Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 173/15
POSTANOWIENIE
Dnia 14 stycznia 2016 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Mirosława Wysocka (przewodniczący)
SSN Marian Kocon
SSN Krzysztof Pietrzykowski (sprawozdawca)
w sprawie z wniosku Skarbu Państwa - Prezydenta Miasta G.
przy uczestnictwie Gminy Miasta G., B. C., E.L., A. T. i K. T.
o stwierdzenie nabycia własności nieruchomości przez zasiedzenie,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 14 stycznia 2016 r.,
dwóch skarg kasacyjnych wnioskodawcy i uczestnika postępowania Gminy Miasta
G.
od postanowienia Sądu Okręgowego w G.
z dnia 26 lutego 2014 r.,
1. oddala skargi kasacyjne;
2. zasądza od Skarbu Państwa - Prezydenta Miasta G. i od
Gminy Miasta G. na rzecz A. T. kwoty po 1200 (tysiąc dwieście)
złotych tytułem kosztów postępowania kasacyjnego.
UZASADNIENIE
2
Skarb Państwa – Prezydent Miasta G. wniósł o stwierdzenie nabycia przez
zasiedzenie z dniem 1 stycznia 1985 r. własności nieruchomości położonej przy
ulicy Ś. […] objętej księgą wieczystą […] Sądu Rejonowego w G., oznaczonej na
karcie mapy nr […] obręb G. jako działka gruntu nr 74 o powierzchni 326 m2
.
Uczestniczka postępowania Gmina Miasta G. wniosła o uwzględnienie tego
wniosku, a uczestniczki A. T., K. T., E. L. i B. C. wniosły o oddalenie wniosku i
zasądzenia kosztów postępowania według norm przepisanych.
Sąd Rejonowy postanowieniem z dnia 25 września 2013 r. oddalił wniosek,
zasądził od wnioskodawcy Skarbu Państwa – Prezydenta Miasta G. na rzecz
uczestniczek A. T. i K. T. kwoty po 7 215 zł tytułem kosztów postępowania oraz
obciążył Skarb Państwa kosztami opłaty od wniosku oraz kosztami opinii biegłego
w sprawie.
Sąd Rejonowy ustalił, że w latach czterdziestych XX wieku na rzeczonej
nieruchomości znajdował się budynek, na którego ścianie zawieszono tablicę ku
pamięci […] wraz z płaskorzeźbą jego popiersia. Okupanci niemieccy zburzyli
budynek, pozostawiając w tym miejscu trawnik. Postanowieniem Sądu Grodzkiego
w G. z dnia 15 listopada 1945 r. zarządzono wprowadzenie A. T. w posiadanie
działek położonych w G. przy ulicy K. oraz Ś. W 1956 r. na działce A. T. położonej
w G. u zbiegu ulic […] i Ś. umieszczono obelisk z tablicą ku pamięci […] i
płaskorzeźbą jego popiersia, uprzednio zawieszoną na budynku znajdującym się
tam przed drugą wojną światową. A. T. wydzierżawiał odpłatnie działkę nr 74
różnym osobom w celu prowadzenia handlu, m.in. A. T. sprzedawała na tej działce
kwiaty. Uczestniczki sprzątały działkę przed świętami państwowymi, a na zlecenie J.
T. zbierano z niej śmieci, dosiewano i ścinano trawę. Rzeczona działka w latach
1963–2011 była przeznaczona według planów zagospodarowania przestrzennego
na teren zielony i przestrzeń reprezentacyjną. Możliwość jej zabudowy powstała
dopiero po uchwaleniu planu zagospodarowania dnia 23 marca 2011 r. Następca
prawny A. T. - J. T. pismem z dnia 19 kwietnia 1975 r. wystąpił o zamianę
nieruchomości położonej w G. przy zbiegu ulic […] i Ś. w związku z brakiem
możliwości jej zabudowy na inną działkę pod budowę domu jednorodzinnego.
Urząd Miejski w G. pismem z dnia 22 maja 1975 r. wskazał działkę zamienną,
a decyzją z dnia 28 sierpnia 1975 r. postanowił dokonać zamiany działki nr 74 za
3
teren państwowy oddany w użytkowanie wieczyste stanowiący działkę nr 641/21.
