Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I PK 283/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 24 września 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Jolanta Strusińska-Żukowska (przewodniczący,
sprawozdawca)
SSN Jolanta Frańczak
SSN Zbigniew Myszka
w sprawie z powództwa J. W.
przeciwko Muzeum […]
o odszkodowanie,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 24 września 2015 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w K.
z dnia 24 kwietnia 2014 r.,
1) oddala skargę kasacyjną;
2) zasądza od strony pozwanej na rzecz powoda kwotę 120
(sto dwadzieścia) zł tytułem zwrotu kosztów postępowania
kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
Sąd Okręgowy w K. wyrokiem z dnia 24 kwietnia 2014 r. oddalił apelację
strony pozwanej od wyroku Sądu Rejonowego w O. z dnia 20 grudnia 2013 r.,
którym zasądzono od pozwanego Muzeum […] na rzecz powoda J. W. kwotę
15.120 zł tytułem odszkodowania za odwołanie ze stanowiska dyrektora Muzeum z
naruszeniem przepisów prawa.
Sąd odwoławczy zaakceptował ustalenia faktyczne poczynione przez Sąd
pierwszej instancji, zgodnie z którymi powód został powołany na stanowisko
dyrektora Muzeum z dniem 1 stycznia 1990 r. W dniu 21 stycznia 2013 r. Burmistrz
A. K. zwróciła się do powoda o udzielenie w terminie 5 dni informacji, czy w
Muzeum działają związki zawodowe i czy Muzeum lub powód są członkami
stowarzyszeń właściwych ze względu na rodzaj działalności prowadzonej przez
Muzeum, w tym stowarzyszeń zawodowych lub twórczych. W odpowiedzi na to
pismo powód poinformował, że w Muzeum nie działają związki zawodowe oraz że
ani on, ani Muzeum nie należą do stowarzyszeń, o których mowa w piśmie
Burmistrza. Jednakże już po kilku dniach (1 marca 2013 r.) złożył w biurze
podawczym Urzędu Miasta i Gminy pismo, w którym wyjaśnił, że jest od 1990 r.
członkiem Towarzystwa […], a od 1993 r. – członkiem Stowarzyszenia [...]. W
styczniu i lutym 2013 r. Burmistrz zwróciła się do Stowarzyszenia Muzealników
Polskich Zarząd Główny, Stowarzyszenia Naukowego […], Stowarzyszenia
Muzeów Polskich oraz do Związku Zawodowego Pracowników Samorządowych
oraz Jednostek Organizacyjnych Gminy o wyrażenie opinii w przedmiocie
odwołania powoda ze stanowiska dyrektora Muzeum, wskazując jako przyczynę
tego zamiaru naruszenie przez powoda szeregu podstawowych obowiązków,
szczegółowo opisanych w tych pismach. Pismo takiej samej treści otrzymało też
Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego. W dniu 29 kwietnia 2013 r. powód
otrzymał oświadczenie o odwołaniu go ze stanowiska dyrektora Muzeum w sposób
równoznaczny z wypowiedzeniem umowy o pracę.
Sąd drugiej instancji uznał za trafną również ocenę prawną tego stanu
faktycznego, wskazując w szczególności, że zgodnie z art. 15 ust. 1 ustawy z dnia
25 października 1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej
(jednolity tekst: Dz.U. z 2012 r., poz. 406 ze zm.), przed odwołaniem dyrektora
3
instytucji kultury niezbędne jest zasięgnięcie opinii, między innymi, stowarzyszeń
zawodowych i twórczych właściwych ze względu na rodzaj działalności
prowadzonej przez instytucję. Sąd Rejonowy prawidłowo przyjął, że chodzi o opinię
nie tylko stowarzyszeń o zasięgu ogólnokrajowym, ale również stowarzyszeń
lokalnych właściwych ze względu na rodzaj działalności prowadzonej przez daną
instytucję kultury, do których należy jej dyrektor i które z tą instytucją współpracują.
