Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CNP 39/15
POSTANOWIENIE
Dnia 6 kwietnia 2016 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Hubert Wrzeszcz (przewodniczący)
SSN Wojciech Katner (sprawozdawca)
SSN Anna Owczarek
w sprawie ze skargi wnioskodawczyni
o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego postanowienia
Sądu Okręgowego w O.
z dnia 31 stycznia 2013 r.
w sprawie z wniosku A. P.
przy uczestnictwie T. U.
o podział majątku wspólnego,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 6 kwietnia 2016 r.,
1) stwierdza niezgodność z prawem zaskarżonego
postanowienia w części dotyczącej punktu I w zakresie
wysokości podwyższenia spłaty zasądzonej od wnioskodawczyni
na rzecz uczestnika,
2) uznaje, że uczestnicy ponoszą koszty postępowania
związane ze swym udziałem w sprawie.
2
UZASADNIENIE
W sprawie o podział majątku wspólnego wnioskodawczyni A. P. i uczestnika
T. U., Sąd Rejonowy w O. postanowieniem z dnia 29 czerwca 2012 r. ustalił, że w
skład majątku wspólnego uczestników wchodzi nieruchomość o wartości 439 300
złotych i dokonując podziału majątku przyznał ją wnioskodawczyni, zasądzając od
niej na rzecz uczestnika kwotę 228 481,69 złotych, po ustaleniu nakładów z
majątku osobistego uczestnika na majątek wspólny na kwotę 82 557,38 złotych i
nakładów wnioskodawczyni na ten majątek na kwotę 64 894 złotych, oraz
oddalając wniosek o ustalenie nierównych udziałów w majątku wspólnym. Sąd
orzekł także, że uczestnik ma obowiązek wydania nieruchomości wnioskodawczyni
w ciągu 7 dni od dnia otrzymania spłaty i rozstrzygnął o kosztach postępowania.
W wyniku rozpoznania wniesionych apelacji Sąd Okręgowy w O.
postanowieniem z dnia 31 stycznia 2013 r. oddalił apelację wnioskodawczyni
w całości, a uwzględnił apelację uczestnika w części przez zmianę postanowienia
Sądu pierwszej instancji (pkt VI) w ten sposób, że zasądzoną od wnioskodawczyni
na rzecz uczestnika tytułem spłaty kwotę podwyższył do 253 481,69 złotych (pkt I).
Oznaczało to podwyższenie spłaty o 25 000 złotych, ze względu na uznanie,
że Sąd Rejonowy błędnie rozliczył nakład uczestnika na majątek wspólny w postaci
kwoty 50 000 złotych, uzyskanej przez niego jako darowizna od rodziców.
Z uzasadnienia postanowienia Sądu Okręgowego wynika, że skoro uczestnik
na skutek podziału majątku nie otrzymał domu, to wnioskodawczyni winna mu
zwrócić cały nakład w wysokości 50 000 złotych, a nie tylko jego połowę; to sprawia,
że należało powiększyć spłatę należną uczestnikowi od wnioskodawczyni
o 25 000 złotych i w tym tylko zakresie orzeczenie Sądu pierwszej instancji
podlegało zmianie (art. 386 § 1 k.p.c.).
W skardze o stwierdzenie niezgodności z prawem postanowienia Sądu
Okręgowego wnioskodawczyni zarzuciła Sądowi naruszenie przepisów prawa
materialnego, tj. art. 45 i art. 46 k.r.o. w związku z art. 1035 i art. 212 § 1 k.c. oraz
wniosła o stwierdzenie, że zaskarżone postanowienie w części, tj. co do pkt I jest
3
niezgodne z art. 45 i art. 46 w związku z art. 1035 i art. 212 § 1 k.c., a także
zasądzenie od uczestnika na rzecz wnioskodawczyni kosztów postępowania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Według art. 4241
§ 1 k.p.c. można żądać stwierdzenia niezgodności
z prawem prawomocnego wyroku sądu drugiej instancji kończącego postępowanie
w sprawie, jeżeli przez jego wydanie stronie została wyrządzona szkoda, a zmiana
lub uchylenie tego wyroku w drodze przysługujących stronie środków prawnych nie
było i nie jest możliwe. W okolicznościach niniejszej sprawy wymagania formalne
wniesionej skargi zostały spełnione. Istotne jest w związku z tym rozważenie
przesłanek materialnych skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem
zaskarżonego orzeczenia.
