Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I PO 1/15
POSTANOWIENIE
Dnia 5 kwietnia 2016 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Jolanta Frańczak (przewodniczący)
SSN Bogusław Cudowski
SSN Piotr Prusinowski (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa K. B.
przeciwko E. Spółce Akcyjnej […]
o odszkodowanie z tytułu rozwiązania umowy o pracę
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 5 kwietnia 2016 r.,
skargi powoda o wznowienie postępowania zakończonego prawomocnym
wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 20 stycznia 2011 r., sygn. akt I BP 4/10,
odrzuca skargę o wznowienie postępowania.
UZASADNIENIE
K. B. wniósł skargę o wznowienie postępowania zakończonego
prawomocnym wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 20 stycznia 2011 r. w sprawie o
sygnaturze I BP 4/10. Domagał się zmiany zaskarżonego rozstrzygnięcia i
oddalenia skargi strony pozwanej (T.). Jako podstawę wznowienia postępowania
podał art. 403 § 2 k.p.c. Twierdził, że doszło do wykrycia prawomocnego wyroku,
dotyczącego tego samego stosunku prawnego oraz wykrycia takich okoliczności
faktycznych i środków dowodowych, które mogły mieć wpływ na wynik sprawy, a
które powstały przed uprawomocnieniem się wyroku. W uzasadnieniu skargi
argumentował, że Sąd Rejonowy w C. wyrokiem z dnia 26 maja 2015 r. uniewinnił
go od popełnienia wszystkich zarzucanych czynów. Oznacza to, że Sąd Najwyższy
2
wydając zaskarżony wyrok dokonał wadliwej subsumpcji art. 56 § 1 k.p. w związku
z art. 30 § 4 k.p. Miała ona polegać na wadliwym przyjęciu, zgodnie z którym
przyczyna podana w piśmie rozwiązującym stosunek pracy była niekonkretna.
Sąd Najwyższy wyrokiem z dnia 20 stycznia 2011 r. (wydanym w sprawie
I BP 4/10) stwierdził, że wyrok Sądu Okręgowego w C. z 9 kwietnia 2008 r., IV 1
Pa …/08 jest niezgodny z prawem (zasądził też od K. B. na rzecz pozwanego
kwotę 480 zł tytułem kosztów postępowania).
W pisemnych motywach Sąd Najwyższy wskazał, że powód K. B. domagał
się od pozwanego E. S.A. (aktualnie T. S.A.) odszkodowania w związku z
bezpodstawnym rozwiązaniem stosunku pracy bez wypowiedzenia z winy
pracownika. Relacjonując przebieg postępowania Sąd Najwyższy przybliżył
ustalenia Sądu pierwszej instancji. Wynika z nich, że powód został zatrudniony u
pozwanego od dnia 12 października 1998 r. na stanowisku asystenta ds. prawnych
w pełnym wymiarze czasu pracy. W dniu 30 czerwca 1999 r. doszło do zmiany
zakresu zatrudnienia powoda do ½ etatu a jednocześnie zawarto z nim umowę
cywilnoprawną na obsługę prawną w ramach prowadzonej kancelarii radcy
prawnego. W ramach umowy o pracę do obowiązków powoda należała szeroko
ujęta obsługa w zakresie prawa energetycznego, w ramach umowy cywilnoprawnej
– windykacja należności z tytułu dostarczanej energii elektrycznej. W 2004 r. w
związku z trudnościami w windykacji należności od szeregu kontrahentów pozwana
spółka postanowiła zbyć przysługujące jej wierzytelności podmiotom zajmujących
się ich nabywaniem. W pertraktacjach z tymi podmiotami uczestniczył m.in. powód,
przy czym nie określono, czy czyni to w ramach stosunku pracy czy stosunku
cywilnoprawnego. Powód opiniował złożone przez te podmioty oferty nabycia
wierzytelności. W wyniku postępowania przetargowego wyłoniono jeden z nich, z
którym zawarto umowę w kwietniu 2004 r. W trakcie toczących się pertraktacji
powód spotkał się co najmniej czterokrotnie z jednym z przedstawicieli podmiotu,
który wygrał przetarg – nie były to spotkania związane z wykonywaniem
obowiązków na rzecz pozwanego. W trakcie tych spotkań powód przekazywał
informacje o innych oferentach oraz o projektowanej treści umowy ze zwycięzcą
przetargu. W dniu 6 kwietnia 2006 r. powód został zatrzymany przez
funkcjonariuszy ABW i przewieziony do Prokuratury Okręgowej w L., prowadzącej
3
postępowanie karne przeciwko niemu w sprawie V Ds. …/05/s. W związku z
przedstawionymi mu zarzutami zastosowano środki zapobiegawcze w postaci
zakazu opuszczania kraju, zabezpieczenie majątkowe oraz nakaz powstrzymania
się od wykonywania usług prawnych świadczonych w charakterze radcy prawnego
na rzecz pozwanego. Postanowienie to zostało utrzymane w mocy postanowieniem
Sądu Rejonowego w L. z dnia 8 maja 2006 r., sygn. Kp …/06. Pismem z dnia 20
kwietnia 2004 r. pozwana zwróciła się do powoda z pytaniem, czy należy do
związków zawodowych lub o wskazanie organizacji, która będzie go reprezentować
w sprawach przewidzianych w kodeksie pracy. W odpowiedzi powód pismem z
dnia 25 kwietnia 2006 r. poinformował, że nie należy do żadnej organizacji i będzie
się zwracał do NSZZ Solidarność o reprezentację i ochronę praw pracowniczych.
