Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V KK 362/15
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 15 grudnia 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Józef Szewczyk (przewodniczący)
SSN Andrzej Stępka
SSN Dariusz Świecki (sprawozdawca)
Protokolant Katarzyna Wełpa
w sprawie P. P.
skazanego z art. 286 § 1 k.k. w zw. z art. 12 k.k.
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na posiedzeniu w trybie art. 535 § 5 k.p.k.
w dniu 15 grudnia 2015 r.,
kasacji wniesionej przez Prokuratora Generalnego na korzyść skazanego
od wyroku Sądu Okręgowego w Z. z dnia 7 grudnia 2006 r.,
utrzymującego w mocy wyrok Sądu Rejonowego w Ś., z dnia 11 maja 2006 r.,
1. uchyla zaskarżony wyrok Sądu Okręgowego w Z.
i utrzymany nim w mocy wyrok Sądu Rejonowego w Ś. w
zakresie dotyczącym zobowiązania P. P. do naprawienia szkody
wyrządzonej przestępstwem,
2. wydatkami postępowania kasacyjnego obciąża Skarb Państwa.
UZASADNIENIE
Wyrokiem Sądu Rejonowego w Ś., P. P. został uznany winnym popełnienia
przestępstwa z art. 286 § 1 k.k. w zw. z art. 12 k.k., za co wymierzono mu karę roku
2
pozbawienia wolności, której wykonanie warunkowo zawieszono na okres próby 2
lat. Na podstawie art. 72 § 2 k.k. Sąd ten zobowiązał nadto oskarżonego do
naprawienia szkody wyrządzonej tym przestępstwem poprzez zapłatę na rzecz
pokrzywdzonego J. P. kwoty 37.201,42 zł w terminie roku od daty uprawomocnienia
się wyroku (pkt 3 części dyspozytywnej). Po rozpoznaniu wniesionej od tego
orzeczenia przez obrońcę oskarżonego apelacji, w której podniesiono zarzuty:
obrazy art. 286 § 1 k.k., błędu w ustaleniach faktycznych oraz art. 627 i 616 § 1 pkt
2 k.p.k. w zw. z § 14 i 16 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28
września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez
Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu, Sąd
Okręgowy w Z. utrzymał zaskarżony wyrok w mocy.
Z kasacją od tego orzeczenia, w części rozstrzygnięcia zawartego w jego pkt
1, którym utrzymano w mocy orzeczenie o zobowiązaniu oskarżonego do
naprawienia szkody wyrządzonej przestępstwem zawarte w pkt 3 wyroku Sądu
Rejonowego, na korzyść skazanego, wystąpił Prokurator Generalny.
Rozstrzygnięciu temu zarzucił rażące i mające istotny wpływ na treść wyroku
naruszenie art. 433 § 1 k.p.k., polegające na przeprowadzeniu wadliwej kontroli
odwoławczej i utrzymaniu w mocy zaskarżonego wyroku Sądu pierwszej instancji,
wydanego z rażącym naruszeniem art. 415 § 5 k.p.k. w brzmieniu obowiązującym
do dnia 30 czerwca 2015 r., polegającym na zobowiązaniu oskarżonego na
podstawie art. 72 § 2 k.k. do naprawienia szkody wyrządzonej przestępstwem,
podczas gdy o roszczeniu wynikającym z popełnienia przestępstwa wcześniej
prawomocnie orzeczono w innym postępowaniu. Wywodząc w ten sposób,
skarżący wniósł o uchylenie w zaskarżonej części wyroku Sądu Okręgowego oraz
utrzymanego nim w mocy rozstrzygnięcia zawartego w pkt 3 wyroku Sądu
Rejonowego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Kasacja ta jest zasadna w oczywisty sposób, stąd też, jako wniesioną na
korzyść skazanego i uwzględnioną w całości, rozpoznano ją na posiedzeniu, o
jakim mowa w art. 535 § 5 k.p.k.
Przepis art. 415 § 5 k.p.k. w brzmieniu obowiązującym do dnia 30 czerwca
3
2015 r. zawierał tzw. klauzulę antykumulacyjną (przewidzianą obecnie w jego § 1),
która przewiduje, że obowiązku naprawienia szkody nie orzeka się, jeżeli
roszczenie wynikające z popełnienia przestępstwa jest przedmiotem innego
postępowania albo o roszczeniu tym prawomocnie orzeczono. Nie może budzić
przy tym wątpliwości, że klauzula ta dotyczy także obowiązku naprawienia szkody,
nakładanego na oskarżonego na podstawie art. 72 § 2 k.k. Takie też stanowisko
utrwalone jest już w orzecznictwie Sądu Najwyższego (ostatnio np. wyroki SN: z
dnia 2 kwietnia 2015 r., IV KK 414/14, LEX nr 1666905, czy z dnia 16 grudnia 2014
r., V KK 333/14, LEX nr 1567491 i przywołane tam judykaty).
