II PK 195/15
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Jednostka obsługująca sprawę:
-
Forma orzeczenia:
-
Typ składu:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Informacje o źródle orzeczenia:
- Link do źródła orzeczenia
-
Data publikacji:23-02-2016
Dodatkowe informacje:
-
Sprawy przywołane w treści orzeczenia:
Pełny tekst orzeczenia
Sygn. akt II PK 195/15
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 12 stycznia 2016 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Beata Gudowska (przewodniczący)
SSN Bogusław Cudowski
SSN Jolanta Frańczak (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa M. K.
przeciwko Akademii […]
o uznanie wypowiedzenia za bezskuteczne,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 12 stycznia 2016 r.,
skargi kasacyjnej powódki od wyroku Sądu Okręgowego w W.
z dnia 5 marca 2015 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi
Okręgowemu do ponownego rozpoznania i orzeczenia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
UZASADNIENIE
Sąd Rejonowy w W. wyrokiem z dnia 9 stycznia 2015 r. oddalił powództwo
M. K. domagającej się uznania za bezskuteczne wypowiedzenia stosunku pracy
dokonanego przez stronę pozwaną Akademię […].
2
Sąd Rejonowy ustalił, że powódka została zatrudniona u strony pozwanej na
podstawie mianowania na czas nieokreślony z dniem 1 października 2003 r. Od
dnia 1 października 2004 r. pracowała na stanowisku adiunkta bowiem uzyskała
stopień naukowy doktora nauk […]. W dniu mianowania powódki na stanowisko
adiunkta u strony pozwanej obowiązywał statut, który w § 116 stanowił, że
mianowanie na stanowisko adiunkta następuje na czas nieokreślony (ust. 1), okres
zatrudnienia na stanowisku adiunkta osoby nie mającej stopnia naukowego doktora
habilitowanego nie powinien przekraczać dziewięć lat, a po tym okresie może być
przedłużony na kolejne trzyletnie okresy (ust. 2). Warunkiem przedłużenia
zatrudnienia było uzyskanie przez zainteresowanego adiunkta pozytywnej oceny
pracy za trzy ostatnie lata. Oceny pracy dokonywała komisja wydziałowa zgodnie z
trybem i kryteriami określonymi w regulaminie oceny pracowników, a decyzję o
przedłużeniu zatrudnienia podejmował rektor, po zasięgnięciu opinii senatu.
Podobnie kwestię tę regulowały kolejne statuty obowiązujące u strony pozwanej,
stanowiąc, że zatrudnienie na stanowisku adiunkta osoby nie mającej stopnia
naukowego doktora habilitowanego nie powinno przekraczać dziewięć lat,
wyjątkowo można przedłużyć zatrudnienie na tym stanowisku na następne trzy i na
kolejne dwa lata. Od dnia 1 października 2013 r. statut strony pozwanej w § 75 ust.
1 pkt 5 stanowi, że stosunek pracy na stanowisku adiunkta z osobą nie mającą
stopnia naukowego doktora habilitowanego nawiązuje się na czas określony nie
dłuższy niż osiem lat. Zwyczajowo przyjęte było, że wniosek o przedłużenie
zatrudnienia na stanowisku adiunkta należało złożyć przed upływem okresu, na jaki
dana osoba została zatrudniona na tym stanowisku, a zatem przed upływem okresu
dziewięcioletniego albo dwu lub trzyletniego, na jaki zatrudnienie zostało
przedłużone. Okres dziewięcioletniego zatrudnienia na stanowisku adiunkta, po
odliczeniu okresu urlopu macierzyńskiego i wychowawczego upływał powódce z
dniem 14 czerwca 2014 r., o czym została ona poinformowana przez stronę
pozwaną. W okresie zatrudnienia powódki na stanowisku adiunkta nie została
podjęta uchwała o wszczęciu przewodu habilitacyjnego, a powódka nie
występowała z wnioskiem o przedłużenie zatrudnienia na stanowisku adiunkta
zgodnie z postanowieniami statutu pozwanej uczelni. W dniu 16 lipca 2014 r. strona
3
pozwana wypowiedziała powódce stosunek pracy, wskazując jako przyczynę
nieuzyskanie w oznaczonym terminie stopnia naukowego doktora habilitowanego.
Przy takich ustaleniach faktycznych Sąd Rejonowy uznał, że decydujące
znaczenie dla oceny zasadności wypowiedzenia stosunku pracy mają przepisy
prawne obowiązujące w dacie zatrudnienia powódki na stanowisku adiunkta,
przewidujące właściwy czas trwania stosunku pracy na tym stanowisku. Wówczas
obowiązywał art. 88 ust. 2 ustawy z dnia 12 września 1990 r. o szkolnictwie
wyższym (Dz.U. z 1990 r. Nr 65, poz. 385 ze zm.), zgodnie z którym okres
zatrudnienia na stanowisku adiunkta osoby nie mającej stopnia naukowego doktora
habilitowanego nie powinien przekroczyć dziewięciu lat, chyba że statut uczelni
określi dłuższy okres. Nie ma więc znaczenia, że w dniu 1 września 2006 r. wszedł
w życie art. 120 ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. - Prawo o szkolnictwie wyższym
(obecnie jednolity tekst: Dz.U. z 2015 r., poz. 572 ze zm.; dalej jako „Prawo o
szkolnictwie wyższym”) który stanowi, że okres zatrudnienia na stanowisku
adiunkta osoby nieposiadającej stopnia naukowego doktora habilitowanego, a
także warunki skracania i przedłużania oraz zawieszania tych okresów określa
statut. Mimo, iż statut obowiązujący w pozwanej Akademii […] na przestrzeni lat
2004 - 2013 zmieniał się kilkakrotnie, to co do zasady przez ten cały czas
przewidywał możliwość zatrudnienia adiunkta nieposiadającego stopnia naukowego
doktora habilitowanego przez okres dziewięciu lat z możliwością przedłużenia w
sumie o trzy, a następnie dwa lata.
Sąd Rejonowy wskazał, że od dnia 1 października 2013 r., po dwuletnim
vacatio legis wszedł w życie znowelizowany art. 120 Prawa o szkolnictwie
wyższym, w myśl którego okres zatrudnienia na stanowisku asystenta osoby
nieposiadającej stopnia naukowego doktora oraz okres zatrudnienia na stanowisku
adiunkta osoby nieposiadającej stopnia naukowego doktora habilitowanego, a
także warunki skracania i przedłużania oraz zawieszania tych okresów określa
statut, z tym że zatrudnienie na każdym z tych stanowisk osoby nieposiadającej
stopnia naukowego doktora lub doktora habilitowanego nie może trwać dłużej niż
osiem lat. Ustawa z dnia 18 marca 2011 r. o zmianie ustawy – Prawo o szkolnictwie
wyższym, ustawy o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i
tytule w zakresie sztuki oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 84,
4
poz. 455 ze zm.) nie określiła jednak, od kiedy należy liczyć ośmioletni okres
zatrudnienia, o którym mowa w art. 120 Prawa o szkolnictwie wyższym. W takim
wypadku nie można do skutków stosunku prawnego, który powstał pod rządami
dawnych przepisów stosować nowego uregulowania bowiem wówczas okres
ośmioletniego zatrudnienia upłynąłby powódce w dniu 1 października 2013 r., a
więc w dacie wejścia w życie nowego brzmienia art. 120 Prawa o szkolnictwie
wyższym. W ocenie Sądu Rejonowego nie ma też podstaw prawnych, aby
ośmioletni okres zatrudnienia na stanowisku adiunkta osoby nieposiadającej
stopnia naukowego doktora habilitowanego liczyć od dnia 1 października 2013 r.
