Pełny tekst orzeczenia

Uchwała z dnia 29 lipca 2003 r.
III PZP 10/03
Przewodniczący SSN Józef Iwulski (sprawozdawca), Sędziowie SN: Andrzej
Kijowski, Jadwiga Skibińska-Adamowicz.
Sąd Najwyższy, z udziałem prokuratora Prokuratury Krajowej Jana Szew-
czyka, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 29 lipca 2003 r. sprawy z powództwa
Aleksandra R. przeciwko B. Fabrykom Mebli Spółce Akcyjnej o uznanie wypowie-
dzenia zmieniającego za bezskuteczne, na skutek zagadnienia prawnego przekaza-
nego postanowieniem Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w
Lublinie z dnia 12 czerwca 2003 r. [...]
„Czy do pisma procesowego uzupełniającego brak apelacji, poprzez oznacze-
nie wartości przedmiotu zaskarżenia (art. 368 § 2 kpc), stosuje się przepis art. 130 §
1 i 2 kpc ?”
p o d j ą ł uchwałę:
Do niepodpisanego pisma wskazującego wartość przedmiotu zaskarże-
nia na wezwanie o uzupełnienie braków apelacji nie stosuje się art. 130 § 1 i 2
k.p.c.
U z a s a d n i e n i e
Postanowieniem z dnia 12 czerwca 2003 r. [...] Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Lublinie w sprawie z powództwa Aleksandra R. prze-
ciwko B. Fabrykom Mebli spółce akcyjnej z siedzibą w B.P. o uznanie wypowiedzenia
zmieniającego za bezskuteczne, przedstawił Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnię-
cia rozpatrywane zagadnienie prawne budzące poważne wątpliwości. Wątpliwość
wyłoniła się w toku rozpoznawania zażalenia na postanowienie Sądu Rejonowego-
Sądu Pracy w Białej Podlaskiej z dnia 17 marca 2003 r., którym odrzucono apelację
strony pozwanej. Zarządzeniem z dnia 27 lutego 2003 r. pełnomocnik strony pozwa-
2
nej został wezwany do uzupełnienia w terminie 7 dni braku apelacji wniesionej w dniu
25 lutego 2003 r. przez oznaczenie wartości przedmiotu zaskarżenia (art. 368 § 2
k.p.c.) pod rygorem jej odrzucenia. Wezwanie zostało doręczone pełnomocnikowi
skarżącego w dniu 3 marca 2003 r. W piśmie procesowym, nadanym pocztą w dniu 7
marca 2003 r., pełnomocnik skarżącego oznaczył wartość przedmiotu sporu na
kwotę 24.703,60 zł. Pismo to zawierało oznaczenie sygnatury akt sprawy, zostało
opieczętowane pieczęcią "Kancelaria Prawnicza Andrzej B. radca prawny" oraz w
miejscu przeznaczonym na podpis opatrzone drukowanym tekstem o treści "Andrzej
B. radca prawny". Na piśmie brak jest oryginalnego, odręcznego podpisu pełnomoc-
nika pozwanego. Sąd Rejonowy w Białej Podlaskiej odrzucił apelację pozwanego. W
uzasadnieniu postanowienia Sąd pierwszej instancji stwierdził, że pozwany w zakre-
ślonym terminie nie usunął skutecznie braku apelacji, co z mocy art. 370 k.p.c. uza-
sadnia jej odrzucenie. Sąd Rejonowy wskazał, że brak podpisu jest brakiem formal-
nym w rozumieniu art. 126 k.p.c., który podlega usunięciu. Skoro jednak pismo miało
na celu usunięcie braków formalnych apelacji, to "niezasadnym byłoby powtórne
wdrażanie tej samej procedury, albowiem ocena zaistniałej sytuacji musi już skutko-
wać odrzuceniem lub nadaniem dalszego biegu tejże apelacji". Sąd Rejonowy za-
znaczył także, iż odrzucenie apelacji jest tym bardziej zasadne, że od profesjonal-
nego pełnomocnika można wymagać większej dbałości o wymogi formalne kore-
spondencji składanej do Sądu.
