Pełny tekst orzeczenia

Uchwała z dnia 7 lipca 2005 r.
II UZP 7/05
Przewodniczący SSN Beata Gudowska, Sędziowie SN: Józef Iwulski (spra-
wozdawca), Herbert Szurgacz.
Sąd Najwyższy, przy udziale prokuratora Prokuratury Krajowej Jana Szewczy-
ka, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 7 lipca 2005 r. sprawy z odwołania Anny K.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w K.G. o jednorazowe
odszkodowanie z tytułu wypadku przy pracy, na skutek zagadnienia prawnego prze-
kazanego postanowieniem Sądu Okręgowego w Jeleniej Górze z dnia 4 kwietnia
2005 r. [...]
„Czy nie wskazanie przez stronę w wyznaczonym terminie, stosownie do wy-
mogów wynikających z art. 368 § 2 k.p.c. w zw. z art. 130 § 1 k.p.c. wartości przed-
miotu zaskarżenia, może stanowić podstawę odrzucenia apelacji w trybie art. 370
k.p.c. ?”
p o d j ą ł uchwałę:
Nieuzupełnienie przez stronę w wyznaczonym terminie braku apelacji
polegającego na nieoznaczeniu wartości przedmiotu zaskarżenia w sprawie o
prawo majątkowe (art. 368 § 2 k.p.c.) może stanowić podstawę jej odrzucenia
(art. 370 k.p.c.), także w sprawie z zakresu ubezpieczeń społecznych.
U z a s a d n i e n i e
Przedstawione zagadnienie prawne zostało sformułowane przez Sąd Okrę-
gowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Jeleniej Górze przy rozpoznaniu za-
żalenia wnioskodawczyni Anny K. na postanowienie Sądu Rejonowego-Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Jeleniej Górze z dnia 11 stycznia 2005 r. [...], który na
podstawie art. 370 k.p.c. odrzucił apelację wnioskodawczyni od wyroku tego Sądu z
dnia 18 sierpnia 2004 r., zmieniającego decyzję organu rentowego przez przyznanie
2
wnioskodawczyni jednorazowego odszkodowania z tytułu wypadku przy pracy, odpo-
wiadającego 10% długotrwałego uszczerbku na zdrowiu. Sąd Rejonowy stwierdził,
że wnioskodawczyni nie uzupełniła braków formalnych apelacji w wyznaczonym
terminie przez wskazanie „kwotowo" wartości przedmiotu zaskarżenia. W zażaleniu
wnioskodawczyni podniosła, że uzupełniła braki apelacji zgodnie z własnym
zrozumieniem wezwania do ich usunięcia, przez określenie procentowo wysokości
dochodzonego jednorazowego odszkodowania.
Sąd Okręgowy podniósł, że stosownie do art. 368 § 1 k.p.c., apelacja powinna
czynić zadość wymaganiom przewidzianym dla pisma procesowego, a ponadto za-
wierać elementy wymienione w pkt 1-5 tego przepisu. Zgodnie z art. 368 § 2 k.p.c. w
sprawach o prawa majątkowe w apelacji należy oznaczyć wartość przedmiotu za-
skarżenia, zachowując odpowiednio zasady stosowane przy określaniu wartości
przedmiotu sporu (art. 19-24 i art. 25 § 1 k.p.c.). Jednocześnie wartość przedmiotu
zaskarżenia może być oznaczona na kwotę wyższą od wartości przedmiotu sporu
wskazanej w pozwie jedynie wtedy, gdy powód rozszerzył powództwo lub sąd orzekł
ponad żądanie. Według art. 370 k.p.c., sąd pierwszej instancji odrzuci na posiedze-
niu niejawnym apelację wniesioną po upływie przepisanego terminu lub z innych
przyczyn niedopuszczalną, jak również apelację, której braków strona nie uzupełniła
w wyznaczonym terminie. Zdaniem Sądu Okręgowego, istota zagadnienia prawnego
sprowadza się do rozstrzygnięcia, czy braki w zakresie oznaczenia wartości przed-