W doktrynie i w orzecznictwie utrwalone jest stanowisko, że skarga ta
będąca nadzwyczajnym środkiem zaskarżenia zasługuje na uwzględnienie w razie
wyraźnej niezgodności rozstrzygnięcia sądowego z prawem, a więc niewątpliwej
jego sprzeczności z zasadniczymi i niepodlegającymi różnej wykładni przepisami,
z ogólnie przyjętymi standardami rozstrzygnięć albo wydane w wyniku
rażąco błędnej wykładni lub niewłaściwego zastosowania prawa, które jest
oczywiste i nie wymaga głębszej analizy prawniczej. Niezgodność z prawem
powodująca w wyniku takiego stwierdzenia odpowiedzialność odszkodowawczą
Skarbu Państwa musi mieć zatem w myśl art. 4241
§ 1 k.p.c. charakter
kwalifikowany, elementarny i oczywisty, tylko bowiem w takim wypadku można
przypisać orzeczeniu sądu cechy bezprawności (zob. postanowienie Sądu
Najwyższego z dnia 5 października 2012 r., IV CNP 8/12 i powołane w nim
obszernie orzecznictwo). Rozstrzygając należy również mieć na uwadze
charakter władzy sądowniczej, tj. orzekania z zachowaniem niezawisłości,
w tym swobody, to nie znaczy, że dowolności w ocenie materiału
dowodowego oraz interpretacji przepisów mających zastosowanie, z pełnym
jednak wykorzystaniem wiedzy i doświadczenia sędziowskiego. Posługując się
uznanymi metodami wykładni dochodzi się nieraz do różnych rezultatów dających
się obronić. To uprawnia do twierdzenia, że w działalności jurysdykcyjnej
sądu można formułować autonomiczne rozumienie bezprawności w takim
4
znaczeniu jak powyżej przedstawione (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 lipca
2006 r., I CNP 33/06, OSNC 2007, nr 2, poz. 35).
Przenosząc poczynione rozważania na grunt rozpoznawanej sprawy przyjąć
należy, że skarżąca przedstawiła przekonujące argumenty wskazujące na
wadliwość zaskarżonego orzeczenia i pomimo że chodzi w rezultacie tylko o błąd
rachunkowy, polegający na zawyżeniu spłaty należnej pozwanemu, to wydane
orzeczenie jest oczywiście niezgodne z prawem. Istota zaskarżonej części
prawomocnego postanowienia Sądu Okręgowego dotyczy bowiem rozliczenia
uczestników postępowania i zmiany orzeczenia Sądu pierwszej instancji, tylko
przez ewidentnie naruszające prawo podwyższenie spłaty należnej uczestnikowi od
wnioskodawczyni.
Sąd Rejonowy ustalił wysokość spłaty w ten sposób, że po obliczeniu łącznej
wartości majątku stron podzielił ją na połowę. Otrzymaną wartość udziału każdego
z uczestników porównał następnie z wartością przyznanych im składników majątku,
co w odniesieniu do sposobu rozumowania znalazło wyraz w uzasadnieniu
postanowienia Sądu Okręgowego (s. 8). Podstawę podziału stanowiła więc łączna
wartość majątku wspólnego, czyli wartość powiększona o dokonane nakłady.
Po podzieleniu otrzymanej kwoty przez dwa, każdy z uczestników otrzymał połowę
wartości nakładów. Przyznanie nieruchomości jednemu z nich oznaczało,
że otrzymał on składnik majątkowy o wartości powiększonej o wartość nakładu
z majątku współmałżonka.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego problem, o który chodzi w sprawie był
dotychczas rozwiązywany na dwa sposoby. Pierwszy oznaczał wyliczenie wartości
„netto” majątku wspólnego, podzielenie jej na dwie części, a następnie dodanie
wartości nakładu (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 lutego 2012 r.,
I CNP 25/11, nie publ.). Drugi sposób sprowadzał się do podzielenia wartości
„brutto” majątku na pół i ustalenie, który z małżonków pozostaje w wyniku tej
operacji wzbogacony (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 października 2012 r.,
IV CNP 8/12, nie publ.). Jest oczywiste, że przy zastosowaniu obu metod uczestnik,
który dokonał nakładu, a któremu nie został przyznany przedmiot majątkowy
o zwiększonej w podany sposób wartości powinien otrzymać zwrot całości nakładu,
5
który w okolicznościach rozpoznawanej sprawy wyniósł 50 000 złotych.
W konsekwencji, jeżeli w rozpoznawanej sprawie Sąd drugiej instancji przyjął
metodę obliczeń „brutto”, to jest przekonujące, że małżonek dokonujący nakładu
powinien otrzymać spłatę w wysokości 25 000 złotych, gdyż pozostałe
25 000 złotych zwiększyło jego udział w majątku wspólnym, stanowiącym podstawę
obliczenia spłat i dopłat. Do takiego wniosku prowadzi analiza sposobu rozliczeń
między wnioskodawczynią a uczestnikiem. Rażące naruszenie prawa dotyczy
zatem zaskarżonego prawomocnego orzeczenia, w którym o wskazaną kwotę
25 000 złotych, niezgodnie z prawem zwiększone zostało świadczenie
wnioskodawczyni względem uczestnika. Jest to naruszenie istotne, dość łatwo
dostrzegalne i godzące w porządek prawny rozliczeń majątkowych po ustaniu
wspólności majątkowej małżeńskiej, a pozostawienie orzeczenia w obecnym
kształcie byłoby oczywiście krzywdzące dla uczestniczki postępowania w zakresie
poniesionej i udowodnionej szkody majątkowej.
Z tych względów należało uznać, że spełnione zostały przesłanki określone
w art. 4241
§ 1 k.p.c. i na podstawie art. 42411
§ 2 k.p.c. orzec jak w postanowieniu,
rozstrzygając o kosztach postępowania na podstawie art. 520 § 1 w związku z art.
13 § 2, art. 391 § 1, art. 39821
i art. 42412
k.p.c.
jw
eb