Oznaczałoby to, że powódka miałaby w sumie 17 lat gwarancji zatrudnienia.
A zatem wykładnia celowościowa art. 120 Prawa o szkolnictwie wyższym w
brzmieniu nadanym ustawą nowelizującą nakazuje przyjąć, że okres ośmiu lat na
uzyskanie stopnia naukowego doktora habilitowanego będzie odnosił się wyłącznie
do osób zatrudnionych po dniu 1 października 2013 r.
Ostatecznie Sąd Rejonowy stwierdził, że wypowiedzenie stosunku pracy
powódce było uzasadnione, ponieważ nie uzyskała ona stopnia naukowego doktora
habilitowanego w okresie wynikającym z przepisów obowiązujących w dacie
zatrudnienia jej na stanowisku adiunkta. Taką okoliczność Sąd Najwyższy w
wyroku z dnia 6 września 2011 r., II PK 33/11 (OSNP 2012 nr 19-20, poz. 241)
uznał za ważne przyczyny uzasadniające rozwiązanie stosunku pracy na podstawie
art. 125 Prawa o szkolnictwie wyższym.
Powódka zaskarżyła wyrok Sądu Rejonowego w całości apelacją, w której
zarzuciła obrazę przepisów postępowania mających istotne znaczenie dla
rozstrzygnięcia sprawy oraz naruszenie prawa materialnego.
Sąd Okręgowy – Sąd Pracy wyrokiem z dnia 5 marca 2015 r. oddalił
apelację i nie obciążył powódki kosztami zastępstwa procesowego w postępowaniu
odwoławczym.
Sąd Okręgowy w całości podzielił ustalenia faktyczne i rozważania prawne
Sądu pierwszej instancji dodatkowo wskazując, że najbardziej podstawowa zasada
międzyczasowego prawa prywatnego wyrażona została w art. 3 k.c. Zgodnie z
treścią tego przepisu ustawa nie ma mocy wstecznej, chyba że wynika to z jej
brzmienia lub celu. Z przepisu art. 3 k.c. należy wyprowadzić wniosek, że wyjątki od
5
zasady lex retro non agit mogą wynikać z wyraźnego przepisu ustawy, nie mogą
natomiast w żadnym razie być wyprowadzane w drodze interpretacji. Jeżeli
ustawodawca nie wprowadził przepisów przejściowych, a zatem nie przesądził,
jakie stosować przepisy do poszczególnych sytuacji - stare czy nowe - to
rozwiązania należy poszukiwać w zasadzie wyrażonej art. XXVI przepisów
wprowadzających Kodeks cywilny, a mianowicie dalszego działania ustawy
dotychczasowej. Innymi słowy, w rozpoznawanej sprawie decydujące znaczenie
mają przepisy prawne obowiązujące w dacie zatrudnienia powódki na stanowisku
adiunkta na podstawie mianowania, czyli w dniu 1 października 2004 r., co zostało
dokładnie rozważone przez Sąd pierwszej instancji. Sąd Okręgowy podniósł, iż w
wyroku z dnia 4 kwietnia 2008 r., I PK 249/07 (LEX nr 465974) Sąd Najwyższy
przyjął, że brak postępu w rozwoju naukowym przez okres czasu określony w
statucie może w konsekwencji uzasadniać rozwiązanie stosunku pracy z
nauczycielem akademickim.
W skardze kasacyjnej powódka zarzuciła naruszenie prawa materialnego, a
w szczególności:
1. niewłaściwe zastosowanie art. 88 ust. 2 ustawy z dnia 12 września 1990 r.
o szkolnictwie wyższym w związku z art. 9 k.p. oraz art. 3 k.c. w związku z art. 300
k.p. przez przyjęcie, że do sytuacji prawnej powódki powinny znaleźć zastosowanie
przepisy obowiązujące w momencie zatrudnienia jej w pozwanej uczelni na
stanowisku adiunkta, jako bardziej korzystne niż obecnie obowiązujące przepisy
ustawy i postanowienia statutu Akademii […], a w konsekwencji uznanie, że
przewidziany prawem okres zatrudnienia na stanowisku adiunkta upłynął powódce
w dniu 14 czerwca 2014 r., podczas gdy upłynie on najwcześniej z dniem 1
października 2021 r.;
2. błędną wykładnię art. 120 Prawa o szkolnictwie wyższym w jego
aktualnym brzmieniu w związku z art. 9 k.p., a w konsekwencji niezastosowanie tej
normy prawnej i przyjęcie, że przewidziany prawem okres zatrudnienia powódki na
stanowisku adiunkta upłynął w dniu 14 czerwca 2014 r., podczas gdy upłynie on
najwcześniej z dniem 1 października 2021 r.;
3. niewłaściwe zastosowanie art. XXVI ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r.
przepisy wprowadzające Kodeks cywilny w związku z art. 300 k.p., gdy do stosunku
6
pracy można stosować odpowiednio jedynie przepisy Kodeksu cywilnego, a nie
innych ustaw z zakresu prawa prywatnego;
4. błędną wykładnię § 75 ust. 1 pkt 5 statutu Akademii […] ustalonego
uchwałą Senatu z dnia 27 czerwca 2013 r. w związku z art. 120 Prawa o
szkolnictwie wyższym w jego aktualnym brzmieniu oraz art. 18 k.p. przez przyjęcie,
że okres maksymalnie ośmioletniego zatrudnienia na stanowisku adiunkta osoby
bez stopnia naukowego doktora habilitowanego liczy się tak samo dla osób
zatrudnionych na tym stanowisku przed wejściem w życie nowelizacji ustawy i
przed zmianą statutu, jak dla osób zatrudnionych w terminie późniejszym;
5. niewłaściwe zastosowanie § 116 ust. 2 statutu strony pozwanej
obowiązującego w dniu 1 października 2004 r. w związku z art. 88 ust. 2 ustawy z
dnia 12 września 1990 r. o szkolnictwie wyższym dla ustalenia maksymalnego
okresu zatrudnienia powódki na stanowisku adiunkta bez stopnia naukowego
doktora habilitowanego na dzień 15 czerwca 2014 r., kiedy to wobec nowego
brzmienia art. 120 ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym i
statutu pozwanej uczelni powódka nie miała możliwości złożenia wniosku o
przedłużenie zatrudnienia na stanowisku adiunkta o okres trzech lat, na podstawie
uchylonych postanowień statutu;
6. niewłaściwe zastosowanie art. 125 Prawa o szkolnictwie wyższym w
związku z art. 30 § 4 k.p. przez przyjęcie, że w stosunku do powódki wystąpiła inna
ważna przyczyna uzasadniająca rozwiązanie stosunku pracy nawiązanego na
podstawie mianowania w postaci nieuzyskania stopnia naukowego doktora
habilitowanego w ustawowym terminie.
Skarżąca wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie
sprawy do ponownego rozpoznania, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku
i orzeczenie co do istoty sprawy poprzez przywrócenie do pracy u strony pozwanej
na dotychczasowych warunkach.
W uzasadnieniu skargi wskazano, że brak ustosunkowania się w statucie
obowiązującym w pozwanej Akademii […] od dnia 1 października 2013 r., do
sytuacji prawnej osób zatrudnionych na stanowisku adiunkta nieposiadających
stopnia naukowego doktora habilitowanego powoduje, że wszyscy pracownicy
zatrudnieni na stanowiskach adiunktów, a nie będący doktorami habilitowanymi
7
mają osiem lat na uzyskanie stopnia naukowego doktora habilitowanego. Jest to
niezależne od intencji ustawodawcy, ponieważ zgodnie z zasadami prawa pracy
wątpliwości przy interpretacji danego przepisu należy rozstrzygnąć na korzyść
pracownika. Pogląd ten prezentowany jest w doktrynie i w wyjaśnieniach
Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego, a bezpodstawnie nie został
zaaprobowany przez Sądy obu instancji.