miotu zaskarżenia lub poprawności jego oznaczenia są brakami apelacji, o których
mowa w końcowej części art. 370 k.p.c. Wykładnia art. 368 k.p.c. uzasadnia twier-
dzenie, że apelacja niespełniająca wymagań określonych w art. 368 § 2 k.p.c., jest
dotknięta brakami, usunięcie których może nastąpić przy zastosowaniu trybu przewi-
dzianego w art. 130 § 1 k.p.c. Pozwala to wnioskować, że na gruncie art. 368 § 1 i 2
k.p.c., braki apelacji w zakresie wadliwości oznaczenia wartości przedmiotu zaskar-
żenia są zrównane z brakami formalnymi w ujęciu art. 130 § 1 k.p.c. Rodzi się nato-
miast pytanie, czy reguły przewidziane w art. 130 § 1 k.p.c. można zastosować łącz-
nie z art. 370 k.p.c. (lub art. 373 k.p.c.), odnośnie do niezachowania przez stronę
wymagań apelacji określonych w art. 368 § 2 k.p.c. Według Sądu Okręgowego, wy-
kładnia przyjęta dotychczas w orzecznictwie prowadzi do wniosku, że braki apelacji w
zakresie oznaczenia wartości przedmiotu zaskarżenia nie ograniczają możliwości jej
rozpoznania, a tym samym nie są przeszkodą w nadaniu jej biegu. Dopuszczalność
apelacji nie jest bowiem uzależniona od wartości przedmiotu zaskarżenia. Wartość
3
przedmiotu zaskarżenia wskazana w apelacji nie wyznacza również właściwości są-
dów drugiej instancji, a jedynie ma znaczenie w zakresie kosztów sądowych, roz-
strzygnięcia o kosztach procesu oraz oceny dopuszczalności skargi kasacyjnej od
wyroku sądu drugiej instancji (pośrednio również dopuszczalności zażalenia na po-
stanowienia sądu drugiej instancji kończące postępowanie w sprawie). Wobec tego
rodzi się pytanie, czy braki w tym zakresie, niemające znaczenia dla oceny dopusz-
czalności apelacji, są brakami, których nieusunięcie powinno powodować jej odrzu-
cenie. Sąd drugiej instancji zauważył jednak, że w dotychczasowej judykaturze
można wyróżnić pogląd, iż oznaczenie wartości przedmiotu zaskarżenia należy do
niezbędnych elementów apelacji. Przemawia to za uznaniem, że nieuzupełnienie
braków apelacji w tym zakresie powinno prowadzić do jej odrzucenia. Wypowiadane
są też poglądy odmienne, że przesłankę odrzucenia apelacji, której braków strona
nie uzupełniła w wyznaczonym terminie, mogą stanowić tylko takie braki, które unie-
możliwiają nadanie apelacji prawidłowego biegu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Uzupełnianie braków apelacji jest częściowo uregulowane w art. 370 k.p.c.
Przepis ten dotyczy w zasadzie odrzucenia apelacji, wobec czego procedura uzupeł-
niania braków jest w nim określona fragmentarycznie i dlatego ma zastosowanie art.
130 k.p.c. Uzupełnienie braków apelacji następuje na wezwanie przewodniczącego
(stosuje się w tym zakresie art. 130 § 1 k.p.c.). Termin do uzupełnienia apelacji nie
wynosi jednak siedem dni i nie ma charakteru ustawowego. Termin ten ma charakter
terminu sądowego, a więc może być dostosowany do rodzaju i zakresu wezwania
oraz może być przedłużony (art. 166 k.p.c.). Przepis art. 370 k.p.c., odmiennie od art.
130 k.p.c., reguluje skutek nieuzupełnienia braku apelacji. Polega on na odrzuceniu
apelacji przez sąd, a nie na jej zwrocie przez przewodniczącego. Trafnie Sąd drugiej
instancji podnosi, że nie dotyczy to jednak jakiegokolwiek braku apelacji, a tylko ta-
kiego, którego nieuzupełnienie uniemożliwia nadanie apelacji właściwego biegu.
