Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II UZ 24/15
POSTANOWIENIE
Dnia 21 października 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Jolanta Strusińska-Żukowska (przewodniczący)
SSN Jolanta Frańczak
SSN Krzysztof Staryk (sprawozdawca)
w sprawie z wniosku P. Spółki z o.o. z siedzibą w W.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
z udziałem zainteresowanego D. Ż.
o wydanie zaświadczenia na formularzu A1,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 21 października 2015 r.,
zażalenia wnioskodawcy na postanowienie Sądu Apelacyjnego
z dnia 21 stycznia 2015 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie i nie obciąża organu
rentowego kosztami postępowania zażaleniowego.
UZASADNIENIE
Sąd Apelacyjny Wydział III Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w sprawie z
wniosku P. Spółki z o.o. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych, przy
udziale zainteresowanego D. Ż., o wydanie zaświadczenia A1, postanowił odrzucić
apelację wnioskodawcy od wyroku Sądu Okręgowego Sądu Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych z dnia 17 września 2014 r.
W uzasadnieniu wskazał, że Sąd Okręgowy oddalił odwołanie wnioskodawcy
od decyzji Oddziału ZUS, odmawiającej wydania zaświadczenia dotyczącego
ustawodawstwa polskiego jako właściwego dla objęcia ubezpieczeniem
2
społecznym D. Ż. w okresie wykonywania przez niego pracy na terytorium Francji w
okresie od 24 września 2012 r. do 21 grudnia 2012 r. z tytułu delegowania do pracy
za granicą przez wnioskodawcę, który pełni funkcję agencji pracy tymczasowej.
W apelacji skarżący nie określił wartości przedmiotu zaskarżenia, gdyż jego
zdaniem przedmiotem sporu było objęcie ubezpieczeniem społecznym, które nie
wymaga wskazania wartości przedmiotu zaskarżenia.
Po wezwaniu zarządzeniem przewodniczącego z dnia 13 grudnia 2014 r. do
uzupełnienia braku formalnego apelacji przez wskazanie wartości przedmiotu
zaskarżenia pod rygorem odrzucenia apelacji, pełnomocnik skarżącego
podtrzymywał swoje stanowisko, iż w sprawie określenie wartości przedmiotu
zaskarżenia jest zbędne.
W ocenie Sądu Apelacyjnego stosunek ubezpieczenia społecznego jest
stosunkiem o charakterze majątkowym, gdyż konsekwencją jego istnienia jest
obowiązek opłacania składek na ubezpieczenie społeczne oraz prawo do
świadczeń z tego ubezpieczenia dla osób uprawnionych (art. 1 i 2 ustawy z dnia 13
października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 2013 r., poz.
1442 ze zm.). Taki charakter stosunku prawnego, którego dotyczy spór powoduje
obowiązek wskazania przez powoda (odwołującego się) wartości przedmiotu sporu
zgodnie z art. 19 § 2 k.p.c. Z mocy art. 368 § 2 k.p.c. wnoszący apelację od wyroku
Sądu pierwszej instancji ma ustawowy obowiązek oznaczenia wartości przedmiotu
zaskarżenia przy odpowiednim zastosowaniu art. 19 do 24 i 25 § 1 k.p.c. Z woli
ustawodawcy brak oznaczenia wartości przedmiotu zaskarżenia, jeżeli strona nie
uzupełniła tego braku w wymaganym terminie, stanowi podstawę do odrzucenia
apelacji zgodnie z art. 370 k.p.c. Wyjątkiem od tej zasady jest sytuacja, gdy
przedmiotem roszczenia jest określona kwota pieniężna albo gdy wartość
przedmiotu zaskarżenia nie ma żadnego znaczenia dla określenia możliwości
zaskarżenia wyroku, należnej opłaty od apelacji i właściwego wynagrodzenia
pełnomocników stron.
