Pełny tekst orzeczenia

Uchwała z dnia 17 marca 1998 r.
III ZP 1/98
Przewodniczący: SSN Maria Tyszel, Sędziowie SN: Roman Kuczyński,
Stefania Szymańska (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, przy udziale prokuratora Prokuratury Krajowej Iwony
Kaszczyszyn, w sprawie z powództwa Helmuta Ż. przeciwko Centralnym Zakładom
Automatyzacji Hutnictwa w K. o odprawę rentową, po rozpoznaniu na posiedzeniu
jawnym dnia 17 marca 1998 r. zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wo-
jewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Katowicach postanowieniem z
dnia 25 listopada 1997 r. [...] do rozstrzygnięcia w trybie art. 390 KPC
Czy brak przytoczenia w skardze apelacyjnej zarzutów i ich uzasadnienia jest
wadą, która uniemożliwia traktowanie pisma jako apelacji w rozumieniu art. 368 KP i
wyklucza uzupełnienie tego braku, czyniąc apelację niedopuszczalną w rozumieniu
art. 370 KPC, czy też brak taki jest brakiem formalnym, który może zostać uzupeł-
niony w trybie przewidzianym w art. 130 KPC ?
p o d j ą ł następującą uchwałę:
Brak przytoczenia w apelacji zarzutów i ich uzasadnienia jest brakiem
formalnym, który może zostać uzupełniony w trybie przewidzianym w art. 130
KPC.
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 19 czerwca 1997 r. Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Katowicach
oddalił powództwo Helmuta Ż. skierowane przeciwko Centralnemu Zakładowi Auto-
matyzacji Hutnictwa w K. o odprawę emerytalną, przyjmując, że roszczenie uległo
przedawnieniu.
W apelacji powód stwierdził jedynie, że czuje się wyrokiem pokrzywdzony i
wnosi o ponowne rozpoznanie sprawy.
Sąd Apelacyjny w Katowicach uznał, iż w sprawie występuje zagadnienie
2
prawne budzące poważne wątpliwości, w związku z czym przedstawił je do rozstrzy-
gnięcia Sądowi Najwyższemu w trybie art. 390 § 1 KPC, o treści przytoczonej w sen-
tencji uchwały. W uzasadnieniu zagadnienia Sąd Apelacyjny wywiódł, że oceniając
wymogi formalne apelacji powoda przypomnieć należy, że do 1950 r. sądy pow-
szechne działały w strukturze czterostopniowej (sądy grodzkie, okręgowe, apelacyjne
i SN), co wiązało się z funkcjonującym wówczas systemem trójinstancyjnym, na który
składały się: I instancja, apelacja i kasacja. Nowelizacja KPC [...] wprowadziła system
dwuinstancyjny i trójstopniowy sądownictwa, z możliwością obalenia prawomocnych
orzeczeń w drodze rewizji nadzwyczajnych. Koncepcja taka została przyjęta w KPC z
1964 r. Od dnia 1 lipca 1996 r. weszły w życie przepisy ustawy z dnia 1 marca 1996
r. o zmianie kodeksu postępowania cywilnego, rozporządzeń Prezydenta Rzeczy-
pospolitej - Prawo upadłościowe i Prawo o postępowaniu układowym, Kodeksu pos-
tępowania administracyjnego, ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych
oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. 43, poz. 189). Główne kierunki reformy wyzna-
czone zostały przez zmianę modelu środków odwoławczych i powrót do reguł obo-
wiązujących przed nowelizacją z 1950 r., a nadto przez zmianę przepisów dotyczą-
cych nadzwyczajnych środków zaskarżenia. Według obowiązujących obecnie przepi-
sów procedury cywilnej, środkami odwoławczymi wstrzymującymi uprawomocnienie
się orzeczeń są: apelacja, kasacja i zażalenie. Apelacja prowadzi do kontynuacji
postępowania przed sądem II instancji, zaś zadanie kasacji polega na sprawowaniu
kontroli nad orzeczeniami instancji merytorycznych.
Zgodnie z art. 368 KPC - stwierdził dalej Sąd Apelacyjny - apelacja powinna
czynić zadość wymaganiom przepisanym dla pisma procesowego oraz zawierać
oznaczenie zaskarżonego wyroku, przytoczanie zarzutów i ich uzasadnienie oraz
wniosek o uchylenie lub zmianę wyroku w całości lub w określonej części. Przepis
ten jest odpowiednikiem uchylonego w 1996 r. art. 370 KPC, z tą różnicą, że zamiast
przytoczenia podstaw rewizyjnych, wymaga przytoczenia zarzutów. Według treści
art. 395 KPC (jednolity tekst: Dz. U. z 1932 r. Nr 112, poz. 934) skarga apelacyjna
powinna zawierać, między innymi, zwięzłe wyłożenie podstaw apelacji ze wskaza-
niem, w razie potrzeby, nowych faktów i dowodów.
