Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III PK 26/15
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 5 listopada 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Maciej Pacuda (przewodniczący)
SSN Dawid Miąsik
SSN Zbigniew Myszka (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa A. B. i in.,
przeciwko […] Szpitalowi Specjalistycznemu Spółce z ograniczoną
odpowiedzialnością w R.
o przywrócenie do pracy na poprzednich warunkach pracy i płacy oraz o
odszkodowanie,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 5 listopada 2015 r.,
skargi kasacyjnej powoda-B. D. od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w R.
z dnia 22 października 2014 r.,
oddala skargę kasacyjną i zasądza od skarżącego na rzecz
pozwanego kwotę 120 (sto dwadzieścia) zł tytułem zwrotu
kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu kasacyjnym.
UZASADNIENIE
2
Wyrokiem z dnia 22 października 2014 r. Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w R., po rozpoznaniu apelacji powodów w sprawie o
przywrócenie do pracy na poprzednich warunkach pracy i płacy oraz o
odszkodowanie oddalił apelacje.
W sprawie tej, która toczyła się z powództw kilku lekarzy: […] o uznanie
dokonanych im wypowiedzeń zmieniających umów o pracę za bezskuteczne oraz
[…] o odszkodowanie - skierowanego przeciwko Szpitalowi Specjalistycznemu
spółce z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w R., Sąd pierwszej instancji
wyrokiem z dnia 30 kwietnia 2014 r. oddalali powództwa w następującym stanie
sprawy. W dniu 3 października 2007 r. doszło do zawarcia porozumień w sprawie
zakończenia sporu zbiorowego „Organizacji Terenowej Ogólnopolskiego Związku
Zawodowego Lekarzy w R”. Od 1 czerwca 2008 r. Wojewódzki Szpital
Specjalistyczny w R. został zobowiązany w zakresie wynagrodzeń lekarzy
wprowadzić następujące ustalenia: 1. wynagrodzenie zasadnicze lekarza -
starszego asystenta na poziomie 1,75 przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia
w gospodarce narodowej, publikowanego przez GUS za rok - poprzedni,
zatrudnionego w pełnym wymiarze czasu pracy, jednak nie mniej niż 4.900 zł, 2.
wynagrodzenie zasadnicze lekarza - asystenta na poziomie 1,55 przeciętnego
miesięcznego wynagrodzenia w gospodarce narodowej, publikowanego przez GUS
za rok poprzedni, zatrudnionego w pełnym wymiarze czasu pracy, jednak nie mniej
niż 4.340 zł, 3. wynagrodzenie zasadnicze lekarza - młodszego asystenta na
poziomie 1,35 przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w gospodarce
narodowej, publikowanego przez GUS za rok poprzedni, zatrudnionego w pełnym
wymiarze czasu pracy, nie mniej niż 3.780 zł. W § 18 tego porozumienia zapisano,
że strony zgodnie postanowiły, iż w zakresie nim uregulowanym zastępuje ono
odpowiednie unormowania regulaminu pracy i regulaminu wynagradzania, a w
części zawierającej postanowienia korzystniejsze - przepisy prawa pracy.
Natomiast w § 19 strony ustaliły, że w przypadku, gdy na szczeblu krajowym
dojdzie do ustalenia ustawowo wynagrodzeń lekarzy w sposób korzystniejszy, niż
objęty Porozumieniem, zostaną zastosowane stawki korzystniejsze. Ponadto w § 2
ust. 1 pkt 3 Porozumienia - pracodawca zobowiązał się do utrzymania
jednozmianowego systemu czasu pracy dla lekarzy. W październiku 2007 r.
3
powodowie zawarli z Wojewódzkim Szpitalem Specjalistycznym w R. nowe umowy
o pracę, w których jako podstawy prawne ich zawarcia wpisano: zakładowy
regulamin pracy, zakładowy regulamin wynagradzania oraz porozumienie w
sprawie zakończenia sporu zbiorowego zawarte 3 października 2007 r.
