Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 662/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 2 października 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Krzysztof Pietrzykowski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Marian Kocon
SSN Karol Weitz
w sprawie z powództwa T. C., K. J. i Kr. J.
przeciwko Skarbowi Państwa - Wojewodzie […]
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 2 października 2015 r.,
skargi kasacyjnej powodów T. C. i K. J.
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 30 grudnia 2013 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i orzeczenia
o kosztach postępowania kasacyjnego.
UZASADNIENIE
2
T. C., K. J. i Kr. J. domagali się, po ostatecznym sprecyzowaniu powództwa,
zasądzenia od Skarbu Państwa kwoty 1 122 067,92 zł z ustawowymi odsetkami
oraz zwrotu kosztów procesu.
Sąd Okręgowy w P. wyrokiem z dnia 11 kwietnia 2013 r. oddalił powództwo,
zasądził od powoda T. C. na rzecz Skarbu Państwa - Prokuratorii Generalnej
Skarbu Państwa kwotę 8 724 zł tytułem kosztów procesu, zasądził od K. J. i Kr. J.
na rzecz Skarbu Państwa - Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa kwotę 10 248
zł tytułem kosztów procesu, a w pozostałej części nie obciążył powodów kosztami
procesu.
K. J. i Kr. J. są małżonkami. W połowie 1999 r. Kr. J. zawarł z T. C. umowę
spółki cywilnej, w 2001 r. przekształconej w spółkę jawną, a w dniu 30 listopada
2000 r. T. C. i K. J. zawarli umowę spółki cywilnej. Powodowie podjęli działalność w
pawilonie handlowym Gminnej Spółdzielni Samopomocy Chłopskiej w C., a w dniu
31 grudnia 2000 r. zawarli z tą Spółdzielnią umowę najmu pawilonu handlowego w
K. Powodowie wykonali prace w celu przystosowania lokalu na dyskotekę oraz
ponosili wydatki na bieżącą działalność obiektu. Wyposażyli lokal w urządzenia
przekazane im na postawie zawartej dnia 13 lutego 2011 r. umowy leasingu. W
dniach 11 stycznia 2001 r. i 5 lipca 2001 r. Starosta P. wydał decyzje:
zatwierdzającą projekt budowlany i udzielającą zgody na przebudowę i rozbudowę
pawilonu oraz w sprawie udzielenia K. J. i T. C. pozwolenia na użytkowanie
budynku pawilonu handlowego jako centrum kultury. Mieszkańcy wsi K. wnieśli
skargę od tej drugiej decyzji, zaś Wojewoda […] decyzją z dnia 12 września 2001 r.
utrzymał zaskarżoną decyzję w mocy. Decyzja Wojewody została zaskarżona przez
mieszkańców wsi do Naczelnego Sądu Administracyjnego (dalej: NSA) z
wnioskiem o wstrzymanie jej wykonania. Wojewoda udzielił odpowiedzi na skargę
po upływie 30 dni od jej doręczenia, wobec czego NSA postanowieniem z dnia 29
listopada 2001 r. stwierdził, że wstrzymanie wykonania zaskarżonej decyzji
nastąpiło z mocy prawa. Powodowie dnia 15 grudnia 2001 r. faktycznie zaprzestali
organizacji imprez w pawilonie w K., dnia 9 lutego 2002 r. została im
3
wypowiedziana umowa leasingu, a w połowie 2002 r. sprzedali całe wyposażenie
za kwotę 100 000 zł. Wyrokiem z dnia 6 lutego 2003 r. NSA oddalił skargę na
decyzję Wojewody w przedmiocie pozwolenia na użytkowanie pawilonu
handlowego w K., jednakże powodowie nie podjęli już działalności gospodarczej w
zakresie organizacji imprez i rozwiązali umowę najmu obiektu. W dniu 31 sierpnia
2004 r. powodowie złożyli do Sądu Rejonowego w P. wniosek o zawezwanie
pozwanego do próby ugodowej, żądając zapłaty odszkodowania z tytułu nakładów
poniesionych na pawilon handlowy, kosztów bieżącej działalności i utraconych
korzyści w związku z zaniechaniem przez Wojewodę złożenia odpowiedzi na
skargę w terminie.