Zarówno podstawy środka zaskarżenia, jak również zarzuty apelacji powinny
mieć charakter jurydyczny, zaś ich uzasadnienie polegać na przytoczeniu odpowied-
nich argumentów o charakterze prawnym, wskazujących na wadliwość rozstrzygnię-
cia. W tym kontekście nie można uznać za zarzut apelacyjny stwierdzenia, że wyrok
3
jest krzywdzący. Skoro zatem apelacja powoda dotknięta jest wadą, wyjaśnienia
wymaga zagadnienie prawne przedstawione w pytaniu. Trzeba przypomnieć, że pod
rządami KPC z 1930 r. Sąd Najwyższy przyjmował, że brak wywodu podstaw apelacji
w skardze apelacyjnej nie jest brakiem formalnym, lecz wadą treści apelacji, co
wyłącza możliwość wezwania stron do uzupełnienia skargi apelacyjnej przez jej wy-
wiedzenie. Brakami formalnymi były jedynie wady, które dotyczyły strony zewnętrznej
apelacji, a nie jej treści. Zaś treścią apelacji było również przytoczenie i wywód
podstaw apelacji (por. orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 23 maja 1938 r., C II
3064/37, OSN 1939, t. 1 poz. 97- cyt. za KPC - Komentarz pod red. K. Piaseckiego,
Warszawa 1996,. s. 1112). Również w odniesieniu do kasacji Sąd Najwyższy stwier-
dził wprost, że skarga kasacyjna nie zawierająca wskazania podstaw kasacyjnych i
ich uzasadnienia podlega odrzuceniu. Wobec braku przytoczenia podstaw kasacyj-
nych i ich uzasadnienia nie można bowiem wdać się w rozpoznanie ich zasadności,
nie można osądzić, czy są uzasadnione, wobec czego nie można po ich rozpoznaniu
uwzględnić lub oddalić skargi kasacyjnej. Może zatem zapaść tylko orzeczenie o od-
rzuceniu kasacji (por. uchwała składu siedmiu sędziów z dnia 30 kwietnia 1938 r., C
II 319/37, Zb. O 38/303 - cyt. za T. Erecińskim: Apelacja i kasacja w procesie cywil-
nym, Warszawa 1996, s. 190-196). Po nowelizacji KPC z 1996 r. Sąd Najwyższy
zajął podobne stanowisko, twierdząc, że brak przytoczenia podstawy kasacyjnej oraz
jej uzasadnienia jest wadą, która uniemożliwia traktowanie pisma jako kasacji w ro-
zumieniu art. 3933
KPC i wyklucza uzupełnienie tego braku, czyniąc kasację niedo-
puszczalną (por. postanowienie z dnia 20 listopada 1996 r., I PKN 22/96, OSNAPiUS
1997 nr 5 poz. 74, postanowienie z dnia 6 listopada 1996 r., II UKN 12/96,
OSNAPiUS 1997 nr 10 poz. 173). Wykorzystując przedstawione argumenty podnieść
wypada, że przepis art. 370 KPC, regulujący kontrolę zachowania wymogów formal-
nych skargi apelacyjnej, pozwala jedynie na usunięcie wad, które dotyczą strony
zewnętrznej skargi apelacyjnej, a nie jej treści. Zaś brak zarzutów i ich uzasadnienia
nie jest brakiem formalnym, a wadą treści apelacji (por. KPC - Komentarz pod red. K.
Piaseckiego, Warszawa 1996, s. 1119). Wada taka nie pozwala na przedstawienie w
trybie art. 377 KPC stanu sprawy, a w konsekwencji na ocenę zasadności apelacji.