Sąd Okręgowy, rozpatrując zażalenie strony pozwanej, podniósł, że w myśl
art. 130 § 1 k.p.c., jeżeli pismo procesowe nie może otrzymać prawidłowego biegu
wskutek niezachowania warunków formalnych, przewodniczący wzywa stronę, pod
rygorem zwrócenia pisma, do poprawienia lub uzupełnienia go w terminie tygodnio-
wym. Zgodnie zaś z art. 130 § 2 k.p.c., po bezskutecznym upływie terminu przewod-
niczący zwraca pismo stronie, a pismo zwrócone nie wywołuje żadnych skutków, ja-
kie ustawa wiąże z jego wniesieniem do sądu. Niewątpliwie przepis ten dotyczy
wszelkich pism procesowych i może się wydawać, że powinien mieć również zasto-
sowanie do pisma uzupełniającego braki apelacji. Tak więc w razie stwierdzenia
przez przewodniczącego wydziału, że pismo, którym skarżący zamierza uzupełnić
brak formalny apelacji, nie może otrzymać prawidłowego biegu wskutek niezachowa-
nia warunków formalnych pisma (np. brak podpisu), to powinien wezwać stronę do
jego poprawienia lub uzupełnienia (art. 130 § 1 k.p.c.). Dopiero zaś po bezskutecz-
nym upływie tygodniowego terminu przewodniczący powinien zwrócić pismo (art. 130
3
§ 2 k.p.c.), co w konsekwencji spowoduje również odrzucenie apelacji (art. 370
k.p.c.). Zdaniem Sądu Okręgowego pogląd ten nie jest jednak oczywisty, gdyż sys-
temowa wykładnia art. 370 i art. 130 k.p.c. pozwala na przyjęcie odmiennego stano-
wiska. Zgodnie z art. 370 k.p.c. sąd pierwszej instancji odrzuci na posiedzeniu nie-
jawnym apelację wniesioną po upływie przepisanego terminu lub z innych przyczyn
niedopuszczalną, jak również apelację, której braków strona nie uzupełniła w wyzna-
czonym terminie. Niewątpliwie sąd (przewodniczący wydziału) wyznacza skarżącemu
(pełnomocnikowi) termin do uzupełnienia braków apelacji. Można więc przyjąć, że
skoro pismo, którym strona zamierzała uzupełnić brak apelacji, dotknięte jest bra-
kiem formalnym tego rodzaju, iż pismo nie może otrzymać dalszego biegu, to taki
stan rzeczy jest równoznaczny z nieuzupełnieniem przez stronę braków apelacji. W
tej sytuacji sąd powinien odrzucić apelację, bez ponownego wzywania skarżącego
do dalszych czynności procesowych zmierzających do uzupełnienia braków pisma i
apelacji. Przyjęcie odmiennego poglądu, że sąd (przewodniczący wydziału) wobec
stwierdzenia braku pisma uzupełniającego braki formalne apelacji, uniemożliwiające-
go nadanie temu pismu dalszego biegu, powinien wezwać skarżącego do jego uzu-
pełnienia, ma taki skutek, iż działanie lub raczej zaniechanie strony (w szczególności
zamierzone) w istocie przedłuża ustawowy termin do wniesienia apelacji. Niewątpli-
wie taki stan rzeczy nie może być zaaprobowany. Termin do wniesienia apelacji jest
terminem ustawowym, zaś termin do uzupełnienia braków apelacji jest wyznaczany
przez sąd. Na bieg i długość powyższych terminów strony nie powinny mieć żadnego
wpływu. Sąd Okręgowy zauważył, że taki kierunek wykładni wyrażony został w po-
stanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 19 marca 2002 r., II CZ 169/01 (LEX nr
54378), które jednak dotyczyło innego zagadnienia prawnego i wprost nie wyjaśnia
rozważanej wątpliwości. Zdaniem Sądu Okręgowego, w razie stwierdzenia braków
formalnych apelacji, przewodniczący powinien wezwać skarżącego do ich uzupełnie-
nia w wyznaczonym terminie, pod rygorem odrzucenia apelacji, przy czym jedynie
należyte wykonanie tego zarządzenia powinno otworzyć drogę do nadania apelacji
dalszego biegu. Argumentem za przyjęciem takiego poglądu jest także to, że pismo
mające na celu uzupełnienie braków apelacji nie jest pismem dotyczącym czegokol-
wiek innego jak apelacji, stanowi jej uzupełnienie i określa jej treść, stając się częścią
apelacji. Tym samym nie ma uzasadnionych podstaw, by do pisma uzupełniającego
braki apelacji stosować art. 130 § 1 i 2 k.p.c., skoro strona już wezwana do jej uzu-
pełnienia, w wyznaczonym terminie tego nie uczyniła.
