Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV KK 175/15
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 29 października 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Włodzimierz Wróbel (przewodniczący)
SSN Jacek Sobczak (sprawozdawca)
SSA del. do SN Jerzy Skorupka
Protokolant Danuta Bratkrajc
przy udziale prokuratora Prokuratury Generalnej Zdzisława Brodzisza
w sprawie B. M. skazanego z art. 280 § 2 kk w zw. z art. 65 § 1 kk, art. 258 § 2 kk,
J. T. skazanego z art. 18 § 1 kk w zw. z art. 280 § 2 kk w zw. z art. 65 § 1 kk, J. S.
skazanego z art. 280 § 2 kk w zw. z art. 65 § 1 kk
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie
w dniu 29 października 2015 r.,
kasacji, wniesionych przez obrońców skazanych
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 23 września 2014 r.,
zmieniającego wyrok Sądu Okręgowego w K.
z dnia 25 października 2013 r.,
1) oddala kasacje obrońców skazanych J. T. i J. S., jako
oczywiście bezzasadne;
2) uchyla zaskarżony wyrok odnośnie skazanego B. M. i w tym
zakresie przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi
Apelacyjnemu;
2
3) kosztami sądowymi postępowania kasacyjnego obciąża
skazanych J. T. i J. S. w częściach na nich przypadających.
UZASADNIENIE
Wyrokiem Sądu Okręgowego z dnia 25 października 2013 r. m. in. B. M.
został skazany za czyny: z art. 280 § 2 k.k. w zw. z art. 65 § 1 k.k., na karę 4 lat
pozbawienia wolności (pkt 5 wyroku) oraz z art. 258 § 2 k.k., na karę 1 roku
pozbawienia wolności (pkt 6 wyroku). Na podstawie art. 85 k.k. i art. 86 § 1 k.k.
orzeczone wobec tego oskarżonego kary połączono i wymierzono mu karę łączną 4
lat pozbawienia wolności (pkt 7 wyroku). Wyrokiem tym rozstrzygnięto także w
przedmiocie kosztów sądowych.
Wyrokiem powyższym skazani zostali także za zarzucane im czyny: J. T., Z.
G. i J. S. (pkt 1-4 i 12 wyroku).
Na skutek apelacji wywiedzionych przez obrońców oskarżonych oraz
prokuratora w zakresie oskarżonego J. T., Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 23
września 2014 r., zmienił zaskarżony wyrok, m. in. wobec oskarżonego B. M., w ten
sposób, że w pkt 6 przyjęto, iż czyn oskarżonego wyczerpał znamiona
przestępstwa z art. 258 § 2 k.k. w brzmieniu sprzed dnia 1 maja 2004 r. W
pozostałym zakresie utrzymano w mocy zaskarżone orzeczenie. Rozstrzygnięto
także w przedmiocie kosztów zastępstwa procesowego oraz kosztów postępowania
odwoławczego.
Kasację od wyroku Sądu II instancji wywiedli obrońcy B. M., J. T., Z. G. i J.
S.
Obrońca B. M. podniosła zarzut rażącego naruszenia przepisów prawa, które
miało istotny wpływ na treść orzeczenia, tj. art. 81 § 2 k.p.k. i art. 378 § 2 § 3 k.p.k.