W sprawie o podleganie ubezpieczeniu społecznemu brak oznaczenia
wartości przedmiotu zaskarżenia ma znaczenia dla prawidłowego orzeczenia o
kosztach zastępstwa procesowego zgłoszonego przez strony, gdyż sprawa taka nie
jest sprawą o świadczenia pieniężne z ubezpieczenia społecznego i zaopatrzenia
3
emerytalnego w rozumieniu § 11, 12 ust. 2 rozporządzeń Ministra Sprawiedliwości
z 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokacie i czynności radców
prawnych. W sprawie o podleganiu ubezpieczeniu społecznemu o wysokości
kosztów zastępstwa procesowego decyduje zatem wartość przedmiotu zaskarżenia
i stawki nominalne określone w § 6 obu rozporządzeń. Niewskazanie wartości
przedmiotu zaskarżenia stanowi więc brak formalny apelacji powodujący jej
odrzucenie.
Postanowienie Sądu Apelacyjnego zaskarżył w całości pełnomocnik
wnioskodawcy, zarzucając „naruszenie przepisów postępowania, które miało wpływ
na treść postanowienia, w postaci art. 370 k.p.c. i art. 373 k.p.c. przez niewłaściwą
ocenę prawną sprawy i przyjęcie, iż wnioskodawca nie podał wartości przedmiotu
zaskarżenia, przez co Sąd Apelacyjny odrzucił apelację”.
Wniósł o: uchylenie zaskarżonego postanowienia, rozpoznanie apelacji jako
oczywiście uzasadnionej w trybie art. 395 § 2 k.p.c. przez Sąd Apelacyjny, a także
o zasądzenie od organu rentowego na rzecz wnioskodawcy kosztów postępowania
zażaleniowego, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm
przepisanych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zażalenie jest zasadne, jednak kwestie w nim podnoszone wymagają
pewnej korekty i bardziej szczegółowej argumentacji.
Trafnie w zażaleniu wskazano, że przedmiotem postępowania było
odwołanie od decyzji organu rentowego, który odmówił wnioskodawcy wydania
zaświadczenia dotyczącego ustawodawstwa właściwego na formularzu A1 w trybie
art. 12 ust. 1 unijnego rozporządzenia nr 883/2004 dla osoby w niej wskazanej.
Sąd Najwyższy, w obecnym składzie, zaaprobował pogląd przedstawiony
wcześniej w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 6 sierpnia 2013 r. sygn. akt II UK
116/13, iż użyte w art. 12 ust. 1 Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady
(WE) nr 883/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r. oraz w art. 14 ust. 1 Rozporządzenia
Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 987/2009 z dnia 16 września 2009 r.
sformułowanie „podlega ustawodawstwu państwa członkowskiego” oznacza
4
podleganie przepisom tworzącym w danym państwie członkowskim system
zabezpieczenia społecznego przez spełnianie kryteriów przewidzianych w tych
przepisach do objęcia systemem zabezpieczenia społecznego. W konsekwencji dla
uznania, że konkretna osoba podlega ustawodawstwu państwa członkowskiego w
przedstawionym wyżej rozumieniu, konieczne jest przede wszystkim podleganie
przez tę osobę ubezpieczeniu społecznemu na podstawie przepisów ustawy z dnia
13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (np. z tytułu pracy
świadczonej na podstawie stosunku pracy lub umowy cywilnoprawnej), co może się
wiązać również z podleganiem np. ubezpieczeniu zdrowotnemu na podstawie
przepisów ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej
finansowanych ze środków publicznych. Kontekst, w jakim w/w sformułowanie
zostało użyte w art. 12 ust. 1 Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady
(WE) nr 883/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r. wskazuje wyraźnie, że przez
uzupełnienie go słowem „nadal”, określa on sytuację, w której osoba oddelegowana
przez pracodawcę do innego państwa członkowskiego do wykonywania pracy w
imieniu tego pracodawcy „nadal” będzie podlegać ustawodawstwu pierwszego
państwa członkowskiego, a zatem jej status prawny nie ulegnie żadnej zmianie, co
oznacza że będzie „nadal” podlegać szeroko pojmowanemu ubezpieczeniu
społecznemu, analogicznie jak przed oddelegowaniem. Dlatego też tak samo musi
być traktowany wynikający z art. 14 ust. 1 Rozporządzenia Parlamentu
Europejskiego i Rady (WE) nr 987/2009 z dnia 16 września 2009 r. warunek
podlegania przez tę osobę ustawodawstwu państwa członkowskiego, w którym
siedzibę ma jej pracodawca, bezpośrednio przed rozpoczęciem zatrudnienia w celu
oddelegowania jej do innego państwa członkowskiego. Użyte w tym przepisie
sformułowanie „bezpośrednio przed rozpoczęciem zatrudnienia podlega już
ustawodawstwu państwa członkowskiego, w którym siedzibę ma jej pracodawca”
należy zatem odnosić jedynie do takiej osoby, która przed zatrudnieniem w celu
oddelegowania do innego państwa członkowskiego posiada tytuł do podlegania
ubezpieczeniu. Podleganie ubezpieczeniu społecznemu następuje z mocy samego
prawa i jest konsekwencją istnienia tytułu do tego ubezpieczenia (zob. też Krzysztof
Ślebzak, Komentarz do Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr
883/2004, LEX 2012).