Sąd Okręgowy nie znalazł też podstaw do zanegowania stanowiska Sądu pierwszej
instancji, że Towarzystwo […] i Stowarzyszenie […] były podmiotami właściwymi do
skonsultowania z nimi zamiaru odwołania powoda z zajmowanego stanowiska.
Powód należał bowiem do tych stowarzyszeń, a z zapisów w statutach Muzeum i
obu stowarzyszeń wynika zbieżność celów i zadań tych stowarzyszeń z
prowadzonym przez Muzeum rodzajem działalności. Niezasięgnięcie przez
Burmistrza opinii tych stowarzyszeń przed odwołaniem powoda ze stanowiska
stanowiło naruszenie art. 15 ust. 1 ustawy o organizowaniu i prowadzeniu
działalności kulturalnej, co uprawniało powoda do odszkodowania na podstawie art.
45 § 1 w związku z art. 69 k.p.
Strona pozwana wywiodła skargę kasacyjną od wyroku Sądu drugiej
instancji, zarzucając naruszenie art. 15 ust. 1 ustawy o organizowaniu i
prowadzeniu działalności kulturalnej przez błędną wykładnię, polegającą na
przyjęciu, że:
1. brak konsultacji organizatora z wybranymi stowarzyszeniami twórczymi, w
sytuacji przeprowadzenia takich konsultacji z innymi właściwymi
stowarzyszeniami twórczymi, stanowi jego naruszenie;
2. w wypadku odwołania dyrektora Muzeum […] jedynie przeprowadzenie
konsultacji organizatora z Towarzystwem […] oraz Stowarzyszeniem […]
spełniłoby wymogi formalne odwoływania dyrektora;
3. Towarzystwo […] oraz Stowarzyszenie [...] są stowarzyszeniami
twórczymi, których opinii należy zasięgać przy odwołaniu dyrektora Muzeum
[…].
Ponadto skarżąca zarzuciła naruszenie art. 233 k.p.c. w związku z art. 299
k.p.c. i art. 6 k.c., przez przekroczenie zasady swobodnej oceny dowodów,
skutkujące przyjęciem, że Towarzystwo […] oraz Stowarzyszenie […] są
4
stowarzyszeniami twórczymi właściwymi ze względu na rodzaj działalności
prowadzonej przez Muzeum […].
Opierając skargę na takich podstawach, strona pozwana wniosła o uchylenie
zaskarżonego wyroku i poprzedzającego go wyroku Sądu pierwszej instancji oraz
przekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania z
uwzględnieniem kosztów procesu, ewentualnie o uchylenie wyroków Sądów obu
instancji i orzeczenie co do istoty sprawy przez oddalenie powództwa, a także o
zasądzenie od powoda kosztów procesu.
Powód w odpowiedzi na skargę kasacyjną wniósł o odmowę przyjęcia jej do
rozpoznania, ewentualnie o jej oddalenie oraz o zasądzenie od strony pozwanej
kosztów postępowania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Wstępnie - z uwagi na zarzuty skargi - trzeba przypomnieć, że zgodnie z art.
3983
§ 3 k.p.c. podstawą skargi kasacyjnej nie mogą być zarzuty dotyczące
ustalenia faktów lub oceny dowodów. Rozpoznając skargę, Sąd Najwyższy nie jest
uprawniony ani do badania prawidłowości ustaleń faktycznych, ani do oceny
dowodów, dokonanych przez sąd drugiej instancji. Sąd Najwyższy, jako „sąd
prawa”, rozpoznając nadzwyczajny środek zaskarżenia w postaci skargi kasacyjnej,
jest związany ustalonym stanem faktycznym sprawy (art. 39813
§ 2 k.p.c.).
