Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I PK 32/15
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 20 stycznia 2016 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Jolanta Frańczak (przewodniczący)
SSN Bogusław Cudowski (sprawozdawca)
SSN Zbigniew Myszka
w sprawie z powództwa O. M. W.
przeciwko D. S.
o zapłatę kwoty 21 002,00 zł,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 20 stycznia 2016 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w O.
z dnia 22 października 2014 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę do ponownego
rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego
Sądowi Okręgowemu w O.
UZASADNIENIE
M. W., prowadząca działalność gospodarczą pod firmą O. M. W., zażądała
zasądzenia od D. S. kwoty 21.001,85 zł wraz z odsetkami ustawowymi od 4 lipca
2
2013 r. do dnia zapłaty oraz zapłaty kosztów procesu według norm przepisanych.
W pozwie podniosła, że w okresie od 3 stycznia 2011 r. do 2 kwietnia 2012 r. łączył
ją z pozwaną stosunek pracy. W tym czasie prowadzone przez nią
przedsiębiorstwo współpracowało z przedsiębiorstwem H. W.; w ramach tej
współpracy pozwana pobierała gotówkę od H. W. i dokonywała zakupów na rzecz
jego firmy. Pozwana, w okresie zatrudnienia u powódki, nie rozliczyła się z kwoty
21.001,85 zł pobranej od H. W. Wezwanie pozwanej przez H. W. do zwrotu
pobranej a nierozliczonej kwoty okazało się bezskuteczne. Powódka, jako
pracodawca pozwanej, na wezwanie H. W. naprawiła poniesioną przez niego
szkodę poprzez zapłatę na jego rzecz kwoty 21.001,85 zł.
Pozwana w odpowiedzi na pozew wniosła o oddalenie powództwa w całości i
obciążenie powódki kosztami sądowymi. Przyznała, że w okresie zatrudnienia u
powódki w ramach obowiązków pracowniczych obok obowiązków kierowcy
zajmowała się zaopatrzeniem całego przedsiębiorstwa prowadzonego przez
państwa W. Umowę o pracę zawarła z powódką, ponieważ Urząd Pracy w B.
przyznał powódce dofinansowanie na utworzenie stanowiska pracy, ale pracowała
na rzecz H. W. - ojca powódki. Na rzecz PHU H. W. pracowała od czerwca 2010 r.
do końca sierpnia 2012 r. Kończąc współpracę z H. W. rozliczyła się ze środków
finansowych, które zostały jej przekazane.
Sąd Rejonowy w M. wyrokiem z 5 czerwca 2014 r. oddalił powództwo.
Ustalił, że powódka prowadziła działalność gospodarczą pod firmą M. W. O. W dniu
3 stycznia 2011 r. zawarła z pozwaną umowę o pracę na czas określony do 2
kwietnia 2012 r. na stanowisku kierowcy samochodowego kat. B w pełnym
wymiarze czasu pracy. Pozwana w tym czasie jednocześnie świadczyła pracę na
rzecz H. W. prowadzącego działalność gospodarczą pod firmą Przedsiębiorstwo
Handlowo-Usługowe H. W.; zajmowała się zaopatrzeniem tego przedsiębiorstwa -
to jest do niej zwracali się pracownicy, gdy zachodziła konieczność zakupu części
do maszyn rolniczych, środków ochrony roślin, zlecenia wykonania usług. Pozwana
pobierała gotówkę od pracownika stacji paliw należącej do H. W. i dokonywała
zakupów niezbędnych części, zlecała potrzebne usługi. Wydając pozwanej
pieniądze, H. W. sporządzał dowód wypłaty, w którym obok wydanej kwoty
wskazywano usługę, towar, za który wydane pieniądze miały stanowić zapłatę.
