Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III KK 239/15
POSTANOWIENIE
Dnia 22 października 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Stanisław Zabłocki (przewodniczący)
SSN Józef Szewczyk
SSA del. do SN Jerzy Skorupka (sprawozdawca)
Protokolant Anna Korzeniecka-Plewka
przy udziale prokuratora Prokuratury Generalnej Aleksandra Herzoga,
w sprawie A. C.
skazanej z art. 148 § 1 k.k.
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie
w dniu 22 października 2015 r.,
kasacji, wniesionej przez obrońcę
od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 4 lutego 2015r., zmieniającego wyrok Sądu Okręgowego w G.
z dnia 4 września 2014r.,
1. oddala kasację jako oczywiście bezzasadną;
2. zwalnia skazaną A. C. od ponoszenia kosztów
postępowania kasacyjnego obciążając nimi Skarb Państwa.
UZASADNIENIE
Wyrokiem Sądu Okręgowego w G. z 4 września 2014 r., A. C. została
uznana za winną tego, że w P., działając wspólnie i w porozumieniu z W. C.,
pełniąc funkcję zawodowej rodziny zastępczej, znęcała się fizycznie nad
małoletnimi: A. E., K. E., D. E., K. E. w okresie od kwietnia 2012 r. do 12 września
2012 r. oraz nad małoletnim K. E. w okresie od kwietnia 2012 r, do 3 lipca 2012 r., a
także psychicznie nad małoletnimi: A. E., K. E., D. E. i K. E. w ten sposób, że biła
ich po całym ciele ręką, pięścią, paskiem, pogrzebaczem, rurą od odkurzacza,
2
kopała , popychała, dusiła, a nadto A. E. i D. E. przypalała zapalniczką, a także
groziła spowodowaniem obrażeń ciała wskutek podpalenia oraz pozbawieniem
życia, pozostawiała bez odzieży w kotłowni, w tym we wrześniu 2012 r. nie później
niż do 12 września 2012 r. uderzyła A. E. pięścią w twarz powodując u niej
obrażenia ciała w postaci stłuczenia powłok twarzy w okolicy prawego oczodołu, co
naruszyło czynności narządu ciała (aparatu ochronnego narządu wzroku) na czas
trwający nie dłużej niż 7 dni, a nadto:
 3 lipca 2012 r. w P., działając w zamiarze ewentualnym pozbawienia życia K.
E. uderzała go po całym ciele, w tym w okolice prawego łuku żebrowego, z bardzo
dużą siłą, powodując u niego zmiany urazowe w postaci pęknięcia lewego płata
wątroby z krwiakiem jamy otrzewnej o objętości 750 ml, rozległymi wylewami
krwawymi w przeponie po stronie lewej w przestrzeni zaotrzewnowej po stronie
prawej, w tkankach miękkich w otoczeniu dna żołądka, dwunastnicy i trzustki, w
wyniku czego K. E. zmarł śmiercią gwałtowną nagłą wskutek masywnego krwotoku
wewnętrznego do jamy otrzewnej z pourazowego pęknięcia wątroby,
 12 września 2012 r. w P., działając w zamiarze ewentualnym pozbawienia
życia K. E., uderzała i kopała ją po całym ciele, w tym w okolice prawego łuku
żebrowego, z bardzo dużą siłą, powodując u niej zmiany urazowe w postaci
rozległego rozfragmentowania wątroby w płaszczyźnie strzałkowej w pobliżu
więzadła sierpowatego, z powstaniem dwóch dużych, oddzielających się
fragmentów z obecnością 750 ml płynnej krwi w jamie otrzewnej, masywnego
wylewu krwawego we wnęce wątroby, niewielkich powierzchniowych uszkodzeń
(pęknięcia) oraz rozległych, po części łączących się ze sobą wylewów krwawych w
krezce jelita cienkiego, wylewów krwawych w przestrzeni zaotrzewnowej w okolicy
nadnercza prawego oraz okolicy dwunastnicy, wylewy krwawe w mięśniu obu kopuł
