Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 225/15
POSTANOWIENIE
Dnia 13 stycznia 2016 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Jan Górowski (przewodniczący)
SSN Grzegorz Misiurek (sprawozdawca)
SSN Anna Owczarek
w sprawie z wniosku T. Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością
w B.
przy uczestnictwie Polskich Kolei Państwowych Spółki Akcyjnej w Warszawie
oraz Skarbu Państwa - Prezydenta Miasta B.
o ustanowienie służebności drogi koniecznej,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 13 stycznia 2016 r.,
skargi kasacyjnej uczestnika postępowania Skarbu Państwa - Prezydenta Miasta B.
od postanowienia Sądu Okręgowego w B.
z dnia 22 grudnia 2014 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie i przekazuje sprawę
Sądowi Okręgowemu do ponownego
rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania
kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
Wnioskodawczyni T. Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w
B. wniosła o ustanowienie służebności drogi koniecznej na nieruchomości
stanowiącej własność Skarbu Państwa, pozostającej w użytkowaniu wieczystym
Polskich Kolei Państwowych Spółki Akcyjnej z siedzibą w Warszawie.
Sąd Rejonowy w B. postanowieniem z dnia 12 marca 2014 r. ustanowił na
rzecz każdoczesnego właściciela, posiadacza i użytkownika działki 30/7 […],
stanowiącej własność Skarbu Państwa, pozostającej w użytkowaniu wieczystym
wnioskodawczyni, służebność drogi koniecznej obciążającej działki 30/28 i 30/8 […],
stanowiące własność Skarbu państwa, pozostające w użytkowaniu wieczystym
PKP S.A., w sposób przedstawiony kolorem czerwonym na mapie opracowanej
przez geodetę inż. J. S. z dnia 18 marca 2013 r. i zasądził od wnioskodawczyni na
rzecz Skarbu Państwa - Prezydenta Miasta B. kwotę 95 702,40 zł tytułem
wynagrodzenia za ustanowienie służebności, płatną w dwóch ratach.
Postanowienie to zaskarżył apelacją uczestnik postępowania Skarb Państwa
- Prezydent Miasta B., wnosząc o jego zmianę i ustanowienie służebności drogi
koniecznej obciążającej prawo własności działek 30/30, 30/29 i 30/8 z uwagi na
zmianę stanu prawnego nieruchomości obciążonej tj. podział działki 30/28 na
działki 30/30 i 30/29 oraz zasądzenie wynagrodzenia za ustanowienie służebności
drogi koniecznej wraz z należnym podatkiem VAT wynoszącym 23%, tj. w
wysokości 117713,95 zł, płatnej w dwóch ratach.
Sąd Okręgowy postanowieniem zaskarżonym skargą kasacyjną zmienił
postanowienie Sądu Rejonowego w ten sposób, że ustanowił na rzecz
każdoczesnego właściciela nieruchomości położonej w B., stanowiącej działkę 30/7
służebność drogi koniecznej na prawie własności nieruchomości położonej w B.,
stanowiącej działki 30/30 i 30/8, w sposób przedstawiony w projekcie wytyczenia
służebności sporządzonym przez biegłego sądowego S. P. w dnia 10 września2014
r., oddalił dalej idącą apelację uczestnika i orzekł o kosztach postepowania za
instancje odwoławczą.
3
Sąd Okręgowy podzielił zasadność zarzutu wskazującego na potrzebę
zmiany oznaczenia przebiegu ustanowionej drogi koniecznej, podkreślając przy tym,
że służebność ta jest prawem na rzeczy, a nie na prawie, stąd też powinna
obciążać nieruchomość a nie użytkowanie wieczyste. Uznał, że ustanowienie
ograniczonego prawa rzeczowego orzeczeniem sądu nie może być utożsamiane
z czynnością prawną podlegająca opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług.
W skardze kasacyjnej, skierowanej przeciwko rozstrzygnięciu oddalającemu
apelację w zakresie żądania określenia wysokości wynagrodzenia za ustanowienie
służebności z uwzględnieniem podatku VAT oraz orzeczeniu o kosztach, opartej
na podstawie naruszenia prawa materialnego (art. 3983
§ 1 pkt 1 k.p.c.), uczestnik
Skarb Państwa - Prezydent Miasta B. zarzucił naruszenie prawa materialnego tj. art.
8 ust. 1 pkt 2 w związku z art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o
podatku od towarów i usług poprzez ich błędną wykładnię i niewłaściwe
zastosowanie polegające na przyjęciu, że wyliczone przez Sąd wynagrodzenie nie
powinno zawierać podatku VAT.
Powołując się na tak ujętą podstawę kasacyjną, skarżący wniósł o uchylenie
postanowienia Sądu Okręgowego w całości i przekazanie sprawy temu Sądowi do
ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania apelacyjnego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skardze kasacyjne nie można odmówić słuszności.