Wydaje się zatem, że słuszny jest pogląd, że brak przytoczenia zarzutów i ich uza-
sadnienia jest wadą, która uniemożliwia traktowanie pisma jako apelacji w rozumie-
niu art. 368 KPC i wyklucza uzupełnienie tego braku, czyniąc apelację niedopusz-
czalną w rozumieniu art. 370 KPC. Jednak znajdują się również argumenty na po-
4
parcie stanowiska, że brak zarzutów i ich uzasadnienia stanowi brak formalny, który
może zostać uzupełniony w trybie przewidzianym w art. 130 KPC. Apelacja bowiem
ma na celu ponowne merytoryczne rozpoznanie sprawy, a Sąd Apelacyjny nie jest
związany granicami zarzutów. Nadto w KPC brak jest zakazu zmiany zarzutów ape-
lacyjnych w toku postępowania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Z przedstawionej argumentacji Sądu Apelacyjnego wynika, iż Sąd skłania się
raczej do tego, że niewskazanie w apelacji zarzutów i ich uzasadnienia nie stanowi
braku formalnego apelacji, a jej wadę nie dającą się usunąć w trybie art. 130 KPC, co
czyni apelację niedopuszczalną, a więc podlegającą odrzuceniu na mocy art. 370
KPC. Za takim stanowiskiem ma przemawiać orzecznictwo Sądu Najwyższego wy-
kształcone pod rządami Kodeksu postępowania cywilnego obowiązującego do 1950
r., dotyczące w tym zakresie apelacji i kasacji, a także aktualne orzecznictwo Sądu
Najwyższego odnoszące się do tego zagadnienia gdy idzie o kasację. Wątpliwości
Sądu Apelacyjnego co do przyjęcia takiego stanowiska są spowodowane zaś tylko
tym, że apelacja ma na celu merytoryczne rozpoznanie sprawy, sąd apelacyjny nie
jest związany granicami zarzutów, a nadto w KPC brak jest zakazu zmiany zarzutów
apelacyjnych w toku postępowania. Te argumenty mogą więc przemawiać za stano-
wiskiem, że brak zarzutów i ich uzasadnienia stanowi brak formalny, który może być
uzupełniony w trybie art. 130 KPC.
W związku z powyższym należy podkreślić, ze wprawdzie wprowadzona na
mocy ustawy z dnia 1 marca 1996 r. o zmianie Kodeksu postępowania cywilnego
instytucja apelacji jest wzorowana na konstrukcji skargi apelacyjnej Kodeksu postę-
powania cywilnego z 1930 r. (jednolity tekst: Dz. U. z 1932 r. Nr 112, poz. 934.), jed-
nakże zawiera ono także odmienne uregulowania, co należy mieć na uwadze przy
wykładni odnośnych przepisów i nakazuje ostrożność przy odnoszeniu się wprost do
orzecznictwa Sądu Najwyższego wykształconego na podstawie obowiązujących
wówczas przepisów. I tak: Przepis art. 395 Kodeksu postępowania cywilnego z 1930
r. stanowił, iż skarga apelacyjna powinna zawierać, między innymi, zwięzłe wyłożenie
podstaw apelacji ze wskazaniem w razie potrzeby nowych faktów i dowodów nie
przytoczonych przed sądem okręgowym. W art. 368 KPC jest natomiast mowa nie o
podstawach apelacji, lecz o zarzutach, ponadto nie ma wymagania, by skarżący, jeśli
5
jest ku temu potrzeba, już w skardze apelacyjnej powoływał się na nowe fakty i do-
wody. Obecnie odmienne jest więc ujęcie podstaw apelacyjnego zaskarżenia orze-
czenia sądu I instancji, przy czym ustawodawca nie ogranicza zaskarżenia tych
orzeczeń w drodze apelacji poprzez wskazanie katalogu zarzutów, które mogą sta-
nowić jej podstawę. Jest to zrozumiałe z uwagi na charakter postępowania apelacyj-
nego, które jest postępowaniem merytorycznym, zmierzającym do rozpoznania istoty
sprawy. Dlatego nie wchodziło w grę jakiekolwiek skatalogowanie zarzutów.
W doktrynie zgodne jest stanowisko, że uregulowanie apelacji uprawnia do
twierdzenia, że nowela z 1 marca 1996 r. przyjęła w zasadzie system apelacji pełnej
oraz że w takim systemie postępowanie apelacyjne jest dalszym stadium postępo-
wania przed sądem I instancji. Dlatego na sądzie ciąży zasadniczo obowiązek osta-
tecznego rozstrzygnięcia sprawy przez zatwierdzenie (w całości lub w części) wyroku
sądu I instancji. Uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania
dopuszczalne jest tylko wyjątkowo.
Oczywiście, w interesie strony wnoszącej apelację jest sprecyzowanie zarzu-
tów i ich uzasadnienia, jednakże nieprzytoczenie zarzutów i ich uzasadnienia, bądź
tylko ogólnikowe stwierdzenie, iż wyrok jest niesprawiedliwy itp., nie może być - z
uwagi na wyżej omówioną funkcję sądu apelacyjnego - poczytane jako wada apela-
cji, a tylko jako brak formalny uzasadniający wezwanie skarżącego w trybie art. 130
KPC do uzupełnienia apelacji w wyznaczonym terminie pod rygorem jej odrzucenia
(art. 370 KPC). Zarzut apelacyjny może wynikać także pośrednio z treści apelacji.
