Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II UZ 40/15
POSTANOWIENIE
Dnia 8 grudnia 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Beata Gudowska (przewodniczący)
SSN Zbigniew Korzeniowski (sprawozdawca)
SSN Krzysztof Staryk
w sprawie z wniosku B. Z.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
o rentę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 8 grudnia 2015 r.,
zażalenia organu rentowego na postanowienie Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 15 kwietnia 2015 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie.
UZASADNIENIE
Sąd Apelacyjny postanowieniem z 15 kwietnia 2015 r. odrzucił apelację
pozwanego organu rentowego od wyroku Sądu Okręgowego w B. z 8 października
2014 r. Sąd stwierdził, że apelację wniosła inspektor A. B. i nie miała umocowania
(pełnomocnictwa) do tej czynności (art. 370 k.p.c. w związku z art. 126 § 3 k.p.c.).
Pełnomocnictwa procesowego udzielił jej zastępca dyrektora ds. dochodów
Oddziału ZUS w O., który mimo wezwania, nie wykazał się pełnomocnictwem, które
upoważniałoby go bądź przez Prezesa Zakładu, bądź przez dyrektora Oddziału
ZUS, do reprezentowania organu rentowego w sprawie. Regulamin ZUS (stosownie
do § 7 rozporządzenia w sprawie nadania statutu Zakładowi Ubezpieczeń
Społecznych) określa szczegółową organizację Centrali Zakładu oraz zakres jej
2
komórek organizacyjnych – w tym zasady wzajemnego zastępowania się
pracowników w czasie nieobecności w pracy. Przepisy te nie zmieniają, bo nie
mogą zmienić, zasad reprezentacji pozwanego wynikających z regulacji ustawowej
i rozporządzeń. W myśl § 8 ust. 1 i 2 rozporządzenia w związku z art. 460 § 1
k.p.c., art. 476 § 4 pkt 1 k.p.c. w związku z art. 67 § 1 k.p.c., to dyrektor Oddziału
ZUS działa jako osoba uprawniona w imieniu organu. Tym samym przedłożenie
przez zastępcę dyrektora d.s. dochodów Oddziału ZUS w O. tekstu regulaminu
tego Oddziału, w konsekwencji wezwania do uzupełnienia braków formalnych
apelacji, nie daje podstaw do uznania, iż był on umocowany do udzielania dalszego
pełnomocnictwa do reprezentowania pozwanego w sprawie.
W zażaleniu pozwany zarzucił nieuprawnione nieuwzględnienie postanowień
Regulaminu Organizacyjnego ZUS w O. Pełnomocnictwo procesowe zostało
udzielone przez zastępcę dyrektora ds. dochodów pod nieobecność w pracy
dyrektora oddziału. Regulamin organizacyjny Oddziału ZUS w O., wprowadzony na
podstawie § 26 ust. 7 regulaminu organizacyjnego ZUS, stanowiącego załącznik do
Zarządzenia nr 92 Prezesa ZUS z 20 grudnia 2010 r. w sprawie wprowadzenia
Regulaminu Organizacyjnego ZUS, przewiduje, że pierwszą osobą zastępującą
Dyrektora Oddziału ZUS w O., pod jego nieobecność, jest właśnie Z-ca Dyrektora
ds. Dochodów, który udzielił pełnomocnictwa do wniesienia apelacji. Rozwiązanie
to nie poszerza kręgu uprawnionych. Uprawnienie jest aktywowane „pod
nieobecność” Dyrektora i tylko wtedy uprawnienie Z-cy Dyrektora jest aktualne.
Kwestionowanie takiego zastępstwa powodowałby paraliż organizacyjny w
Zakładzie.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zażalenie jest zasadne. Zwykła relacja, w której to organ osoby prawnej
udziela pełnomocnictwa procesowego (np. zarząd w spółce akcyjnej) nie sprawdza
się w tej sprawie. Pozwany jest szczególną (indywidulaną) osobą prawną (art. 66
ust. 1 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych).
Realizuje szereg zadań z zakresu ubezpieczeń społecznych, co wymaga
występowania w wielu sądowych postępowaniach odwoławczych od jego decyzji.