4
Prokurator wniósł o udzielenie odpowiedzi przeczącej.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 19 marca 2002 r., II CZ 169/01 (po-
wołane przez Sąd Okręgowy) dotyczy kasacji i jego teza stanowi, że charakter wy-
magania, określanego jako kreatywne, tzn. nadające pismu procesowemu właściwo-
ści kasacji, wyklucza zastosowanie trybu usuwania braków formalnych przewidzia-
nego w art. 130 § 1 k.p.c. W przeciwnym razie bowiem, ustawowy termin do jej wnie-
sienia byłby przedłużany przez stronę. Teza ta jest oczywiście trafna, zwłaszcza w
odniesieniu do wskazania podstaw kasacji i ich uzasadnienia. Wykładnia ta nie może
być jednak odniesiona do apelacji ze względu na różnice, jakie występują w kon-
strukcji tych środków odwoławczych. Zostało to w orzecznictwie przedstawione w
szczególności w uzasadnieniu uchwały z dnia 17 marca 1998 r., III ZP 1/98
(OSNAPiUS 1998 r. nr 16, poz. 483), według której brak przytoczenia w apelacji za-
rzutów i ich uzasadnienia jest brakiem formalnym, który może zostać uzupełniony w
trybie przewidzianym w art. 130 k.p.c. Dlatego też nie może być uznany za trafny
argument, że w wyniku uzupełniania braków apelacji przedłużany byłby termin do jej
wniesienia.
Na wstępie należy rozważyć problem, czy w ogóle wezwanie do uzupełnienia
apelacji przez określenie wartości przedmiotu zaskarżenia było niezbędne dla nada-
nia jej biegu. W utrwalonym orzecznictwie przyjmuje się bowiem, że rozpoznając za-
żalenie na odrzucenie apelacji, sąd drugiej instancji powinien zbadać nie tylko to, czy
strona wykonała wezwanie do uzupełnienia braków apelacji, lecz także to, czy we-
zwanie to było uzasadnione (por. orzeczenie SN z dnia 21 lutego 1961 r., 2 CZ
14/61, OSN 1962 r. z. 4, poz. 133; postanowienie SN z dnia 6 listopada 1972 r., III
CRN 256/72, OSPiKA 1973 r. z. 4, poz. 84; orzeczenie SN z dnia 7 czerwca 1956 r.,
4 CZ 126/56, OSN 1957 r. z. 1, poz. 26; postanowienie SN z dnia 25 lipca 2001 r., I
CZ 48/01, BSNIC 2002 r. nr 1, s. 54). Określenie wartości przedmiotu sporu i warto-
ści przedmiotu zaskarżenia spełnia kilka funkcji. Przede wszystkim służy stwierdze-
niu właściwości rzeczowej sądu (art. 17 pkt 4 k.p.c.) oraz dopuszczalności kasacji
(art. 3921
§ 1 k.p.c.). Oznaczenie w apelacji wartości przedmiotu zaskarżenia tych
funkcji nie spełnia. Oznaczenie wartości przedmiotu sporu i wartości przedmiotu za-
skarżenia ma jednak na celu także ustabilizowanie przedmiotu sporu i zakresu za-
5
skarżenia dla eliminacji możliwości dowolnego ich określania w poszczególnych sta-
diach procesu dla potrzeb dopuszczalności zaskarżenia (kasacji) oraz ponoszenia
kosztów procesu (ich rozliczenia między stronami). Te funkcje są spełniane także
przez oznaczenie wartości przedmiotu zaskarżenia w apelacji i dotyczą również
spraw z zakresu prawa pracy (por. postanowienie z dnia 30 stycznia 2003 r., I PK
268/02, dotychczas niepublikowane, teza - OSNP 2003 r. nr 15-okładka). Dlatego też
w art. 368 § 2 k.p.c. w sposób jednoznaczny wprowadzono obowiązek oznaczania w
apelacji wartości przedmiotu zaskarżenia w sprawach o prawa majątkowe, wypełnie-
nie którego powinno być egzekwowane na odpowiednim etapie postępowania.