Zgodnie z art. 130 § 1 k.p.c., jeżeli pismo procesowe nie może otrzymać prawidło-
wego biegu wskutek niezachowania warunków formalnych, przewodniczący wzywa
stronę, pod rygorem zwrócenia pisma (odrzucenia środka zaskarżenia) do poprawie-
nia go lub uzupełnienia w terminie tygodniowym. Z treści tego przepisu wynika, że
ma on zastosowanie tylko w przypadku, gdy niezachowany warunek formalny pisma
4
jest tego rodzaju, że pismo nie może otrzymać prawidłowego biegu. Inaczej mówiąc
nie ma podstaw wzywania strony do uzupełnienia warunków formalnych pisma pro-
cesowego, jeżeli jego brak jest tego rodzaju, że nie ma przeszkód, aby pismu nadać
prawidłowy bieg. Należy więc przyjąć, że skutek dotyczący nieuzupełnienia w termi-
nie braku pisma może dotyczyć tylko sytuacji, gdy wezwanie było zgodne z art. 130 §
1 k.p.c. Jeżeli więc przewodniczący wezwie stronę do uzupełnienia pisma w zakre-
sie, w którym w ogóle nie jest ono dotknięte brakiem albo nawet jest dotknięte nim,
ale nie uniemożliwia on nadania pismu prawidłowego biegu, to nie jest dopuszczalne
zastosowanie sankcji. Potrzebne jest więc rozważenie problemu, czy w ogóle we-
zwanie do uzupełnienia apelacji przez określenie wartości przedmiotu zaskarżenia
jest niezbędne dla nadania jej prawidłowego biegu. W utrwalonym orzecznictwie
przyjmuje się bowiem, że rozpoznając zażalenie na odrzucenie apelacji, sąd drugiej
instancji powinien zbadać nie tylko, czy strona wykonała wezwanie do uzupełnienia
braków apelacji, lecz także, czy wezwanie to było uzasadnione (por. orzeczenia Sądu
Najwyższego z dnia 7 czerwca 1956 r., 4 CZ 126/56, OSN 1957 nr 1, poz. 26; z dnia
21 lutego 1961 r., 2 CZ 14/61, OSN 1962 nr 4, poz. 133; z dnia 6 listopada 1972 r., III
CRN 256/72, OSPiKA 1973 nr 4, poz. 84; z dnia 25 lipca 2001 r., I CZ 48/01, Biuletyn
SN Izba Cywilna 2002 nr 1, s. 54; z dnia 28 stycznia 2005 r., III UZ 29/04, OSNP
2005 nr 11, poz. 165). Określenie wartości przedmiotu sporu i wartości przedmiotu
zaskarżenia spełnia kilka funkcji. Przede wszystkim służy stwierdzeniu właściwości
rzeczowej sądu (art. 17 pkt 4 k.p.c.) oraz dopuszczalności kasacji (art. 3921
§ 1
k.p.c.; obecnie art. 3982
k.p.c.). Oznaczenie w apelacji wartości przedmiotu zaskarże-
nia tych funkcji nie spełnia. Oznaczenie wartości przedmiotu sporu i wartości przed-
miotu zaskarżenia ma jednak na celu także ustabilizowanie przedmiotu sporu i za-
kresu zaskarżenia dla eliminacji możliwości dowolnego ich określania w poszczegól-
nych stadiach procesu dla potrzeb dopuszczalności zaskarżenia (kasacji) oraz pono-
szenia kosztów procesu (ich rozliczenia między stronami). Te funkcje są spełniane
także przez oznaczenie wartości przedmiotu zaskarżenia w apelacji i dotyczą rów-
nież spraw z zakresu prawa pracy (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 30
stycznia 2003 r., I PK 268/02, Monitor Prawniczy 2004 nr 19, s. 904). Dlatego też w
art. 368 § 2 k.p.c. w sposób jednoznaczny wprowadzono obowiązek oznaczania w
apelacji wartości przedmiotu zaskarżenia w sprawach o prawa majątkowe, wypełnie-
nie którego powinno być egzekwowane na odpowiednim etapie postępowania. Pro-
blem ten był szczegółowo rozważany w uzasadnieniu uchwały Sądu Najwyższego z
5
dnia 29 lipca 2003 r., III PZP 10/03 (OSNP 2004 nr 3, poz. 43), według której do nie-
podpisanego pisma wskazującego wartość przedmiotu zaskarżenia na wezwanie o
uzupełnienie braków apelacji nie stosuje się art. 130 § 1 i 2 k.p.c. W założeniu stano-
wiącym podstawę podjęcia tej uchwały leży wykładnia, że niewskazanie w apelacji
wartości przedmiotu zaskarżenia uniemożliwia nadanie jej prawidłowego biegu i po-
gląd ten skład rozpoznający niniejszą sprawę podziela.
