Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 719/14
POSTANOWIENIE
Dnia 9 października 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Dariusz Dończyk (przewodniczący)
SSN Józef Frąckowiak
SSN Bogumiła Ustjanicz (sprawozdawca)
w sprawie z wniosku Gminy A.
przy uczestnictwie P. S. i Spółki […] o stwierdzenie zasiedzenia,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 9 października 2015 r.,
skargi kasacyjnej uczestnika postępowania P. S.
od postanowienia Sądu Okręgowego w Z.
z dnia 9 kwietnia 2014 r.,
1) oddala skargę kasacyjną;
2) zasądza od P.S. na rzecz Gminy A. kwotę 150 zł (sto
pięćdziesiąt) tytułem kosztów postępowania kasacyjnego.
UZASADNIENIE
2
Zaskarżonym postanowieniem Sąd Okręgowy oddalił apelację uczestnika P.
S. od postanowienia Sądu Rejonowego w Z. z dnia 30 grudnia 2013 r., którym
stwierdzone zostało, że Wspólnota Gruntowa Wsi S. nabyła przez zasiedzenie z
dniem 1 stycznia 1985 r. własność nieruchomości położonej w S. stanowiącej
działkę nr 3089/4 o powierzchni 0,0293 ha, która została wydzielona z działki nr
3089/3, objętej opisaną księga wieczystą.
Podstawę faktyczną tego orzeczenia stanowiły następujące ustalenia
faktyczne:
Właścicielem nieruchomości położonej w S. będącej działką nr 3089/3,
zabudowanej drewnianym domem mieszkalnym, był ojciec uczestnika F. S., który
podarował ją uczestnikowi w dniu 30 lipca 2010 r. Od strony wschodniej
nieruchomość ta przylega do działki nr 2960/5, która stanowi drogę biegnącą przez
wieś S. od kościoła do cmentarza. Ta działka stanowiła część nieruchomości o
powierzchni 6 ha, przekazanej decyzją powiatowej Rady Narodowej w Z. z dnia 28
listopada 1963 r. Wspólnocie Gruntowej Wsi S. do wspólnego zagospodarowania.
Umową darowizny z dnia 10 czerwca 2005 r. Wspólnota przekazała Gminie A.
działkę nr 2960/5, którą od czasu jej utworzenia użytkowała jako drogę tak, jak i
część nieruchomości uczestnika, obecnie działkę numer 3089/4. Z tej drogi
korzystali wszyscy mieszkańcy wsi, a Wspólnota uważała się za właścicielkę całej
drogi, swobodnie z niej korzystając, samodzielnie decydując o potrzebie
wykonywania wszelkich remontów. Również mieszkańcy wsi wykonywali
wymagane prace remontowe bez zwracania się do uczestnika ani jego poprzednika
prawnego o wyrażenie zgody. Wraz z innymi mieszkańcami wymagane prace
remontowe na drodze wykonywał także ojciec uczestnika. Nie sprzeciwiał się
korzystaniu z drogi przez innych mieszkańców, nie wiedział, że droga przebiega
częściowo po jego działce. Dowiedział się dopiero wówczas, gdy w 2012 r.
wnioskodawczyni przystąpiła do utwardzania nawierzchni kostką brukową.
W latach siedemdziesiątych ubiegłego wieku zawiązany został przez
mieszkańców komitet budowy drogi. W czynie społecznym mieszkańcy urządzili
drogę, a następnie pod koniec lat siedemdziesiątych wykopali rowy oddzielające ją
od posesji. W latach osiemdziesiątych mieszkańcy utwardzili nawierzchnię
3
tłuczniem dostarczonym przez wnioskodawczynię. Na zlecenie wnioskodawczyni
rowy przy drodze zostały pogłębione koparką. Mieszkańcy zasypywali także we
własnym zakresie dziury w drodze. Obecnie droga jest utwardzona kostką brukową,
poza odcinkiem przylegającym do działki uczestnika, na całej szerokości jego
działki, gdzie pozostało utwardzenie tłuczniem. Od czasu urządzenia drogi jej
przebieg nie uległ zmianie, zwłaszcza na odcinku przebiegającym wzdłuż
nieruchomości uczestnika.