Związek nie podjął się jednak reprezentacji powoda. W tym samym dniu powód
zachorował i pozostawał na zwolnieniu lekarskim do dnia 11 maja 2006 r. W dniu
27 kwietnia 2006 r. doręczono powodowi oświadczenie o rozwiązaniu stosunku
pracy na podstawie art. 52 § 1 pkt 1 k.p. jako przyczynę podając „ciężkie
naruszenie podstawowych obowiązków pracowniczych, a mianowicie, że pracując
na stanowisku asystenta prawnego E. S.A. dopuścił się ujawnienia tajemnicy
handlowej spółki, co wynika z treści postanowienia Prokuratora Okręgowego w L.
sygn. V Ds. …/05/Sp z dnia 11.04.2006 r.”.
Sąd Najwyższy podał, że wyrokiem z dnia 4 lutego 2008 r. Sąd Rejonowy w
C. zasądził na rzecz powoda kwotę 7.401,96 zł tytułem odszkodowania. Sąd ten
uznał rozwiązanie pod względem formalnym za zgodne z prawem (nie wymagało
konsultacji, nie zachodziła ochrona szczególna w okresie choroby). Przyjął
natomiast, że podana w oświadczeniu przyczyna była niekonkretna a przez to
niezrozumiała dla powoda. Sąd Rejonowy uznał, że w dacie 11 kwietnia 2006 r. nie
wydano żadnego postanowienia prokuratorskiego, albowiem status podejrzanego
uzyskał powód na skutek postanowienia z dnia 7 kwietnia 2006 r. Nie określono
przedmiotu tego postanowienia. Nie wskazano, na czym polegało naruszenie
tajemnicy handlowej, niezależnie od tego, że postanowienie z dnia 7 kwietnia 2006
r. w ogóle nie dotyczy tajemnicy handlowej. W tej sytuacji Sąd Rejonowy uwzględnił
powództwo.
4
W dalszej części rozważań Sąd Najwyższy ujawnił, że apelacja wywiedziona
przez pozwanego została wyrokiem Sądu Okręgowego w C. z dnia 9 kwietnia 2008
r., oddalona. Sąd drugiej instancji podzielił ustalenia faktyczne i ocenę prawną sądu
I instancji. Sąd ten uznał, że przyczyna podana przez pozwanego była
niekonkretna. Z uzasadnienia oświadczenia o rozwiązaniu stosunku pracy nie
wynika bowiem, czy zarzuty dotyczyły powoda jako pracownika czy jako radcy
prawnego - zleceniobiorcy. Z faktu wdania się przez powoda w spór merytoryczny
nie wynika jeszcze, że rozumiał on przyczynę rozwiązania stosunku pracy. W
rezultacie Sąd Okręgowy apelację oddalił.
Skargę o stwierdzenie niezgodności tego orzeczenia z prawem wywiódł
pełnomocnik pozwanego, zarzucając naruszenie art. 56 § 1 k.p. w zw. z art. 30 § 4
k.p. przez ich niewłaściwe zastosowanie przez przyjęcie, że pozwany niekonkretnie
określił przyczynę rozwiązania stosunku pracy, w sytuacji, w której powód jako
radca prawny, a wcześniej prokurator, zidentyfikował opisane w tym oświadczeniu
uzasadnienie, wdał się w spór a także w sytuacji, gdy sądy orzekające w sprawie
uznały przyczynę rozwiązania za prawdziwą.