Powstaje jednak problem, czy takie same zasady należy stosować w spra-
wach z zakresu ubezpieczeń społecznych, w których postępowanie charakteryzuje
się licznymi odmiennościami. W rozpoznawanej sprawie Zakład Ubezpieczeń Spo-
łecznych odmówił wnioskodawczyni przyznania jednorazowego odszkodowania z
tytułu wypadku przy pracy. Jednorazowe odszkodowanie jest typowym roszczeniem
pieniężnym, ale jego wysokość nie wynikała z decyzji organu rentowego, a treść tej
decyzji wyznacza zakres rozpoznania w sprawie ubezpieczeniowej (por. postanowie-
nie Sądu Najwyższego z dnia 13 maja 1999 r., II UZ 52/99, OSNAPiUS 2000 nr 15,
poz. 601). Postępowanie sądowe wszczynane jest wniesieniem odwołania od decyzji
organu rentowego i jest to środek bardzo odformalizowany. Przepis art. 4779
§ 1
k.p.c. nie wprowadza praktycznie żadnych wymagań formalnych co do tego odwoła-
nia. Dlatego, każdą czynność podjętą przez ubezpieczonego na piśmie lub do proto-
kołu w terminie do złożenia odwołania, z której wynika, że nie zgadza się z decyzją
organu rentowego, należy zakwalifikować jako odwołanie od decyzji (wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 20 maja 2004 r., II UK 396/03, OSNP 2005 nr 1, poz. 12). Odwo-
łanie od decyzji organu rentowego spełnia funkcję pozwu w zakresie wszczęcia po-
stępowania sądowego (por. np. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 17 stycznia
2001 r., II UZ 141/00, OSNAPiUS 2002 nr 19, poz. 472), nie ma jednak podstaw, aby
stosować do tego odwołania wymagania formalne ustanowione dla pozwu. W szcze-
gólności nie można wymagać, aby w odwołaniu ubezpieczony określił dokładnie żą-
danie, a w sprawach o prawo majątkowe oznaczył wartość przedmiotu sporu i w
przypadku roszczenia pieniężnego wskazał żądaną kwotę (art. 187 § 1 pkt 1 k.p.c.).
Nie oznacza to jednak, że sprawa z zakresu ubezpieczeń społecznych może się to-
czyć bez oznaczenia żądania. Jeżeli ubezpieczony nie określił swego żądania, to
obowiązkiem sądu jest dokonanie wyjaśnienia tej kwestii, czemu służy przeprowa-
dzenie czynności wyjaśniających, których celem jest w szczególności dokładniejsze
określenie zgłoszonych żądań (art. 468 § 2 pkt 1 k.p.c.). W każdym razie, na rozpra-
wie jeszcze przed wszczęciem postępowania dowodowego przewodniczący przez
6
zadawanie pytań powinien ustalić, jakie z istotnych okoliczności sprawy są między
stronami sporne i dążyć do ich wyjaśnienia (art. 212 k.p.c.). Mieści się w tym przede
wszystkim ustalenie żądania ubezpieczonego, bo przecież także w sprawie z zakresu
ubezpieczeń społecznych wyrok sądu ma rozstrzygać o żądaniach stron (art. 325
k.p.c.). Tak należy rozumieć w szczególności art. 47714
§ 2 k.p.c., według którego w
razie uwzględnienia odwołania sąd zmienia zaskarżoną decyzję w całości lub w czę-
ści i orzeka co do istoty sprawy. Orzeczenie co do istoty sprawy powinno oznaczać
więc przyznanie ubezpieczonemu określonego świadczenia zgodnie z żądaniem (w
całości) lub w części. W prawidłowo prowadzonym postępowaniu w sprawie z za-
kresu ubezpieczeń społecznych po pierwszej rozprawie powinno być więc znane żą-
danie, a jeżeli chodzi o takie świadczenia, jak jednorazowe odszkodowanie z tytułu
wypadku przy pracy, powinna być znana kwota pieniężna żądanego odszkodowania.