W dniu 30 grudnia 2011 r. pozwany dokonał wypowiedzenia porozumienia z
3 października 2007 r. za trzymiesięcznym okresem wypowiedzenia. Jako
podstawę prawną wskazał art. 3651
k.c. w związku art. 300 k.p., natomiast jako
przyczynę uzasadniającą wypowiedzenie - permanentnie pogarszającą się od
2007 r. sytuację finansową Szpitala z uwagi na nieproporcjonalny do przychodów
wzrost kosztów. Następnie 11 maja 2012 r. pozwany skierował do wszystkich
zakładowych organizacji związkowych zawiadomienie o zamiarze przeprowadzenia
zwolnień grupowych, informując o przyczynach zamierzonego wypowiedzenia
dotychczasowych warunków pracy i płacy 212 lekarzom „z uwagi na trudną
sytuację ekonomiczną polegającą na braku środków finansowych na pokrycie
całości kosztów utrzymania Szpitala oraz narastające od lat zadłużenie Szpitala, jak
również zamiany organizacyjne polegające na łączeniu lub likwidacji niektórych
komórek organizacyjnych, zmniejszeniu liczby stanowisk pracy oraz zmian
organizacji pracy w niektórych komórkach organizacyjnych”, w oparciu o „jednolite
kryterium, tj. regulamin wynagradzania w W.Sz.S.”. Pozwany wezwał zakładowe
organizacje związkowe do przedstawienia do 21 maja 2012 r. propozycji, o których
mowa w art. 2 ust. 2 ustawy z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach
rozwiązywania stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (Dz.U. Nr
90, poz. 844 ze zm., powoływanej dalej jako ustawa o zwolnieniach grupowych), a
także zaproponował spotkanie w celu przygotowania i uzgodnienia tekstu
porozumienia, o którym mowa w art. 3 powołanej ustawy, pouczając związki
zawodowe o treści jej art. 3 ust. 4 tej. W dniu 11 maja 2012 r. pozwany pracodawca
zawiadomił Powiatowy Urząd Pracy o zamiarze zwolnień grupowych oraz
zamiarach dokonania wypowiedzeń warunków pracy i płacy lekarzom z uwagi na
trudną sytuację ekonomiczną. Ogólnopolski Związek Zawodowy Lekarzy
Organizacja Terenowa przy Wojewódzkim Szpitalu Specjalistycznym w R. wystąpił
21 maja 2012 r. do pozwanego o „przedłożenie informacji pozwalającej na analizę
przyczyn wskazanych w piśmie datowanym na dzień 11 maja 2012 r. jako powód
4
zamierzonych wypowiedzeń, a w szczególności danych obrazujących sytuację
ekonomiczno-finansową Szpitala z uwzględnieniem udziału w kosztach Szpitala
wynagrodzeń poszczególnych grup pracowniczych z podziałem na wynagrodzenia
zasadnicze tych grup oraz wynagrodzenie za dyżury medyczne lekarzy”, a także o
bliższe sprecyzowanie planowanych zmian organizacyjnych. Następnie 22 maja
2012 r. odbyło się spotkanie dyrekcji pozwanego z przedstawicielami organizacji
związkowych grup zawodowych, ale nie doszło do dokonania żadnych ustaleń,
natomiast Ogólnopolski Związek Zawodowy Lekarzy Organizacja Terenowa przy
Wojewódzkim Szpitalu Specjalistycznym w R. nie przystąpił do udziału w takich
pracach. W dniu 29 maja 2012 r. pozwany przekazał związkom zawodowym
analizę kosztów i przychodów, zobowiązań oraz zatrudnienia i wynagrodzenia za
lata 2006-2011. Na początku czerwca 2012 r. odbyło się kolejne spotkanie dyrekcji
Szpitala z przedstawicielami organizacji związkowych grup zawodowych, podczas
którego również nie doszło do żadnego porozumienia. W konsekwencji
zarządzeniem nr 67 z dnia 6 czerwca 2012 r. dyrektor pozwanego wprowadził
„regulamin zwolnień grupowych”. Następnie 8 czerwca 2012 roku pozwany
zawiadomił Powiatowy Urząd Pracy o zamiarze rozwiązania stosunków pracy lub
wypowiedzenia dotychczasowych warunków pracy i płacy pracownikom. Regulamin
zwolnień grupowych został doręczony Oddziałowi Terenowemu Ogólnopolskiego
Związku Zawodowego Lekarzy w dniu 11 czerwca 2012 r. W załączniku nr 2 do
regulaminu wymieniono lekarzy, którym zostaną wypowiedziane warunki pracy
płacy, wśród których byli również powodowie. W dniach od 13 do 18 lipca 2012 r.
doręczano powodom oświadczenia pracodawcy o wypowiedzeniu im
dotychczasowych warunków pracy i płacy „z powodu trudnej sytuacji ekonomicznej
szpitala, polegającej na braku środków finansowych na pokrycie całości kosztów
utrzymania szpitala, w tym kosztów wynagrodzeń pracowniczych, narastającego
zadłużenia Szpitala, a także podjęcia niezbędnych zmian organizacyjnych”.