w zw. z art. 458 k.p.k. i art. 6 k.p.k., poprzez bezpodstawne zwolnienie tuż przed
terminem rozprawy apelacyjnej dotychczasowego obrońcy i wyznaczenie nowego
obrońcy z urzędu pomimo braku stosownego wniosku obrońcy czy oskarżonego
oraz wbrew stanowisku oskarżonego domagającego się udziału w rozprawie
apelacyjnej dotychczasowego obrońcy oraz nierozpoznanie wniosku oskarżonego
złożonego na rozprawie apelacyjnej o zmianę obrońcy, czym naruszono
podstawowe prawo do obrony oskarżonego i do sprawiedliwego procesu. Obrońca
3
wskazała także na zarzut naruszenia przepisu art. 170 § 1 k.p.k. w zw. z art. 4 i 6
k.p.k. i art. 433 § 2 k.p.k., poprzez nieprawidłowe zaakceptowanie przez Sąd
odwoławczy bezzasadnego oddalenia wniosków dowodowych obrońcy złożonych
na rozprawie dnia 22 października 2013 r., czym naruszono zasadę obiektywizmu i
prawa do obrony oskarżonego. Podniosła także zarzut naruszenia art. 433 § 2
k.p.k. i art. 457 § 3 k.p.k., poprzez zbyt ogólnikowe odniesienie się do części
zarzutów apelacji obrońcy szczegółowo opisanych w uzasadnieniu, również
naruszenie przepisów art. 7 k.p.k., art. 410 k.p.k., art. 438 pkt 2 k.p.k., art. 440
k.p.k., poprzez nieprawidłowo przeprowadzona kontrolę odwoławczą, w której
pomimo stwierdzenia naruszenia przez Sąd Okręgowy zasad sporządzenia
uzasadnienia określonych w art. 424 k.p.k., oraz przyznania braku oceny przez Sąd
meriti całokształtu materiału dowodowego (zeznań świadków) uniemożliwiających
prawidłową kontrolę odwoławczą, Sąd Apelacyjny nie uchylił sprawy do ponownego
rozpoznania, do czego był zobligowany także na podstawie art. 440 k.p.k., a nadto
sam także nie przeanalizował całokształtu materiału dowodowego. Skarżąca
podniosła naruszenie przepisu art. 8 § 1 k.p.k. i art. 6 k.p.k., poprzez odwołanie się
do ustaleń innego orzeczenia, tj. wyroku Sądu Okręgowego w K. w sprawie V K
1…/00 w miejsce samodzielnych ustaleń, czym naruszono prawo oskarżonego do
obrony i co wpłynęło na treść wyroku.
Wskazując na powyższe zarzuty skarżąca wniosła o uchylenie zaskarżonego
wyroku w części dotyczącej B. M. oraz poprzedzającego go wyroku Sądu
Okręgowego i przekazanie do ponownego rozpoznania sprawy przez ten Sąd.
Prokurator w odpowiedzi na kasację obrońcy B. M. wniósł o jej
uwzględnienie w zakresie oskarżonego B. M. oraz o uchylenie wyroku Sądu
Apelacyjnego i przekazanie sprawy w tym zakresie do ponownego rozpoznania w
postępowaniu odwoławczym.
Sąd Najwyższy zaważył, co następuje:
Kasacja obrońcy B. M. okazała się zasadna w zakresie, w jakim
doprowadziła do wydania wobec tego oskarżonego orzeczenia o charakterze
kasatoryjnym. W takim też zakresie zostanie omówiona w dalszej części
uzasadnienia.
4
Kasacje pozostałych oskarżonych: […], zgodnie z rozstrzygnięciem
zawartym w pkt 1 wyroku nie podlegają omówieniu wobec stwierdzenia o ich
bezzasadności w stopniu oczywistym.
Przechodząc zatem do kasacji obrońcy B. M., stwierdzić należy, iż podstawą
wydania uchylającego orzeczenia przez Sąd Najwyższy stał się niewątpliwie zarzut
1 skargi, tam gdzie zasadnie dowiedziono, iż w toku procedowania przez Sąd
Apelacyjny doszło do naruszenia przepisów art. 81 § 2 k.p.k. i art. 378 § 2 § 3 k.p.k.
w zw. z art. 458 k.p.k. i art. 6 k.p.k.
Bezspornie w przedmiotowej sprawie doszło do naruszenia prawa do obrony
tego oskarżonego, ale także naruszenia jego prawa do sprawiedliwego procesu.
Jak wynika z akt sprawy dotychczasowy obrońca oskarżonego B. M. pismem z dnia
1 września 2014 r. wniosła o zmianę terminu rozprawy apelacyjnej względnie o
usprawiedliwienie nieobecności i odroczenie terminu rozprawy z uwagi na
zaplanowany wcześniej, odbywający się w dacie rozprawy, termin wyjazdu za
granicę. Na tę okoliczność dołączono stosowne potwierdzenie. Zastępca
Przewodniczącego II Wydziału Karnego Sądu Apelacyjnego zarządzeniem z dnia 4
września 2014 r., widniejącym na odwrocie zarządzenia o wyznaczeniu rozprawy
apelacyjnej, zarządził o zwolnieniu dotychczasowego obrońcy z obrony i powołaniu
w jego miejsce nowego obrońcy dla oskarżonego. Obrońcą oskarżonego został
adw. T. O., któremu informacja o powołaniu obrońcą została doręczona 15
września 2014 r., a więc na kilka dni przed terminem rozprawy apelacyjnej
wyznaczonej na 19 września 2014 r. O treści powyższej zmiany w obrębie
reprezentującego obrońcy, oskarżony został poinformowany w dniu 11 września
2014 r., a w dniu 12 września 2014 r. skierował do Sądu pismo „wniosek
(zażalenie)”, w którym domagał się przywrócenia mu poprzedniego obrońcy. Z
pisma tego wynikało, że nie zgadza się na zmianę obrońcy, jako że ma pełne
zaufanie do dotychczasowego adwokata, natomiast nowy obrońca nie zna akt
sprawy i nie ma możliwości zapoznania się z nimi w tak krótkim czasie. Nadto,
oskarżony podkreślił, że nie posiada informacji, co do tego, aby dotychczasowy
obrońca zrezygnował z jego obrony.