Wspólnota była posiadaczem działek tworzących drogę od jej powstania,
a jego przejawem było także wykonywanie remontów. Mieszkańcy wsi czuli się
właścicielami drogi, dbali o jej stan, przeprowadzali remonty, przeznaczali na ten
cel własne środki pieniężne. Miało ono charakter posiadania w złej wierze,
ponieważ członkowie Wspólnoty mogli dowiedzieć się, że w chwili objęcia
w posiadanie części nieruchomości poprzednika prawnego uczestnika grunt nie
stanowił jej własności. Termin zasiedzenia upłynął w dniu 1 stycznia 1985 r.
Sąd Okręgowy uznał, że przedmiot zasiedzenia wchodzi do majątku
wspólnoty jako całości. Spółka dla zagospodarowania Wspólnoty jest
reprezentowana przez zarząd, a przyznane jej decyzją z dnia 28 listopada 1963 r.
grunty obejmowały także działkę, na której urządzona została droga gminna,
służąca wszystkim członkom Wspólnoty, którzy wykonywali drobne naprawy drogi
i jej remonty we własnym zakresie. Niezależnie od zarządu Wspólnoty mógł być
zawiązany i działać komitet budowy drogi. Działka gruntu oznaczona obecnie
numerem 3089/4 nie wyróżniała się od pozostałych zajętych pod drogę i była
użytkowana jako droga. Odnosi się także do niej posiadanie sprawowane przez
Wspólnotę w odniesieniu do drogi, prowadzące do zasiedzenia. Zastosowanie
przez Sąd Rejonowy art. 172 k.c. i określenie terminu nabycia własności było
prawidłowe.
Uczestnik w skardze kasacyjnej powołał obie podstawy przewidziane w art.
3983
§ 1 k.p.c. Naruszenie prawa materialnego odniósł do niewłaściwego
zastosowania art. 172 i art. 6 k.c., skoro domniemanie samoistności posiadania
zostało skuteczne obalone. Uchybienie przepisom postępowania dotyczyło
bezzasadnego zastosowania art. 677 § 1 w związku z art. 610 § 1 k.p.c.
4
i orzeczenie nabycia własności nieruchomości przez zasiedzenie na rzecz innego
podmiotu niż ten, który zgłosił to żądanie. Skarżący domagał się uchylenia
zaskarżonego postanowienia i przekazania sprawy Sądowi Okręgowemu do
ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Sąd drugiej instancji, rozpoznając sprawę w granicach apelacji złożonej
przez uczestnika postępowania, zgodnie z art. 378 w związku z art. 13 § 2 k.p.c.
nie jest związany przedstawionymi w niej zarzutami dotyczącymi naruszenia prawa
materialnego, wiążą go natomiast zarzuty naruszenia prawa procesowego;
w granicach zaskarżenia bierze z urzędu pod uwagę nieważność postępowania.
Na tak określony zakres kognicji tego sądu zwrócił uwagę wiążąco Sąd Najwyższy
w uchwale składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 31 stycznia 2008 r.,
III CZP 49/07(OSNC 2008, nr 6, poz. 55). Oznacza to, że jeżeli uczestnik nie objął
zarzutami apelacji naruszenia konkretnych przepisów postępowania, co
uniemożliwiło sądowi drugiej instancji ustosunkowanie się do nich, to traci prawo
do powoływania się na obrazę tych przepisów w skardze kasacyjnej w ramach
drugiej podstawy (art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c.). Zgłoszony w apelacji przez uczestnika
zarzut naruszenia przepisów postępowania dotyczył niezgodności ustaleń z treścią
zebranego materiału dowodowego przez dowolne przyjęcie, że Wspólnota
gruntowa uważała się za właściciela działki, samodzielnie podejmowała decyzje co
do prac i remontów, wykonując je oraz, iż przebieg drogi nie ulegał zmianie.
Nie odnosił się zatem do problematyki uregulowanej w art. 677 § 1 w związku z art.
610 § 1 k.p.c., która związana jest działaniami sądu zmierzającymi do zapewnienia
udziału w postępowaniu wszystkim osobom, których praw dotyczy jego wynik. Z tej
racji za bezprzedmiotowy należało uznać zarzut naruszenia przez Sąd Okręgowy
przepisów art. 677 § 1 w związku z art. 610 § 1 k.p.c. Należy jednak nadmienić, że
w uchwale składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 11 czerwca 2015 r.,
III CZP 112/14 (Biul. SN 2015, nr 6, poz. 5) przyjęte zostało, iż stwierdzenie
zasiedzenia własności nieruchomości może nastąpić tylko na rzecz osoby
wskazanej przez wnioskodawcę lub innego uczestnika postępowania. Sąd
Najwyższy dokonał zatem ujednolicenia rozbieżnych dotychczas w orzecznictwie
stanowisk w tej kwestii, które ma znaczenie na przyszłość.
