Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V KK 154/15
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 22 października 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Tomasz Grzegorczyk (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Jacek Sobczak
SSA del. do SN Dariusz Kala
Protokolant Barbara Kobrzyńska
przy udziale prokuratora Prokuratury Generalnej Zbigniewa Siejbika,
w sprawie P. U., M. K. i D. K.
skazanych z art. 258 § 1 kk oraz art. 61 ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii z
2005r., a D.K. także z art. 62 ust. 2 tej ustawy
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie
w dniu 22 października 2015 r.,
kasacji wniesionych przez obrońców skazanych
od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 9 września 2014 r., zmieniającego wyrok Sądu Okręgowego w P.
z dnia 7 października 2013 r.,
1. uchyla zaskarżony wyrok w pkt 1 części dyspozytywnej w
stosunku do P. U. i D. K., a nadto na podstawie art. 435 w zw. z
art. 536 k.p.k wobec M. K., K. N. i T. K. i w tym zakresie
przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi
Apelacyjnemu, oddalając wszystkie kasacje co do pozostałych
zarzutów jako oczywiście bezzasadne,
2
2. zarządza na rzecz P. U. i M. K. zwrot uiszczonych przez nich
opłat od kasacji,
3. zasądza na rzecz adw. Ł. B., jako obrońcy z urzędu D. K.,
kwotę 738 (słownie siedemset trzydzieści osiem) zł, obejmującą
już VAT, tytułem wynagrodzenia za sporządzenie i wniesienie
kasacji oraz taką samą kwotę za udział w rozprawie kasacyjnej,
4. zasądza adw. M. P., jako obrońcy z urzędu ustanowionemu
dla postępowania kasacyjnego dla M. K., tytułem wynagrodzenia
za udział w rozprawie kasacyjnej kwotę 738 (siedemset
trzydzieści osiem) zł, obejmującą już VAT.
UZASADNIENIE
W sprawie niniejszej odpowiadało 5 oskarżonych, wśród których czterem […]
zarzucano przestępstwo udziału w grupie przestępczej w okresie co najmniej od
marca 2010 r. do dnia 25 września 2010 r. (pierwszemu ze wskazanych z art. 258 §
3 k.k., a pozostałym z art. 258 § 1 k.k.) oraz popełnione w ramach tej grupy i w
tymże okresie, przestępstwo z art. 61 ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii z 2005
r., w tym dwóm z owych czterech oskarżonych (D. K. i T. K.) także z art. 62 ust. 1
tej ustawy, zaś piątemu z oskarżonych (P. U.) – udział w owej grupie przestępczej,
kwalifikowane z art. 258 § 1 k.k. i przestępstwo z art. 61 ustawy o przeciwdziałaniu
narkomanii, popełnione od co najmniej marca 2010 r. do kwietnia 2010 r. Wyrokiem
Sądu Okręgowego wszyscy oskarżeni zostali uznani za winnych popełnienia
zarzucanych im czynów i po wymierzeniu im kar jednostkowych, skazani
odpowiednio na kary łączne pozbawienia wolności i grzywny, a nadto – na
podstawie art. 45 § 1 k.k. – orzeczono wobec nich solidarnie przepadek
równowartości korzyści majątkowej osiągniętej z przestępstw w wysokości 66.000
zł.
Od wyroku tego apelowali obrońcy oskarżonych na ich korzyść oraz
prokurator na ich niekorzyść. Ten ostatni jedynie w zakresie rozstrzygnięcia o
środku karnym przepadku równowartości korzyści majątkowej osiągniętej z
przestępstw.
Natomiast w apelacjach obrońców oskarżonych, którzy następnie wywiedli
kasacje od wyroku Sądu odwoławczego podnoszono wówczas: a) błąd w
3
ustaleniach faktycznych i rażącą niewspółmierność kary oraz obrazę przepisów
postępowania, a to art. 2 § 2, art. 5 § 1 i 2 oraz art. 7 k.p.k. w zw. z art. 410 k.p.k.