5
Reasumując, w ocenie obecnego składu Sądu Najwyższego, wydanie
zaświadczenia na formularzu A1 zgodnie z przedstawionymi wyżej przepisami
unijnymi stanowi w istocie sprawę o ustalenie dalszego podlegania ubezpieczeniu
społecznemu w Polsce (jako wyjątku od zasady lex loci laboris).
Artykuł 1261
§ 1 k.p.c. został umieszczony wśród przepisów określających
przesłanki formalne wszystkich pism procesowych, natomiast art. 368 § 2 k.p.c. jest
przepisem określającym przesłanki formalne kwalifikowanego pisma procesowego,
jakim jest apelacja. Oznacza to, że art. 368 § 2 k.p.c. zawiera regulację szczególną
wobec art. 1261
§ 1 k.p.c. Artykuły 370, 3701
i 373 k.p.c. zawierają natomiast
przepisy szczególne w stosunku do art. 130 k.p.c. Dotyczy to w szczególności
skutku nieuzupełnienia lub wystąpienia braków formalnych, który polega na
odrzuceniu apelacji, a nie jej zwrocie. Niemniej art. 370, 3701
ani 373 k.p.c. nie
wyłączają w całości stosowania art. 130 k.p.c. do apelacji niespełniającej
przesłanek formalnych. Do apelacji ma zastosowanie art. 130 § 1 zdanie drugie
k.p.c., który stanowi, że mylne oznaczenie pisma procesowego lub inne oczywiste
niedokładności nie stanowią przeszkody do nadania pismu biegu i rozpoznania go
we właściwym trybie. Odpowiednie zastosowanie do apelacji ma też art. 130 § 1
zdanie pierwsze k.p.c. w zakresie, w którym stanowi, że wezwanie do uzupełnienia
lub poprawienia pisma procesowego następuje jedynie wtedy, gdy pismo to nie
może otrzymać prawidłowego biegu wskutek niezachowania przesłanek formalnych
(art. 391 § 1 k.p.c.). Wezwanie do usunięcia braków formalnych apelacji pod
rygorem jej odrzucenia w razie nieusunięcia braków w wyznaczonym terminie,
zgodnie z art. 370 lub 373 k.p.c., może nastąpić jedynie wtedy, gdy braki te są tego
rodzaju, że powodują, iż nie można apelacji nadać prawidłowego biegu (por.
postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 14 stycznia 2015 r. w sprawie I CZ
100/14, LEX nr 1640230, uchwała Sądu Najwyższego z dnia 27 marca 2008 r.,
III CZP 7/08, OSNC 2009 nr 4, poz. 55).