Strona pozwana w odpowiedzi na skargę kasacyjną wniosła o oddalenie
skargi i zasądzenie od powódki na jej rzecz kosztów zastępstwa procesowego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna jest uzasadniona. Zarzuty skargi kasacyjnej w
zasadniczym stopniu sprowadzają się do zakwestionowania stanowiska Sądów obu
instancji w zakresie przyjęcia, że w sprawie ma zastosowanie art. 88 ust. 2 ustawy
z dnia 12 września 1990 r. o szkolnictwie wyższym w brzmieniu obowiązującym w
dacie zatrudnienia skarżącej, nieposiadającej stopnia naukowego doktora
habilitowanego, na stanowisku adiunkta. Przepis ten stanowi, że okres zatrudnienia
na stanowisku adiunkta osoby nie mającej stopnia naukowego doktora
habilitowanego nie powinien przekroczyć dziewięciu lat, chyba że statut uczelni
określi dłuższy okres. Również przepis art. 120 wprowadzony w życie ustawą z
dnia 27 lipca 2005 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym kwestię okresu zatrudnienia
na stanowisku adiunkta osoby nieposiadającej stopnia naukowego doktora
habilitowanego, a także warunki skracania i przedłużania oraz zawieszania tych
okresów pozostawił w gestii statutu uczelni. Odwołując się zatem do
obowiązujących w okresie zatrudnienia skarżącej statutów, stwierdzić należy, że od
dnia 1 września 2005 r. rektor uprawniony był do nawiązania stosunku pracy z
osobą nieposiadającą stopnia naukowego doktora habilitowanego na podstawie
umowy o pracę na czas określony nie dłuższy niż dziewięć lat, a wyjątkowo można
było przedłużyć zatrudnienie na tym stanowisku na następne trzy i kolejne dwa lata.
A zatem okres zatrudnienia skarżącej na stanowisku adiunkta do dnia 30 września
2013 r. mógł generalnie wynosić dziewięć lat, z możliwością jego dalszego
przedłużenia na zasadach określonych w przepisach statutu pozwanej uczelni.
8
Do kolejnej zmiany regulacji prawnej dotyczącej okresu zatrudnienia
nauczycieli akademickich nieposiadających odpowiedniego stopnia naukowego,
doszło na skutek nowelizacji art. 120 Prawa o szkolnictwie wyższym dokonanej
ustawą z dnia 18 marca 2011 r. o zmianie ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym,
ustawy o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w
zakresie sztuki oraz o zmianie niektórych innych ustaw (dalej jako: nowelizacja z
dnia 18 marca 2011 r.). Stosownie do treści tego przepisu w brzmieniu
obowiązującym od dnia 1 października 2013 r., okres zatrudnienia na stanowisku
asystenta osoby nieposiadającej stopnia naukowego doktora oraz okres
zatrudnienia na stanowisku adiunkta osoby nieposiadającej stopnia naukowego
doktora habilitowanego, a także warunki skracania i przedłużania oraz zawieszania
tych okresów określa statut, z tym że zatrudnianie na każdym z tych stanowisk
osoby nieposiadającej stopnia naukowego doktora lub doktora habilitowanego nie
może trwać dłużej niż osiem lat. Kolejna zmiana art. 120 Prawa o szkolnictwie
wyższym miała miejsce od dnia 1 października 2014 r. na mocy ustawy z dnia 11
lipca 2014 r. o zmianie ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym oraz niektórych
innych ustaw (Dz.U z 2014 r., poz. 1198, dalej jako: nowelizacja z dnia 11 lipca
2014 r.). Nowelizacją z dnia 11 lipca 2014 r. do treści ust. 1 dodano ust. 2
stanowiący, że do okresu zatrudnienia nie wlicza się przerwy związanej z: 1)
urlopem macierzyńskim, urlopem na warunkach urlopu macierzyńskiego,
dodatkowym urlopem macierzyńskim, dodatkowym urlopem na warunkach urlopu
macierzyńskiego, urlopem ojcowskim, urlopem rodzicielskim lub urlopem
wychowawczym, udzielonych na zasadach określonych w kodeksie pracy; 2)
pobieraniem zasiłku chorobowego lub świadczenia rehabilitacyjnego w związku z
niezdolnością do pracy, w tym spowodowaną chorobą wymagającą rehabilitacji
leczniczej. Ostatnia nowelizacja tego przepisu weszła w życie z dniem 2 stycznia
2016 r. w oparciu o przepisy ustawy z dnia 24 lipca 2015 r. o zmianie ustawy –
Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2015 r., poz. 1268, dalej jako:
nowelizacja z dnia 24 lipca 2015 r.). Nowelizując z dniem 1 października 2013 r.
treść art. 120 Prawa o szkolnictwie wyższym ustawodawca, nie określił jednak, od
kiedy należy liczyć ośmioletni staż pracy nauczyciela akademickiego zatrudnionego
na stanowisku asystenta bądź adiunkta w przypadku osób zatrudnionych na tych
9
stanowiskach przed dniem wejścia w życie ustawy nowelizującej i nieposiadających
wymaganego na tym stanowisku stopnia naukowego.
Nowelizacja z dnia 18 marca 2011 r., ustanawiając maksymalny ośmioletni
okres zatrudnienia na stanowisku asystenta lub adiunkta dla osób nieposiadających
wymaganego na tym stanowisku stopnia naukowego, w przeciwieństwie do art. 188
ust. 4 ustawy z dnia 12 września 1990 r. o szkolnictwie wyższym, który nakazywał
wliczać okresy mianowania i zatrudniania na stanowiskach asystenta i adiunkta
przed wejściem w życie tej ustawy, nie zawierała przepisów przejściowych, które
stanowiłyby od jakiej daty należy liczyć ten okres zatrudnienia. Ustawodawca nie
zdecydował się na wprowadzenie regulacji zawartej w projekcie rządowym w art. 23
tej nowelizacji, zgodnie z którą okres zatrudnienia przed dniem wejścia w życie
niniejszej ustawy na stanowisku asystenta osoby nieposiadającej stopnia
naukowego doktora oraz okres zatrudnienia na stanowisku adiunkta osoby
nieposiadającej stopnia naukowego doktora habilitowanego zalicza się do okresu, o
którym mowa w art. 120 Prawa o szkolnictwie wyższym w brzmieniu nadanym
niniejszą ustawą. W przypadku, gdyby okres zatrudnienia był dłuższy niż ten, o
którym mowa w art. 120 ustawy w brzmieniu nadanym ustawą nowelizującą, osoby,
o jakich mowa w tym przepisie, mogą być zatrudnione na dotychczasowych
stanowiskach nie dłużej niż dwa lata od dnia wejścia w życie ustawy. Ostatecznie
treść art. 23 nowelizacji z dnia 18 marca 2011 r. stanowi, że osoba zatrudniona
przed dniem wejścia w życie ustawy na podstawie mianowania albo umowy o pracę
na czas nieokreślony pozostaje zatrudniona w tej samej formie stosunku pracy
(ust. 1) oraz, że osoba zatrudniona przed dniem wejścia w życie ustawy na
podstawie mianowania albo umowy o pracę na czas określony pozostaje
zatrudniona na dotychczasowym stanowisku do czasu upływu okresu zatrudnienia
wskazanego w akcie mianowania albo w umowie o pracę (ust. 2). Przepis ten
przewiduje ponadto, że okres vacatio legis w przypadku art. 120 Prawa o
szkolnictwie wyższym będzie wynosił dwa lata. Jednocześnie Ministerstwo Nauki i
Szkolnictwa Wyższego w piśmie z dnia 23 stycznia 2012 r., będącym odpowiedzią
na pismo European Trade Union Committee for Education z dnia 21 listopada 2011
r. zaprezentowało stanowisko, że okresy zatrudnienia nauczycieli akademickich na
stanowisku asystenta oraz adiunkta przed dniem 1 października 2013 r. nie zostają
10
wliczone do określonego art. 120 Prawa o szkolnictwie wyższym ośmioletniego
okresu zatrudnienia. Przepis art. 120 w znowelizowanej (nowelizacją z dnia 18
marca 2011 r.) postaci wchodzi w życie z dniem 1 października 2013 r., zatem
ośmioletni okres liczy się od momentu wejścia w życie przepisu, czyli od dnia 1
października 2013 r. (por. odpowiedź Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego na
interpelację nr 2015, www.sejm.gov.pl.). Identyczne stanowisko zostało wyrażone w
piśmie z dnia 19 stycznia 2012 r. skierowanym do Prezesa Rady Szkolnictwa
Wyższego i Nauki ZNP (MNiSW - DNS - WRK - 619 - 21149 -1/ZM/12).