(apelacje obrońców P. U.), b) obrazę art. 258 § 1 k.k. i art. 61 ustawy o
przeciwdziałaniu narkomanii z 2005 r., a także art. 7 k.p.k. oraz błąd w ustaleniach
faktycznych i niewspółmierność kary (apelacja obrońcy M. K.) i c) naruszenie
przepisów art. 2 § 2, art. 4, art. 5 § 2, art. 7, 410 i 424 k.p.k., a także niezasadne
przyjęcie przypisania przestępstw z art. 61 i 62 ustawy o przeciwdziałaniu
narkomanii z 2005 r. (apelacja obrońcy D. K.).
Po rozpoznaniu tych środków odwoławczych, Sąd Apelacyjny, zmienił
zaskarżony wyrok, ale w ten tylko sposób, że – uwzględniając apelację prokuratora
– orzekł wobec wszystkich oskarżonych środek karny przepadku równowartości
korzyści majątkowej uzyskanej z przestępstwa w częściach równych po 56.571,42
zł, utrzymując w mocy wyrok Sądu Okręgowego w pozostałym zakresie. Na
uzasadnienie wskazanej wyżej zmiany orzeczenia, Sąd odwoławczy podał, że jest
to sumaryczna korzyść w wysokości 396.000 zł, jako wartości wyprodukowanego
środka w postaci 330 litrów BMK, podzielona na 7 sprawców, tj. z uwzględnieniem
także dwóch innych, skazanych już w innym postępowaniu osób.
Kasację od wyroku Sądu odwoławczego wywiedli obrońcy P. U., M. K. i D. K.
W pierwszej z tych skarg podniesiono obrazę art. 433 § 2 w zw. z art. 5 § 2, art. 7 i
410 k.p.k., przez nienależyte rozważenie zarzutu błędu w ustaleniach faktycznych,
a także dowolną ocenę dowodów oraz naruszenie art. 433 § 2 i art. 457 § 3 k.p.k.
przez brak wyczerpującego wskazania, dlaczego nie uwzględniono zarzutu błędu w
ustaleniach faktycznych, odnośnie do istnienia określonej grupy przestępczej i
kierowania jej przez określone osoby, podczas, gdy żaden z oskarżonych nie
uznawał przywództwa tych osób. Podniesiono tu jednak także naruszenie art. 45 §
1 k.k. przez orzeczenie wobec tego oskarżonego środka karnego w rozmiarze
tożsamym z wielkością obciążenia nim pozostałych skazanych w sytuacji, gdy
oskarżony ten uczestniczył w produkcji jedynie 80 litrów BMK i tylko przez dwa
miesiące.
W kasacji obrońcy D. K. postawiono zarzut naruszenia art. 4 i 7 k.p.k. oraz
niesłuszne przypisanie skazanemu przestępstwa z art. 62 ustawy o
przeciwdziałaniu narkomanii z 2005 r., a nadto naruszenie art. 45 § 1 k.k. przez
4
wadliwe ustalenie korzyści majątkowej, jaką uzyskał on z przestępstwa, gdyż z
uwagi na wynagrodzenie, jakie otrzymywał w ramach produkowania środka
odurzającego jego korzyść nie przekroczyła 19.600 zł.
Z kolei, gdy chodzi o kasację obrońcy oskarżonego M. K., to podniesiona w
niej została obraza art. 7 k.p.k. oraz przypisanie mu czynów z art. 258 § 1 k.k. i z
art. 61 ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii z 2005 r. w sytuacji, gdy pełnił on
jedynie rolę kuriera i nie musiał mieć świadomości, co aktualnie przewozi oraz
przyjęcie, że uczynił sobie z przestępstwa stałe źródło dochodu, jak i naruszenia
art. 175 k.p.k. przez wyciągnięcie z faktu odmowy składania przez niego wyjaśnień
niekorzystnych dlań skutków w zakresie wymiaru kary i rażącą jej
niewspółmierność, a nadto obrazę art. 45 § 1 k.k. przez zastosowanie wobec tego
skazanego środka karnego przepadku równowartości korzyści majątkowych, choć
był on jedynie wspomnianym kurierem.