Sąd Okręgowy przyjął, że skoro uczestnikami postępowania
administracyjnego byli wyłącznie T. C. i K. J., to ewentualne roszczenie
odszkodowawcze na postawie art. 417 k.c. przed nowelizacją tylko im
przysługiwało. Stwierdził, że została spełniona przesłanka bezprawności
zachowania funkcjonariusza Skarbu Państwa w rozumieniu tego przepisu, skoro
przekroczenie przez Wojewodę terminu do złożenia odpowiedzi na skargę
stanowiło przejaw bezczynności administracyjnej. Częściowo uzasadnione okazały
się jednak zarzuty pozwanego odnośnie przedawnienia ich roszczeń
odszkodowawczych w zakresie straty. Przede wszystkim jednak powodowie nie
udowodnili zarówno faktu poniesienia szkody, jak również jej wysokości oraz
normalnego związku przyczynowego w zakresie poniesionych nakładów
budowlanych, wydatków na pokrycie bieżącej działalności spółki oraz utraconych
zysków z działalności gospodarczej.
Powodowie wnieśli apelację od wyroku Sądu Okręgowego.
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 30 grudnia 2013 r. oddalił apelację oraz
zasądził od T. C. oraz małżonków K. i Kr. J. na rzecz Skarbu Państwa - Prokuratorii
Generalnej Skarbu Państwa kwoty po 2 954 zł tytułem zwrotu kosztów
postępowania apelacyjnego.
Sąd Apelacyjny uznał, że Sąd Okręgowy prawidłowo ustalił stan faktyczny.
Podzielił też dokonaną przez Sąd Okręgowy ocenę prawną roszczeń powodów.
Uznał w szczególności, że Kr. J. nie ma legitymacji czynnej w niniejszym
4
postępowaniu, skoro powodowie opierają swoje roszczenia na wadliwym
zachowaniu władzy publicznej w postępowaniu administracyjnym, którego
uczestnikami byli wyłącznie T. C. i K. J. Podkreślił, że podstawą odpowiedzialności
Skarbu Państwa za szkodę wyrządzoną bezczynnością w postępowaniu
administracyjnym w okresie przed dniem 1 września 2004 r. (przed nowelizacją
tego przepisu ustawą z dnia 17 czerwca 2004 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny
oraz niektórych innych ustaw - Dz.U. z 2004 r. Nr 162, poz. 1692) jest art. 417 § 1
k.c., przy uwzględnieniu jego wykładni określonej wyrokiem Trybunału
Konstytucyjnego z dnia 4 grudnia 2001 r., SK 18/00 (OTK 2001, nr 8, poz. 256), tj. z
pominięciem przesłanki winy funkcjonariusza państwowego. Uznał - podobnie jak
Sąd Okręgowy - że została spełniona przesłanka bezprawności zachowania
funkcjonariusza Skarbu Państwa w rozumieniu tego przepisu. Nie zostały natomiast
- w ocenie Sądu Apelacyjnego - spełnione pozostałe przesłanki odpowiedzialności
odszkodowawczej Skarbu Państwa - Wojewody, mianowicie szkoda i normalny
związek przyczynowy. W szczególności, skoro powodowie stwierdzili, że 15 grudnia
2001 r. zaprzestali prowadzenia działalności gospodarczej, przyczyny
wypowiedzenia umowy leasingu powstały zanim NSA wstrzymał wykonalność
decyzji o pozwoleniu na użytkowanie obiektu. Poza tym powodowie nie udowodnili,
jakie nakłady zostały przez nich poniesione. Nie wykazali także szkody w postaci
utraconych korzyści.
Sąd Apelacyjny wskazał, że powodowie wprawdzie nie zarzucili naruszenia
art. 322 k.p.c., jednak Sąd Okręgowy trafnie nie zastosował tego przepisu, który nie
zwalnia poszkodowanego od konieczności wykazania faktu powstania szkody.
Nie jest możliwe stosowanie tego przepisu, jeżeli strona zaniecha zaoferowania
stosownych dowodów. Odniósł się też do kwestii podniesionego przez pozwanego
zarzutu przedawnienia.