Wobec powyższego, zgodzić należy się ze zdaniem skarżącej,
zaprezentowanym w uzasadnieniu skargi, że pojawia się problem prawny
dotyczący wykładni art. 120 Prawa o szkolnictwie wyższym w brzmieniu
obowiązującym od dnia 1 października 2013 r. oraz możliwości odpowiedniego
skorzystania z reguł intertemporalnych określonych w art. 3 k.c. W tej kwestii w
pierwszej kolejności skonstatować trzeba, iż zasada nieretroakcji wyrażona w art. 3
k.c. oznacza, że nowego prawa nie stosuje się do oceny zdarzeń prawnych i ich
skutków, jeżeli miały miejsce i skończyły się przed jego wejściem w życie
(por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 września 2014 r., V CSK 557/13, LEX nr
1523369). Wyjątek od tej zasady musi wynikać z brzmienia nowego prawa, lub - jak
stanowi art. 3 k.c. - jego celu. Sąd Najwyższy w swoim orzecznictwie
konsekwentnie przyjmuje bowiem, że przepis art. 3 k.c. ma zastosowanie w
sprawach z zakresu prawa pracy (por. uchwałę Sądu Najwyższego: z dnia 27 lipca
1989 r., III PZP 33/89, OSNC 1990 nr 7-8, poz. 94; z dnia 9 czerwca 2004 r., I PZP
2/04, OSNP 2004 nr 23, poz. 396; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 25
kwietnia 1975 r., I PZ 7/75, OSNC 1976 nr 1, poz. 17 oraz wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 15 października 2014 r., I PK 43/14, LEX nr 1628906 i
powołane tam orzecznictwo). W przypadku skarżącej, minimalny dziewięcioletni
okres zatrudnienia na stanowisku adiunkta, nawiązanego pod rządami ustawy z
dnia 12 września 1990 r. o szkolnictwie wyższym i obowiązującego wówczas art. 88
ust. 2 tej ustawy, nie zakończył się przed dniem wejścia w życie art. 120 Prawa o
szkolnictwie wyższym w brzmieniu nadanym ustawą nowelizującą. Okres ten
upłynął z dniem 14 czerwca 2014 r., kiedy statut pozwanej uczelni nie zawierał
odrębnego uregulowania w stosunku do nauczycieli akademickich, których
11
zatrudnienie trwało w dniu 1 października 2013 r. Nie oznacza to jednak, że
ośmioletni okres zatrudnienia skarżącej na stanowisku adiunkta ma być liczony
przy uwzględnieniu okresu, mającego miejsce przed dniem 1 października 2013 r.,
ani że okres jej zatrudnienia na stanowisku adiunkta powinien trwać dziewięć lat
zgodnie z treścią art. 88 ust. 2 ustawy o szkolnictwie wyższym.
Wskazać należy, że zasadniczym celem tak długiego okresu vacatio legis,
ustanowionego w ustawie nowelizującej z dnia 18 marca 2011 r. dla art. 120 Prawa
o szkolnictwie wyższym, było umożliwienie wyższym uczelniom uregulowania
kwestii okresu zatrudnienia na stanowisku asystenta osoby nieposiadającej stopnia
naukowego doktora oraz okresu zatrudnienia na stanowisku adiunkta osoby
nieposiadającej stopnia naukowego doktora habilitowanego, a także warunków
skracania i przedłużania oraz zawieszania tych okresów w statucie. Ustawa
wprowadziła jedynie wymóg, aby ten okres zatrudnienia nie przekraczał ośmiu lat.
Dlatego też do dnia 1 października 2013 r. w ramach posiadanej autonomii strona
pozwana zobligowana była dostosować statut do wymagań wprowadzonych w art.
120 Prawa o szkolnictwie wyższym. Natomiast § 75 ust. 5 statutu pozwanej
Akademii, w brzmieniu obowiązującym od dnia 1 października 2013 r., stanowi
wyłącznie, że rektor nawiązuje stosunek pracy na stanowisku adiunkta z osobą nie
mającą stopnia naukowego doktora habilitowanego na podstawie umowy o pracę
na czas określony nie dłuższy niż osiem lat. Oznacza to, że okres zatrudnienia
skarżącej na stanowisku adiunkta powinien trwać do dnia 30 września 2021 r.
bowiem w tej dacie upłynie ośmioletni okres zatrudnienia, o którym mowa w art.
120 Prawa o szkolnictwie wyższym, a statut nie zawiera odrębnego uregulowania w
stosunku do osób zatrudnionych przed dniem 1 października 2013 r. W doktrynie
prezentowany jest jednolity pogląd, że skoro uczelniom wyższym pozostawiono
autonomię kształtowania okresów pozwalających na uzyskanie tytułu naukowego
doktora lub doktora habilitowanego, to okres zatrudnienia powinien być liczony na
nowo, to jest nie powinno się uwzględniać okresów zatrudnienia na stanowisku
asystenta czy adiunkta przypadających przed dniem 1 października 2013 r. (por.
Walerian Sanetra, Prawo o szkolnictwie wyższym, LEX 2013; Hubert Izdebski,
Prawo o szkolnictwie wyższym. Komentarz, Wydanie II, LEX 2015; Tadeusz
12
Kuczyński, Akademickie prawo pracy pod redakcją naukową Krzysztofa W. Barana,
Wolters Kluwer, Warszawa 2015, str. 98-102).