3
Pozwana rozliczała pobrane pieniądze przedkładając w księgowości PHU H. W.
faktury VAT oraz sporządzone na ich podstawie raporty księgowe. Jeżeli paragon
opiewał na wyższą kwotę księgowe, przed jego zaakceptowaniem, weryfikowały
fakt dokonania zakupy danego towaru u kierownika. Stosunek pracy między
powódką a pozwaną ustał 2 maja 2012 r. H. W. 1 lipca 2013 r. wezwał pozwaną do
zapłaty 62.698,07 zł. Powódka 12 listopada 2013 r. zapłaciła na rzecz PHU H. W.
kwotę 21.001,85 zł.
W ocenie Sądu Rejonowego w tej sprawie nie znajduje zastosowania art.
120 k.p., ponieważ konstrukcja odpowiedzialności materialnej pracownika wobec
pracodawcy dotyczy przypadków wyrządzenia przez pracownika osobie trzeciej
szkody, która pozostaje w normatywnym wewnętrzno-organizacyjnym
funkcjonalnym związku przyczynowym z powierzonymi pracownikowi czynnościami,
które podjął on na podstawie stosunku pracy w ramach wykonywania zadań
związanych z przedmiotem działalności zakładu. Sąd podkreślił, że w ramach
prowadzonej działalności gospodarczej powódka zatrudniała pozwaną na
stanowisku kierowcy. Działania podejmowane przez pozwaną - pobieranie ze stacji
paliw należącej do H. W. pieniędzy, za które dokonywała zakupów towarów na jego
rzecz, opłaty usług świadczonych na jego rzecz przez osoby trzecie - nie stanowiły
wykonywania obowiązków pracowniczych na rzecz powódki. W konsekwencji
powódka nie była zobowiązana do naprawienia szkody, jaką poniósł H. W. w
związku z działaniami pozwanej. Sąd nie rozważał okoliczności związanych z
ustaleniem wysokości szkody, którą według H. W. miała mu wyrządzić pozwana,
stwierdzając, że żądanie pozwu nie było uzasadnione co do zasady.
Wyrok Sądu Rejonowego zaskarżyła w całości powódka, zarzucając
nierozpoznanie istoty sprawy poprzez zaniechanie jakichkolwiek ustaleń co do
faktu, czy pozwana dopuściła się nieprawidłowości przy dokonywaniu rozliczeń z H.
W. oraz błąd w ustaleniach faktycznych poprzez przyjęcie, że pozwana pobierając
pieniądze od H. W. i kupując za nie wskazane przedmioty nie działa w ramach
wykonywania obowiązków pracowniczych w odniesieniu do przedsiębiorstwa
powódki, co skutkowało błędnym zastosowaniem art. 120 k.p. i oddaleniem
powództwa. Wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do
ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej instancji. W uzasadnieniu apelacji
4
wskazano ponadto, że skoro Sąd Rejonowy wykluczył zasadność powództwa po
kątem odpowiedzialności związanej z art. 120 k.p., to powinien rozważyć
zasadność powództwa również pod względem ewentualnej innej konstrukcji
prawnej, np. zapłaty cudzego długu.
Sąd Okręgowy w O. Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z
22 października 2014 r. oddalił apelację powódki.
W ocenie Sądu drugiej instancji, Sąd pierwszej instancji przeprowadził
poprawnie i wyczerpująco postępowanie dowodowe, gromadząc w sposób rzetelny
i sumienny materiał dowodowy niezbędny do rozstrzygnięcia o żądaniu powódki.
Prawidłowo ustalił stan faktyczny, dokonał wszechstronnej i wnikliwej analizy
zebranego materiału dowodowego. W konsekwencji za nieuzasadniony uznał
zarzut apelacyjny dotyczący błędu w ustaleniach faktycznych. Sąd Okręgowy w
pełni zaakceptował i przyjął za własne ustalenia Sądu Rejonowego.