W ciągu następnych miesięcy trwała wymiana korespondencji w sprawie lokalizacji
działki zamiennej, a pismem z dnia 6 kwietnia 1976 r. J. T. wskazał, że oczekuje
działki, która spełni jego wymagania. Decyzją Urzędu Miejskiego w G. dnia 22
października 1976 r. uchylono decyzję z dnia 28 sierpnia 1975 r. Urząd Miejski w G.
wydawał decyzje zobowiązujące J. T., a następnie jego spadkobierców do zapłaty
podatku od nieruchomości określonej jako działka nr 74. Podatek ten był opłacany
bez zaległości. Władze Miasta G. zawiadamiały J. T. i uczestniczki jako właścicieli
działki nr 74 o planowanych inwestycjach na działkach sąsiednich. Po postawieniu
obelisku z popiersiem […] w 1956 r. władze G. obsadziły sąsiednie działki nr 73 i 75
drzewami i krzewami, pozostawiając na działce nr 74 trawę. Pielęgnowały
kompleks działek 73, 74 i 75 oraz urządziły chodnik łączący ulicę […] i Ś. Do lat
osiemdziesiątych XX wieku ten teren był zarośnięty chaszczami i zaniedbany. Jego
renowacji dokonano w latach osiemdziesiątych XX wieku.
Zdaniem Sądu Rejonowego, Skarb Państwa, aby uzyskać posiadanie
samoistne, musiałby dokonać „zagrabienia” nieruchomości uczestników.
Uchwalenie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego nie stanowiło
podstawy do przyjęcia, że doszło do zajęcia nieruchomości uczestników, a jedynie
określało jej przeznaczenie. Nie przesądza też o nim umieszczenie na działce
obelisku ku czci […], było to bowiem popiersie, które już przed drugą wojną
światową znajdowało się w tym samym miejscu. W ocenie Sądu Rejonowego, nie
było żadnych okoliczności wskazujących na posiadanie samoistne działki przez
Skarb Państwa, który „zagarnął” jedynie część działki nr 74, na której znajduje się
chodnik. Jednakże z uwagi na brak elementu woli, również tego fragmentu działki
wnioskodawca nie nabył przez zasiedzenie.
Apelacje od postanowienia Sądu Okręgowego wnieśli Skarb Państwa -
Prezydent Miasta G. i uczestniczka Gmina Miasta G., która wniosła o stwierdzenie
nabycia własności rzeczonej działki na jej rzecz.
Sąd Okręgowy postanowieniem z dnia 26 lutego 2014 r. zmienił punkt II i III
zaskarżonego postanowienia w ten sposób, że zasądził od Skarbu Państwa –
Prezydenta Miasta G. na rzecz uczestniczek A. T. i K. T. kwoty po 1 215 zł tytułem
kosztów zastępstwa procesowego, w pozostałym zakresie apelację wnioskodawcy
4
Skarbu Państwa – Prezydenta Miasta G. i apelację uczestniczki Gminy Miasta G.
oddalił, zasądził od Skarbu Państwa – Prezydenta Miasta G. na rzecz uczestniczek
A. T. i K. T. kwoty po 600 zł tytułem kosztów zastępstwa procesowego za instancję
odwoławczą, zasądził od uczestniczki Gminy Miasta G. na rzecz uczestniczek A. T.
i K. T. kwoty po 600 zł tytułem kosztów zastępstwa procesowego za instancję
odwoławczą, kosztami opłaty sądowej od apelacji obciążył uczestniczkę Gminę
Miasta G. i uznał ją za uiszczoną.
Sąd Okręgowy wskazał, że Sąd Rejonowy na podstawie przeprowadzonego
postępowania dowodowego dokonał prawidłowych ustaleń faktycznych, w których
uzupełnieniu Sąd Okręgowy ustalił, że od 1990 r. Gmina Miasta G. zlecała
wykonywanie prac pielęgnacyjnych i konserwację bieżącą terenów zielonych,
obejmujących m.in. działkę nr 74. Według obecnie obowiązującego miejscowego
planu zagospodarowania przestrzennego, uchwalonego przez Radę Miasta G. dnia
23 marca 2011 r., rzeczona działka jest położona w strefie oznaczonej jako
zabudowa usługowa – zabudowa wielorodzinna. Następnie Sąd Okręgowy
stwierdził, że zarówno skarżący, jak i Sąd Rejonowy pominęli zasadniczą kwestię
w niniejszej sprawie. Władanie nieruchomością dla dobra innych, określane
mianem władztwa publicznego, nie jest posiadaniem właścicielskim, a tym samym
nie może doprowadzić władającego nieruchomością do nabycia w tym trybie jej
własności (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 17 maja 2012 r., I CSK 408/11,
niepubl.). Skoro zatem władztwo Skarbu Państwa i jego następcy prawnego Gminy
Miasta G. nad rzeczoną nieruchomością miało polegać na utworzeniu kompleksu
zieleńca, wykonywaniu czynności związanych z pielęgnacją i konserwacją szeroko
rozumianej zieleni, a nawet położeniu chodnika na części nieruchomości, to nie
można było przyjąć, aby wnioskodawca oraz uczestnik Gmina Miasta G. mieli
zamiar władania rzeczą „dla siebie”. Nieruchomość ta była bowiem i jest ogólnie
dostępna. Wykonywane przez wnioskodawcę i uczestnika Gminę Miasta G.
