Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 723/14
POSTANOWIENIE
Dnia 25 listopada 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Henryk Pietrzkowski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Hubert Wrzeszcz
SSN Maria Szulc
w sprawie z wniosku Z. L., H.L.
i G. L. Spółki Jawnej w Z.
o wpis w dziale II księgi wieczystej nr […],
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 25 listopada 2015 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy Z. L.
od postanowienia Sądu Okręgowego w Ł.
z dnia 26 maja 2014 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie i przekazuje sprawę Sądowi
Okręgowemu do ponownego rozpoznania i
rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
Z. L., H. L. oraz „G. L. - spółka jawna”, we wniosku z dnia 4 kwietnia 2013
roku, żądali dokonania w dziale II księgi wieczystej nr […] wpisu jako właściciela
szczegółowo opisanej nieruchomości: „G. L. spółka jawna” z siedzibą w Z. w
udziale wynoszącym 8/14 części. Do wniosku dołączono aneks do umowy tej
Spółki zobowiązujący wspólników do wniesienia do Spółki należących do nich
udziałów w nieruchomości, dla której prowadzona jest księga wieczysta nr […] oraz
zawartą w dniu 29 marca 2013 r. w formie aktu notarialnego umowę przeniesienia
udziałów w tej nieruchomości na rzecz Spółki.
Postanowieniem z dnia 26 maja 2014 r. Sąd Okręgowy oddalił apelację od
postanowienia Sądu pierwszej instancji oddalającego wniosek o dokonanie
żądanego wpisu, wskazując, że wynikające z umowy spółki jawnej zobowiązanie do
przeniesienia własności nieruchomości było nieważne, nie została bowiem
zachowana w zakresie tego zobowiązania forma aktu notarialnego. Oznacza to, że
nieważna jest także umowa notarialna o przeniesieniu własności tych
nieruchomości, skoro jej ważność zależy od istnienia niewadliwej (ważnej)
czynności zobowiązującej.
W skardze kasacyjnej zarzucono naruszenie art. 23 w zw. z art. 2 k.s.h. i art.
158 k.c. przez ich niewłaściwe zastosowanie wskutek bezzasadnego uznania,
że umowa spółki jawnej powinna zostać zawarta w formie aktu notarialnego
co najmniej w zakresie oświadczenia o wniesieniu do spółki wkładu w postaci
nieruchomości.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 23 k.s.h. umowa spółki jawnej powinna zostać zawarta na
piśmie pod rygorem nieważności, a według art. 25 pkt 2 k.s.h. jej koniecznym
elementem jest m.in. określenie wkładów wnoszonych przez każdego wspólnika
i ich wartość. W zakresie wymagania odnoszącego się do formy zawarcia umowy
spółki jawnej jest to regulacja odmienna w stosunku do pozostałych spółek
osobowych, tj. partnerskiej, komandytowej i komandytowo-akcyjnej, dla których
ustawodawca przewidział formę aktu notarialnego (art. 92, 106 i 131 k.s.h.).
Jeżeli umowa spółki osobowej przewiduje wniesienie przez wspólnika wkładu
w postaci własności nieruchomości (użytkowania wieczystego gruntu), rozważenia
3
wymaga kwestia sposobu przeniesienia przez wspólnika własności nieruchomości na
taką spółkę. Zagadnienie to zostało wyjaśnione przez Sąd Najwyższy
w postanowieniu z dnia 14 stycznia 2015 r. II CSK 85/14 (LEX nr 1642869),
w którym wyrażono pogląd, że dopuszczalne jest zawarcie umowy spółki jawnej
w formie przewidzianej w art. 23 k.s.h., a więc w formie pisemnej zwykłej także
wtedy, gdy przedmiotem wkładu jest nieruchomość. W takim jednak przypadku
konieczne jest zawarcie umowy przenoszącej własność nieruchomości na spółkę -
po jej zarejestrowaniu.
Sąd Najwyższy w uzasadnieniu powołanego orzeczenia wskazał, że zgodnie
z art. 23 k.s.h. umowa spółki jawnej powinna zostać zawarta na piśmie pod
rygorem nieważności, a według art. 25 pkt 2 k.s.h. jej koniecznym elementem jest
m.in. określenie wkładów wnoszonych przez każdego wspólnika i ich wartość.
W zakresie wymagania odnoszącego się do formy zawarcia umowy spółki jawnej
jest to regulacja odmienna w stosunku do pozostałych spółek osobowych,
tj. partnerskiej, komandytowej i komandytowo-akcyjnej, dla których ustawodawca
przewidział formę aktu notarialnego (art. 92,106 i 131 k.s.h.). Sąd Najwyższy dodał
ponadto, że spółki osobowe powstają z chwilą wpisu do rejestru (art. 251
, 94, 109
i 134 k.s.h.).
Rozważając kwestię sposobu przeniesienia przez wspólnika własności
nieruchomości na taką spółkę Sąd Najwyższy podkreślił, że w przypadku spółek
partnerskiej, komandytowej i komandytowo-akcyjnej, zważywszy, że dla tych spółek
ustawodawca przewidział formę aktu notarialnego, postępowanie w przedmiocie
przeniesienia własności nieruchomości na spółkę przebiega bez komplikacji.
