądu, zawierać wszystkie obligatoryjne
elementy pozwu, a nadto okoliczności świadczące o tym, że zgłoszone roszczenie
3
jest roszczeniem, o którym mowa w art. 1 u.d.p.g., wykazującym związek faktyczny
z roszczeniami pozostałych członków grupy. Zgodnie z art. 12 u.d.p.g.,
w oświadczeniu o przystąpieniu do grupy uprawniony powinien określić swoje
żądanie, wskazać okoliczności uzasadniające żądanie, a także przynależność do
grupy oraz przedstawić dowody. Tych wymogów nie spełniają oświadczenia
członków grupy dołączone do pozwu, albowiem zawierają jedynie sformułowanie,
iż żądania poszczególnych osób są takie, jak roszczenia powoda wskazane
w pozwie, a okoliczności uzasadniające żądanie członka grupy, okoliczności
uzasadniające przynależność do grupy oraz dowody zostały przedstawione
w pozwie. Sąd Apelacyjny podniósł, że oświadczenia te są datowane na
październik 2012 roku, zaś pozew został złożony w dniu 15 listopada 2012 roku, co
oznacza, że nie istniał w dacie składania przez członków grupy oświadczeń
dołączonych do pozwu. Oświadczenia członków grupy mają więc charakter
blankietowy. Brak wskazanych przez Sąd elementów, wynikających z art.12 u.d.p.g.
dyskwalifikował te oświadczenia, oznaczał niedopuszczalność rozpoznania sprawy
w postępowaniu grupowym i prowadził do odrzucenia pozwu na podstawie art. 10
ust. 1 u.d.p.g.
W skardze kasacyjnej powód zarzucił naruszenie art. 12, art. 6 ust. 1 i 2, art.
10 ust.1 w związku z art.6 ust. 1 i 2 oraz art. 1 ust.1 u.d.p.g. oraz naruszenie art. 10
ust. 1 u.d.p.g. w związku z art. 130 § 1 k.p.c. w związku z art. 6 ust.2 w związku
z art. 24 ust. 1 u.d.p.g. Wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia Sądu
Apelacyjnego w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z unormowaniami u.d.p.g., objęcie określonej osoby fizycznej lub
prawnej skutkami postępowania grupowego wymaga jednoznacznego wyrażenia
przez tę osobę woli przystąpienia do grupy, co pozostaje w zgodzie z podstawową
dla postępowania cywilnego zasadą dyspozycyjności. Zainteresowane podmioty
mogą wyrazić wolę wzięcia udziału w postępowaniu grupowym w dwojaki sposób.
Po pierwsze - mogą wejść w skład tak zwanej grupy inicjującej, na rzecz
której reprezentant grupy wnosi pozew z wnioskiem o jego rozpoznanie
w postępowaniu grupowym. Liczebność tej grupy, charakter dochodzonych przez
4
członków grupy inicjatywnej roszczeń, okoliczności faktyczne i wnioski dowodowe
uzasadniające te roszczenia, a także – w przypadku dochodzenia roszczeń
pieniężnych – ich ujednolicenie, ma znaczenie dla oceny przez sąd
dopuszczalności postępowania grupowego ( art. 1 ust. 1 w związku z art. 2 ust. 1
w związku z art.10 ust. 1 u.d.p.g.).
Po drugie - osoby zainteresowane mogą przystąpić do postępowania
grupowego już po wydaniu przez sąd, na podstawie art. 10 ust. 1, postanowienia
o rozpoznaniu sprawy w postępowaniu grupowym i zarządzeniu publicznego
ogłoszenia o jego wszczęciu (art.11 u.d.p.g.).
Przedstawiony mechanizm uczestnictwa w grupie odpowiada dwuetapowej
strukturze postępowania grupowego, na którą składa się postępowanie
w przedmiocie dopuszczalności postępowania grupowego, zakończone wydaniem
przez sąd postanowienia o rozpoznaniu sprawy w postępowaniu grupowym (art.10
ust.1 u.d.p.g.) oraz „właściwe” postępowanie grupowe, obejmujące ostateczne
ustalenie składu grupy (art. 17 u.d.p.g.) i merytoryczne orzekanie o zasadności
powództwa.
W każdej ze wskazanych wyżej sytuacji istnieje obowiązek złożenia przez
członka grupy pisemnego oświadczenia o przystąpieniu do niej, ale znaczenie
procesowe tych oświadczeń jest odmienne.
W pierwszej sytuacji, skład grupy inicjującej postępowanie grupowe, na
rzecz których reprezentant składa pozew i wszczyna postępowanie grupowe,
kształtuje się poza postępowaniem sądowym. Kwestie dotyczące wewnętrznej
organizacji tego zespołu osób nie są regulowane przepisami u.d.p.g. Podmioty te,
współdziałając ze sobą, samodzielnie ustalają treść pozwu, w tym treść
zgłoszonych roszczeń, okoliczności je uzasadniających oraz wniosków
dowodowych, a także dokonują wyboru reprezentanta grupy.