czynności związane z utrzymaniem i porządkowaniem terenu w przestrzeni
publicznej świadczą zatem o tym, że są wykonywane dla zaspokojenia wspólnego
dobra mieszkańców w postaci zapewnienia możliwości korzystania z terenów
zielonych. Władanie nieruchomością przez wnioskodawcę i Gminę Miasta G. miało
zatem charakter władztwa publicznego w tym rozumieniu, że było sprawowane pro
5
publico bono, a nie było posiadaniem rzeczy dla siebie(animus rem sibi habendi).
Wobec tego nie miało ono charakteru posiadania samoistnego, gdyż nie
występował element psychiczny - animus. Niezależnie od tego o braku
samoistności posiadania przez Skarb Państwa rzeczonej nieruchomości świadczy
także to, że J. T. w 1975 r. wystąpił do ówczesnych władz miasta G. o zamianę
działki na inną pod zabudowę domu jednorodzinnego. Decyzja z dnia 28 sierpnia
1975 r. świadczy zaś o tym, że J. T. był uważany za właściciela nieruchomości.
Wnioskodawca Skarb Państwa – Prezydent Miasta G. i uczestniczka
postępowania Gmina Miasta G. wnieśli skargi kasacyjne od postanowienia Sądu
Okręgowego. Wnioskodawca Skarb Państwa – Prezydent Miasta G. zaskarżył to
postanowienie w części: w pkt 1, w pkt 2 w zakresie, w jakim została oddalona
apelacja wnioskodawcy i w pkt 3. Uczestniczka postępowania Gmina Miasta G.
zaskarżyła to postanowienie w części: w pkt 2, 4 i 5. Wnioskodawca Skarb Państwa
– Prezydent Miasta G. zarzucił nieważność postępowania (art. 378 § 1 w związku z
art. 13 § 2 k.p.c.) z uwagi na brak właściwego umocowania pełnomocnika
wnioskodawcy, naruszenie przepisów postępowania, mianowicie art. 386 § 2 w
związku z art. 379 pkt 2 w związku z art. 378 § 1 w związku z art. 13 § 2 k.p.c.
przez zaniechanie stwierdzenia z urzędu nieważności postępowania przez Sądem
pierwszej instancji z uwagi na brak właściwego umocowania pełnomocnika
wnioskodawcy oraz naruszenie prawa materialnego, mianowicie art. 336 w związku
z art. 172 § 2 k.c. Uczestniczka postępowania Gmina Miasta G. zarzuciła
naruszenie prawa materialnego, mianowicie art. 172 w związku z art. 336 oraz art.
339 k.c., a także naruszenie przepisów postępowania, mianowicie art. 382 w
związku z 328 § 2 w związku z art. 391 § 1 i art. 13 § 2 oraz art. 227 w związku z
art. 382 i art. 13 § 2 k.p.c.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W pierwszej kolejności należy odnieść się do podniesionego w skardze
kasacyjnej Skarbu Państwa zarzutu nieważności postępowania. Prokuratoria
Generalna Skarbu Państwa twierdzi mianowicie, że to ona od początku
postępowania powinna reprezentować wnioskodawcę ze względu na wartość
przedmiotu sporu. Wprawdzie wnioskodawca jako wartość przedmiotu sporu
wskazał kwotę 32 600 złotych, jednakże uczestniczka postępowania na podstawie
6
opinii biegłego sądowego określiła wartość rzeczonej nieruchomości na kwotę
3 027 200 złotych na dzień 3 października 2002 r., zaś Sąd Rejonowy orzekł
o kosztach postępowania, biorąc pod uwagę tę drugą kwotę, ale nie wydając
postanowienia o sprawdzeniu wartości przedmiotu sporu (art. 25 § 1 k.p.c.). Sąd
Okręgowy zmienił postanowienie Sądu Rejonowego w części dotyczącej
rozstrzygnięcia o kosztach postępowania i przyjął jako miarodajną kwotę 32 600
złotych wskazaną we wniosku, uwzględniając w tym zakresie apelację
wnioskodawcy. Należy w związku z tym podkreślić, że, zgodnie z art. 25 k.p.c.,
odpowiednio stosowanym w postępowaniu nieprocesowym (art. 13 § 2 k.p.c.),
sprawdzenie przez sąd z urzędu wartości przedmiotu sporu mogło nastąpić jedynie
przed doręczeniem wniosku uczestnikom postępowania, po doręczeniu zaś
wniosku mogło nastąpić jedynie na zarzut jednego z uczestników, co w niniejszej
sprawie nie miało miejsca. W tej sytuacji podniesiony w skardze kasacyjnej Skarbu
Państwa - Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa zarzut nieważności
postępowania przed Sądami pierwszej i drugiej instancji należy uznać za
nieuzasadniony.