Sąd Apelacyjny w dniu 16 września 2014 r. odpowiedział oskarżonemu, iż na
zarządzenie o wyznaczeniu obrońcy, nie przysługuje zażalenie, zaś to Sąd
5
autonomicznie decyduje w zakresie przyznawanej z urzędu osoby obrońcy
oskarżonemu. Na rozprawę apelacyjną w dniu 19 września 2014 r. stawił się w
imieniu B. M. adw. R. Z. w zastępstwie adw. T. O. Skazany podtrzymał swe
stanowisko z dnia 12 września 2014 r. Obrońca oświadczył, że jest przygotowany
do obrony oskarżonego.
Przytoczone wyżej okoliczności wprost dowodzą, iż decyzja Sądu
Apelacyjnego o odwołaniu dotychczasowego obrońcy oskarżonemu i powołaniu w
jego miejsce innego obrońcy na kilka dni przed terminem rozprawy apelacyjnej była
ze wszech miar nieuprawniona, przez co i bezpodstawna. Nie tylko nie znajdowała
żadnej podstawy prawnej, ale przede wszystkim godziła w podstawowe procesowe
prawa oskarżonego do rzetelnej obrony i uczciwego procesu. Sąd odwoławczy
całkowicie zignorował oskarżonego nie bacząc na jego zdanie i uwagi w
omawianym zakresie. Zlekceważył tym samym także przepisy Kodeksu
postępowania karnego, w szczególności te, z których wynika, że na uzasadniony
wniosek obrońcy czy oskarżonego prezes sądu może powołać innego obrońcę w
miejsce dotychczasowego. W tej sprawie nie było wniosku obrońcy ani zgody
oskarżonego na tego typu wybieg. Zastrzeżenia wobec tychże czynności, B. M.
podnosił w piśmie przesłanym do Sądu, ale także w dniu rozprawy apelacyjnej.
Słusznie wychwycił i podniósł prokurator, że pismo skazanego nie stanowiło
nierozpoznanego wniosku o wyznaczenie nowego obrońcy z urzędu, ale w rzeczy
samej jego wniosek o odroczenie rozprawy, czego nie uwzględniono w
postępowaniu odwoławczym czyniąc wbrew dyspozycji art. 353 § 2 k.p.k. w zw. z
art. 458 k.p.k. Tak też powinno zostać odczytane stanowisko oskarżonego
wyrażone na rozprawie apelacyjnej.
W tych okolicznościach faktycznych sprawy zasadnie podniesiono w kasacji,
że B. M. został pobawiony prawa do obrony w ujęciu formalnym, ale także
materialnym. Rzeczowo i przekonująco na ten temat wypowiedział się prokurator w
odpowiedzi na kasację czyniąc tym samym uzupełnienie argumentacji autorki
skargi. Nie ma potrzeby przywoływania w tym miejscu przytoczonych tam
argumentów, jak tylko odesłanie Sądu odwoławczego do lektury tego dokumentu.
Sąd Najwyższy pragnie podkreślić, że nie ma w procesie przyzwolenia na
lekceważący stosunek tak do przepisów rządzących tym postępowaniem jak i praw
6
przysługujących stronom, w tym oskarżonemu. Podstawowym prawem
oskarżonego jest prawo do obrony oraz uczciwego procesu, które zostały
naruszone w postępowaniu przed Sądem odwoławczym.
W toku ponownego rozpoznania sprawy Sąd II instancji uwzględni powyższe
zapatrywania i uwagi, podda weryfikacji i ocenie dotychczasowe czynności wydając
w oparciu o przeprowadzone rozważania wolne od wad rozstrzygnięcie.
Mając na uwadze powyższe, Sąd Najwyższy orzekł, jak w sentencji
wyroku.
kc