Związanie to wyklucza nie tylko przeprowadzenie w jakimkolwiek zakresie
dowodów, lecz także badanie, czy sąd drugiej instancji nie przekroczył granic
swobodnej ich oceny. Z tego punktu widzenia każdy zarzut skargi kasacyjnej, który
ma na celu polemikę z ustaleniami faktycznymi sądu drugiej instancji, chociażby
pod pozorem kontestowania błędnej wykładni lub niewłaściwego zastosowania
określonych przepisów prawa materialnego, z uwagi na jego sprzeczność z art.
3983
§ 3 k.p.c. jest a limine niedopuszczalny. Sąd Najwyższy, jako sąd kasacyjny
nie zajmuje się oceną materiału dowodowego, nie ma również kompetencji do
dokonywania kontroli prawidłowości oceny dowodów dokonanej przez sąd drugiej
instancji według kryteriów opisanych w art. 233 § 1 k.p.c. Z tego względu te zarzuty
skargi kasacyjnej, które dotyczą nieprawidłowego ustalenia, że Towarzystwo […]
5
oraz Stowarzyszenie […] są stowarzyszeniami twórczymi właściwymi ze względu
na rodzaj działalności prowadzonej przez Muzeum […], w ogóle nie poddają się
kontroli kasacyjnej.
Pozostałe zarzuty są natomiast nieuzasadnione.
Przed przystąpieniem do oceny prawidłowości dokonanej przez Sąd
odwoławczy wykładni pojęcia „stowarzyszenia twórcze” należy wyjaśnić, że zgodnie
z utrwalonym stanowiskiem Sądu Najwyższego, powołanie dokonane na podstawie
art. 15 ust. 1 ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej stanowi
podstawę (w rozumieniu art. 68 k.p.) nawiązania stosunku pracy z dyrektorami
instytucji kultury. W orzecznictwie Sądu Najwyższego nie budzi też wątpliwości, że
zgodność z prawem odwołania z tego stanowiska, jako przesłanka roszczeń
pracowniczych związanych z wadliwym rozwiązaniem stosunku pracy, może być
oceniana na drodze sądowej przed sądem powszechnym - sądem pracy (por.
wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 marca 1997 r., I PKN 65/97, OSNAPiUS 1998
nr 1, poz. 6; uchwałę Sądu Najwyższego z 11 stycznia 2005 r., I PZP 11/04, OSNP
2005 nr 9, poz. 123; wyroki Sądu Najwyższego z: 5 października 2011 r., II PK
42/11, LEX nr 1129104 i 19 lutego 2013 r., I PK 200/12, OSNP 2014 nr 2, poz. 19).
Zgodnie z art. 15 ust. 1 ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności
kulturalnej, dyrektora instytucji kultury powołuje organizator na czas określony, z
zastrzeżeniem ust. 3, po zasięgnięciu opinii związków zawodowych działających w
tej instytucji kultury oraz stowarzyszeń zawodowych i twórczych właściwych ze
względu na rodzaj działalności prowadzonej przez instytucję. Odwołanie dyrektora
następuje w tym samym trybie. Pojęcie „stowarzyszenia twórcze” było już
przedmiotem wykładni Sądu Najwyższego, który w wyroku z dnia 15 października
2014 r., I PK 43/14 (LEX nr 1628906) opowiedział się za szerokim rozumieniem
tego określenia, jako obejmującego, po pierwsze, nie tylko stowarzyszenia, które
działają w danej instytucji i do których należy dyrektor (kandydat na dyrektora), lecz
wszelkie stowarzyszenia, które funkcjonują na terenie działania organizatora, a ich
działalność jest związana z rodzajem działalności instytucji, i po drugie, zarówno
stowarzyszenia zrzeszające twórców, jak też prowadzące i inspirujące działalność
twórczą. Wskazuje się, że taki wniosek wynika z wykładni celowościowej
omawianego przepisu. Ustawodawca, wprowadzając obowiązek zasięgania opinii
6
związków zawodowych oraz stowarzyszeń zawodowych i twórczych miał na
uwadze przede wszystkim stworzenie możliwości wypowiedzenia się