W odpowiedzi na te kasacje, prokurator Prokuratury Apelacyjnej wniósł o ich
oddalenie jako oczywiście bezzasadnych. Podobne stanowisko zajął prokurator
Prokuratury Generalnej na rozprawie kasacyjnej.
Rozpoznając te kasacje, Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Jedynie kasacje obrońców P. U. i D. K. zostały uznane za zasadne, ale przy
tym tylko odnośnie zarzutu obrazy art. 45 § 1 k.k. Pierwszego z nich w tym zakresie
w całości, a drugiego jedynie co do samego potwierdzenia się zarzutu, choć nie w
pełni przez uchybienie, jakie podnoszono. Pozostałe zarzuty wszystkich
wniesionych kasacji uznano za oczywiście bezzasadne, co dotyczyło też kasacji
M.K. odnośnie do obrazy art. 45 § 1 k.k., jako że wywodziła ona, że skazany ten w
ogóle nie odniósł żadnej korzyści majątkowej z przestępstwa. Szerzej odnośnie
bezzasadności owych skarg Sąd Najwyższy wypowiedział się na rozprawie
kasacyjnej w obecności obrońców wszystkich trzech skazanych. Natomiast z uwagi
na zasadność obrazy przez Sąd odwoławczy art. 45 § 1 k.k. przez wadliwe
ustalenie wartości korzyści, jaką uzyskali skazani z przypisanej im działalności
przestępczej, Sąd Najwyższy uchylił zaskarżony wyrok odnośnie do rozstrzygnięcia
orzekającego przepadek owej korzyści. Ponieważ przepadek ów orzeczono w
częściach równych, to uchylenie objęło zarówno rozstrzygnięcie odnośnie do
wskazanych wcześniej P. U. i D. K., ale także - na podstawie art. 435 w zw. z art.
5
518 k.p.k. – przepadek orzeczony w stosunku do M. K., jak i nieskarżących wyroku
Sądu odwoławczego – K. N. i T. K.
Istota błędnego postąpienia Sądu odwoławczego, które to postąpienie
zapadło z obrazą art. 45 § 1 k.k. sprowadza się przede wszystkim do tego, że skoro
ów przepis przewiduje przepadek korzyści „osiągniętej z popełnienia przestępstwa”,
to orzekając go Sąd Apelacyjny winien uwzględniać ustalenia faktyczne dotyczące
wielkości owej korzyści, poczynione w tej materii przez Sąd pierwszej instancji. Tak
jednak w tej sprawie nie było. Zarówno bowiem w zarzucie aktu oskarżenia, jak i w
przypisaniu P. U. udziału w nielegalnej produkcji prekursora BMK wyraźnie
przyjęto, że w obu tych działalnościach uczestniczył on jedynie od marca do
kwietnia 2010 r., podczas gdy pozostali oskarżeni od marca do września 2010 r.
Sąd meriti ustalił przy tym wprost, i tych ustaleń Sąd odwoławczy nie negował, że
oskarżony ten uczestniczył jedynie w wyprodukowaniu 80 litrów tego prekursora. W
konsekwencji orzeczenie wobec niego zwrotu korzyści majątkowej uzyskanej z
przestępstwa produkcji tego środka w takim samym rozmiarze, w jakim obciążono
tym środkiem pozostałych sprawców, nie odpowiada wymogom wskazanego wyżej
przepisu prawa karnego materialnego. Uchylenie tego wyroku w tym zakresie jawi
się więc jako niezbędne.