Sąd Okręgowy podzielił stanowisko Sądu Rejonowego, że w tej sprawie nie
znajdzie zastosowania art. 120 k.p. Podkreślił, że pozwana w odpowiedzi na pozew
stwierdziła, że umowę o pracę zawarła z M. W., ponieważ Urząd Pracy przyznał
dofinansowanie na utworzenie stanowiska pracy, ale właściwie pracowała u jej ojca
– H. W. Zdaniem Sądu, z materiału dowodowego wynika, że zakres obowiązków
pozwanej obejmował szeroko pojęte zaopatrzenie obu przedsiębiorstw H. W. - PHU
H. W. w B. jak również w Gospodarstwie […] H. W. Pozwana dokonując różnego
rodzaju zakupów, rozliczała faktury jako osoba upoważniona do ich odbioru.
Faktury i paragony oddawała w księgowości przedsiębiorstwa H. W., sama
sporządzała raporty kasowe w celach rozliczeniowych. Obowiązki te wykonywała
na polecenie H. W. W ocenie Sądu drugiej instancji z materiału dowodowego
wynikało, że mimo zawartej formalnie umowy o pracę z pozwaną, pomiędzy
powódką i pozwaną nie istniały żadne relacje przy wykonywaniu przez tą ostatnią
obowiązków na rzecz H. W. Sąd podkreślił, odwołując się do utrwalonej linii w
orzecznictwie Sądu Najwyższego, że pracodawca nie ponosi odpowiedzialności za
szkody wyrządzone przez pracownika przy okazji wykonywania obowiązków
pracowniczych, w sytuacji gdy sprawca szkody wyrządził ją osobie trzeciej w czasie
przeznaczonym na wykonywanie przez niego pracy przez czynności wykraczające
poza zakres jego obowiązków pracowniczych i poza zakres działalności zakładu
5
pracy. Odnosząc się do zarzutu nierozważenia przez Sąd Rejonowy zasadności
powództwa pod kątem innej konstrukcji prawnej, Sąd Okręgowy stwierdził, że to
zadaniem profesjonalnego pełnomocnika powódki jest wskazanie w pozwie
podstawy prawnej dochodzonego roszczenia. Wskazanie to determinuje kierunek
postępowania, zakres postępowania dowodowego, przesłanki odpowiedzialności
jak również sąd właściwy do rozpoznania sprawy.
Wyrok Sądu Okręgowego powódka zaskarżyła skargą kasacyjną w całości.
Zarzucono naruszenie prawa materialnego, to jest:
- art. 65 § 1 i 2 k.c. poprzez błędne zastosowanie (brak zastosowania) przy
badaniu treści stosunku prawnego, który łączył powódkę i H. W., w części
związanej z wykonywaniem obowiązków pracowniczych przez powódkę;
- art. 750 k.c. poprzez błędne zastosowanie (brak zastosowania), podczas
gdy w realiach tej sprawy powódka i H. W. wspierali się w prowadzeniu
przedsiębiorstw poprzez świadczenie sobie nawzajem szeregu usług, co stanowi o
nawiązaniu przez nich stosunku zobowiązaniowego, w ramach którego m.in.
pozwana, wykonując obowiązki pracownicze z tytułu zatrudnienia w
przedsiębiorstwie powódki, dokonywała zakupu towarów i usług na rzecz
przedsiębiorstwa H. W.;
- art. 120 § 2 k.p. poprzez błędną wykładnię, która wyraża się w przyjęciu, że
reguły naprawienia szkody przewidziane w tej normie prawnej nie znajdują
zastosowania w sytuacji, gdy pracownik co prawa świadczy usługi na rzecz innego
podmiotu, jednak świadczenie tych usług następuje na polecenie pracodawcy i
mieści się w ramach wykonywania umowy pomiędzy pracodawcą a innym
podmiotem (w tym przypadku H. W.);
Skarżąca ponadto zarzuciła naruszenia przepisów postępowania, które miały
istotny wpływ na treść orzeczenia, to jest:
- art. 378 § 1 k.p.c. poprzez brak rozpoznania sprawy w granicach apelacji,
to jest pominięciu badania treści stosunku prawnego łączącego powódkę z H. W.