Skoro w stosunku do skarżącej nie mają zastosowania art. 88 ust. 2 ustawy
z dnia 12 września 1990 r. o szkolnictwie wyższym oraz § 116 ust. 2 statutu
pozwanej uczelni obowiązujące w dacie zatrudnienia jej na stanowisku adiunkta, to
nie zachodzą ważne przyczyny uzasadniające rozwiązanie stosunku pracy na
podstawie art. 125 Prawa szkolnictwie wyższym (por. wyrok Sądu Najwyższego z
dnia 10 marca 2011 r., III PK 46/10, OSNP 2012 nr 9-10, poz. 114 oraz z dnia 6
września 2011 r., II PK 33/11, OSNP 2012 nr 19-20, poz. 241 z glosą
A. Bocheńskiej).
Z powyżej przedstawionych względów Sąd Najwyższy na podstawie
art. 39815
k.p.c. oraz art. 108 § 2 k.p.c. w związku z art. 39821
k.p.c. orzekł jak w
sentencji wyroku.
kc
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 12 stycznia 2016 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Beata Gudowska (przewodniczący)
SSN Bogusław Cudowski
SSN Jolanta Frańczak (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa M. K.
przeciwko Akademii […]
o uznanie wypowiedzenia za bezskuteczne,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 12 stycznia 2016 r.,
skargi kasacyjnej powódki od wyroku Sądu Okręgowego w W.
z dnia 5 marca 2015 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi
Okręgowemu do ponownego rozpoznania i orzeczenia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
UZASADNIENIE
Sąd Rejonowy w W. wyrokiem z dnia 9 stycznia 2015 r. oddalił powództwo
M. K. domagającej się uznania za bezskuteczne wypowiedzenia stosunku pracy
dokonanego przez stronę pozwaną Akademię […].
2
Sąd Rejonowy ustalił, że powódka została zatrudniona u strony pozwanej na
podstawie mianowania na czas nieokreślony z dniem 1 października 2003 r. Od
dnia 1 października 2004 r. pracowała na stanowisku adiunkta bowiem uzyskała
stopień naukowy doktora nauk […]. W dniu mianowania powódki na stanowisko
adiunkta u strony pozwanej obowiązywał statut, który w § 116 stanowił, że
mianowanie na stanowisko adiunkta następuje na czas nieokreślony (ust. 1), okres
zatrudnienia na stanowisku adiunkta osoby nie mającej stopnia naukowego doktora
habilitowanego nie powinien przekraczać dziewięć lat, a po tym okresie może być
przedłużony na kolejne trzyletnie okresy (ust. 2). Warunkiem przedłużenia
zatrudnienia było uzyskanie przez zainteresowanego adiunkta pozytywnej oceny
pracy za trzy ostatnie lata. Oceny pracy dokonywała komisja wydziałowa zgodnie z
trybem i kryteriami określonymi w regulaminie oceny pracowników, a decyzję o
przedłużeniu zatrudnienia podejmował rektor, po zasięgnięciu opinii senatu.
Podobnie kwestię tę regulowały kolejne statuty obowiązujące u strony pozwanej,
stanowiąc, że zatrudnienie na stanowisku adiunkta osoby nie mającej stopnia
naukowego doktora habilitowanego nie powinno przekraczać dziewięć lat,
wyjątkowo można przedłużyć zatrudnienie na tym stanowisku na następne trzy i na
kolejne dwa lata. Od dnia 1 października 2013 r. statut strony pozwanej w § 75 ust.
1 pkt 5 stanowi, że stosunek pracy na stanowisku adiunkta z osobą nie mającą
stopnia naukowego doktora habilitowanego nawiązuje się na czas określony nie
dłuższy niż osiem lat. Zwyczajowo przyjęte było, że wniosek o przedłużenie
zatrudnienia na stanowisku adiunkta należało złożyć przed upływem okresu, na jaki
dana osoba została zatrudniona na tym stanowisku, a zatem przed upływem okresu
dziewięcioletniego albo dwu lub trzyletniego, na jaki zatrudnienie zostało
przedłużone. Okres dziewięcioletniego zatrudnienia na stanowisku adiunkta, po
odliczeniu okresu urlopu macierzyńskiego i wychowawczego upływał powódce z
dniem 14 czerwca 2014 r., o czym została ona poinformowana przez stronę
pozwaną. W okresie zatrudnienia powódki na stanowisku adiunkta nie została
podjęta uchwała o wszczęciu przewodu habilitacyjnego, a powódka nie
występowała z wnioskiem o przedłużenie zatrudnienia na stanowisku adiunkta
zgodnie z postanowieniami statutu pozwanej uczelni. W dniu 16 lipca 2014 r. strona
3
pozwana wypowiedziała powódce stosunek pracy, wskazując jako przyczynę
nieuzyskanie w oznaczonym terminie stopnia naukowego doktora habilitowanego.
Przy takich ustaleniach faktycznych Sąd Rejonowy uznał, że decydujące
znaczenie dla oceny zasadności wypowiedzenia stosunku pracy mają przepisy
prawne obowiązujące w dacie zatrudnienia powódki na stanowisku adiunkta,
przewidujące właściwy czas trwania stosunku pracy na tym stanowisku. Wówczas
obowiązywał art. 88 ust. 2 ustawy z dnia 12 września 1990 r. o szkolnictwie
wyższym (Dz.U. z 1990 r. Nr 65, poz. 385 ze zm.), zgodnie z którym okres
zatrudnienia na stanowisku adiunkta osoby nie mającej stopnia naukowego doktora
habilitowanego nie powinien przekroczyć dziewięciu lat, chyba że statut uczelni
określi dłuższy okres. Nie ma więc znaczenia, że w dniu 1 września 2006 r. wszedł
w życie art. 120 ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. - Prawo o szkolnictwie wyższym
(obecnie jednolity tekst: Dz.U. z 2015 r., poz. 572 ze zm.; dalej jako „Prawo o
szkolnictwie wyższym”) który stanowi, że okres zatrudnienia na stanowisku
adiunkta osoby nieposiadającej stopnia naukowego doktora habilitowanego, a
także warunki skracania i przedłużania oraz zawieszania tych okresów określa
statut. Mimo, iż statut obowiązujący w pozwanej Akademii […] na przestrzeni lat
2004 - 2013 zmieniał się kilkakrotnie, to co do zasady przez ten cały czas
przewidywał możliwość zatrudnienia adiunkta nieposiadającego stopnia naukowego
doktora habilitowanego przez okres dziewięciu lat z możliwością przedłużenia w
sumie o trzy, a następnie dwa lata.
Sąd Rejonowy wskazał, że od dnia 1 października 2013 r., po dwuletnim
vacatio legis wszedł w życie znowelizowany art. 120 Prawa o szkolnictwie
wyższym, w myśl którego okres zatrudnienia na stanowisku asystenta osoby
nieposiadającej stopnia naukowego doktora oraz okres zatrudnienia na stanowisku
adiunkta osoby nieposiadającej stopnia naukowego doktora habilitowanego, a
także warunki skracania i przedłużania oraz zawieszania tych okresów określa
statut, z tym że zatrudnienie na każdym z tych stanowisk osoby nieposiadającej
stopnia naukowego doktora lub doktora habilitowanego nie może trwać dłużej niż
osiem lat. Ustawa z dnia 18 marca 2011 r. o zmianie ustawy – Prawo o szkolnictwie
wyższym, ustawy o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i
tytule w zakresie sztuki oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 84,
4
poz. 455 ze zm.) nie określiła jednak, od kiedy należy liczyć ośmioletni okres
zatrudnienia, o którym mowa w art. 120 Prawa o szkolnictwie wyższym. W takim
wypadku nie można do skutków stosunku prawnego, który powstał pod rządami
dawnych przepisów stosować nowego uregulowania bowiem wówczas okres
ośmioletniego zatrudnienia upłynąłby powódce w dniu 1 października 2013 r., a
więc w dacie wejścia w życie nowego brzmienia art. 120 Prawa o szkolnictwie
wyższym. W ocenie Sądu Rejonowego nie ma też podstaw prawnych, aby
ośmioletni okres zatrudnienia na stanowisku adiunkta osoby nieposiadającej
stopnia naukowego doktora habilitowanego liczyć od dnia 1 października 2013 r.
Oznaczałoby to, że powódka miałaby w sumie 17 lat gwarancji zatrudnienia.