przepony w wyniku czego K. E. zmarła śmiercią gwałtowną nagłą w następstwie
rozległego, urazowego uszkodzenia – pęknięcia wątroby z jej rozfragmentowaniem,
zaś bezpośrednią przyczyną śmierci był wstrząs urazowy towarzyszący
masywnemu krwawieniu do jamy brzusznej (otrzewnej) z uszkodzonej wątroby, a
nadto wielomiejscowe wylewy w obrębie powłok głowy, w tym dwa na twarzy –
jeden duży w okolicy zewnętrznego brzegu oczodołu lewego, drugi – mały na czole
oraz kilka różnej wielkości wylewów krwawych w różnych okolicach skóry
3
owłosionej głowy z masywnym krwotokiem podskórnym i pod czepcem ścięgnistym
okolicy tyłogłowia (okolicy potylicznej), bez uszkodzenia kości czaszki oraz
makroskopowych zmian urazowych wewnątrzczaszkowych,
tj. przestępstwa z art. 207§1 KK w zb. z art. 148§1 KK w zb. z art. 11§2 KK i za to
na podstawie art. 148§1 KK przy zastosowaniu art. 11§3 KK została skazana na
karę dożywotniego pozbawienia wolności. Ponadto, na podstawie art. 63§1 KK na
poczet orzeczonej kary pozbawienia wolności, sąd zaliczył oskarżonej okres
rzeczywistego pozbawienia wolności w sprawie od dnia 17 września 2012 r. oraz
rozstrzygnął w przedmiocie kosztów postępowania.
Obrońca oskarżonej adw. B. L. zaskarżył ww. wyrok w zakresie punków III i
IV, zarzucając naruszenie prawa procesowego, tj. art. 410 KPK w zw. z art. 7 KPK
w zw. z art. 167 KPK i art. 201 KPK poprzez niedokonanie wszechstronnej oceny
wszystkich okoliczności sprawy o istotnym znaczeniu, poprzez oddalenie wniosku
dowodowego o zwrócenie się do biegłych psychologów sporządzających opinie
sądowe odnośnie do wszystkich małoletnich o:
1. nadesłanie informacji o warunkach przeprowadzenia badania małoletnich,
2. wskazanie w jakich warunkach test powinien być przeprowadzony zgodnie z
jego instrukcją, odniesienie się do tego, czy warunki były spełnione, a jeżeli nie, to
w jakim zakresie i dlaczego odbiegały od nakazanych instrukcją warunków,
3. nadesłanie pełnych warunków przeprowadzania testu wskazanych przez
jego autora.
W apelacji zarzucono także naruszenie przepisów art. 42§3 KPK w zw. z art.
457§3 KPK, ponownie art. 410 KPK w zw. z art. 7 KPK w zw. z art. 167 KPK i art.
201 KPK, naruszenie art. 182§1 KPK i art. 185b KPK oraz błąd w ustaleniach
faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia, który miał wpływ na jego treść.
Podnosząc te zarzuty, apelujący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i
przekazanie sprawy sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania.
Sąd Apelacyjny wyrokiem z 4 lutego 2015 r., uznał A. C. za winną tego, że w
Pucku, działając wspólnie i w porozumieniu z W. C., pełniąc funkcję zawodowej
rodziny zastępczej, znęcała się fizycznie nad małoletnimi: […] w okresie od kwietnia
2012 r. do 12 września 2012 r. oraz nad małoletnim K. E. w okresie od kwietnia
2012 r, do 3 lipca 2012 r., a także psychicznie nad małoletnimi: […] w ten sposób,
4
że biła ich po całym ciele ręką, pięścią, paskiem, pogrzebaczem, rurą od
odkurzacza, kopała, popychała, dusiła, a nadto A. E. i D. E. przypalała zapalniczką,
a także groziła spowodowaniem obrażeń ciała wskutek podpalenia oraz groziła
pozbawieniem życia, pozostawiała bez odzieży w kotłowni, a nadto działając sama:
 we wrześniu 2012 r., nie później niż 12 września 2012 r. uderzyła A. E.