Wskazano, że zmiana warunków pracy i płacy polegać będzie na wykreśleniu z
umowy o pracę zapisu o podstawie prawnej jej zawarcia w brzmieniu:
„Porozumienie w sprawie zakończenia sporu zbiorowego OTOZZL przy W.Sz.S. w
R. zawartego w dniu 3 października 2007 r.”, które miały wpływ na wysokość
dotychczasowego wynagrodzenia i system czasu pracy określone w umowach o
5
pracę. Powodom zaproponowano obniżenie wynagrodzeń zasadniczych, a ponadto
wykonywanie obowiązków służbowych i zawodowych w ramach systemów czasu
pracy określonych w zakładowym regulaminie pracy, tj. w zmianowym lub
równoważnym czasie pracy. Sytuacja pozwanego według stanu na 30 czerwca
2012 r. nie pozwalała na pokrywanie całości kosztów działalności Wojewódzkiego
Szpitala Specjalistycznego w R., który został przekształcony w spółkę prawa
handlowego pod nazwą […] Szpital Specjalistyczny Spółka z ograniczoną
odpowiedzialnością z siedzibą w R.
Na podstawie takich ustaleń Sąd Rejonowy uznał, że dopuszczalne była
wypowiedzenie porozumienia zbiorowego kończącego spór zbiorowy, a w
konsekwencji pozwany pracodawca mógł dokonać wypowiedzeń warunków płacy
wynikających z porozumienia „postrajkowego”. Zła sytuacja finansowa pozwanego
wskazana jako przyczyna wypowiedzeń zmieniających była rzeczywista, co
potwierdziła uzyskana opinia biegłej z zakresu rachunkowości. Była też przyczyną
uzasadnioną prowadzącą do obniżenia kosztów placowych działalności
znajdującego się w trudnej sytuacji finansowej pozwanego. Strona pozwana nie
wykazała natomiast, aby przynajmniej w tych oddziałach Szpitala, w których
powodowie świadczyli pracę, nastąpiły zmiany organizacyjne. Sąd Rejonowy uznał,
że przyczyna ta nie była prawdziwa. Sąd stwierdził, że w wypowiedzeniach umów o
pracę pozwana nie wskazała jednoznacznie systemu czasu pracy, odwołując się w
tym zakresie do obowiązującego w zakładzie pracy zakładowego regulaminu pracy,
który przewiduje zmianowy i równoważny czas pracy, dopuszczalny w odniesieniu
do zawodu lekarza (art. 16f ust. 3 pkt. 2 lit. h i art. 16i ust. 1 ustawy z dnia 5 grudnia
1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty - jednolity tekst: Dz.U. z 2011 r. Nr
277, poz. 1634 ze zm.). Oznaczało to, że pozwany wypełnił dyspozycje art. 42 § 2
k.p. Wynagrodzenia zasadnicze zaproponowane powodom były niższe od
gwarantowanych przez Porozumienie z dnia 3 października 2007 r. o około 8,8%
brutto. Naturalną tego konsekwencją było obniżenie wysokości składników
wynagrodzenia, których wysokość stanowiła pochodną wynagrodzenia
zasadniczego (dodatku stażowego i funkcyjnego oraz wynagrodzeń za dyżury
medyczne). Pozwana przedstawiła rzeczywistą przyczynę zmiany, której celem
6
było obniżenie kosztów działalności, przy czym zmiany warunków pracy i płacy
dotyczyły nie tylko powodów i nie tylko grupy zawodowej lekarzy.
Zgodnie z art. 2 ust. 3 ustawy o zwolnieniach z pracy, pozwany zawiadomił
na piśmie zakładowe organizacje związkowe o przyczynach zamierzonego
„grupowego zwolnienia, liczbie zatrudnionych pracowników i grupach zawodowych,
do których oni należą, grupach zawodowych pracowników objętych zamiarem
grupowego zwolnienia, okresie, w ciągu którego nastąpi takie zwolnienie,
proponowanych kryteriach doboru pracowników do grupowego zwolnienia,
kolejności dokonywania zwolnień pracowników, propozycjach rozstrzygnięcia spraw
pracowniczych związanych z zamierzonym grupowym zwolnieniem”. Powodowie
upatrywali naruszenie tego przepisu ze względu na „nieprzedstawienie organizacji
związkowej żądanych przez nią dodatkowych informacji”. Ponadto Sąd pierwszej
instancji uznał, że Ogólnopolski Związek Zawodowy Lekarzy Organizacja Terenowa
przy Wojewódzkim Szpitalu Specjalistycznym w R. miała status zakładowej
organizacji związkowej, która nie złożyła informacji, o których mowa w art. 251
ust.