Jak prawidłowo ustalił Sąd Rejonowy, w postępowaniu upominawczym
prowadzonym przed Sądem Okręgowym w Z., w sprawie o sygn. V GNC …/03,
wydano w dniu 14 sierpnia 2003 r., nakaz zapłaty, na mocy którego P. P. powinien
zapłacić J. P. kwotę 37.201,42 zł z ustawowymi odsetkami. Sąd Rejonowy, jak
wynika z jego uzasadnienia, zobowiązując, na podstawie art. 72 § 2 k.k.,
oskarżonego do naprawienia szkody wyrządzonej przestępstwem przez zapłatę na
rzecz pokrzywdzonego kwoty 37.201,42 zł miał na uwadze, że powyższa należność
zasądzona została przywołanym wyżej prawomocnym nakazem zapłaty.
Rozstrzygnięcie w tym przedmiocie wydał zaś z tego względu, aby oskarżony
podjął realne próby naprawienia wyrządzonej pokrzywdzonemu szkody z uwagi na
możliwość zarządzenia wykonania orzeczonej wobec niego kary.
Dlatego też nie może budzić wątpliwości, że o roszczeniu J. P., wynikającym
z popełnienia przestępstwa na jego szkodę przypisanego P. P., prawomocnie już
orzeczono w rozumieniu art. 415 § 5 k.p.k. (w brzmieniu obowiązującym do dnia 30
czerwca 2015 r.). W takiej sytuacji Sąd Rejonowy wadliwie – z naruszeniem
powyższego przepisu - zobowiązał oskarżonego do naprawienia szkody
wyrządzonej przestępstwem. Zauważyć bowiem trzeba, że ratio legis tzw. klauzuli
antykumulacyjnej jest konieczność uniknięcia wielu tytułów wykonawczych
dotyczących tego samego roszczenia. Do takiej sytuacji doprowadziło zaś
omawiane rozstrzygnięcie Sądu Rejonowego. W tym kontekście wadliwa jest też
przywołana wcześniej argumentacja przedstawiona przez ten Sąd na uzasadnienie
przyjętego stanowiska. Znaczenia prawnego, mając na uwadze wskazane
brzmienie art. 415 § 5 k.p.k., nie może mieć również okoliczność, że egzekucja
4
prowadzona względem oskarżonego okazała się bezskuteczna. Jak przyjmuje się
trafnie w orzecznictwie Sądu Najwyższego, na gruncie tego przepisu nie ma
znaczenia, czy roszczenie zasądzone w postępowaniu cywilnym zostało skutecznie
wyegzekwowane (zob. np. wyrok SN z dnia 7 maja 2013 r., II KK 268/12, LEX nr
1313135).
W związku z wniesieniem apelacji na korzyść oskarżonego co do winy, Sąd
odwoławczy nie był związany postawionymi zarzutami i powinien rozpoznać sprawę
w granicach zaskarżenia pod kątem każdego z uchybień wymienionych w art. 438
k.p.k. (por. postanowienie SN z dnia 16 listopada 2009 r., IV KK 101/09, OSNKW
2010, nr 1, poz. 8). Ponadto zauważyć należy, że choć w apelacji obrońca nie
postawił zarzutu naruszenia art. 415 § 5 k.p.k., to we wniosku odwoławczym
domagał się uchylenia pkt 3 zaskarżonego wyroku, który zawierał rozstrzygnięcie o
obowiązku naprawienia szkody wyrządzonej przestępstwem. Pomimo wynikającej z
dyspozycji art. 433 § 1 k.p.k. w zw. z art. 447 § 1 k.p.k. powinności, wskazywanego
tu uchybienia nie dostrzegł podczas kontroli odwoławczej Sąd drugiej instancji,
utrzymując w mocy rozstrzygnięcie Sądu meriti. Rację ma więc Prokurator
Generalny, że zaskarżony wyrok Sądu Okręgowego, jak i utrzymany nim w mocy
wyrok Sądu Rejonowego w zaskarżonej części zostały wydane z rażącym
naruszeniem art. 415 § 5 k.p.k. w jego wcześniejszym brzmieniu.
Z uwagi na stwierdzenie powyższego naruszenia oraz niewątpliwy jego
istotny wpływ na treść rozstrzygnięcia, należało uchylić zaskarżony kasacją wyrok
oraz utrzymany nim w mocy wyrok Sądu pierwszej instancji w części dotyczącej
zobowiązania skazanego do naprawienia szkody wyrządzonej przestępstwem.
Wyeliminowanie zaistniałego naruszenia nastąpi już przez wskazane wyżej
uchylenie zapadłych rozstrzygnięć. Nie zachodzi więc w tej sytuacji potrzeba
wydawania jakiegokolwiek orzeczenia następczego w omawianym zakresie.
Orzeczenie o wydatkach związanych z kasacją Prokuratora Generalnego
oparto na podstawie art. 638 k.p.k.
Z tych wszystkich względów, orzeczono jak w wyroku.
kc