pięścią w twarz, powodując u niej obrażenia ciała w postaci stłuczenia powłok
twarzy w okolicy prawego oczodołu, co naruszyło czynności narządu ciała na czas
trwający nie dłużej niż 7 dni,
 3 lipca 2012 r. w P., działając w zamiarze ewentualnym spowodowania
ciężkiego uszczerbku na zdrowiu uderzała K. E. po całym ciele, w tym nie mniej niż
raz w okolice prawego łuku żebrowego, z bardzo dużą siłą, powodując u niego
uszkodzenia ciała w postaci pęknięcia lewego płata wątroby z krwiakiem jamy
otrzewnej o objętości 750 ml, rozległymi wylewami krwawymi w przeponie po
stronie lewej w przestrzeni zaotrzewnowej po stronie prawej, w tkankach miękkich
w otoczeniu dna żołądka, dwunastnicy i trzustki, stanowiące ciężki uszczerbek na
zdrowiu w postaci choroby realnie zagrażającej życiu, tj. masywnego krwotoku
wewnętrznego z pourazowego pęknięcia wątroby, w wyniku czego K. E. zmarł
śmiercią gwałtowną nagłą, przy czym następstwo to oskarżona mogła przewidzieć,
 12 września 2012 r. w P., działając w zamiarze ewentualnym pozbawienia
życia K. E., uderzała i kopała ją po całym ciele, w tym w okolice prawego łuku
żebrowego, z bardzo dużą siłą, powodując u niej uszkodzenia ciała w postaci
rozległego rozfragmentowania wątroby w płaszczyźnie strzałkowej w pobliżu
więzadła sierpowatego, z powstaniem dwóch dużych, oddzielających się
fragmentów z obecnością 750 ml płynnej krwi w jamie otrzewnej, masywnych
wylewów krwawych we wnęce wątroby, niewielkiego powierzchniowego
uszkodzenia (pęknięcia) oraz rozległych, po części łączących się ze sobą wylewów
krwawych w krezce jelita cienkiego, wylewów krwawych w przestrzeni
zaotrzewnowej w okolicy nadnercza prawego oraz okolicy dwunastnicy, wylewów
krwawych w mięśniu obu kopuł przepony w wyniku czego K. E. zmarła śmiercią
gwałtowną nagłą w następstwie rozległego, urazowego uszkodzenia – pęknięcia
wątroby z jej rozfragmentowaniem, zaś bezpośrednią przyczyną śmierci był wstrząs
5
urazowy towarzyszący masywnemu krwawieniu do jamy brzusznej (otrzewnej) z
uszkodzonej wątroby,
a nadto spowodowała u pokrzywdzonej wielomiejscowe wylewy w obrębie powłok
głowy, w tym dwa na twarzy w okolicy zewnętrznego brzegu oczodołu lewego oraz
na czole oraz kilka różnej wielkości wylewów krwawych w różnych okolicach skóry
owłosionej głowy z masywnym krwotokiem podskórnym i pod czepcem ścięgnistym
okolicy tyłogłowia (okolicy potylicznej), bez uszkodzenia kości czaszki oraz
makroskopowych zmian urazowych wewnątrzczaszkowych, tj. przestępstwa z art.
207§1 KK w zb. z art. 156§3 KK w zb. z art. 148§1 KK w zb. z art. 157§2 KK w zw.
z art. 11§2 KK i za to na podstawie art. 148§1 KK przy zastosowaniu art. 11§3 KK
została skazana na karę 25 lat pozbawienia wolności. Na podstawie art. 77§2 KK
sąd zastrzegł, że oskarżona A. C. może skorzystać z warunkowego
przedterminowego zwolnienia z odbycia reszty kary 25 lat pozbawienia wolności nie
wcześniej, niż po odbyciu 20 lat kary. W pozostałej części zaskarżony wyrok został
utrzymany w mocy.