2 ustawy o związkach zawodowych, a zatem pozwany pozostawał „w niewiedzy co
do posiadania przez nią przymiotu reprezentatywności”, która usprawiedliwiała
niezawiadomienie organizacji związkowej o zamiarze dokonania wypowiedzeń
warunków pracy i płacy powodom, z którymi nie zamierzała rozwiązywać
definitywnie stosunków pracy. W konsekwencji Sąd Rejonowy uznał, że pozwany w
sposób zgodny z prawem dokonał wypowiedzeń zmieniających, które były
uzasadnione.
Sąd Okręgowy po rozpoznaniu apelacji powodów potwierdził stanowisko, że
zbiorowe porozumienie z 2007 r. mogło zostać skutecznie rozwiązane w trybie
pisemnego wypowiedzenia z zachowaniem trzymiesięcznego okresu
wypowiedzenia (per analogiam z art. 2417
k.p.). Takie rozwiązanie pozwany
dokonał pismem z dnia 30 grudnia 2011 r. za 3 miesięcznym okresem
wypowiedzenia, który upłynął 31 marca 2012 r. Z tym dniem Porozumienie zostało
skutecznie rozwiązane. Wskazanie jako podstaw wypowiedzenia Porozumienia
przepisów Kodeksu cywilnego „nie niweczyło skutków tego wypowiedzenia,
zwłaszcza że w judykaturze prezentowane jest także stanowisko, że porozumienia
zbiorowe, oprócz tego, że stanowią źródło prawa pracy, mają również charakter
7
obligacyjny” (por. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 24 września
2013 r., III PK 88/12, LEX nr 1474913). Nie było potrzeby uprzedniego kierowania
do powodów indywidualnych wypowiedzeń co do wszystkich czy tylko niektórych
postanowień zawartych w Porozumieniu. Z chwilą skutecznego rozwiązania
Porozumienia pozwany pracodawca miał podstawy do złożenia powodom
wypowiedzeń zmieniających. Nie doszło zatem do naruszenia art. 18 § 1 i 2 k.p.,
skoro Porozumienie przestało obowiązywać, to pracodawca miał prawo złożyć
„ofertę mniej korzystną”, niż warunki w nim wskazane. Nie doszło też do naruszenia
przepisów o wypowiadaniu zawartych w ustawie o zwolnieniach z pracy, ponieważ
pozwany Szpital podjął wymagane konsultacje, pomimo że z braku informacji
wymaganej przez art. 251
ust. 2 ustawy o związkach zawodowych nie był
obowiązany współdziałać z organizacją związkową, dlatego ewentualne wadliwości
tych konsultacji pozostawało bez wpływu na ocenę skuteczności wypowiedzeń
zmieniających. Sąd drugiej instancji nie podzielił też zarzutu naruszenia art. 18 § 3
k.p., uznając, że kwestia ta była wyjaśniana w innej sprawie, w której rozpoznano
tożsame powództwa innej grupy lekarzy przeciwko pozwanemu Szpitalowi, a
powodowie reprezentowani byli przez tego samego pełnomocnika procesowego,
któremu został doręczony odpis pisma pozwanego z dnia 29 listopada 2012 r., „w
którym wskazano z jakich przyczyn niewielkiej grupie lekarzy nie wręczono
wypowiedzeń zmieniających”. Pozwany wręczył wypowiedzenia zmieniające
jedynie tym pracownikom, którzy w podstawie prawnej zawartych umów o pracę
wskazano wypowiedziane Porozumienie z dnia 3 października 2007 r. Sytuacji
takiej nie można było uznać za przejaw dyskryminacji, tym bardziej że
„wypowiedzenia proponujące nowe warunki wynagrodzenia zostały wręczone
grupie lekarzy wielokrotnie większej, niż ta, która wypowiedzeń nie otrzymała”.
Odnosząc się do rozważań Sądu pierwszej instancji w zakresie zmiany
systemu czasu pracy Sąd Okręgowy wskazał, że w tych konkretnych przypadkach
nie stanowiły one istotnego elementu zawartych pomiędzy stronami umów o pracę.