5
Wspólnoty gruntowe, stosownie do art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 29 czerwca
1963 r. o zagospodarowaniu wspólnot gruntowych (Dz.U. Nr 28, poz. 169 ze zm.,
dalej: „ustawa”), obejmują wspólne nieruchomości rolne, leśne oraz obszary wodne,
należące do jednej z grup szczegółowo w nim wymienionych. Z jej istoty
i charakteru określonego ustawą wynika, że wspólnota gruntowa zbliżona jest do
współwłasności uregulowanej szczególnymi przepisami, do której przepisy
kodeksu cywilnego o współwłasności mogą być stosowane w drodze analogii
z uwzględnieniem specyfiki ustawowo określonej. Grunty stanowiące własność
wspólnoty powinny służyć zaspokojeniu wspólnych potrzeb uprawnionych do
udziału we wspólnocie (art. 6 ustawy). Z tej przyczyny ustawa kładzie nacisk na
zagospodarowanie gruntów (art. 13), które powinno pozwolić na realizowanie tego
celu. Uregulowane zostały także swoiste zasady rozporządzania gruntami
wspólnoty (rozdział 13). Sprawowanie nadzoru nad wspólnotą i właściwym
zagospodarowaniem gruntów powierzone zostało spółce, którą powinni utworzyć
w drodze uchwały osoby uprawnione do udziału we wspólnocie; jej członkami są
osoby uprawnione do udziału we wspólnocie (art. 14, 16). Spółce została
przyznana osobowość prawna (art. 15).
Zgodnie z art. 8 ust. 1 i 2 ustawy, ustalenie nieruchomości stanowiących
wspólnotę gruntową i wykazu uprawnionych do udziału we wspólnocie oraz
obszarów gospodarstw przez nich posiadanych i udziałów w niej dokonywane jest
decyzją obecnie starosty, a do dnia 31 grudnia 1998 r., do wejścia w życie ustawy
z dnia 28 lipca 1998 r. o zmianie niektórych ustaw określających kompetencje
organów administracji publicznej – w związku z reformą ustrojową państwa (Dz. U.
Nr 106, poz.668), było to kompetencją właściwych do spraw rolnych i leśnych
organów prezydiów powiatowych rad narodowych. W sprawie, której dotyczy
skarga kasacyjna została wydana w dniu 28 listopada 1963 r. decyzja ustalająca
charakter gruntów (pastwisko i łąka) oraz ich powierzchnię, odpowiednio 4 i 2 ha.
Wiążące w postępowaniu kasacyjnym ustalenia faktyczne, przyjęte przez Sąd
Okręgowy za podstawę zaskarżonego postanowienia (art. 39813
§ 2 k.p.c.),
wskazują, że droga przebiegająca przez miejscowość S. została urządzona na
części gruntów przekazanej wspólnocie oraz w niewielkim zakresie na części
nieruchomości poprzednika prawnego uczestnika. Na odcinku przylegającym do
6
nieruchomości poprzednika uczestnika przebieg drogi nie uległ zmianie. Droga
urządzona przez wspólnotę była przeznaczona do korzystania przez wszystkich
mieszkańców. Faktyczne wykonywanie napraw drogi także przez mieszkańców,
zwłaszcza w obrębie ich nieruchomości, czy w linii wykorzystywanej przez pojazdy,
nie może być przeciwstawiane niepodejmowaniu tych czynności przez wspólnotę.
Zważyć bowiem należy, że w początkowym okresie droga była gruntowa, później
wzmacniana nietrwałymi materiałami, co wymagało częstych napraw,
wyrównywania oraz nabywania odpowiednich materiałów, w tym tłucznia. Wiązały
się z tym koszty, które powinny obciążać wspólnotę, a zatem jej udziałowców.