Sąd Okręgowy, przyjmując, że władanie nieruchomością przez
wnioskodawcę i Gminę Miasta G. miało charakter władztwa publicznego w tym
rozumieniu, że było sprawowane pro publico bono, a nie było posiadaniem rzeczy
dla siebie, odwołał się do poglądu wypowiedzianego w postanowieniu Sądu
Najwyższego z dnia 17 maja 2012 r., I CSK 408/11. Odmienne stanowisko zajął
natomiast Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 15 stycznia 2015 r., IV CSK
193/14 (niepubl.), zgodnie z którym przeznaczenie terenu do publicznego użytku
nie wyłącza samoistnego posiadania tego terenu przez określoną osobę, jeżeli ta
osoba zawładnie tym terenem i korzysta z niego cum animo rem sibi habendi. Nie
można bowiem utożsamiać woli władania przez Skarb Państwa lub jednostkę
samorządu terytorialnego nieruchomością dla siebie ze sposobem wykorzystania
posiadanej nieruchomości do realizacji ustawowo określonych zadań tych
podmiotów mających służyć zaspokojeniu publicznych potrzeb. Taki może być
ostateczny cel objęcia terenu w samoistne posiadanie terenu przez te jednostki, co
nie wyklucza ich samoistnego posiadania prowadzącego do nabycia własności
gruntu przez zasiedzenie.
7
Sąd Najwyższy w niniejszym składzie podziela pogląd wypowiedziany
w postanowieniu z dnia 15 stycznia 2015 r., IV CSK 193/14. Jednakże
w okolicznościach niniejszej sprawy ani wnioskodawca, ani uczestniczka Gmina
Miasta G. nie wykazali sprawowania nad rzeczoną nieruchomością nie tylko
władztwa publicznego, ale również posiadania samoistnego (art. 336 k.c.) jako
przesłanki nabycia jej własności przez zasiedzenie (art. 172 k.c.). Nie ulega
wątpliwości, że w połowie lat siedemdziesiątych XX wieku J. T. był uważany przez
Skarb Państwa za właściciela rzeczonej nieruchomości. Ustalenia faktyczne
dokonane w niniejszej sprawie świadczą o tym, że również w późniejszych latach
nie było podstaw do przyjęcia, aby Skarb Państwa bądź Gmina Miasta G. objęły tę
nieruchomość w jakiekolwiek posiadanie, w szczególności zaś w posiadanie
samoistne. Nie można w związku z tym twierdzić, że na korzyść Gminy Miasta G.
przemawiało domniemanie prawne przewidziane w art. 339 k.c. Z tego powodu
podniesione w obu skargach kasacyjnych zarzuty naruszenia prawa materialnego
są nietrafne.
Podniesione w skardze kasacyjnej Gminy Miasta G. zarzuty naruszenia
przepisów postępowania są trafne w takim zakresie, w jakim odnoszą się do
odwołania się w zaskarżonym postanowieniu do postanowienia Sądu Najwyższego
z dnia 17 maja 2012 r., I CSK 408/11. Jednakże postanowienie Sądu Apelacyjnego,
mimo częściowo nietrafnego uzasadnienia, odpowiada prawu.
Pozostałe zarzuty naruszenia przepisów postępowania wskazane przez
Gminę Miasta G. dotyczą oceny dowodów, są zatem niedopuszczalne
w postępowaniu kasacyjnym (art. 3983
§ 3 k.p.c.).
Z przedstawionych powodów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39814
k.p.c.
orzekł, jak w sentencji.
kc