Żadna z umów nie zawierała w swej treści określenia systemu czasu pracy
powodów. Jedynie w podstawie prawnej umów o pracę wskazano Porozumienie z 3
października 2007 r. obok przepisów Kodeksu pracy, zakładowego regulaminu
wynagrodzeń i zakładowego regulaminu pracy. „Tym samym ustalenie systemu
8
czasu pracy nie wymagało wypowiedzenia zmieniającego, a zatem zarzuty
dotyczące niejednoznaczności oferty, a przez to naruszenia art. 42 § 2 k.p., art. 45
§ 1 k.p. w związku z art. 42 § 1 k.p. należało uznać za chybione”, a błędne
przytoczenie przez Sąd Rejonowy art. 16f ust. 3 pkt 2 lit h i art. 16i ustawy z dnia 5
grudnia 1996 roku o zawodzie lekarza pozostawało zatem bez znaczenia dla
prawidłowości rozstrzygnięcia. Mając powyższe na uwadze Sąd drugiej instancji
oddalił apelacje powodów oraz orzekł o kosztach procesu.
W przedmiotowo dopuszczalnej ze względu na wartość przedmiotu
kasacyjnego zaskarżenia powód B. D. zarzucił naruszenie przepisów prawa
materialnego przez: 1. obrazę art. 2417
k.p. w związku z art. 9 § 1 k.p. przez
zastosowanie art. 2417
k.p. do porozumienia zbiorowego niebędącego układem
zbiorowym pracy, a zawartego w trybie i na zasadach przewidzianych ustawą z
dnia 23 maja 1991 r. o rozwiązywaniu sporów zbiorowych i to zastosowanie tego
artykułu wprost w sposób korygujący oświadczenie woli pozwanej; 2. obrazę art. 42
§ 2 k.p. przez przyjęcie, iż system czasu pracy objęty uzgodnieniami stron
porozumienia zbiorowego nie wymaga dla jego zmiany wypowiedzeń
zmieniających; 3. obrazę art. 18 § 3 k.p. w związku z art. 9 § 1 k.p. wskutek
przyjęcia, iż uzgodniony w porozumieniu zbiorowym system czasu pracy nie stał się
istotnym elementem warunków umowy o pracę; 4. obrazę art. 45 § 1 k.p. w związku
z art. 42 § 1 i 2 k.p. poprzez oddalenie powództwa o zasądzenie odszkodowania za
niezgodne z prawem dokonanie wypowiedzenia zmieniającego, a to: art. 38 § 1
k.p., art. 2 ust. 5 oraz art. 3 ust. 1 i ust. 3 ustawy o zwolnieniach z pracy.
Ponadto skarżący zarzucił naruszenie przepisów prawa procesowego: 1. art.
378 § 1 k.p.c. poprzez nierozpoznanie zarzutu apelacyjnego dotyczącego
naruszenia art. 3 ust. 3 ustawy o zwolnieniach z pracy; 2. art. 328 § 2 w związku z
art. 391 § 1 k.p.c. poprzez powierzchowne i niejednoznaczne ustosunkowanie się
do zarzutów apelacji dotyczących naruszenia przepisów art. 2 ust. 5 i art. 3 ust. 1
ustawy o zwolnieniach; 3. art. 378 § 1 k.p.c. przez nierozpoznanie zawartego w
apelacji zarzutu naruszenia art. 8 k.p. i zastosowanie art. 251
ust. 2 i art. 30 § 21
ustawy o związkach zawodowych; 4. art. 228 § 2 w związku z art. 391 § 1 oraz
art. 382 k.p.c. poprzez bezzasadne przyjęcie, iż Sądowi II instancji znane były z
urzędu przyczyny wręczenia wypowiedzeń zmieniających jedynie części
9
pracowników - lekarzy, a także poprzez ujawnienie przyjętych z „urzędu”
okoliczności dopiero w uzasadnieniu orzeczenia.
Skarżący sformułował następujące zagadnienia prawne: „1. Czy
wystarczającą podstawą dla zmiany na niekorzyść pracownika w drodze
wypowiedzenia zmieniającego istotnych warunków pracy i płacy gwarantowanych
treścią porozumienia zbiorowego zawartego w oparciu o ustawę z dnia 23 maja
1991 r. o rozwiązywaniu sporów zbiorowych (Dz.U. z 1991 r. Nr 55, poz. 236 ze
zm.) jest uprzednie zwolnienie się pracodawcy ze zobowiązań wynikających z
porozumienia w drodze wypowiedzenia tego porozumienia partnerowi społecznemu
z którym porozumienie zawarł, czy też zwolnienia tego winien dokonać pracodawca
w drodze wypowiedzenia warunków tego porozumienia, które weszły do treści
indywidualnych umów o pracę, indywidualnie w stosunku do każdego pracownika i
dopiero wówczas zastosować wypowiedzenia zmieniające warunki umów o pracę
odbiegające na niekorzyść pracownika od warunków z porozumienia ?; 2. Czy w
razie dopuszczalności jednostronnego rozwiązania przez pracodawcę
porozumienia zbiorowego zawartego w oparciu o ustawę z dnia 23 maja 1991 r. o
rozwiązywaniu sporów zbiorowych podstawą takiego rozwiązania może być
art. 2417
k.p. ?”.