Istotne jest także - co Sąd Apelacyjny tylko zasygnalizował, iż sąd apelacyjny nie jest
związany zarzutami podniesionymi w apelacji. Wynika to z art. 378 § 1 KPC, który
stanowi o rozpoznaniu sprawy tylko w granicach wniosków apelacyjnych. Wiąże się
to z przyjęciem założenia, że w postępowaniu apelacyjnym sąd rozpoznaje sprawę w
pełnym zakresie i o treści rozstrzygnięcia, w tym o jego podstawie faktycznej i praw-
nej, decydują ustalenia poczynione w tym postępowaniu. Obowiązujący Kodeks
postępowania cywilnego także nie przewiduje zakazu zmiany zarzutów apelacyjnych,
co uzasadnia dopuszczalność ich zmiany w toku postępowania apelacyjnego.
Za stanowiskiem, iż nieprzytoczenie w apelacji zarzutów i ich uzasadnienia nie
może skutkować odrzucenia apelacji, przemawia także odstąpienie - w przeci-
wieństwie do przepisów Kodeksu postępowania cywilnego z 1930 r. - od przymusu
adwokackiego (radcowskiego) przy wnoszeniu apelacji. Przepis art. 86 powołanego
Kodeksu stanowił, że zastępstwo stron przez adwokatów obowiązuje w postępowa-
6
niu przed Sądem Najwyższym, sądem apelacyjnym i sądem okręgowym jako sądem
I instancji - w sprawach wszczętych przed sądami grodzkimi zastępstwo przez adwo-
katów obowiązywało do złożenia środka odwoławczego do Sądu Najwyższego. Od-
mienne uregulowanie w obecnie obowiązującym KPC, tj. odstąpienie od przymusu
adwokacko-radcowskiego przy wnoszeniu apelacji stanowi dowód intencji ustawo-
dawcy odformalizowania postępowania apelacyjnego w tym zakresie.
Nie jest trafne odwołanie się do orzeczeń Sądu Najwyższego dotyczących ka-
sacji; iż brak przytoczenia podstawy kasacyjnej oraz jej uzasadnienia jest wadą, która
uniemożliwia traktowanie pisma jako kasacji w rozumieniu art. 393 KPC i wyklucza
uzupełnienie tego braku, czyniąc kasację niedopuszczalną. W przeciwieństwie do
apelacji, co do której nie są przewidziane wyraźne i odrębne podstawy zaskarżenia,
skargę kasacyjną można wnieść jedynie z powodu ściśle określonych przyczyn uza-
sadniających uchylenie lub zmianę orzeczenia (art. 3931
KPC). Obowiązek przyto-
czenia podstaw kasacyjnych i ich uzasadnienia stanowi logiczną konsekwencję
ograniczonego charakteru postępowania kasacyjnego. W myśl bowiem art. 39311
KPC Sąd Najwyższy rozpoznaje sprawę w granicach kasacji, z urzędu zaś bierze
pod rozwagę jedynie nieważność postępowania, a skarżący nie może rozszerzać
podstaw kasacyjnych w trakcie postępowania kasacyjnego. W przypadku kasacji jej
granice wyznaczają więc podstawy i jej wnioski, które ponadto powinny być opraco-
wane profesjonalnie, o czym świadczy wprowadzenie przymusu adwokacko-rad-
cowskiego.
W przeciwieństwie do apelacji, w ramach kasacji zaskarżenie orzeczenia sądu
II instancji ograniczone jest do pewnej tylko kategorii błędów prawnych, a kontrola
orzecznictwa dokonywana przez Sąd Najwyższy następuje na podstawie materiału,
jakim dysponował sąd II instancji. Kasacja jest zatem środkiem kontroli prawidłowości
stosowania prawa przez sądy, a nie instrumentem kontroli trafności ustaleń fak-
tycznych przyjętych za podstawę zaskarżonego orzeczenia, co ma miejsce w postę-
powaniu apelacyjnym. Celem kasacji jest zatem ostateczna kontrola zgodności z
prawem zaskarżonych przez nią orzeczeń sądów II instancji. Funkcje kasacji i apela-
cji są więc różne.
Kierując się powyższymi przesłankami Sąd Najwyższy podjął uchwałę o treści
przytoczonej w sentencji.
========================================