Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CZ 68/15
POSTANOWIENIE
Dnia 14 stycznia 2016 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Mirosława Wysocka (przewodniczący)
SSN Marian Kocon
SSN Krzysztof Pietrzykowski (sprawozdawca)
w sprawie z wniosku M. K.
przy uczestnictwie R.K., E. H. i B. H.
o stwierdzenie nabycia spadku po T. K.,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 14 stycznia 2016 r.,
zażalenia uczestniczki postępowania R.K.
na postanowienie Sądu Okręgowego w G.
z dnia 25 lipca 2013 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie.
2
UZASADNIENIE
Sąd Rejonowy w G. postanowieniem z dnia 28 czerwca 2012 r. stwierdził, że
spadek po T. K. nabyła w całości wprost córka R. K., która – jako uczestniczka
postępowania – wniosła apelację od tego postanowienia, zaskarżając je w części
dotyczącej rozstrzygnięcia dotyczącego stwierdzenia, że spadek został nabyty
wprost. Twierdziła, że pod wpływem błędu nie złożyła oświadczenia o przyjęciu
spadku z dobrodziejstwem inwentarza.
Sąd Okręgowy w G. postanowieniem z dnia 23 lipca 2013 r. odrzucił
apelację. Podkreślił, że w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku sąd nie ma
obowiązku wyjaśniania sposobu przyjęcia spadku, często jednak, respektując § 145
ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 23 lutego 2007 r. -
Regulamin urzędowania sądów powszechnych (Dz.U. Nr 38, poz. 249 ze zm.; dalej:
„regulamin sądowy”), sąd dokonuje takiego ustalenia. Sens tego przepisu polega
na tym, że jakkolwiek nie nakłada na sąd obowiązku badania, czy doszło do
nabycia spadku z dobrodziejstwem inwentarza, to jednak, gdy sąd to stwierdzi,
dokonuje odpowiedniego zaznaczenia w postanowieniu. Brak tego zaznaczenia
może być uznany za naruszenie § 145 ust. 2 regulaminu sądowego, nie stanowi
ono jednak uchybienia procesowego i powinno być ocenione jedynie w sensie
techniczno- organizacyjnym, związanym z redakcją sentencji postanowienia.
W razie więc zaniechania dokonania w postanowieniu wzmianki o nabyciu spadku
z dobrodziejstwem inwentarza, apelacja w tym zakresie nie jest dopuszczalna ze
względu na brak substratu zaskarżenia (uchwała Sądu Najwyższego z dnia
13 października 2010 r., III CZP 64/10, OSNC 2011, nr 3, poz. 26).
Uczestniczka postępowania R. K. wniosła do Sądu Najwyższego zażalenie
na postanowienie Sądu Okręgowego. Zarzuciła naruszenie art. 370 w związku z art.
13 § 2 k.p.c. przez błędne jego zastosowanie polegające na uznaniu, że apelacja w
przedmiocie nieumieszczenia w postanowieniu Sądu o stwierdzeniu nabycia
spadku wzmianki o sposobie nabycia – z dobrodziejstwem inwentarza – jest
niedopuszczalna. Wskazała, że Sąd II instancji, odrzucając apelację, uznał ją za
niedopuszczalną z uwagi na brak substratu zaskarżenia, powołując się na uchwałę
Sądu Najwyższego z dnia 13 października 2013 r., III CZP 64/10 i w zasadzie
opierając uzasadnienie postanowienia na treści uzasadnienia tej uchwały.
3
Podkreśliła, że uchwała ta nie ma mocy zasady prawnej, zatem wiąże tylko w
sprawie, w związku z którą została podjęta. Podniosła też, że § 145 ust. 2
regulaminu sądowego wskazuje na konieczność umieszczenia wzmianki o nabyciu
spadku z dobrodziejstwem inwentarza w razie, gdy doszło do nabycia spadku w
taki sposób. Dopiero zatem merytoryczne rozpoznanie apelacji doprowadzi do
właściwej oceny, czy brak w konkretnym rozstrzygnięciu Sądu wskazania sposobu
nabycia spadku z dobrodziejstwem inwentarza wynika ze stwierdzenia, że nie
doszło do nabycia spadku w tej formie, czy też jest to wynik naruszenia § 145 ust. 2
regulaminu sądowego
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z § 145 ust. 2 regulaminu sądowego, w przypadku nabycia spadku
z dobrodziejstwem inwentarza, należy to zaznaczyć w postanowieniu
o stwierdzeniu nabycia spadku. Regulamin sądowy został wydany zgodnie
z upoważnieniem zawartym w art. 41 § 1 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. - Prawo
o ustroju sądów powszechnych (Dz.U. Nr 98, poz. 1070 ze zm. - dalej: „Pr.u.s.p.”).