Wniesiony przez reprezentanta grupy pozew powinien zawierać
sprecyzowane żądanie, uzasadniające je okoliczności faktyczne (art. 187 § 1 pkt 1
i 2 k.p.c. w zw. z art. 6 ust. 1 u.d.p.g.), dowody na ich poparcie (art. 126 § 1 pkt 3
k.p.c. w zw. z art. 24 ust. 1 u.d.p.g.), a także twierdzenia wskazujące na
5
jednorodzajowość dochodzonych roszczeń, tożsamość podstawy faktycznej oraz
wymaganą liczebność grupy (art. 6 ust. 1 pkt 2 w związku z art. 1 ust. 1 u.d.p.g.).
Art. 6 ust. 2 u.d.p.g. przewiduje, że do pozwu należy dołączyć oświadczenia
członków grupy o przystąpieniu do grupy i wyrażeniu zgody co do osoby
reprezentanta grupy. Oświadczenia te stanowią wyraz woli sądowego dochodzenia
roszczeń wskazanych w pozwie w drodze postępowania grupowego, identyfikują
członków grupy inicjującej postępowanie wobec sądu oraz umożliwiają ocenę, czy
został spełniony warunek dostatecznej liczby podmiotów tworzących grupę
(minimum 10 - por.art.1 ust. 1 u.d.p.g.). Oświadczenia te nie są - samodzielną
i niezależną od pozwu - podstawą ustalenia przez sąd przedmiotu
i dopuszczalności postępowania grupowego, albowiem z treści art. 6 ust. 1 u.d.p.g.
wynika, że dane dotyczące roszczenia, jego podstawy faktycznej i dowodów oraz
informacje niezbędne w świetle art.1 ust. 1 i 2 u.d.p.g. muszą znaleźć się w pozwie,
uzgodnionym wspólnie przez wszystkich członków grupy inicjującej, składających
następnie oświadczenia dołączone do pozwu na podstawie art. 6 ust. 2. Wszelkie
skutki materialnoprawne i procesowe wytoczenia powództwa grupowego powstają
w dacie wniesienia pozwu z załącznikami, stąd nie ma znaczenia, wbrew
stanowisku Sądu drugiej instancji, data widniejąca na oświadczeniu, dołączonym
następnie do pozwu.
Odmiennie kształtuje się natomiast kwestia znaczenia, funkcji i skutków
procesowych oświadczenia składanego przez zainteresowane podmioty po
wydaniu przez sąd na podstawie art.10 ust. 1 u.d.p.g, postanowienia o rozpoznaniu
sprawy w postępowaniu grupowym i zarządzeniu publicznego ogłoszenia o jego
wszczęciu (art.11 u.d.p.g.).
W ogłoszeniu tym zamieszcza się, między innymi, informacje o możliwości
przystąpienia do grupy przez osoby, których roszczenia mogą być objęte
powództwem grupowym, poprzez złożenie reprezentantowi grupy, w oznaczonym
przez sąd terminie, nie krótszym niż jeden, a nie dłuższym niż trzy miesiące od daty
ogłoszenia, pisemnego oświadczenia o przystąpieniu do grupy (por. art.11 ust.2 pkt
3 u.d.p.g.).
6
Następujący po tym przepisie ustawy art. 12 u.d.p.g. przewiduje w zdaniu
pierwszym, że w oświadczeniu o przystąpieniu do grupy uprawniony powinien
określić swe żądanie, wskazać okoliczności uzasadniające to żądanie, okoliczności
uzasadniające przynależność do grupy oraz przedstawić dowody. Z usytuowania
art. 12 wynika, że oświadczenia te składają osoby, które nie uczestniczyły
w przygotowaniu pozwu zbiorowego, lecz po powzięciu o nim wiedzy z ogłoszenia
lub innych źródeł, chcą przyłączyć się do grupy i uzyskać ochronę prawną swojego
roszczenia w ramach postępowania grupowego. Oświadczenie to stanowi
autonomiczny i niezależny od pozwu grupowego, wyraz woli uczestniczenia
określonej osoby w postępowaniu grupowym, stąd musi zawierać wskazane w art.
12 u.d.p.g. elementy składowe, pozwalające na dokonanie oceny, czy roszczenie
pretendenta do uczestnictwa w grupie, może być objęte tym postępowaniem.
Oświadczenie to jest składane nie sądowi, lecz powodowi (reprezentantowi grupy).
Reprezentant grupy sporządza i przedstawia sądowi wykaz tych osób,
z dołączonymi oświadczeniami. Sąd doręcza następnie ten wykaz pozwanemu
(art.12 zdanie 2 i 3 u.d.p.g.).
Procesowe skutki oświadczenia o przystąpieniu do grupy, o którym mowa
w art.12, następują więc w innym momencie niż skutki wniesienia pozwu
grupowego. Z chwilą przedstawienia przez powoda sądowi oświadczeń i wykazu
osób, które przystąpiły do grupy, powstaje stan sprawy w toku między tymi osobami
a pozwanym co do roszczenia objętego postępowaniem grupowym (art. 13 ust. 1
w zw. z art. 12 zd. 2 u.d.p.g.), a nadto w tej chwili dochodzi do przerwy biegu
przedawnienia roszczeń osób przystępujących do grupy (art. 123 § 1 pkt 1 k.c.).