3
Nie jest wówczas konieczne pełnomocnictwo procesowe od Prezesa ZUS, gdyż
dyrektor oddziału pozwanego może udzielić pełnomocnictwa procesowego do
zastępstwa oddziału w postępowaniu sądowym w sprawach z zakresu ubezpieczeń
społecznych (por. wyrok Sądu Najwyższego z 8 stycznia 2008 r., I UK 172/07,
OSNP 2009 nr 3-4, poz. 51). Podstawą prawną jest art. 460 § 1 k.p.c., który
stanowi, że zdolność sądową i procesową w tych sprawach ma organ rentowy,
tj. jednostka organizacyjna Zakładu określona w przepisach o systemie
ubezpieczeń społecznych, właściwa do wydawania decyzji w sprawach świadczeń
(art. 476 § 4 pkt 1 k.p.c.). Zdolność sądowa i procesowa organu rentowego w
rozumieniu art. 460 § 1 k.p.c. ma zatem oparcie bezpośrednio w ustawie, a nie w
pełnomocnictwie udzielonym przez Prezesa ZUS. Posiadanie przez organ rentowy
zdolności procesowej oznacza zdolność do dokonywania przez jednostkę
organizacyjną będącą takim organem wszystkich czynności procesowych, łącznie z
udzielaniem pełnomocnictwa procesowego – wyrok Sądu Najwyższego z 16
czerwca 2009 r., I UK 24/09.
Odrzucenie apelacji w tej sprawie otwiera pytanie, czy w ramach ustroju
organizacyjnego Zakładu zastępca dyrektora oddziału ZUS może udzielać
pełnomocnictwa do zastępstwa procesowego strony pozwanej w postępowaniu
przed sądem ubezpieczeń społecznych. Odpowiedź powinna być pozytywna.
Przepisy § 8 i § 9 statutu ZUS stanowią między innymi, że terenowymi jednostkami
organizacyjnymi Zakładu są oddziały oraz podlegające im inspektoraty i biura
terenowe. Odziałem Zakładu kieruje dyrektor, a inspektoratem i biurem terenowym
- kierownik, odpowiednio: inspektoratu albo biura terenowego. Szczegółową
organizację terenowych jednostek organizacyjnych Zakładu określa regulamin
organizacyjny Zakładu. Litera § 10 określa zakres rzeczowy działania terenowych
jednostek organizacyjnych Zakładu, który jest niemały i nie jest zamknięty
(„w szczególności”). Pozwany w ramach oddziału wydaje wiele decyzji i nie każdą
podpisuje dyrektor oddziału. Przeciwnie, przyjęte rozwiązanie pokazuje, że decyzje
podpisują osoby zatrudniane i reprezentujące pozwanego. Przyjmuje się, że
działają w imieniu pozwanego. Zakres rzeczowy spraw terenowych jednostek
organizacyjnych pozwanego jest szeroki. Pozwany jest państwową jednostką
organizacyjną - zakładem o celach publicznych o czym świadczą jego zadania.
4
Potwierdza to ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych, która wymaga
określonej organizacji Zakładu. Chodzi o zapewnienie trybu funkcjonowania i
realizacji zadań organu (art. 75 ust. 4). Ustawa przekazuje to do statutu i
regulaminu organizacyjnego. Nie są to więc dowolne (uznaniowe) źródła regulacji
lecz mające oparcie w ustawie. Czyli służebne wobec zadań szczególnej osoby
prawnej. Zrozumiałym jest, że dyrektor oddziału (jednoosobowo) nie prowadzi
wszystkich spraw. Niezasadnym i nieuprawnionym byłoby stwierdzenie, że w razie
nieobecności dyrektora oddziału bieg wszystkich spraw ma być wstrzymany, gdyż
inna osoba nie może zastąpić nieobecnego dyrektora. Konsekwentnie, skoro z woli
prawodawcy mamy statut i regulamin organizacyjny Zakładu, to akceptowane
powinno być również określone w nim zastępstwo dyrektora oddziału w razie jego
nieobecności. Zastępca dyrektora ma więc legitymację do działania (umocowanie w
regulaminie). Do tego pozwany odwołuje się nie bez racji w zażaleniu. Nie narusza
to konstrukcji pełnomocnictwa procesowego w szczególnych sprawach z zakresu
ubezpieczeń społecznych. W istocie w pomocnictwie znaczenie ma wola
mocodawcy i to czy pełnomocnik procesowy może wystąpić w tej roli. Negatywna
ocena braku woli mocodawcy była co najmniej przedwczesna, jeśli w ogóle
uzasadniona. Pełnomocnictwo nie było kwestionowane przed Sądem pierwszej
instancji i doszło nawet do wyznaczenia rozprawy apelacyjnej. Nie powinno być
kwestionowane, że pełnomocnikiem pozwanego może być jego pracownik (uchwały
Sądu Najwyższego z 24 stycznia 2012 r., III UZP 3/11 i z 9 lutego 2012 r., I UZP
10/11).
Z tych motywów orzeczono jak w sentencji (art. 3941
§ 3 k.p.c. w związku z
art. 39815
§ 1 k.p.c.).
kc