Sąd Najwyższy podkreślił w uzasadnieniu uchwały z dnia 13 października 2010 r.,
III CZP 64/10, powtórzonym – na co trafnie wskazano w zażaleniu –
w uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia, że przytoczona delegacja nie
uprawnia Ministra Sprawiedliwości do formułowania w regulaminie norm
o charakterze procesowym, tzn. odnoszących się do sposobu dokonywania
czynności procesowych, w szczególności czynności sądowych. Jest to zrozumiałe,
gdyż przepisy prawa procesowego powinny być zawarte w ustawie jako akcie
regulującym prawa i obowiązki stron postępowania oraz kompetencję organów
procesowych. Jedynie w zakresie uzupełniającym lub uszczegółowiającym może
wchodzić w rachubę regulacja zawarta w aktach niższego rzędu. Symptomatyczne
jest zresztą zawarte w art. 41 § 1 Pr.u.s.p. wskazanie dla Ministra Sprawiedliwości,
że chodzi o regulamin wewnętrznego urzędowania sądów powszechnych,
bezpośrednim więc adresatem regulacji regulaminowej są sądy powszechne,
nie zaś inni uczestnicy postępowania sądowego. Sąd Najwyższy wskazał
następnie, że analiza § 145 ust. 2 regulaminu sądowego prowadzi do wniosku, iż
chodzi tu jedynie o unormowanie natury porządkowej i organizacyjnej, nie zaś
o regulację dotyczącą zakresu działania (kompetencji) sądu. Przepis ten nie
4
wyznacza zakresu kognicji sądu w postępowaniu o stwierdzeniu nabycia spadku,
gdyż jest on wyznaczony odpowiednimi przepisami kodeksu postępowania
cywilnego oraz charakterem prawnym tego postępowania. Przepis § 145 ust. 2 nie
rozszerza kognicji sądu spadku w kierunku wyjaśniania kwestii sposobu przyjęcia
spadku, lecz jedynie nakazuje, w razie ustalenia przez sąd, że doszło do przyjęcia
spadku z dobrodziejstwem inwentarza, zaznaczyć to w postanowieniu. Wyraźnie
zresztą wskazano, że sąd nie „orzeka” w tym przedmiocie, lecz jedynie ma
„zaznaczyć”, iż doszło do nabycia spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Sąd
Najwyższy dalej wskazał, że brak tego zaznaczenia może być uznany za
naruszenie § 145 ust. 2 regulaminu sądowego, naruszenie to jednak nie stanowi
uchybienia procesowego i powinno być ocenione jedynie w sensie techniczno-
organizacyjnym, związanym z redakcją sentencji postanowienia. W razie więc
zaniechania dokonania w postanowieniu wzmianki o nabyciu spadku
z dobrodziejstwem inwentarza, apelacja w tym zakresie nie jest dopuszczalna ze
względu na brak substratu zaskarżenia.
Sąd Najwyższy w niniejszym składzie podziela stanowisko zajęte w uchwale
z dnia 13 października 2010 r., III CZP 64/10 i jej uzasadnieniu. Uchwała ta jednak
została podjęta w sprawie, w której stan faktyczny był inny niż w niniejszej sprawie.
Spadkobierca mianowicie kwestionował postanowienie o stwierdzeniu nabycia
spadku niezawierające wzmianki o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza
stosownie do § 145 ust. 2 regulaminu sądowego. W niniejszej sprawie natomiast
spadkobierczyni kwestionuje zamieszczenie w postanowieniu o stwierdzeniu
nabycia spadku wzmianki o przyjęciu spadku wprost w sytuacji, gdy – jak twierdzi –
nie złożyła oświadczenia woli o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza
pod wpływem błędu (art. 1019 § 2 k.c.). Niewątpliwie takie postanowicie narusza jej
prawa, skoro wspomniana wzmianka w ogóle nie powinna znaleźć się w sentencji
postanowienia. Zamieszczenie w sentencji postanowienia Sądu wzmianki
o stwierdzeniu nabycia spadku wprost może być zatem zaskarżone w drodze
apelacji. Jedynie na marginesie należy poza tym podkreślić, że ani późniejsze
rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 25 czerwca 2015 r. - Regulamin
urzędowania sądów powszechnych (Dz.U. z 2015 r., poz. 925), ani obecnie
obowiązujące rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 23 grudnia 2015 r. -
5
Regulamin urzędowania sądów powszechnych (Dz.U. z 2015 r., poz. 2316)
nie zawierają odpowiednika § 145 ust. 2 wcześniejszego regulaminu sądowego.
Z przedstawionych powodów orzeczono, jak w sentencji (art. 39815
§ 1
w związku z art. 3941
§ 1 i § 3 k.p.c.).
kc