Stosując w tym zakresie, zgodnie z art. 2 k.s.h., przepisy art. 155 – 158 k.c. należy
dojść do wniosku, że umowy takich spółek zawierające zobowiązanie do
przeniesienia własności nieruchomości wywołują – zgodnie z art. 155 k.c. – skutek
rozporządzający. Przyjmując założenie, nie wywołujące zastrzeżeń w literaturze
oraz orzecznictwie, że rejestracja spółki nie jest warunkiem w rozumieniu art. 89
k.c., lecz jest warunkiem prawnym (kodeksowym), niezależnym od woli wspólników,
wspomniane zobowiązanie nie narusza art. 157 § 2 k.c. i spółka w chwili rejestracji
nabywa własność nieruchomości.
4
W uzasadnieniu powołanego orzeczenia Sąd Najwyższy zaznaczył ponadto,
że sposób przeniesienia przez wspólnika własności nieruchomości na spółkę jawną
– ze względu na odrębność w zakresie formy zawarcia umowy dotyczącej
zawiązania takiej spółki – jest odmienny. Podejmowane w doktrynie próby
pogodzenia unormowań przyjętych w kodeksie spółek handlowych dla spółki jawnej
z przepisami kodeksu cywilnego dotyczącymi przeniesienia własności
nieruchomości, zaowocowały poglądem, że jeżeli przedmiotem wkładu do spółki
jawnej ma być własność nieruchomości, to umowa spółki jawnej powinna być
zawarta w formie aktu notarialnego. Według innego stanowiska, obok umowy spółki
sporządzonej w formie zwykłej pisemnej, należy równolegle zawrzeć dodatkową
umowę w formie aktu notarialnego, której przedmiotem jest samo zobowiązanie do
wniesienia wkładu.
Takich konstrukcji ustawodawca zapewne chciał uniknąć – podkreślił Sąd
Najwyższy - wprowadzając uproszczone regulacje prawne dotyczące tworzenia
i funkcjonowania spółki jawnej oraz ustanawiając tylko zwykłą formę umowy
zawiązującej spółkę. Z tych względów obie przedstawione konstrukcje dotyczące
sposobu przeniesienia na spółkę jawną własności nieruchomości deklarowanej jako
wkład, ocenił Sąd Najwyższy w powołanym orzeczeniu za „budzące uzasadnione
wątpliwości”. W konsekwencji za bardziej przekonujący uznał pogląd
dopuszczający możliwość zawarcia umowy spółki jawnej w formie przewidzianej
w art. 23 k.s.h., a więc w formie pisemnej zwykłej także wtedy, gdy przedmiotem
wkładu jest nieruchomość. W takim jednak przypadku – jak zaznaczył - konieczne
jest zawarcie umowy przenoszącej własność nieruchomości na spółkę - po jej
rejestracji.
Przyjmując takie stanowisko Sąd Najwyższy przypomniał, że taką
konstrukcję przeniesienia własności nieruchomości wnoszonej tytułem aportu
w odniesieniu do spółek kapitałowych tworzonych zgodnie z przepisami Kodeksu
handlowego przyjęto w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 5 grudnia 1991 r.,
III CZP128/91 (OSNC 1992, nr 6, poz.106), stwierdzającej, że jeżeli wspólnik
pokrywa swój udział w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością wkładami
niepieniężnymi w postaci prawa użytkowania wieczystego gruntu (własności)
nieruchomości) – konieczne jest zawarcie odrębnej umowy w formie aktu
5
notarialnego dla przeniesienia tego prawa na rzecz spółki – po zarejestrowaniu
przez sąd. Stanowisko to wprawdzie straciło na aktualności w odniesieniu do
spółek kapitałowych ze względu na inny w zakresie ich podmiotowości stan prawny
ukształtowany przepisami kodeksu spółek handlowych, zachowało jednak wartość
merytoryczną przy rozważaniach dotyczących sposobu przeniesienia przez
wspólnika spółki jawnej własności nieruchomości jako wkładu w sytuacji, gdy
zgodnie z art. 23 k.s.h. umowa spółki zawarta została tylko w formie zwykłej
pisemnej.
Sąd Najwyższy w składzie rozpoznającym skargę kasacyjną w niniejszej
sprawie podzielił argumentację przedstawioną w uzasadnieniu postanowienia z dnia
14 stycznia 2015 r. II CSK 85/14 i uznał, że w razie zawarcia umowy spółki jawnej
w zwykłej formie pisemnej, w której wspólnik zobowiązał się do wniesienia tytułem
wkładu własności nieruchomości, konieczne jest zawarcie - po zarejestrowaniu
spółki - odrębnej umowy w formie aktu notarialnego przenoszącej własność tej
nieruchomości na rzecz spółki. Warunki te zostały spełnione przez wnioskodawcę,
nie było więc powodów do oddalenia wniosku o dokonanie żądanego wpisu.
Z przytoczonych względów, stwierdzając naruszenie art. 23 k.s.h. oraz
art. 158 k.c. w zw. z art. 2 k.s.h., Sąd Najwyższy orzekł, jak w sentencji (art. 39815
§ 1 oraz art. 108 § 2 w zw. z art. 391 § 1 i art. 39821
k.p.c.).
kc