Wymaganie wskazania wartości przedmiotu zaskarżenia w piśmie
procesowym obejmującym środek zaskarżenia jest przesłanką formalną tego
pisma; dotyczy to także apelacji. Ocena, czy jest to wymaganie, którego
niespełnienie powoduje niemożność nadania apelacji prawidłowego biegu w
rozumieniu art. 130 § 1 zdanie pierwsze k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c. i
6
powoduje konieczność wezwania strony do uzupełnienia apelacji pod rygorem jej
odrzucenia (art. 370 i 373 k.p.c.) wiąże się w znacznym stopniu z określeniem
funkcji wymagania wskazania w apelacji wartości przedmiotu zaskarżenia. W
orzecznictwie wskazuje się, że określenie wartości przedmiotu sporu i wartości
przedmiotu zaskarżenia może spełniać kilka funkcji. W odniesieniu do wartości
przedmiotu sporu chodzi o możliwość stwierdzenia właściwości rzeczowej (art. 17
pkt 4 k.p.c.), a w odniesieniu do wartości przedmiotu zaskarżenia - dopuszczalności
skargi kasacyjnej (art. 3982
§ 1 k.p.c.). Obu tych funkcji nie może spełniać
oznaczenie wartości przedmiotu zaskarżenia w apelacji, gdyż apelacja jest
dopuszczalna w każdej sprawie, a więc jej dopuszczalność nie zależy od wartości
przedmiotu zaskarżenia.
Oznaczenie wartości przedmiotu sporu i przedmiotu zaskarżenia ma ponadto
na celu ustabilizowanie przedmiotu sporu i zakresu zaskarżenia skargą kasacyjną
oraz ponoszenia kosztów procesu. Te funkcje mogą być spełniane także przez
oznaczenie wartości przedmiotu zaskarżenia w apelacji i dlatego w art. 368 § 2
k.p.c. ustanowiono odpowiednie wymaganie formalne dla apelacji. Z tego względu
w orzecznictwie przyjmuje się, że niewskazanie w apelacji wartości przedmiotu
zaskarżenia może uzasadniać wezwanie strony do uzupełnienia tego braku pod
rygorem odrzucenia apelacji. W uzasadnieniu uchwały Sądu Najwyższego z dnia 7
lipca 2005 r. w sprawie II UZP 7/05: „Nieuzupełnienie przez stronę w
wyznaczonym terminie braku apelacji polegającego na nieoznaczeniu wartości
przedmiotu zaskarżenia w sprawie o prawo majątkowe (art. 368 § 2 k.p.c.) może
stanowić podstawę jej odrzucenia (art. 370 k.p.c.), także w sprawie z zakresu
ubezpieczeń społecznych” - zajęto stanowisko, że przy zachowaniu tych ogólnych
zasad postępowania zmierzającego do usunięcia braków apelacji i uwzględnieniu
specyfiki postępowania w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych, nie ma
przeciwwskazań, aby również w tych sprawach miała zastosowanie ogólna zasada,
że nieuzupełnienie braku apelacji polegającego na nieoznaczeniu wartości
przedmiotu zaskarżenia w sprawie o prawo majątkowe mogło stanowić podstawę
jej odrzucenia. Zwrócić jednak należy uwagę, że podstawą rozważań w tej uchwale
była typowo majątkowa sprawa o odszkodowanie, a nie sprawa o podleganie
7
ubezpieczeniu społecznemu, a uchwale nie nadano charakteru jednoznacznie
rygorystycznego.
Zdaniem obecnego składu Sądu Najwyższego decyzja dotycząca odmowy
wydania zaświadczenia A1 określa ustabilizowany od początku przedmiot sporu i
zakres ewentualnego zaskarżenia skargą kasacyjną oraz ponoszenia kosztów
procesu. Sprawy o podleganie ubezpieczeniu społecznemu, mimo majątkowego
charakteru takich spraw, mogą być przedmiotem skargi kasacyjnej niezależnie od
wartości przedmiotu zaskarżenia (art. 3982
§ 1 k.p.c.); nie powodują też fluktuacji
stawek pełnomocników stron uzależnionej od wartości przedmiotu sporu. W kwestii
kosztów postępowania Sąd Apelacyjny niewłaściwie powołał orzecznictwo Sądu
Najwyższego w uzasadnieniu postanowienia, gdyż wskazane tam judykaty nie
dotyczyły kosztów w sprawie o podleganie ubezpieczeniu społecznemu.
Stosownie do art. 98 k.p.c. w związku z § 5 i § 11 ust. 2 rozporządzenia
Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności
radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej
pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz.U.