A zatem wykładnia celowościowa art. 120 Prawa o szkolnictwie wyższym w
brzmieniu nadanym ustawą nowelizującą nakazuje przyjąć, że okres ośmiu lat na
uzyskanie stopnia naukowego doktora habilitowanego będzie odnosił się wyłącznie
do osób zatrudnionych po dniu 1 października 2013 r.
Ostatecznie Sąd Rejonowy stwierdził, że wypowiedzenie stosunku pracy
powódce było uzasadnione, ponieważ nie uzyskała ona stopnia naukowego doktora
habilitowanego w okresie wynikającym z przepisów obowiązujących w dacie
zatrudnienia jej na stanowisku adiunkta. Taką okoliczność Sąd Najwyższy w
wyroku z dnia 6 września 2011 r., II PK 33/11 (OSNP 2012 nr 19-20, poz. 241)
uznał za ważne przyczyny uzasadniające rozwiązanie stosunku pracy na podstawie
art. 125 Prawa o szkolnictwie wyższym.
Powódka zaskarżyła wyrok Sądu Rejonowego w całości apelacją, w której
zarzuciła obrazę przepisów postępowania mających istotne znaczenie dla
rozstrzygnięcia sprawy oraz naruszenie prawa materialnego.
Sąd Okręgowy – Sąd Pracy wyrokiem z dnia 5 marca 2015 r. oddalił
apelację i nie obciążył powódki kosztami zastępstwa procesowego w postępowaniu
odwoławczym.
Sąd Okręgowy w całości podzielił ustalenia faktyczne i rozważania prawne
Sądu pierwszej instancji dodatkowo wskazując, że najbardziej podstawowa zasada
międzyczasowego prawa prywatnego wyrażona została w art. 3 k.c. Zgodnie z
treścią tego przepisu ustawa nie ma mocy wstecznej, chyba że wynika to z jej
brzmienia lub celu. Z przepisu art. 3 k.c. należy wyprowadzić wniosek, że wyjątki od
5
zasady lex retro non agit mogą wynikać z wyraźnego przepisu ustawy, nie mogą
natomiast w żadnym razie być wyprowadzane w drodze interpretacji. Jeżeli
ustawodawca nie wprowadził przepisów przejściowych, a zatem nie przesądził,
jakie stosować przepisy do poszczególnych sytuacji - stare czy nowe - to
rozwiązania należy poszukiwać w zasadzie wyrażonej art. XXVI przepisów
wprowadzających Kodeks cywilny, a mianowicie dalszego działania ustawy
dotychczasowej. Innymi słowy, w rozpoznawanej sprawie decydujące znaczenie
mają przepisy prawne obowiązujące w dacie zatrudnienia powódki na stanowisku
adiunkta na podstawie mianowania, czyli w dniu 1 października 2004 r., co zostało
dokładnie rozważone przez Sąd pierwszej instancji. Sąd Okręgowy podniósł, iż w
wyroku z dnia 4 kwietnia 2008 r., I PK 249/07 (LEX nr 465974) Sąd Najwyższy
przyjął, że brak postępu w rozwoju naukowym przez okres czasu określony w
statucie może w konsekwencji uzasadniać rozwiązanie stosunku pracy z
nauczycielem akademickim.
W skardze kasacyjnej powódka zarzuciła naruszenie prawa materialnego, a
w szczególności:
1. niewłaściwe zastosowanie art. 88 ust. 2 ustawy z dnia 12 września 1990 r.
o szkolnictwie wyższym w związku z art. 9 k.p. oraz art. 3 k.c. w związku z art. 300
k.p. przez przyjęcie, że do sytuacji prawnej powódki powinny znaleźć zastosowanie
przepisy obowiązujące w momencie zatrudnienia jej w pozwanej uczelni na
stanowisku adiunkta, jako bardziej korzystne niż obecnie obowiązujące przepisy
ustawy i postanowienia statutu Akademii […], a w konsekwencji uznanie, że
przewidziany prawem okres zatrudnienia na stanowisku adiunkta upłynął powódce
w dniu 14 czerwca 2014 r., podczas gdy upłynie on najwcześniej z dniem 1
października 2021 r.;
2. błędną wykładnię art. 120 Prawa o szkolnictwie wyższym w jego
aktualnym brzmieniu w związku z art. 9 k.p., a w konsekwencji niezastosowanie tej
normy prawnej i przyjęcie, że przewidziany prawem okres zatrudnienia powódki na
stanowisku adiunkta upłynął w dniu 14 czerwca 2014 r., podczas gdy upłynie on
najwcześniej z dniem 1 października 2021 r.;
3. niewłaściwe zastosowanie art. XXVI ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r.
przepisy wprowadzające Kodeks cywilny w związku z art. 300 k.p., gdy do stosunku
6
pracy można stosować odpowiednio jedynie przepisy Kodeksu cywilnego, a nie
innych ustaw z zakresu prawa prywatnego;
4. błędną wykładnię § 75 ust. 1 pkt 5 statutu Akademii […] ustalonego
uchwałą Senatu z dnia 27 czerwca 2013 r. w związku z art. 120 Prawa o
szkolnictwie wyższym w jego aktualnym brzmieniu oraz art. 18 k.p. przez przyjęcie,
że okres maksymalnie ośmioletniego zatrudnienia na stanowisku adiunkta osoby
bez stopnia naukowego doktora habilitowanego liczy się tak samo dla osób
zatrudnionych na tym stanowisku przed wejściem w życie nowelizacji ustawy i
przed zmianą statutu, jak dla osób zatrudnionych w terminie późniejszym;
5. niewłaściwe zastosowanie § 116 ust. 2 statutu strony pozwanej
obowiązującego w dniu 1 października 2004 r. w związku z art. 88 ust. 2 ustawy z
dnia 12 września 1990 r. o szkolnictwie wyższym dla ustalenia maksymalnego
okresu zatrudnienia powódki na stanowisku adiunkta bez stopnia naukowego
doktora habilitowanego na dzień 15 czerwca 2014 r., kiedy to wobec nowego
brzmienia art. 120 ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym i
statutu pozwanej uczelni powódka nie miała możliwości złożenia wniosku o
przedłużenie zatrudnienia na stanowisku adiunkta o okres trzech lat, na podstawie
uchylonych postanowień statutu;
6. niewłaściwe zastosowanie art. 125 Prawa o szkolnictwie wyższym w
związku z art. 30 § 4 k.p. przez przyjęcie, że w stosunku do powódki wystąpiła inna
ważna przyczyna uzasadniająca rozwiązanie stosunku pracy nawiązanego na
podstawie mianowania w postaci nieuzyskania stopnia naukowego doktora
habilitowanego w ustawowym terminie.
Skarżąca wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie
sprawy do ponownego rozpoznania, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku
i orzeczenie co do istoty sprawy poprzez przywrócenie do pracy u strony pozwanej
na dotychczasowych warunkach.
W uzasadnieniu skargi wskazano, że brak ustosunkowania się w statucie
obowiązującym w pozwanej Akademii […] od dnia 1 października 2013 r., do
sytuacji prawnej osób zatrudnionych na stanowisku adiunkta nieposiadających
stopnia naukowego doktora habilitowanego powoduje, że wszyscy pracownicy
zatrudnieni na stanowiskach adiunktów, a nie będący doktorami habilitowanymi
7
mają osiem lat na uzyskanie stopnia naukowego doktora habilitowanego. Jest to
niezależne od intencji ustawodawcy, ponieważ zgodnie z zasadami prawa pracy
wątpliwości przy interpretacji danego przepisu należy rozstrzygnąć na korzyść
pracownika. Pogląd ten prezentowany jest w doktrynie i w wyjaśnieniach
Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego, a bezpodstawnie nie został
zaaprobowany przez Sądy obu instancji.