Już w tym miejscu należy podnieść w związku z kasacją obrońcy D. K., że w
orzecznictwie utrwalony od dawna jest pogląd, iż w przypadku orzekania zwrotu
równowartości przepadku uzyskanych korzyści nie chodzi bynajmniej o zysk
łączący się z uprzednim pomniejszeniem przysporzenia majątku o koszty jego
uzyskania, lecz także o wszelkie wydatki poczynione na uzyskanie przedmiotu
pochodzącego z przestępstwa (zob. np. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia
26 sierpnia 2010 r., I KZP 12/10, OSNKW 2010, z. 9, poz. 78, czy wyroki Sądu
Apelacyjnego w Warszawie z dnia 24 października 2013 r., II AKa 274/13, LEX nr
1383532, Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 11 lutego 2014 r., II AKa
324/13, LEX nr 1439340 i z dnia 29 maja 2014 r., II AKa 145/14, LEX nr 1477401,
czy Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 25 czerwca 2015 r., II AKa 253/14,
LEX nr 1761766). Skoro tak, to nie można w żadnej mierze przyjąć, że osoby
uczestniczące w grupie przestępczej, zajmującej się produkcją środków
odurzających, winny odpowiadać w zakresie omawianego środka jedynie za te
6
kwoty, jakie otrzymały w wyniku swoistego „wynagrodzenia” z racji jego
produkowania z pominięciem kosztów poniesionych na ten cel. Winne one zatem
odpowiadać za zwrot uzyskanej korzyści, obejmującej także koszty jej uzyskania -
jeżeli nie da się dokładnie ustalić wielkości, jaką każda z nich odrębnie uzyskała - w
częściach równych (tak już np. w postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 30
listopada 2011 r., I KZP 16/11, OSNKW 2011, z. 12, poz. 107, czy np. w wyroku
Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 20 września 2012 r., II AKa 184/12, LEX nr
1316252). Powyższe dotyczy także skazanego M. K., który pełnił rolę kuriera
zarówno w odbiorze wyprodukowanego prekursora, jak i w przekazywaniu płatności
organizatorowi jego produkcji.
Powyższe wywody mogłoby oznaczać, że uchylenie wyroku Sądu
odwoławczego w części dotyczącej obciążenia przepadkiem równowartości
korzyści P. U., którego udział w jej uzyskiwaniu był niższy niż pozostałych
oskarżonych, z jednoczesnym uchyleniem go odnośnie do rozstrzygnięcia o tym
przepadku także w odniesieniu do pozostałych skazanych, następuje na niekorzyść
tych ostatnich. Tak jednak w realiach tej sprawy bynajmniej nie jest.
Rzecz bowiem w tym, że Sąd odwoławczy, orzekając przepadek korzyści w
częściach równych wobec wszystkich oskarżonych, pominął jeszcze jedno, nader
istotne ustalenie Sądu meriti, a mianowicie, że przyjmując, iż od marca 2010 do
dnia 25 września 2010 r. wyprodukowano łącznie w kilku cyklach produkcyjnych,
330 litrów BMK, ustalił on jednocześnie, iż w dniu 25 września 2010 r. Policja
ujawniła i zabezpieczyła w miejscu produkcji tego prekursora 43,16 jego litrów, a
także substancje służące do jego wytworzenia i w związku z tym, że łączna
wielkość wyprodukowanego prekursora wyniosła owe 330 litrów. To jednak
oznacza, że nie można mówić, aby korzyść majątkowa uzyskana z przestępstwa
produkcji tego środka obejmowała 330 litrów. Powinna ona bowiem być
pomniejszona o owe zajęte 43,16 litra, którego jeszcze nie zbyto (nie osiągnięto
korzyści z tytułu jego produkcji) i które przejęły państwowe organy ścigania, a więc
obejmować jedynie 286,84 litry BMK. To ostatnie dotyczy już tym samym
wszystkich skazanych, z wyłączeniem P. U., jako że uczestniczył on jedynie w
produkcji pierwszych 80 litrów owego środka. Pozostali zaś już w całej jego ilości.
7
Okoliczność tę winien mieć na uwadze Sąd Apelacyjny przy ponownym
rozpoznawaniu niniejszej sprawy. Musi on jednak baczyć również na to, aby z
uwagi na kierunek tych skarg i związany z nim kierunek uchylenia orzeczenia,
obciążenie innych niż P. U. skazanych nie przekroczyło kwot wskazanych w
uchylonym rozstrzygnięciu tegoż Sądu.
Z tych wszystkich względów orzeczono, jak w wyroku.