(w zakresie współpracy prowadzonych przez nich przedsiębiorstw), jak też
merytorycznego odniesienia się do alternatywnych podstaw prawnych żądania
zapłaty wskazanych w treści apelacji;
6
- art. 316 § 1 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. i art. 328 § 2 k.p.c. w zw. z art.
391 § 2 k.p.c. wyrażające się w braku rozważenia i odniesienia się w uzasadnieniu
wyroku do okoliczności wynikających ze zgromadzonego w sprawie materiału
dowodowego, a mających istotne znaczenie dla prawidłowego rozstrzygnięcia
sprawy, to jest istnienia stosunku zobowiązaniowego pomiędzy powódką i H. W. i
wykonywaniem obowiązków pracowniczych przez pozwaną w ramach współpracy
przedsiębiorstw ww. osób.
Skarżąca wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie
sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu, pozostawiając temu
Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania kasacyjnego.
Pozwana nie złożyła odpowiedzi na skargę kasacyjną.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna okazała się w części uzasadniona.
W zaskarżonym wyroku Sąd Okręgowy zaakceptował ustalenia faktyczne
Sądu pierwszej instancji. W związku z czym przyjął, że w sprawie nie znajdzie
zastosowania przepis art. 120 k.p. Jednak dalsze ustalenia nie są precyzyjne, ani
jasne. Sąd Okręgowy stwierdza bowiem, że działania pozwanej „nie stanowiły
wykonywania obowiązków pracowniczych na rzecz powódki”. Jednak w dalszej
części uzasadnienia wywody dotyczą wyrządzenia szkody przez pracownika przy
okazji wykonywania obowiązków pracowniczych. Wyjaśnienia wymaga więc
podstawowa okoliczność t.j., czy pozwana była pracownikiem powódki. Dopiero
wtedy możliwe jest rozstrzyganie o ewentualnym obowiązku naprawienia
wyrządzonej szkody na podstawie przepisów kodeksu pracy. Nie są jasne także
ustalenia w tej kwestii poczynione przez Sąd pierwszej instancji. Stąd ponownego
rozważenia wymaga problem możliwości zastosowania w sprawie art. 120 k.p.
Po drugie należy stwierdzić, że zgodnie z art. 187 § 1 k.p.c. powód nie jest
zobowiązany do wskazania podstawy prawnej dochodzonego roszczenia, a nawet
jej przytoczenie nie wiąże sądu (iura novit curia). Potrzeba rozważenia przez sąd
innej od art. 120 k.p. podstawy roszczenia (zapłaty cudzego długu) była
podnoszona przez powódkę już apelacji ze wskazaniem tych podstaw. Problem ten
7
nie został rozważony w zaskarżonym wyroku przez Sąd Okręgowy. Z tego więc
powodu należało uznać za uzasadniony zarzut podniesiony w skardze kasacyjnej –
naruszenie przepisu art. 378 § 1 k.p.c. poprzez brak rozpoznania sprawy w
granicach apelacji.
W związku z powyższym należy stwierdzić, że ostateczne rozstrzygnięcie
sprawy wymaga ponownego rozważenia w kwestii ewentualnych podstaw
odpowiedzialności powódki za wyrządzoną szkodę. Zarówno w przypadku
odpowiedzialności pracowniczej, jak i na podstawie przepisów kodeksu cywilnego
rozważenia wymagają przesłanki danego typu odpowiedzialności
odszkodowawczej. W takim przypadku zawsze na pierwszym planie pozostanie
ustalenie, czy doszło do wyrządzenia przez pozwaną szkody. Jednoznacznego
rozstrzygnięcia wymaga również to, czy pozwana była pracownikiem powódki.
Nie można jednak stwierdzić, że Sądy obu instancji dopuściły się rażących
naruszeń prawa, co sprawiać mogłoby, że skarga kasacyjna jest oczywiście
uzasadniona. Wątpliwości dotyczą bowiem jedynie braków uzasadnienia
podstawowych kwestii, co może świadczyć o niedostatecznych ustaleniach
okoliczności faktycznych.
Z tych względów orzeczono jak w sentencji wyroku.
kc