Cenna zatem była dla właściciela gruntu i zarządzającego drogą inicjatywa
mieszkańców podejmowania tych prac, jak też pomoc świadczona przez
wnioskodawczynię. Nie wyłączały posiadania nieruchomości wraz częścią działki
poprzednika uczestnika prace komitetu zawiązanego do spraw budowy drogi. Jej
część przejęta od poprzednika uczestnika traktowana była tak, jak grunt wspólnoty.
Nie ma podstaw do oddzielania wspólnoty gruntowej od osób uprawnionych
do udziału w niej. Spółka utworzona do sprawowania zarządu nad wspólnotą
i zagospodarowania gruntów miała możliwość wykonywania nadzoru
i zarządzania, które obejmowały także drogę i działania te podejmowała.
Akceptowała przedsięwzięcia dotyczące napraw, czy też budowy drogi, czyli
właściwego ułożenia, wykopania rowów odwadniających, oddzielających drogę od
posesji mieszkańców oraz wzmocnienia, czyniła skuteczne starania o uzyskanie
pomocy od wnioskodawczyni. Mieści się to w pojęciu posiadania gruntu
i zarządzania drogą, zaś sama droga służyła lepszemu gospodarowaniu gruntami
wspólnoty.
Trafnie przyjął Sąd Okręgowy, podzielając stanowisko Sądu pierwszej
instancji, że samoistne posiadanie, przewidziane w art. 336 k.c., polegające na
władaniu rzeczą jak właściciel dotyczyło posiadania wykonywanego przez
wspólnotę gruntową w odniesieniu do części nieruchomości będącej własnością
poprzednika uczestnika. Podkreślenia wymaga, że posiadanie związane z częścią
nieruchomości przeznaczoną na drogę charakteryzuje się podejmowaniem
w stosunku do niej czynności mających na celu udostępnienie jej do korzystania
także przez inne osoby oraz czynności władczo – zarządzających, prowadzących
7
do stworzenia możliwości takiego użytku z nieruchomości. Podejmowanie
inicjatywy przez mieszkańców co do napraw drogi, nawet w szerszym zakresie,
było akceptowane przez osoby zarządzające wspólnotą. Nie było podstaw do
uznania, że takie działania przez mieszkańców kreowało ich prawo do
nieruchomości albo unicestwiało posiadanie wspólnoty gruntowej. Także naprawy
wykonywane przez poprzednika uczestnika były świadczeniami na rzecz drogi
wspólnoty, a nie jego nieruchomości. Wobec innych osób droga postrzegana była
w całości jako własność wspólnoty gruntowej. Z uwagi na istotę korzystania
z nieruchomości będącej drogą przez podmiot złożony z osób uprawnionych do
udziału we wspólnocie i zarządzany przez utworzoną przez nich spółkę, specyfika
zakresu i charakteru posiadania musi być inna, niż w odniesieniu do nieruchomości
przeznaczonej tylko dla jednego jej posiadacza. Nie ma przekonujących
argumentów za stanowiskiem skarżącego, że posiadanie części takiej
nieruchomości nie może prowadzić do zasiedzenia, ponieważ było zależne od woli
innej osoby. Utrwalone zostało w orzecznictwie, przywołanym także przez
skarżącego i w literaturze, że dla zaistnienia samoistności posiadania niezbędne
jest faktyczne władanie rzeczą, które jest warunkiem powołania się na
domniemanie, że ten, kto faktycznie rzeczą włada jest posiadaczem samoistnym.
Nie ma podstaw do uznania, że wnioskodawczyni podejmowała czynności
w odniesieniu do drogi bez inicjatywy, czy akceptacji wspólnoty, a wspólnota nie
mogła przeciwstawić się takiej ingerencji ze strony wnioskodawczyni, czy
mieszkańców. Droga uzyskuje charakter prawny drogi gminnej po wydaniu decyzji
zaliczającej ją do takiej kategorii dróg, do czego nie doszło w okresie posiadania
prowadzącego do zasiedzenia. Władanie wspólnoty gruntowej miało charakter
samoistny; uczestnik nie obalił domniemania przewidzianego w art. 339 k.c. Zarzut
naruszenia prawa materialnego był nieuzasadniony.
Z powyższych względów Sąd Najwyższy oddalił skargę kasacyjną na
podstawie art. 39814
k.p.c. Orzeczenie o kosztach postępowania wynika z zasady
przewidzianej w art. 520 § 3 w związku z art. 391 § 1 i 39821
k.p.c.
kc
8