Mając na względzie powyższe wniósł o uchylenie wyroku Sądu Okręgowego
w zaskarżonej części i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania oraz
zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kosztów zastępstwa procesowego za
pierwszą i drugą instancję oraz za postępowanie kasacyjne.
Pozwana w odpowiedzi na skargę kasacyjną powoda wniosła o odmowę
przyjęcia skargi do rozpoznania, alternatywnie domagając się jej oddalenia i
zasądzenia od powoda kosztów postępowania kasacyjnego, w tym kosztów
zastępstwa procesowego według norm przepisanych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie zawierała usprawiedliwionych podstaw. Proceduralne
zarzuty kasacyjne pozostawały bez istotnego wpływu na prawidłowy osąd sprawy
(w rozumieniu art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c.) - w konfrontacji do wskazanych skarżącemu
przyczyn wypowiedzenia zmieniającego warunki pracy i płacy, w postaci
10
obiektywnie „trudnej sytuacji ekonomicznej szpitala, polegającej na braku środków
finansowych na pokrycie całości kosztów utrzymania szpitala, w tym kosztów
wynagrodzeń pracowniczych, narastającego zadłużenia szpitala”, co uzyskało
potwierdzenie w uzyskanej opinii biegłego z zakresu rachunkowości. Okoliczności
takie wymuszały wprowadzenie adekwatnych zmian organizacyjnych i płacowych w
celu uzdrowienia sytuacji finansowej pozwanego pracodawcy, w tym
usprawiedliwiały propozycje obniżek wynagrodzeń za pracę oraz zmianę
jednozmianowego systemu czasu pracy zatrudnionych lekarzy, ustalonych na
podstawie zakładowego porozumienia z dnia 3 października 2007 r. w sprawie
zakończenia sporu zbiorowego, które stanowiło podstawę zawarcia umowy o pracę
ze skarżącym, polegająca na wprowadzeniu równoważnego i zmianowego systemu
organizacji zatrudnienia i czasu pracy lekarzy. Nie może podlegać dyskusji, że
usprawiedliwionymi przyczynami i przekonującym uzasadnieniem wypowiedzeń
zmieniających warunki pracy i płacy personelu medycznego było dążenie do
uzdrowienia sytuacji finansowej pozwanego, gdyż brak stabilności finansowej może
potencjalnie prowadzić nawet do upadłości likwidacyjnej pracodawcy użyteczności
publicznej (szpitala) o statusie spółki prawa handlowego, a w konsekwencji do
utraty miejsc pracy.
Złożone przez pozwanego w tym zakresie propozycje rozwiązania lub
uzdrowienia (sanacji) trudnej sytuacji finansowej w trybie przepisów ustawy o
zwolnieniach z pracy, wedle miarodajnych ustaleń zaskarżonego wyroku (art. 39813
§ 2 k.p.c.), nie spotkały się z konstruktywnym odzewem związków zawodowych,
przeto pozwany na podstawie art. 3 ust. 4 ustawy o zwolnieniach z pracy wydał
zarządzenie w sprawie „regulaminu zwolnień grupowych”, (o czym była uprzedzona
strona związkowa), z którego postanowień wynikały zasady doboru pracowników
do wypowiedzeń definitywnych oraz zmieniających warunki płacy lekarzom, którym
zaproponowano „jednolite” obniżki wynagrodzeń za pracę do stawek wynikających
z zakładowego regulaminu wynagradzania, który został wprowadzony w miejsce
dotychczasowego systemu płacowego opartego na wypowiedzianym w trybie art.
3651
§ 1 k.c. w związku z art. 300 k.p. porozumieniu kończącym spór zbiorowy.