Powodowie wnieśli skargę kasacyjną od wyroku Sądu Apelacyjnego,
zaskarżając go w części oddalającej apelację co do kwot 325 415,62 zł (T. C.) i
155 342,50 zł (K. J.) oraz obciążającej powodów kosztami postępowania. Zarzucili
naruszenie prawa materialnego, mianowicie art. 77 ust. 1 Konstytucji w związku z
art. 417 § 1 i art. 361 § 1 k.c., a także naruszenie przepisu postępowania,
mianowicie art. 322 k.p.c.
5
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W niniejszej sprawie nie budzi wątpliwości, że przekroczenie przez
Wojewodę terminu do złożenia odpowiedzi na skargę było bezprawne, a w
konsekwencji zachowania funkcjonariusza Skarbu Państwa NSA postanowieniem z
dnia 29 listopada 2001 r. stwierdził, że wstrzymanie wykonania zaskarżonej decyzji
nastąpiło z mocy prawa. Zbyt kategoryczne jest natomiast stanowisko Sądu
Apelacyjnego, że nie zostały spełnione dalsze przesłanki odpowiedzialności
odszkodowawczej, określone w dawnym art. 417 § 1 k.c., w rozumieniu przyjętym
w wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 4 grudnia 2001 r., SK 18/00, w związku
z art. 361 § 1 k.c., mianowicie szkoda i normalny związek przyczynowy. W
szczególności nie ulega wątpliwości, że bezprawne zachowanie funkcjonariusza
państwowego każdorazowo zwiększa prawdopodobieństwo wystąpienia szkody
związanej z zaprzestaniem przez skarżących prowadzenia działalności
gospodarczej w pawilonie handlowym. Oznaczałoby to zaś istnienie normalnego
związku przyczynowego. Problem polega jedynie na tym, czy istotnie doszło do
wyrządzenia szkody. Skarżący upatrują poniesienia szkody w postaci damnum
emergens (rzeczywista strata) w nakładach poniesionych na pawilon i
nieodzyskanych (oczywiście z uwzględnieniem jednak faktu sprzedaży
wyposażenia pawilonu za kwotę 100 000 zł). Doznanie zaś szkody w postaci
lucrum cessans (nieosiągnięte korzyści) dostrzegają w pozbawieniu ich zysków z
działalności gospodarczej, która została zaprzestana wskutek bezprawnego
zachowania funkcjonariusza państwowego. Sąd Apelacyjny stanowczo twierdzi, że
skarżący nie przedstawili dowodów na wyrządzenie im szkody w żadnej z
wymienionych postaci. Twierdzenie to nie jest przekonywające. Można bowiem
sądzić, że problemy dowodowe dotyczyły w niniejszej sprawie nie tyle faktu
wyrządzenia szkody, ile określenia jej wysokości. Sąd Apelacyjny powinien zatem
rozważyć, czy ścisłe udowodnienie wysokości żądania jest niemożliwe lub nader
utrudnione i w związku z tym ewentualnie zasądzić odpowiednią sumę według swej
oceny, opartej na rozważeniu wszystkich okoliczności sprawy (art. 322 k.p.c.).
Artykuł 322 k.p.c. znajduje zastosowanie wtedy, gdy nie ma wątpliwości, że została
wyrządzona szkoda, a ustalenie wysokości żądania jest niemożliwe lub nader
utrudnione (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 marca 2010 r., V CSK 277/09,
6
niepubl.). Jednakże zarówno z wykładni językowej tego przepisu, jak i jego
wykładni systemowej wynika, że strona, zgodnie z obciążającym ją ciężarem
dowodu, powinna przedstawiać dowody także na wykazanie wysokości szkody lub
wyjaśnić przyczyny braku takiej możliwości. Ma obowiązek wyczerpania wszystkich
dopuszczalnych środków dowodowych i wykazania, że ścisłe udowodnienie
żądania jest niemożliwe lub nader utrudnione (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19
grudnia 2013 r., II CSK 179/13, OSNC-ZD 2015, nr B, poz. 22).
Z przedstawionych powodów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39815
§ 1
k.p.c. orzekł, jak w sentencji.
kc