Przeprowadzone wyżej rozważania prowadzą do konkluzji, że w świetle art.
6 ust. 1 i 2 u.d.p.g., w dołączonych do pozwu oświadczeniach członków grupy
inicjującej postępowanie, nie jest konieczne zamieszczenie elementów, o których
mowa w art. 12 zdanie 1 u.d.p.g. Treść oświadczeń dołączonych do pozwu
w powiązaniu z treścią pozwu musi jednak jednoznacznie wyrażać wolę
przystąpienia członka grupy inicjatywnej do grupy i zgodę na osobę jej
reprezentanta wnoszącego pozew, identyfikować członków grupy i treść oraz
podstawę roszczeń. Jest dopuszczalne posłużenie się w tych oświadczeniach
odesłaniem do pozwu w zakresie wskazania żądań, okoliczności uzasadniających
7
żądanie, okoliczności uzasadniających przynależność do grupy, a także środków
dowodowych, byleby tylko treść pozwu wraz z treścią oświadczeń dołączonych do
pozwu umożliwiała sądowi ocenę dopuszczalności rozpoznania sprawy
w postępowaniu grupowym. Sformułowany w skardze kasacyjnej zarzut
naruszenia art. 12 u.d.p.g. przez jego błędną wykładnię i w rezultacie niewłaściwe
zastosowanie przy ocenie prawidłowości oświadczeń dołączonych do pozwu jest
więc uzasadniony.
Nie jest także trafny pogląd Sądu Apelacyjnego, że oświadczenia dołączone
do pozwu, pochodzące od członków grupy inicjatywnej, muszą zawierać wszystkie
obligatoryjne elementy pozwu oraz dodatkowo oświadczenie o istnieniu
okoliczności uzasadniających rozpoznanie zgłoszonego żądania w postępowaniu
grupowym. Zasadny jest z tej przyczyny zarzut naruszenia art. 6 ust. 1 i 2 u.d.p.g.
przez jego błędną wykładnię, ponieważ z treści tych unormowań wynika, że to
pozew, a nie dołączone do niego oświadczenia członków grupy inicjatywnej,
powinien czynić zadość warunkom określonym w k.p.c., a nadto wskazywać
okoliczności pozwalające na rozpoznanie sprawy w postępowaniu grupowym. Jak
to już akcentowano, oświadczenia dołączone do pozwu nie mają samodzielnego
bytu i nie kształtują przedmiotu postępowania grupowego, lecz mają na celu
identyfikację członków grupy inicjatywnej poprzez zademonstrowaną w nich wolę
uczestniczenia w grupie reprezentowanej przez uzgodnioną osobę wnoszącą
pozew. Trafny jest więc zarzut naruszenia art. 10 ust. 1 u.d.p.g. przez odrzucenie
pozwu z przyczyn wskazanych przez Sąd Apelacyjny w uzasadnieniu
zaskarżonego postanowienia.
Zanegowanie prawidłowości przeprowadzonej przez Sąd Apelacyjny
wykładni art. 6 ust. 1 i 2 oraz art. 12 u.d.p.g. stanowi wystarczającą podstawę do
uchylenia zaskarżonego postanowienia i przekazania sprawy Sądowi drugiej
instancji do ponownego rozpoznania.
Skoro Sąd Najwyższy nie podzielił poglądu Sądu drugiej instancji,
że oświadczenia dołączone do pozwu miały treść niezgodną z przepisami u.d.p.g.,
a ponadto braki te skutkowały odrzuceniem pozwu, nie jest konieczne odniesienie
się do zarzutu naruszenia art. 10 ust. 1 u.d.p.g. w związku z art. 130 §1 k.p.c.
8
w związku z art. 6 ust.2 w związku z art. 24 ust. 1 u.d.p.g. przez zaniechanie
uprzedniego wezwania powoda, na podstawie art. 130 § 1 k.p.c., do poprawienia
lub uzupełnienia treści oświadczeń dołączonych do pozwu, jeśli Sąd Apelacyjny
uznał je za niekompletne.
Niemniej jednak można wskazać, że niedołączenie do pozwu grupowego
oświadczeń członków grupy inicjatywnej o przystąpieniu do grupy (art. 6 ust. 2
u.d.p.g.) stanowi brak formalny pozwu, uniemożliwiający nadanie sprawie dalszego
biegu i podlegający usunięciu na podstawie art. 130 § 1 k.p.c. w związku z art. 24
ust. 1 u.d.p.g.; uchybienie to nie stanowi natomiast bezpośredniej podstawy do
odrzucenia pozwu; stanowisko to odnosi się także do uchybień w zakresie
koniecznych elementów treści oświadczeń, jeżeli ich rzeczywiście występujący brak
– przy uwzględnieniu treści pozwu – uniemożliwia nadanie sprawie biegu.
W tym stanie rzeczy orzeczono jak w sentencji.
kc