Podobnie, zmiana systemu czasu pracy wynikała z uprawnionego i uzasadnionego
wprowadzenia równoważnego lub zmianowego czasu pracy w trybie
11
wypowiedzenia zmieniającego - w miejsce dotychczas obowiązującego
jednozmianowego czasu pracy lekarzy, który miał oparcie w rozwiązanym za
wypowiedzeniem pozwanego pracodawcy - poprzednio obowiązującym
zakładowym porozumieniu zbiorowym prawa pracy, które zostało inkorporowane do
treści wypowiedzianej skarżącemu umowy o pracę. W konsekwencji chybione
okazały się kasacyjne zarzuty naruszenia art. 2-4 ustawy o zwolnieniach z pracy. W
tym kontekście Sąd Najwyższy incydentalnie ocenił jako nieracjonalną, a co
najmniej wątpliwą niekonstruktywną opozycję zakładowych organizacji
związkowych wobec propozycji pozwanego wypowiedzenia definitywnego
zakładowego porozumienia zbiorowego. Organizacje te ze względu na obiektywnie
złą sytuację finansową pracodawcy oraz potrzebę utrzymania funkcjonowania
szpitala, a w konsekwencji także miejsc pracy, mogły choćby negocjować okresowe
zawieszenie stosowania wypowiedzianego porozumienia do czasu poprawy stanu
finansów pozwanego (argumentum a simili do art. 9 § 4 k.p.).
Na gruncie postulatów judykatury nie podlega kwestii, że zaproponowana
zmiana jednozmianowego na równoważny lub zmianowy system czasu pracy
lekarzy wpływa w istotny sposób na sanację organizacji czasu pracy lekarzy, a
przede wszystkim na wynagradzanie za dyżury medyczne, które wywołują
zasadnicze jurysdykcyjne kontrowersje organizacyjne i płacowe w sporach ze
stosunków pracy lekarzy (por. uchwałę uzasadnienie uchwały składu siedmiu
sędziów Sądu Najwyższego z dnia 6 listopada 2014 r., I PZP 2/14, OSNP 2015 nr
4, poz. 46).
Wprawdzie Sąd Najwyższy nie podzielił stanowiska Sądu drugiej instancji, że
poprzednio stosowany i zmieniająco wypowiedziany jednozmianowy czas pracy
lekarzy nie stanowił istotnego elementu umów o pracę, skoro „żadna z umów nie
zawierała w swej treści określenia systemu czasu pracy powodów”, ponieważ
istotny charakter tego spornego składnika treści stosunków pracy lekarzy wynikał z
uzgodnionego utrzymania jednozmianowej organizacji czasu pracy na podstawie
postanowień zakładowego porozumienia w sprawie zakończenia sporu zbiorowego,
które było inkorporowane do treści indywidualnych stosunków pracy lekarzy. Z
miarodajnych ustaleń w sprawie wynikało, że w treści umów o pracę zawieranych z
lekarzami pozwany wskazywał to porozumienie jako podstawę prawną ich
12
zawarcia. Ponadto pozwany pracodawca traktował jednozmianowy system czasu
pracy zatrudnianych lekarzy jako istotny składnik umów o pracę. Gdyby
jednozmianowa organizacja czasu pracy lekarzy nie była objęta treścią
indywidualnych stosunków pracy lekarzy wskutek jej inkorporacji do umów o pracę
lekarzy w wykonaniu zawartego zbiorowego zakładowego porozumienia prawa
pracy, to pozwany nie dokonywałby w tym istotnym zakresie zmiany systemu
organizacji czasu pracy lekarzy w trybie wypowiedzeń zmieniających.
Wprawdzie w rozpoznanej sprawie istotnie nie została wystarczająco
wyjaśniona ani osądzona kwestia dokonania wypowiedzeń zmieniających „jedynie
części pracowników lekarzy”, tyle że w tym zakresie zarzuty, a przede wszystkim
kasacyjne podstawy zaskarżenia, ograniczone do proceduralnych zarzutów
naruszenia art. 228 § 2 w związku z art. 391 k.p.c. oraz naruszenia art. 18 § 3 k.p.