Strona pozwana w odpowiedzi na skargę kasacyjną wniosła o oddalenie
skargi i zasądzenie od powódki na jej rzecz kosztów zastępstwa procesowego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna jest uzasadniona. Zarzuty skargi kasacyjnej w
zasadniczym stopniu sprowadzają się do zakwestionowania stanowiska Sądów obu
instancji w zakresie przyjęcia, że w sprawie ma zastosowanie art. 88 ust. 2 ustawy
z dnia 12 września 1990 r. o szkolnictwie wyższym w brzmieniu obowiązującym w
dacie zatrudnienia skarżącej, nieposiadającej stopnia naukowego doktora
habilitowanego, na stanowisku adiunkta. Przepis ten stanowi, że okres zatrudnienia
na stanowisku adiunkta osoby nie mającej stopnia naukowego doktora
habilitowanego nie powinien przekroczyć dziewięciu lat, chyba że statut uczelni
określi dłuższy okres. Również przepis art. 120 wprowadzony w życie ustawą z
dnia 27 lipca 2005 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym kwestię okresu zatrudnienia
na stanowisku adiunkta osoby nieposiadającej stopnia naukowego doktora
habilitowanego, a także warunki skracania i przedłużania oraz zawieszania tych
okresów pozostawił w gestii statutu uczelni. Odwołując się zatem do
obowiązujących w okresie zatrudnienia skarżącej statutów, stwierdzić należy, że od
dnia 1 września 2005 r. rektor uprawniony był do nawiązania stosunku pracy z
osobą nieposiadającą stopnia naukowego doktora habilitowanego na podstawie
umowy o pracę na czas określony nie dłuższy niż dziewięć lat, a wyjątkowo można
było przedłużyć zatrudnienie na tym stanowisku na następne trzy i kolejne dwa lata.
A zatem okres zatrudnienia skarżącej na stanowisku adiunkta do dnia 30 września
2013 r. mógł generalnie wynosić dziewięć lat, z możliwością jego dalszego
przedłużenia na zasadach określonych w przepisach statutu pozwanej uczelni.
8
Do kolejnej zmiany regulacji prawnej dotyczącej okresu zatrudnienia
nauczycieli akademickich nieposiadających odpowiedniego stopnia naukowego,
doszło na skutek nowelizacji art. 120 Prawa o szkolnictwie wyższym dokonanej
ustawą z dnia 18 marca 2011 r. o zmianie ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym,
ustawy o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w
zakresie sztuki oraz o zmianie niektórych innych ustaw (dalej jako: nowelizacja z
dnia 18 marca 2011 r.). Stosownie do treści tego przepisu w brzmieniu
obowiązującym od dnia 1 października 2013 r., okres zatrudnienia na stanowisku
asystenta osoby nieposiadającej stopnia naukowego doktora oraz okres
zatrudnienia na stanowisku adiunkta osoby nieposiadającej stopnia naukowego
doktora habilitowanego, a także warunki skracania i przedłużania oraz zawieszania
tych okresów określa statut, z tym że zatrudnianie na każdym z tych stanowisk
osoby nieposiadającej stopnia naukowego doktora lub doktora habilitowanego nie
może trwać dłużej niż osiem lat. Kolejna zmiana art. 120 Prawa o szkolnictwie
wyższym miała miejsce od dnia 1 października 2014 r. na mocy ustawy z dnia 11
lipca 2014 r. o zmianie ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym oraz niektórych
innych ustaw (Dz.U z 2014 r., poz. 1198, dalej jako: nowelizacja z dnia 11 lipca
2014 r.). Nowelizacją z dnia 11 lipca 2014 r. do treści ust. 1 dodano ust. 2
stanowiący, że do okresu zatrudnienia nie wlicza się przerwy związanej z: 1)
urlopem macierzyńskim, urlopem na warunkach urlopu macierzyńskiego,
dodatkowym urlopem macierzyńskim, dodatkowym urlopem na warunkach urlopu
macierzyńskiego, urlopem ojcowskim, urlopem rodzicielskim lub urlopem
wychowawczym, udzielonych na zasadach określonych w kodeksie pracy; 2)
pobieraniem zasiłku chorobowego lub świadczenia rehabilitacyjnego w związku z
niezdolnością do pracy, w tym spowodowaną chorobą wymagającą rehabilitacji
leczniczej. Ostatnia nowelizacja tego przepisu weszła w życie z dniem 2 stycznia
2016 r. w oparciu o przepisy ustawy z dnia 24 lipca 2015 r. o zmianie ustawy –
Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2015 r., poz. 1268, dalej jako:
nowelizacja z dnia 24 lipca 2015 r.). Nowelizując z dniem 1 października 2013 r.
treść art. 120 Prawa o szkolnictwie wyższym ustawodawca, nie określił jednak, od
kiedy należy liczyć ośmioletni staż pracy nauczyciela akademickiego zatrudnionego
na stanowisku asystenta bądź adiunkta w przypadku osób zatrudnionych na tych
9
stanowiskach przed dniem wejścia w życie ustawy nowelizującej i nieposiadających
wymaganego na tym stanowisku stopnia naukowego.
Nowelizacja z dnia 18 marca 2011 r., ustanawiając maksymalny ośmioletni
okres zatrudnienia na stanowisku asystenta lub adiunkta dla osób nieposiadających
wymaganego na tym stanowisku stopnia naukowego, w przeciwieństwie do art. 188
ust. 4 ustawy z dnia 12 września 1990 r. o szkolnictwie wyższym, który nakazywał
wliczać okresy mianowania i zatrudniania na stanowiskach asystenta i adiunkta
przed wejściem w życie tej ustawy, nie zawierała przepisów przejściowych, które
stanowiłyby od jakiej daty należy liczyć ten okres zatrudnienia. Ustawodawca nie
zdecydował się na wprowadzenie regulacji zawartej w projekcie rządowym w art. 23
tej nowelizacji, zgodnie z którą okres zatrudnienia przed dniem wejścia w życie
niniejszej ustawy na stanowisku asystenta osoby nieposiadającej stopnia
naukowego doktora oraz okres zatrudnienia na stanowisku adiunkta osoby
nieposiadającej stopnia naukowego doktora habilitowanego zalicza się do okresu, o
którym mowa w art. 120 Prawa o szkolnictwie wyższym w brzmieniu nadanym
niniejszą ustawą. W przypadku, gdyby okres zatrudnienia był dłuższy niż ten, o
którym mowa w art. 120 ustawy w brzmieniu nadanym ustawą nowelizującą, osoby,
o jakich mowa w tym przepisie, mogą być zatrudnione na dotychczasowych
stanowiskach nie dłużej niż dwa lata od dnia wejścia w życie ustawy. Ostatecznie
treść art. 23 nowelizacji z dnia 18 marca 2011 r. stanowi, że osoba zatrudniona
przed dniem wejścia w życie ustawy na podstawie mianowania albo umowy o pracę
na czas nieokreślony pozostaje zatrudniona w tej samej formie stosunku pracy
(ust. 1) oraz, że osoba zatrudniona przed dniem wejścia w życie ustawy na
podstawie mianowania albo umowy o pracę na czas określony pozostaje
zatrudniona na dotychczasowym stanowisku do czasu upływu okresu zatrudnienia
wskazanego w akcie mianowania albo w umowie o pracę (ust. 2). Przepis ten
przewiduje ponadto, że okres vacatio legis w przypadku art. 120 Prawa o
szkolnictwie wyższym będzie wynosił dwa lata. Jednocześnie Ministerstwo Nauki i
Szkolnictwa Wyższego w piśmie z dnia 23 stycznia 2012 r., będącym odpowiedzią
na pismo European Trade Union Committee for Education z dnia 21 listopada 2011
r. zaprezentowało stanowisko, że okresy zatrudnienia nauczycieli akademickich na
stanowisku asystenta oraz adiunkta przed dniem 1 października 2013 r. nie zostają
10
wliczone do określonego art. 120 Prawa o szkolnictwie wyższym ośmioletniego
okresu zatrudnienia. Przepis art. 120 w znowelizowanej (nowelizacją z dnia 18
marca 2011 r.) postaci wchodzi w życie z dniem 1 października 2013 r., zatem
ośmioletni okres liczy się od momentu wejścia w życie przepisu, czyli od dnia 1
października 2013 r. (por. odpowiedź Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego na
interpelację nr 2015, www.sejm.gov.pl.). Identyczne stanowisko zostało wyrażone w
piśmie z dnia 19 stycznia 2012 r. skierowanym do Prezesa Rady Szkolnictwa
Wyższego i Nauki ZNP (MNiSW - DNS - WRK - 619 - 21149 -1/ZM/12).