Nr 163, poz. 1349 ze zm.) należy uznać, że w sprawie o podleganie ubezpieczeniu
społecznemu wysokość stawek minimalnych w sprawach nieokreślonych w
rozporządzeniu ustala się, przyjmując za podstawę stawkę w sprawach o
najbardziej zbliżonym rodzaju. Wynagrodzenie pełnomocnika strony w
postępowaniu o wydanie zaświadczenia A1 powinno być adekwatne jak w
sprawach o świadczenia pieniężne z ubezpieczenia społecznego i zaopatrzenia
emerytalnego, a więc w postępowaniu pierwszoinstancyjnym określone w stałej
wysokości, obecnie 180 zł; w stałej też kwocie zasądzane powinno być w
postępowaniu apelacyjnym. Analogiczne przepisy dotyczą adwokatów.
Również inne sprawy o bezpośrednio majątkowym charakterze Sąd
Najwyższy uznawał jako sprawy o najbardziej zbliżonym rodzaju do sprawy o
świadczenia pieniężne z ubezpieczenia społecznego i zaopatrzenia emerytalnego,
np. w postanowieniu z dnia 18 października 2011 r., sygnatura akt III UZ 23/11
(OSNP 2012 nr 21-22, poz. 275) za taką sprawę uznał sprawę o wysokość kapitału
początkowego, natomiast w postanowieniu z dnia 13 marca 2012 r. w sprawie
II UZ 3/12 (LEX nr 1168882) wyraził pogląd, że sprawa o wysokość świadczenia z
8
ubezpieczenia społecznego jest zdecydowanie bliższa rodzajowo sprawie o
przyznanie takich świadczeń niż sprawie o zapłatę, wobec czego podstawę
zasądzenia opłaty za czynności radcy prawnego powinny stanowić w niej
minimalne stawki przewidziane w rozporządzeniu dla spraw z zakresu
ubezpieczenia społecznego, a więc § 11 ust. 2 rozporządzenia z dnia 28 września
2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez
Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę
prawnego ustanowionego z urzędu.
W ocenie obecnego składu Sądu Najwyższego Sąd Apelacyjny
nieprawidłowo uznał, że sprawa o wydanie zaświadczenia A1 nie jest sprawą z
zakresu ubezpieczeń społecznych, do której stosuje się przepisy kosztowe
odnoszące się spraw o świadczenia pieniężne z ubezpieczenia społecznego i
zaopatrzenia emerytalnego, a wysokość wynagrodzenia pełnomocnika oblicza się
od wartości przedmiotu zaskarżenia.
Sąd Najwyższy zaaprobował stanowisko wyrażone w postanowieniach Sądu
Najwyższego z dnia 24 września 2015 r. sygn. akt II UZ 18/15 oraz II UZ 20/15
(niepublikowane) w tej części, z której wynika, że co prawda zgodnie z art. 373
k.p.c. sąd odrzuca apelację m.in. wówczas, gdy strona nie uzupełniła braków pisma
procesowego w terminie, ale dotyczy to jednak nie wszystkich braków formalnych,
ale takich, bez których pismo nie może otrzymać prawidłowego biegu. W ramach
zatem postępowania wstępnego sąd bada, czy pismo procesowe zawierające
apelację może mieć nadany prawidłowy bieg. Przepis art. 373 k.p.c. (i także art.
370 k.p.c.) należy odczytywać łącznie z art. 130 k.p.c. Odrzucenie apelacji z
powodu nieuzupełnienia braków formalnych w wyznaczonym terminie dotyczy
zatem tylko takich braków, które uniemożliwiają nadanie apelacji prawidłowego
biegu.
Zdaniem obecnego składu Sądu Najwyższego brak określenia wartości
przedmiotu zaskarżenia nie umożliwiał nadania biegu sprawie w postępowaniu
apelacyjnym i nie powinien implikować jej odrzucenia. Zarówno bowiem opłata, jak
również koszty zastępstwa procesowego w niniejszej sprawie nie są uzależnione
od wartości przedmiotu sporu, a także nie determinują ustabilizowania przedmiotu
sporu i zakresu zaskarżenia skargą kasacyjną.
9
Z powyższych motywów orzeczono jak w sentencji, stosownie do art. 39815
§
1 k.p.c. w związku z art. 3941
§ 3 k.p.c.
kc