w zakresie potencjalnej dyskryminacji lekarzy, którzy otrzymali wypowiedzenia
zmieniające w stosunku do lekarzy, którzy utrzymali dotychczasowe warunki pracy i
płacy, nie mogły być poddane kontroli kasacyjnej kontestowanego wyroku
orzekającego w zakresie zasadności i zgodności z prawem (legalności)
wypowiedzeń zmieniających lekarzom warunki pracy i płacy. Ponieważ
przedmiotem dokonanego osądu nie były roszczenia powodów (w tym skarżącego)
z tytułu nierównego traktowania ani z potencjalnej dyskryminacji większości lekarzy,
którym pozwany wypowiedział warunki pracy i płacy, w porównaniu do bliżej
nieokreślonej i nieustalonej liczby lekarzy, którzy zachowali dotychczasowe i -
wedle twierdzeń skarżącego - korzystniejsze warunki zatrudnienia, to Sąd
Najwyższy nie mógł domyślać się, poszukiwać ani tym bardziej wyręczać
profesjonalnego pełnomocnika procesowego, który kontestując wypowiedzenia
zmieniające nie sformułował innych roszczeń ze sfery potencjalnego nierównego
traktowania (art. 112
k.p.) lub dyskryminacji dominującej liczby lekarzy (art. 183a-3d
k.p.), którym pozwany dokonał wypowiedzeń warunków pracy i płacy, w konfrontacji
do „nielicznej” grupy lekarzy, którym pozwany pozostawił dotychczasowe i być
może korzystniejsze warunki płacy i płacy. W każdym razie kasacyjny zarzut
naruszenia art. 18 § 3 k.p., który odnosi się do potencjalnie nierównych lub
dyskryminacyjnych postanowień umów o pracę, nie znajduje wprost ani
bezpośrednio zastosowania przy dokonywaniu sądowej weryfikacji wypowiedzeń
13
zmieniających warunki pracy i płacy lekarzy, był co najmniej niewystarczający do
rozpoznania innych roszczeń za nierówne lub dyskryminacyjne potraktowanie
skarżącego w porównaniu do bliżej niekreślonej grupy lekarzy, którym pozwany nie
wypowiedział warunków pracy i płacy, z argumentacją, że ich umowy o pracę nie
były oparte na rozwiązanym porozumieniu, kończącym w 2007 r. spór zbiorowy
pracy.
W ocenie podstawowego zakresu zaskarżenia Sąd Najwyższy potwierdza
dominującą linię judykatury, że dopuszczalne jest usprawiedliwione obiektywnymi
przyczynami wypowiedzenie porozumienia kończącego zakładowy spór zbiorowy
(na podstawie art. 3651
§ 1 k.c. w związku z art. 300 k.p., wynikającej z
postanowień rozwiązanego porozumienia zbiorowego lub per analogiam do
art. 2417
k.p.), a w konsekwencji legalne i usprawiedliwione jest dokonywanie
indywidualnych wypowiedzeń warunków pracy i płacy, które były oparte lub
wynikały z rozwiązanego z upływem okresu wypowiedzenia zbiorowego
porozumienia prawa pracy inkorporowanego do treści indywidualnych umów o
pracę. Ponadto, skoro legalne jest wypowiadanie nazwanych źródeł zakładowego
prawa pracy, w tym układów zbiorowych pracy (art. 2417
k.p.), to zasada wolności
kontraktowania nienazwanych zbiorowych porozumień prawa pracy nie wyklucza
ich wypowiadania na podstawie 3651
§ 1 k.c. w związku z art. 300 k.p., jeżeli w
sprawach nieuzgodnionych w zbiorowym porozumieniu prawa pracy jego strony
przewidziały odpowiednie stosowanie przepisów Kodeksu cywilnego, lub według
argumentum a simile z art. 2417
k.p. z przyczyn obiektywnie usprawiedliwionych w
razie nieuzyskania konstruktywnego stanowiska związków zawodowych w zakresie
innych sposobów uzdrowienia sytuacji finansowej dla zapobieżenia potencjalnej
upadłości pracodawcy i utrzymania dotychczasowego stanu zatrudnienia.
W tym zakresie zaskarżenia skarżący ewidentnie „rozminął się” z
miarodajnymi ustaleniami zaskarżonego wyroku, utrzymując, że pozwany zmienił
na jego niekorzyść warunki pracy i płacy po „zwolnieniu się ze zobowiązań
wynikających z porozumienia w drodze wypowiedzenia”. Tymczasem pozwany
najpierw legalnie i zasadnie wypowiedział zakładowe porozumienie kończące spór
zbiorowy, a po jego rozwiązaniu wypowiedział indywidualne warunki pracy i płacy,
które wcześniej były oparte na postanowieniach tego zakładowego aktu prawa
14
pracy. W konsekwencji chybione okazały się kasacyjne zarzuty naruszenia art. 42 §
1 i 2 w związku z art. 45 § 1 k.p.
Nie doszło też w zaskarżonym wyroku do naruszenia art. 8 k.p., który nie
doznał „uszczerbku” ze względu na interesy obu stron stosunku pracy i w związku z
utrzymaniem dotychczasowego stanu zatrudnienia, ale także z uwzględnieniem
dobra pacjentów pozwanego szpitala w sytuacji związkowej kontestacji (blokady)
usprawiedliwionych działań pozwanego, które zmierzały do sanacji jego trudnej
sytuacji finansowej.
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy wyrokował jak w sentencji w
zgodzie z art. 39814
k.p.c., orzekając o należnych pozwanemu kosztach zastępstwa
procesowego w postępowaniu kasacyjnym na podstawie art. 98 k.p.c.
kc