Wobec powyższego, zgodzić należy się ze zdaniem skarżącej,
zaprezentowanym w uzasadnieniu skargi, że pojawia się problem prawny
dotyczący wykładni art. 120 Prawa o szkolnictwie wyższym w brzmieniu
obowiązującym od dnia 1 października 2013 r. oraz możliwości odpowiedniego
skorzystania z reguł intertemporalnych określonych w art. 3 k.c. W tej kwestii w
pierwszej kolejności skonstatować trzeba, iż zasada nieretroakcji wyrażona w art. 3
k.c. oznacza, że nowego prawa nie stosuje się do oceny zdarzeń prawnych i ich
skutków, jeżeli miały miejsce i skończyły się przed jego wejściem w życie
(por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 września 2014 r., V CSK 557/13, LEX nr
1523369). Wyjątek od tej zasady musi wynikać z brzmienia nowego prawa, lub - jak
stanowi art. 3 k.c. - jego celu. Sąd Najwyższy w swoim orzecznictwie
konsekwentnie przyjmuje bowiem, że przepis art. 3 k.c. ma zastosowanie w
sprawach z zakresu prawa pracy (por. uchwałę Sądu Najwyższego: z dnia 27 lipca
1989 r., III PZP 33/89, OSNC 1990 nr 7-8, poz. 94; z dnia 9 czerwca 2004 r., I PZP
2/04, OSNP 2004 nr 23, poz. 396; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 25
kwietnia 1975 r., I PZ 7/75, OSNC 1976 nr 1, poz. 17 oraz wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 15 października 2014 r., I PK 43/14, LEX nr 1628906 i
powołane tam orzecznictwo). W przypadku skarżącej, minimalny dziewięcioletni
okres zatrudnienia na stanowisku adiunkta, nawiązanego pod rządami ustawy z
dnia 12 września 1990 r. o szkolnictwie wyższym i obowiązującego wówczas art. 88
ust. 2 tej ustawy, nie zakończył się przed dniem wejścia w życie art. 120 Prawa o
szkolnictwie wyższym w brzmieniu nadanym ustawą nowelizującą. Okres ten
upłynął z dniem 14 czerwca 2014 r., kiedy statut pozwanej uczelni nie zawierał
odrębnego uregulowania w stosunku do nauczycieli akademickich, których
11
zatrudnienie trwało w dniu 1 października 2013 r. Nie oznacza to jednak, że
ośmioletni okres zatrudnienia skarżącej na stanowisku adiunkta ma być liczony
przy uwzględnieniu okresu, mającego miejsce przed dniem 1 października 2013 r.,
ani że okres jej zatrudnienia na stanowisku adiunkta powinien trwać dziewięć lat
zgodnie z treścią art. 88 ust. 2 ustawy o szkolnictwie wyższym.
Wskazać należy, że zasadniczym celem tak długiego okresu vacatio legis,
ustanowionego w ustawie nowelizującej z dnia 18 marca 2011 r. dla art. 120 Prawa
o szkolnictwie wyższym, było umożliwienie wyższym uczelniom uregulowania
kwestii okresu zatrudnienia na stanowisku asystenta osoby nieposiadającej stopnia
naukowego doktora oraz okresu zatrudnienia na stanowisku adiunkta osoby
nieposiadającej stopnia naukowego doktora habilitowanego, a także warunków
skracania i przedłużania oraz zawieszania tych okresów w statucie. Ustawa
wprowadziła jedynie wymóg, aby ten okres zatrudnienia nie przekraczał ośmiu lat.
Dlatego też do dnia 1 października 2013 r. w ramach posiadanej autonomii strona
pozwana zobligowana była dostosować statut do wymagań wprowadzonych w art.
120 Prawa o szkolnictwie wyższym. Natomiast § 75 ust. 5 statutu pozwanej
Akademii, w brzmieniu obowiązującym od dnia 1 października 2013 r., stanowi
wyłącznie, że rektor nawiązuje stosunek pracy na stanowisku adiunkta z osobą nie
mającą stopnia naukowego doktora habilitowanego na podstawie umowy o pracę
na czas określony nie dłuższy niż osiem lat. Oznacza to, że okres zatrudnienia
skarżącej na stanowisku adiunkta powinien trwać do dnia 30 września 2021 r.
bowiem w tej dacie upłynie ośmioletni okres zatrudnienia, o którym mowa w art.
120 Prawa o szkolnictwie wyższym, a statut nie zawiera odrębnego uregulowania w
stosunku do osób zatrudnionych przed dniem 1 października 2013 r. W doktrynie
prezentowany jest jednolity pogląd, że skoro uczelniom wyższym pozostawiono
autonomię kształtowania okresów pozwalających na uzyskanie tytułu naukowego
doktora lub doktora habilitowanego, to okres zatrudnienia powinien być liczony na
nowo, to jest nie powinno się uwzględniać okresów zatrudnienia na stanowisku
asystenta czy adiunkta przypadających przed dniem 1 października 2013 r. (por.
Walerian Sanetra, Prawo o szkolnictwie wyższym, LEX 2013; Hubert Izdebski,
Prawo o szkolnictwie wyższym. Komentarz, Wydanie II, LEX 2015; Tadeusz
12
Kuczyński, Akademickie prawo pracy pod redakcją naukową Krzysztofa W. Barana,
Wolters Kluwer, Warszawa 2015, str. 98-102).
Skoro w stosunku do skarżącej nie mają zastosowania art. 88 ust. 2 ustawy
z dnia 12 września 1990 r. o szkolnictwie wyższym oraz § 116 ust. 2 statutu
pozwanej uczelni obowiązujące w dacie zatrudnienia jej na stanowisku adiunkta, to
nie zachodzą ważne przyczyny uzasadniające rozwiązanie stosunku pracy na
podstawie art. 125 Prawa szkolnictwie wyższym (por. wyrok Sądu Najwyższego z
dnia 10 marca 2011 r., III PK 46/10, OSNP 2012 nr 9-10, poz. 114 oraz z dnia 6
września 2011 r., II PK 33/11, OSNP 2012 nr 19-20, poz. 241 z glosą
A. Bocheńskiej).
Z powyżej przedstawionych względów Sąd Najwyższy na podstawie
art. 39815
k.p.c. oraz art. 108 § 2 k.p.c. w związku z art. 39821
k.p.c. orzekł jak w
sentencji wyroku.
kc