Uzupełnianie braków apelacji jest częściowo uregulowane w art. 370 k.p.c.
Przepis ten dotyczy w zasadzie odrzucenia apelacji, wobec czego procedura uzupeł-
niania braków jest w nim określona fragmentarycznie i dlatego, jeżeli uzupełnianie
braków apelacji następuje w piśmie procesowym, to ma zastosowanie art. 130 k.p.c.
Stosunek między tymi przepisami jest oczywisty. Przepis art. 370 k.p.c. jako szcze-
gólny wyłącza w zakresie w nim określonym stosowanie art. 130 k.p.c. Co do uzu-
pełniania braków apelacji w art. 370 k.p.c. mamy dwie regulacje. Pierwsza dotyczy
terminu, a druga skutku nieuzupełnienia braku. Dlatego zasadnie można twierdzić,
że uzupełnienie braków apelacji następuje na wezwanie przewodniczącego (stosuje
się w tym zakresie art. 130 § 1 k.p.c.). Termin do uzupełnienia apelacji nie wynosi
jednak siedem dni i nie ma charakteru ustawowego (nie stosuje się art. 130 k.p.c.).
Termin do uzupełnienia braków apelacji ma charakter terminu sądowego, a więc
może być dostosowany do rodzaju i zakresu wezwania oraz może być przedłużony
(art. 166 k.p.c.). Przede wszystkim jednak art. 370 k.p.c., odmiennie od art. 130
k.p.c., reguluje skutek nieuzupełnienia braku apelacji. Polega on na odrzuceniu ape-
lacji przez sąd, a nie na jej zwrocie przez przewodniczącego. Ta regulacja zawarta w
art. 370 k.p.c. wyłącza stosowanie w tym zakresie art. 130 k.p.c. Nie może więc być
wątpliwości, że nieuzupełnienie określonego w wezwaniu braku apelacji powoduje jej
odrzucenie. Przedstawione zagadnienie dotyczy sytuacji, gdy strona w piśmie proce-
sowym uzupełnia brak wskazany w wezwaniu, ale pismo dotknięte jest innym bra-
kiem. Niepodpisanie pisma procesowego uzupełniającego brak apelacji jest bowiem
brakiem formalnym tego pisma (por. orzeczenie SN z 29 listopada 1946 r., C.I.
716/46, OSN 1947 r. z. 1, poz. 54; postanowienie SN z dnia 17 kwietnia 1967 r., II PZ
22/67, NP 1967 r. nr 12, s. 1720 z glosą J. Krajewskiego; postanowienie SN z dnia
19 grudnia 1967 r., I CZ 111/67, OSNCP 1968 r. z. 7, poz. 127). Stąd bierze się
6
przedstawiona wątpliwość, wynikająca z możliwości stosowania art. 130 k.p.c. do
takiego pisma uzupełniającego braki apelacji. Taką wykładnię należy jednak odrzucić.