W ocenie Sądu Najwyższego zaskarżony skargą wyrok Sądu Okręgowego w
C. z 9 kwietnia 2008 r. jest niezgodny z prawem w tym znaczeniu, że jest sprzeczny
z ogólnie uznanymi standardami wnioskowań prawniczych i przyjmowanymi
rozstrzygnięciami. Chodzi o wadliwe zastosowanie i wadliwą subsumcję art. 56 § 1
k.p. w zw. z art. 30 § 4 k.p.
Uzasadniając swoje stanowisko, Sąd Najwyższy zwrócił uwagę, że Sąd
Okręgowy przyjął że przyczyna podana w piśmie rozwiązującym stosunek pracy z
powodem była niekonkretna, a przez to rozwiązanie stosunku pracy w trybie
natychmiastowym było sprzeczne z prawem. Pracodawca odwołał się bowiem w
swym oświadczeniu woli niejako dodatkowo (dowodowo) do postanowienia
Prokuratury Okręgowej w L., które to postanowienie miało dowodzić zarzucanych
pracownikowi działań, podając wadliwą (11 kwiecień 2006 r.) datę postanowienia.
Bezsporne w sprawie jednak było, iż pod tą samą sygnaturą akt Prokuratura wydała
postanowienie w innym dniu, a mianowicie 7 kwietnia 2006 r. Ponadto przyczyna
wypowiedzenia była w piśmie pracodawcy zwerbalizowana, błędnie jedynie
wskazano na datę postanowienia Prokuratury. Biorąc pod uwagę fakt, iż toczyło się
5
przed Prokuratura Okręgową postępowanie, dotyczące powoda, wydane zostało w
tej sprawie postanowienie, powód był radcą prawnym, a wcześniej prokuratorem,
trzeba w drodze wnioskowania logicznego przyjąć jako nie budzące wątpliwości, iż
powodowi znane były przyczyny rozwiązania stosunku pracy w trybie
natychmiastowym, a wadliwe podanie daty postanowienia Prokuratury w
oświadczeniu woli pracodawcy stanowiło w kontekście całej sprawy oczywistą
omyłkę.
Kierując się powyższą argumentacją Sąd Najwyższy uznał, że przy ocenie
znaczenia oświadczenia woli pracodawcy należy bowiem brać pod uwagę całą jego
treść, a także okoliczności sprawy, w tym osobę pracownika, do której owo
oświadczenie jest kierowane. Trzeba uwzględniać stopień wykształcenia i poziom
wiedzy oraz kwalifikacji zawodowych. W stanie faktycznym rozpoznawanej sprawy
wspomniane okoliczności były na tyle oczywiste, iż nie powinny podlegać
jakiejkolwiek interpretacji, zmierzającej do wykazania, iż pracownikowi nie były
znane przyczyny zwolnienia z pracy lub też przyczyny te były niezrozumiałe i
sprawa wymaga subsumcji art. 30 § 4 k.p. w zw. z art. 56 k.p. Postępowanie przed
Prokuraturą przeczy jednoznacznie takiej ocenie. Z tego powodu Sąd Najwyższy
uznał, że prawomocny wyrok sądu jest niezgodny z prawem w rozumieniu art. 4241
§ 1 k.p.c.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga o wznowienie postępowania nie została oparta na ustawowej
podstawie.
Zdaniem skarżącego uniewinniający wyrok Sądu Rejonowego w C. z dnia 26
maja 2015 r. świadczy o tym, że doszło do wykrycia prawomocnego orzeczenia,
dotyczącego tego samego stosunku prawnego oraz ujawnienia takich okoliczności
faktycznych i środków dowodowych, które mogły mieć wpływ na wynik sprawy.
Założenie to nie jest trafne.
Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 stycznia 2011 r., przeciwko któremu
wymierzona została skarga o wznowienie postępowania, wydano na skutek skargi
o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia. Ma to
6
znaczenie, jeśli uwzględni się, że Sąd Najwyższy w tym rozstrzygnięciu w sposób
zakresowy wyznaczył niezgodność z prawem wyroku sądu drugiej instancji.
Ograniczył ją bowiem do aspektu formalnego, twierdząc, że Sąd Okręgowy
nieprawidłowo uznał przyczynę rozwiązania umowy o pracę za niekonkretną w
rozumieniu art. 30 § 4 k.p. W rezultacie Sąd Najwyższy w sprawie I BP 4/10 nie
wypowiedział się co do kwestii zasadności zakończenia stosunku pracy w trybie
art. 52 § 1 k.p., jak również innych warunków formalnych, warunkujących
prawidłowość zakończenia zatrudnienia pracowniczego. Zawężenie spektrum
badawczego znajdowało uzasadnienie w art. 4244
k.p.c. i art. 42410
k.p.c.