W orzecznictwie sądów administracyjnych ugruntowany jest pogląd,
że ustanowienie służebności drogi koniecznej za jednorazowym wynagrodzeniem
wypełnia hipotezę art. 8 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku
od towarów i usług (jedn. tekst: Dz.U. z 2011, nr 177, poz. 1054 ze zm.; dalej:
„u.p.t.u.”), gdyż świadczenie usług zachodzi nie tylko wtedy, gdy jest ono
dobrowolne, ale również w sytuacji, w której następuje zgodnie z nakazem organu
władzy publicznej lub podmiotu działającego w jego imieniu lub nakazem
wynikającym z mocy prawa (zob. wyroki Naczelnego Sądu Administracyjnego
w Warszawie: z dnia 9 marca 2011 r. I FSK 362/10, nie publ., z dnia
19 lutego 2015 r., I FSK 276/14, nie publ. oraz wyrok Wojewódzkiego Sądu
4
Administracyjnego w Warszawie z dnia 11 czerwca 2010 r., III SA/Wa 851/10,
nie publ.).
Zgodnie z art. 5 ust. 1 u.p.t.u., opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług
podlegają odpłatna dostawa towarów i odpłatne świadczenie usług na terytorium
kraju. Natomiast w świetle art. 8 ust. 1 u.p.t.u., przez świadczenie usług, o którym
mowa w art. 5 ust. 1 pkt 1, rozumie się każde świadczenie na rzecz osoby
fizycznej, osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej niemającej osobowości
prawnej, które nie stanowi dostawy towarów w rozumieniu art. 7, w tym również:
1) przeniesienie praw do wartości niematerialnych i prawnych, bez względu
na formę, w jakiej dokonano czynności prawnej; 2) zobowiązanie do powstrzymania
się od dokonania czynności lub do tolerowania czynności lub sytuacji;
3) świadczenie usług zgodnie z nakazem organu władzy publicznej lub podmiotu
działającego w jego imieniu lub nakazem wynikającym z mocy prawa.
Z powołanych przepisów wynika, że przez usługę należy rozumieć każde
odpłatne świadczenie na rzecz danego podmiotu (osoby fizycznej, osoby prawnej
lub jednostki organizacyjnej nie mającej osobowości prawnej), które nie stanowi
dostawy towarów. Pojęcie świadczenia - składającego się na istotę usługi - należy
interpretować zgodnie z jego cywilistycznym rozumieniem, jako obowiązek
wykonania, przekazania czegoś. Przez świadczenie trzeba zatem rozumieć każde
zachowanie się na rzecz innej osoby. Na gruncie art. 8 ust. 1 pkt 2 u.p.t.u.
świadczeniem usług jest również zobowiązanie do dokonania czynności lub
powstrzymania się od czynności. Inaczej mówiąc, świadczenie w rozumieniu tego
przepisu jest zaniechaniem polegającym na nieczynieniu lub znoszeniu określonej
czynności lub sytuacji. W literaturze trafnie zwrócono uwagę, że pomimo iż przepis
ten mówi o zobowiązaniu się od powstrzymania się od dokonania czynności lub
tolerowania czynności lub sytuacji, to nie można ograniczać jego zakresu jedynie
do stosunków obligacyjnych; obowiązki wymienione w tym przepisie mogą być
zakorzenione w prawie rzeczowym (np. ustanowieniu służebności).
Należy jednak mieć na uwadze, że chociaż odpłatne ustanowienie
służebności drogi koniecznej mieści się w pojęciu świadczenia usług
w rozumieniu art. 8 ust. 1 pkt 2 w związku z art. 5 ust. 1 pkt 1 in fine u.p.t.u., to
5
do opodatkowania tej usługi niezbędne jest, aby świadczący ją podmiot działał
w charakterze podatnika podatku od towarów i usług, o którym mowa w art. 15 ust.
1 i ust. 2 u.p.t.u, w odniesieniu do tej właśnie opodatkowanej czynności (zob. wyrok
Naczelnego Sądu Administracyjnego z 2 kwietnia 2014 r., I FSK 689/13, nie publ.).
Sąd Okręgowy wyszedł z odmiennych - wadliwych - założeń,
odrzucając generalnie możliwość określenia wysokości wynagrodzeniu z tytułu
ustanowienia służebności drogi koniecznej z uwzględnienie podatku
od towarów i usług i pozostawiając poza zakresem swoich rozważań kwestię,
czy w okolicznościach rozpoznawanej sprawy uczestnik postepowania może być
uznany za płatnika tego podatku.
Z tych względów Sąd Najwyższy - nie mogąc skutecznie odeprzeć
podniesionego w skardze zarzutu naruszenia prawa materialnego i mając
na uwadze integralność rozstrzygnięć o przebieg służebności i jej odpłatności
(zob. postanowieni: Sądu Najwyższego: z dnia 18 kwietnia 2012 r., V CSK 190/11,
nie publ. i z dnia 27 lutego 2014 r., II CZ 120/13, nie publ.) - na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c. orzekł, jak w sentencji.
kc