przedstawicieli organizacji działających w dziedzinie szeroko pojętej kultury, co do
powołania lub odwołania dyrektora instytucji kultury działającej na terenie gminy
(powiatu, województwa). W związku ze specyfiką działania instytucji kultury,
niejednokrotnie bowiem dochodzi do konieczności współpracy ze stowarzyszeniami
bądź innymi organizacjami, które działają w dziedzinie kultury. Stąd też ratio legis
tego przepisu jest, aby opinię zarówno w sprawie powołania, jak i odwołania
dyrektora instytucji kultury, mogły wyrazić stowarzyszenia zawodowe i twórcze,
funkcjonujące na terenie działania tej instytucji kultury, które z racji przedmiotu i
celu swojej działalności współpracują, czy też powinny współpracować z daną
instytucją kultury. Nie jest dla nich bez znaczenia, kto taką instytucją kieruje i z kim
będą współpracowały. Są one bowiem zainteresowane, aby ta współpraca układała
się jak najlepiej, mają rozeznanie co do kompetencji i przygotowania kandydata na
dyrektora czy też osoby sprawującej już ten urząd. Obowiązkiem burmistrza jest
dokładne ustalenie, jakie związki zawodowe oraz stowarzyszenia zawodowe i
twórcze działają na terenie miasta. W dalszej kolejności powinien on zasięgnąć ich
opinii, co do osoby odwoływanego dyrektora instytucji kultury. Pominięcie
wskazanych działań konsultacyjnych stanowi istotne naruszenie prawa (por. też
wyroki Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia: 4 sierpnia 2009 r., sygn. akt
II OSK 834/09, LEX nr 688786; 12 stycznia 2012 r., II OSK 2545/11, LEX nr
1113786; 8 sierpnia 2012 r., II OSK 1295/12, LEX nr 1251786; wyrok
Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 21 września 2011 r.,
II SA/Wa 1447/11, LEX nr 1153474).
Sąd Najwyższy w obecnym składzie podziela to stanowisko, uznając że na
gruncie tak niejasnej regulacji odnoszącej się do wymogów konsultacyjnych przed
powołaniem lub odwołaniem dyrektora instytucji kultury wykładnia odwołująca się
do celu opiniowania powołania i odwołania dyrektora instytucji kultury jest
najbardziej właściwa. Na akceptację zasługuje także wyrażony przez Sąd
Najwyższy w sprawie I PK 43/14 pogląd, że zważywszy na cel i zakres działania
samorządowych ośrodków kultury, ograniczenie przedmiotowej konsultacji do
stowarzyszeń „twórczych” sensu stricto, pozbawiałoby, bez widocznego
7
usprawiedliwienia, tego prawa inne stowarzyszenia zajmujące się działalnością w
dziedzinie kultury.
Dodać do tego należy, że podstawowe znaczenie dla zakreślenia kręgu
stowarzyszeń uprawnionych do konsultowania zamiaru odwołania dyrektora
instytucji kultury ma to, aby były to stowarzyszenia zawodowe lub twórcze właściwe
ze względu na rodzaj działalności prowadzonej przez daną instytucje kultury,
niezależnie od tego, czy dyrektor do nich należy.
W świetle powyższych uwag i okoliczności faktycznych sprawy uznanie
przez Sąd Okręgowy, że doszło do naruszenia art. 15 ust. 1 ustawy o
organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej przez zaniechanie
zasięgnięcia opinii obu lokalnych stowarzyszeń (Towarzystwa […] oraz
Stowarzyszenia […]), będących według poczynionych w sprawie ustaleń
stowarzyszeniami twórczymi właściwymi ze względu na rodzaj prowadzonej przez
Muzeum działalności, i do których ponadto dyrektor Muzeum należał, jest
prawidłowe, wobec czego skarga kasacyjna nie zasługuje na uwzględnienie.
Z powyższych względów Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji (art. 39814
k.p.c. i art. 39821
w związku z art. 108 § 1 k.p.c.).
kc