Z przepisów tych wynika, że skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem można
oprzeć na podstawie naruszeń prawa materialnego lub przepisów postępowania, a
Sąd Najwyższy jest związany granicami zaskarżenia. W rezultacie, Sąd Najwyższy
nie oceniał merytorycznie słuszności żądania powoda (domagającego się
odszkodowania), a jedynie w granicach ekstraordynaryjnej procedury kontrolnej
weryfikował, w zakreślonych przez pozwanego granicach, czy wyrok Sądu
Okręgowego został wydany w zgodzie z obowiązującymi przepisami. Spojrzenie to
znajduje odzwierciedlenie w art. 42411
§ 2 k.p.c., który stanowi, że w razie
uwzględnienia skargi, Sąd Najwyższy stwierdza, iż wyrok jest w zaskarżonym
zakresie niezgodny z prawem.
Dotychczasowe rozważania były potrzebne, gdyż skarga o wznowienie
postępowania, z której skorzystał powód, jest dopuszczalna, jeśli między jej
podstawą a wynikiem sprawy (zakończonej prawomocnym wyrokiem) zachodzi
zależność. Wynika to jednoznacznie z art. 403 § 2 k.p.c. Oznacza to, że między
stwierdzeniem niezgodności z prawem wyroku Sądu Okręgowego w C. z dnia 9
kwietnia 2008 r. (w zakresie w jakim niezgodność tą zadekretowano) a wykryciem
prawomocnego wyroku, okoliczności faktycznych lub środków dowodowych,
powinna zaistnieć relacja kwalifikowana. Inaczej rzecz ujmując, skarga o
wznowienie postępowania oparta jest na ustawowej podstawie, jeśli można uznać,
że wykrycie wyroku, okoliczności faktycznej lub środka dowodowego mogło mieć
wpływ na wynik rozstrzygnięcia w sprawie o stwierdzenie niezgodności z prawem
prawomocnego rozstrzygnięcia. Korelacja ta wyznacza płaszczyznę badawczą w
niniejszej sprawie.
7
Analiza skargi o wznowienie postępowania (tak w części postulatywnej, jak i
argumentacyjnej) prowadzi do wniosku, że powód przedstawionej zależności nie
dostrzega. Dlatego zarzuca Sądowi Najwyższemu, że w sprawie I BP 4/10
„nie dostrzegł, że pracodawca zastąpił ocenę zdarzeń, na których oparł
oświadczenie woli o rozwiązaniu stosunku pracy z powodem oceną, której
dokonała prokuratura w postanowieniu z dnia 11 kwietnia 2006 r.”. W dalszej części
swojego wywodu skarżący zarzucił Sądowi Najwyższemu, że nie tylko podzielił
poglądy pozwanej, ale jeszcze wstępując niejako w jej miejsce stwierdził
występowanie w oświadczeniu woli pracodawcy oczywistej omyłki. Zdaniem
powoda trudno zgodzić się z tego rodzaju poglądem Sądu Najwyższego, albowiem
pozwana miała możliwość w stosowanym czasie sprostować swoje oświadczenie
woli. Ostatecznie skarżący spuentował (po rozważeniu dowodów
przeprowadzonych przez Sądy pierwszej i drugiej instancji), że nie dopuścił się
ciężkiego naruszenia obowiązków pracowniczych, a przyczyna rozwiązania
stosunku pracy i przesłanki, którymi kierował się pracodawca nie były mu znane i
zrozumiałe. Na zakończenie swojego stanowiska powód stwierdził, że Sąd
Najwyższy w dniu 20 stycznia 2011 r. wyrokował przedwcześnie, gdyż podjął
decyzję o uznaniu wyroku Sądu Okręgowego w C. z dnia 9 kwietnia 2008 r. za
niezgodny z prawem bez oczekiwania na rezultat postępowania karnego i bez
wiedzy o tym, czy powód dopuścił się zarzucanych mu naruszeń.
Prześledzenie argumentacji uzasadniającej wniesienie skargi o wznowienie
postępowania wyjaśnia, że powód nie dostrzega specyfiki procedowania zgodnie z
art. 4241
§ 1 k.p.c. Wychodząc z błędnego założenia uważa, że stwierdzanie
niezgodności z prawem wyroku sądu drugiej instancji stanowi kontynuację
merytorycznego rozpoznania sporu wywołanego rozwiązaniem umowy o pracę.