Nieuzupełnieniem braków apelacji jest bowiem nie tylko niewykonanie wezwania, ale
także jego nieprawidłowe wykonanie. Na przykład wniesienie opłaty sądowej, choćby
minimalnie niższej od prawidłowo określonej w wezwaniu, jest nieuzupełnieniem ta-
kiego braku. Również wskazanie wartości przedmiotu zaskarżenia w kasacji w spra-
wie o przywrócenie do pracy w sposób niezgodny z art. 231
w związku z art. 368 § 2 i
art. 39319
k.p.c. jest niewykonywaniem wezwania sądu w tym przedmiocie w rozu-
mieniu art. 3935
k.p.c. (postanowienie z dnia 11 czerwca 2002 r., I PZ 50/02, niepu-
blikowane, teza-OSNAPiUS 2002 r. nr 19-okładka). Nieprawidłowe wykonanie we-
zwania o uzupełnienie braku apelacji przez oznaczenie wartości przedmiotu zaskar-
żenia, polegające na wniesieniu pisma niepodpisanego przez stronę (pełnomocnika),
jest więc niewykonaniem wezwania (nieuzupełnieniem braku). Skutek tego jest okre-
ślony w art. 370 k.p.c., przez co wyłączona jest możliwość stosowania art. 130 k.p.c.
do takiego pisma.
Interpretacja ta jest potwierdzona wykładnią funkcjonalną oraz systemową.
Prawo do sądu (art. 45 ust. 1 Konstytucji) zawiera w sobie bowiem nie tylko prawo do
odpowiedniego (rzetelnego, sprawiedliwego) ukształtowania procedury sądowej, ale
także prawo do rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki w rozpoznaniu. Stąd
należy uwzględnić nie tylko aspekt sprawiedliwości proceduralnej, a więc umożliwie-
nia stronie naprawienia (uzupełnienia) błędów, ale także funkcję dyscyplinującą prze-
pisów procesowych, gwarantujących rozpoznanie sprawy bez nieuzasadnionej
zwłoki. Stronie należy więc umożliwić uzupełnienie braku apelacji, ale nie powinno to
prowadzić do naruszenia funkcji dyscyplinującej. Inaczej mówiąc, strona powinna
mieć możliwość uzupełnienia braków apelacji tylko jeden raz. Jeżeli z niej nie skorzy-
stała w sposób odpowiedni, to powinna ponieść tego konsekwencje. Ten sposób in-
terpretacji przepisów procesowych w ostatnim okresie jest wyraźnie prezentowany w
orzecznictwie dotyczącym wielokrotnego składania wniosków o zwolnienie od kosz-
tów sądowych. W szczególności w postanowieniu z dnia 21 kwietnia 1999 r., I CKN
1461/98 (OSNC 1999 r. z. 11, poz. 196) Sąd Najwyższy przyjął, że jeżeli wniosek o
zwolnienie od kosztów sądowych złożony przez stronę w terminie otwartym dla uisz-
czenia wpisu od apelacji został prawomocnie oddalony, bezskuteczny upływ terminu
oznaczonego w wydanym ponownie zarządzeniu przewodniczącego powoduje od-
rzucenie apelacji, choćby strona złożyła kolejny wniosek o zwolnienie od kosztów
7
sądowych (por. też postanowienie SN z dnia 23 lutego 1999 r., I CKN 1064/97,
OSNC 1999 r. z. 9, poz. 153; postanowienie SA w Katowicach z dnia 25 lutego 1997
r., III APz 1/97, Prawo Pracy 1998 r. nr 4, s. 44; postanowienie SA w Łodzi z dnia 29
grudnia 1995 r., I ACz 547/95, OSA 1997 r. nr 3, poz. 17).
Z tych względów Sąd Najwyższy podjął uchwałę jak w sentencji.
========================================