Od tego wyroku kasację wywiódł obrońca skazanej A. C. zarzucając rażące
naruszenie prawa, które mogło mieć istotny wpływ na treść orzeczenia, a
mianowicie naruszenie przepisów prawa procesowego tj. art. 410 KPK w zw. z art.
7 KPK w zw. z art. 167 KPK i art. 201 KPK poprzez brak uzyskania instrukcji
przeprowadzania testów psychologicznych pochodzących od ich autora, w celu
ustalenia danych umożliwiających ocenę wiedzy biegłego, a tym samym walorów
dowodowych opinii biegłych psychologów sporządzających opinię odnośnie do
małoletnich i wyjście z założenia, że bycie biegłym jest przesłanką wystarczającą
do przyjęcia posiadania wiedzy specjalistycznej bez jej weryfikacji, zaś opinia jest
bez wnioskowanych danych pełna i jasna.
Podnosząc ten zarzut skarżący wniósł o uchylenie wyroku Sądu
Apelacyjnego oraz Sądu Okręgowego i przekazanie sprawy skazanej A. C. do
ponownego rozpoznania sądowi pierwszej instancji.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje. Kasacja jest oczywiście
bezzasadna. Na wstępie należy stwierdzić, że granice orzekania sądu kasacyjnego
określa przepis art. 536 KPK, stosownie do którego Sąd Najwyższy rozpoznaje
kasację w granicach zaskarżenia i podniesionych zarzutów. Przekroczenie tych
6
granic jest możliwe wyłącznie w wypadkach określonych w art. 435, 439 i 455 KPK.
Mając na uwadze powyższe, trzeba stwierdzić, że rozpoznając kasację wniesioną
w niniejszej sprawie, w tak zakreślonych ustawowych ramach, zarzut i wniosek
sformułowany w kasacji nie mogły zostać uwzględnione. Kasacja podnosi zarzut,
który opiera się na twierdzeniu, że sąd odwoławczy dopuścił się rażącego
naruszenia prawa procesowego (art. 410 KPK w zw. z art. 7 KPK w zw. z art. 167
KPK i art. 201 KPK), poprzez nieuzyskanie instrukcji przeprowadzania testów
psychologicznych pochodzących od ich autora, w celu ustalenia danych
umożliwiających ocenę wiedzy biegłego, a tym samym walorów dowodowych opinii
biegłych psychologów sporządzających opinie odnośnie do małoletnich świadków i
wyjście z założenia, że bycie biegłym jest przesłanką wystarczającą do przyjęcia
posiadania przez niego wiedzy specjalistycznej. W kasacji podnosi się, że biegli
psychologowie oceniali wiarygodność przesłuchanych w sprawie małoletnich
świadków w oparciu o testy psychologiczne. Dowody z zeznań tych świadków
mogą stanowić podstawę do dokonywania ustaleń faktycznych, jeżeli testy
psychologiczne zostały przeprowadzone w określony sposób, który twórca testu
przewiduje w stosownej instrukcji. W kasacji wskazuje się również, że biegli nie byli
w stanie wyjaśnić dlaczego zastosowali taką, a nie inną metodę badawczą oraz
podać informacji ile czasu małoletni świadkowie oczekiwali na badanie, ile czasu
zajął im dojazd na badanie, o jakiej porze zjedli posiłek, a przypuszczalnie są to
elementy, o których stanowi instrukcja przeprowadzania testu.