Nie ma więc żadnych szczególnych względów, aby w sprawie z zakresu ubezpieczeń
w dalszych fazach postępowania sądowego nie stosować ogólnych zasad, w tym
wyżej wskazanych zasad dotyczących oznaczania wartości przedmiotu zaskarżenia
w apelacji i skutków nieuzupełnienia braków w tym zakresie. Pamiętać jednak należy,
że możliwe jest specyficzne oznaczenie wartości przedmiotu zaskarżenia w apelacji,
tak aby nie budziła ona żadnych wątpliwości. W szczególności, jeżeli żądanie doty-
czyło zasądzenia konkretnej kwoty pieniężnej (przyznania świadczenia w oznaczonej
kwocie pieniężnej), to apelacja zaskarżająca w całości wyrok sądu pierwszej instancji
oddalający w całości odwołanie, w której nie oznaczono wartości przedmiotu zaskar-
żenia, nie jest dotknięta brakiem uniemożliwiającym nadanie jej prawidłowego biegu
w rozumieniu art. 130 § 1 w związku z 370 k.p.c. (por. postanowienie Sądu Najwyż-
szego z dnia 15 września 2000 r., I PZ 58/00, OSNAPiUS 2002 nr 9, poz. 214).
Nadto wezwanie do uzupełnienia braków apelacji powinno być precyzyjne i jedno-
znaczne w treści, w szczególności co do określenia braku formalnego, uzupełnienia
którego się wymaga. Nieprecyzyjne wezwanie do uzupełnienia braków formalnych
apelacji powoduje, że nie może nastąpić jej odrzucenie wskutek niewykonania tego
wezwania, zwłaszcza wówczas, gdy jest kierowane do osoby niezorientowanej w
regulacjach procesowych dotyczących uzupełnienia braków formalnych pism proce-
sowych (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 24 stycznia 2005 r., III UZ 20/04,
OSNP 2005 nr 16, poz. 258). Wezwanie do usunięcia braków apelacji powinno być
tak jasne i niedwuznaczne, by u strony, do której jest skierowane, nie powstała wąt-
pliwość co do przedmiotu wezwania i rygorów grożących w razie niezastosowania się
7
do jego treści (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 17 marca 2003 r., I PZ
158/02, OSNP 2003 nr 15-okładka; por. też postanowienia Sądu Najwyższego z dnia
20 grudnia 1966 r., II CZ 146/66, OSNCP 1967 nr 6, poz. 113; z dnia 17 listopada
1998 r., III CKN 871/98, LEX nr 50714 i z dnia 30 lipca 1998 r., III CZ 92/98, LEX nr
50649). Nie można też co do zasady stawiać stronie, zwłaszcza niezastępowanej
przez fachowego pełnomocnika, większych wymagań niż spełniane są przez sądy. W
rozpoznawanej sprawie przykładowo, wyrok Sądu pierwszej instancji nie określa
„kwotowo" wysokości przyznanego jednorazowego odszkodowania, a jedynie ozna-
cza je w procentach uszczerbku na zdrowiu, co powoduje, że wezwanie o określenie
„kwotowo" wartości przedmiotu zaskarżenia może wzbudzać wątpliwości, gdyż nie
jest jednoznaczne. Pamiętać także należy, że wezwanie do uzupełnienia braków
apelacji może być powtórzone, gdyż oznacza to przedłużenie terminu sądowego do
uzupełnienia jej braków (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 18 grudnia
1998 r., II UKN 553/98, OSNAPiUS 2000 nr 4, poz. 166).
Przy zachowaniu tych ogólnych zasad postępowania zmierzającego do usu-
nięcia braków apelacji i uwzględnieniu specyfiki postępowania w sprawach z zakresu
ubezpieczeń społecznych, nie ma jednak przeciwwskazań, aby również w tych spra-
wach miała zastosowanie ogólna zasada, że nieuzupełnienie braku apelacji polega-
jącego na nieoznaczeniu wartości przedmiotu zaskarżenia w sprawie o prawo mająt-
kowe mogło stanowić podstawę jej odrzucenia. Dlatego, Sąd Najwyższy podjął
uchwałę jak na wstępie.
========================================