Zważyć więc należy, że zarzut prawie tożsamy w treści sformułowany został
w apelacji od wyroku Sądu Okręgowego w G. z 4 września 2014 r. Zarzut ten został
oceniony przez sąd odwoławczy jako niezasadny. Sąd drugiej instancji zwrócił
uwagę, że zgłoszony na rozprawie głównej wniosek o uzyskanie rzeczonej
instrukcji został przez sąd pierwszej instancji oddalony na podstawie art. 201 KPK,
gdyż uznano, że wydane w sprawie opinie psychologiczne dotyczące małoletnich
świadków są pełne i jasne (k. 2633). Ocena wniosku dowodowego jest przy tym
odnoszona wyłącznie do wartości merytorycznej opinii, która – dla skuteczności
wniosku – musiałaby posiadać braki, o których mowa w art. 201 KPK, a tego we
wniosku dowodowym nie wykazano. Argumenty sądu ad quem można uzupełnić o
to, że wniosek dowodowy powinien zmierzać do wykrycia lub oceny właściwego
7
dowodu i nie powinien być przeprowadzany „na wszelki wypadek”, jedynie dla
sprawdzenia, czy dzięki temu da się wysnuć kolejna wersje zdarzenia (por. post.
SN z 19 kwietnia 2013 r., II KK 79/13, LEX nr 1314418; post. SN z 22 czerwca
2010 r., III KK 424/09, OSNwSK 2010/1/1246). Sąd odwoławczy stwierdził także, że
na rozprawie głównej biegli psychologowie odpowiadali na pytania dotyczące
przygotowania małoletnich świadków do przesłuchania, zwracając przy tym uwagę,
że pytania te powinny być skierowane nie do nich, ale do opiekunów dzieci. Poza
tym, w toku przesłuchań małoletnich, ani później nie pojawiły się żadne sygnały
wskazujące na wystąpienie jakichkolwiek nieprawidłowości. Obrońcy oskarżonych
oraz biegli psychologowie nie podnosili, że stan psychofizyczny dzieci
spowodowany np. zmęczeniem lub głodem uniemożliwiał lub utrudniał
przeprowadzenie badania. W apelacji obrońcy A. C. nie wskazano na jakiekolwiek
uchybienia w pracy biegłych. Nie podniesiono także zarzutów pod adresem
wydanych opinii.
W tych okolicznościach, sformułowany w kasacji zarzut jawi się jako
oczywiście niezasadny. Przypomnieć należy, że stosownie do art. 523§1 KPK
podstawą kasacji może być jedynie uchybienie wskazane w art. 439 KPK bądź inne
rażące naruszenie prawa, które miało istotny wpływ na treść orzeczenia. Dla
powodzenia skargi kasacyjnej należy więc wykazać nie tylko rażące naruszenie
prawa, ale także istotny wpływ tego naruszenia na treść orzeczenia. Tymczasem w
kasacji nie podjęto nawet próby wykazania, jaki wpływ na treść orzeczenia sądu
odwoławczego miało nieuzyskanie instrukcji przeprowadzania testów
psychologicznych, co w sposób oczywisty dyskwalifikuje wniesioną skargę. Poza
tym, braku wymienionej instrukcji nie wiąże się z wadliwością opinii sporządzonych
przez biegłych psychologów. W kasacji nie formułuje się bowiem zarzutu, że
nieuzyskanie rzeczonej instrukcji skutkowało wydaniem niepełnych, niejasnych lub
wewnętrznie sprzecznych opinii. Zgodnie z treścią art. 201 KPK opinia biegłego jest
niepełna, jeżeli nie udziela odpowiedzi na wszystkie postawione mu pytania, na
które zgodnie z zakresem posiadanych wiadomości specjalnych i udostępnionych
mu materiałów dowodowych może oraz powinien udzielić odpowiedzi lub jeżeli nie
uwzględnia wszystkich istotnych dla rozstrzygnięcia konkretnej kwestii okoliczności
albo też nie zawiera uzasadnienia wyrażonych w niej ocen oraz poglądów. Opinia
8
jest zaś niejasna, jeżeli jej sformułowanie nie pozwala na zrozumienie wyrażonych
w niej ocen i poglądów, a także sposobu dochodzenia do nich albo jeżeli zawiera
wewnętrzne sprzeczności, posługuje się nielogicznymi argumentami. Natomiast,
sprzeczność w samej opinii (sprzeczność wewnętrzna) lub między dwiema albo
większą liczbą opinii (sprzeczność zewnętrzna) zachodzi wówczas, gdy w jednej
opinii, w dwóch albo większej ich liczbie, co do tych samych, istotnych okoliczności,
dokonane zostały odmienne ustalenia, odmienne oceny albo też z
przeprowadzonych takich samych czynności w opiniach tych sformułowane zostały
odmienne wnioski. Kwestionując opinie biegłych należy więc wykazać, że istniały
konkretne (a więc jakie?) okoliczności określone w art. 201 KPK, czego w kasacji
nie wykazano.
Braku rzeczonej instrukcji nie wiąże się też z wadliwością metod
badawczych zastosowanych przez biegłych, ale z ich kompetencjami, skoro według
kasacji, brak instrukcji przeprowadzania testów psychologicznych uniemożliwił
ocenę wiedzy biegłych psychologów. W końcu, braku instrukcji nie łączy się z
niemożliwością lub choćby utrudnieniem interpretacji wypowiedzi i zachowania
przesłuchiwanych małoletnich świadków, ale z ich przygotowaniem do tych
czynności, a te okoliczności zostały przez biegłych psychologów wyjaśnione na
rozprawie głównej.
Oczywiście niezasadne jest twierdzenie o naruszeniu przez sąd odwoławczy
przepisów art. 410 KPK w zw. z art. 7 KPK w zw. z art. 167 KPK i art. 201 KPK. I
tym razem wypada przypomnieć, że naruszenie zasady swobodnej oceny dowodów
wyrażonej w przepisie art. 7 KPK jest możliwe przez sąd odwoławczy tylko
wówczas, gdy sąd ten prowadzi postępowanie dowodowe i czyni na tej podstawie
własne ustalenia faktyczne. Natomiast wówczas, gdy jedynie weryfikuje ocenę i
ustalenia dokonane przez sąd pierwszej instancji, należy w skardze kasacyjnej,
wykazać wadliwość argumentacji sądu odwoławczego w zakresie takiej oceny,
względnie brak takiej argumentacji (zob. post. SN z dnia 5 maja 2015 r., IV KK
430/14, LEX nr 1747355; post. SN z 22.10.2014 r., V KK 164/14, LEX 1541209).
Tymczasem w kasacji nie wykazano wadliwości przeprowadzonej przez sąd
odwoławczy oceny dowodów w zakresie zaskarżonym skargą. Dalej należy
zauważyć, że – co prawda – sąd odwoławczy wydał orzeczenie reformatoryjne,
9
które powinno być oparte, stosownie do art. 410 KPK, na całokształcie ujawnionego
w toku rozprawy głównej materiału dowodowego, ocenionego z respektowaniem
zasady wyrażonej w art. 7 KPK, a uzasadnienie tego orzeczenia winno mieć
charakter pierwszoinstancyjny, a zatem stosownie do art. 424§1 pkt 1 KPK
wskazywać, jakie fakty sąd uznał za udowodnione lub nie udowodnione, na jakich
w tej mierze oparł się dowodach i dlaczego nie uznał dowodów przeciwnych (zob.
wyr. SN z 19.11.2014 r., III KK 239/14, LEX nr 1567486), ale w kasacji nie
wskazano na żadne uchybienia wymienionym przepisom. Poza tym, stawianie
sądowi odwoławczemu zarzutu naruszenia przepisu art. 410 KPK nie może być
skuteczne, gdyż w zakresie zaskarżonym kasacją sąd ten nie dokonywał własnych
pozytywnych ustaleń faktycznych.
Mając to wszystko na względzie postanowiono o oddaleniu kasacji, jako
oczywiście bezzasadnej, zwalniając skazaną A. C. od ponoszenia kosztów
postępowania kasacyjnego, którymi obciążono Skarb Państwa.
kc