Spojrzenie to jest fałszywe. Rola Sądu Najwyższego w tym wypadku ogranicza się
wyłącznie do kontroli prawidłowości stosowania prawa (a nie do oceny trafności
orzeczenia), przy czym skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem
prawomocnego wyroku jest środkiem wyjątkowym i nadzwyczajnym, co powoduje,
że jej skuteczność ograniczona została do przypadków kwalifikowanych,
oczywistych i elementarnych. Z tej perspektywy staje się jasne, że w zakresie
zainteresowań Sądu Najwyższego, rozpoznającego skargę z art. 4241
§ 1 k.p.c.,
8
nie leżała merytoryczna ocena słuszności rozwiązania z powodem umowy o pracę,
a jedynie subsumpcja ustalonego stanu faktycznego z pozycji art. 30 § 4 k.p., co
stanowiło zasadniczy i decydujący motyw rozstrzygnięcia Sądu Okręgowego.
Spojrzenie z tego punktu widzenia sprawia, że wznowienie postępowania w
niniejszej sprawie jest możliwe tylko wówczas, jeśli wyrok Sądu Rejonowego w C. z
dnia 26 maja 2015 r., na który powołuje się powód, prowadzi do odmiennej oceny
konkretności przyczyny podanej w rozwiązaniu umowy o prace z powodem.
Skarżący nie widzi tej zależności, a w każdej razie o niej nie wspomina w środku
odwoławczym. Brak ten nie dziwi, jeśli weźmie się pod uwagę, że wyrok sądu
karnego nie koresponduje z formalnym przekazem zawartym w oświadczeniu woli
pracodawcy o rozwiązaniu umowy o pracę.
Supozycja powyższa staje się zrozumiała po przypomnieniu roli przepisu,
którego zastosowanie zostało w sprawie I BP 4/10 zakwestionowane. Otóż w
przepisach kodeksu pracy istnieje wyraźna dystynkcja pomiędzy czysto formalnym
wskazaniem przyczyny wypowiedzenia lub rozwiązania umowy o pracę, czego
dotyczy przepis art. 30 § 4 k.p., a zasadnością tej przyczyny, o czym stanowi
przepis art. 45 § 1 k.p. i art. 56 § 1 k.p. (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18
kwietnia 2001 r., I PKN 370/00, OSNP 2003 nr 3, poz. 65). Formalne naruszenie
art. 30 § 1 k.p. ma miejsce wówczas, gdy pracodawca nie wskazuje w ogóle
przyczyny rozwiązania umowy bądź, gdy wskazana przez niego przyczyna jest
niezrozumiała, niejasna, niedostatecznie konkretna lub nierzeczywista.
Przedstawiony podział akceptowany jest również w literaturze przedmiotu.
Rozróżnia się zasadność wypowiedzenia lub rozwiązania bez wypowiedzenia
umowy o pracę - tzw. kauzalność materialną - i obowiązek wskazania przyczyny
rozwiązania zatrudnienia - kauzalność formalna – (A. Dral, Powszechna ochrona
trwałości stosunku pracy. Tendencje zmian, Warszawa 2009, s. 176; A. Wypych –
Żywicka, Zasadność wypowiedzenia umowy o pracę, Gdańsk 1996, s. 47-48).
Nie zmieniając nurtu rozważań, oczywiste jest, że wyrok sądu karnego, na
który powołuje się powód pozwala wyrobić sobie zdanie w płaszczyźnie słuszności
dokonanego w sprawie rozwiązania umowy o pracę, nie ma jednak przełożenia z
punktu widzenia formalnej powinności z art. 30 § 4 k.p. Oznacza to, że wnoszący
9
skargę o wznowienie postępowania nie wykazał jego wpływu na wynik sprawy,
zakończonej wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 20 stycznia 2011 r. (I BP 4/15).
W rezultacie skarga o wznowienie postępowania wniesiona przez powoda
nie została oparta na ustawowej podstawie. Wynika to z tego, że motywy
normatywne, jakimi kierował się Sąd Najwyższy wydając zaskarżony skargą wyrok,
nie przystają do treści i przesłania wyroku Sądu Rejonowego w C. z dnia 26 maja
2015 r. Uniewinnienie powoda od zarzucanych mu w postępowaniu karnym czynów
jest bez znaczenia z pozycji formalnego ukształtowania przez pracodawcę
przyczyny rozwiązania umowy o pracę.
Dlatego zgodnie z art. 412 § 4 k.p.c. w związku z art. 410 § 1 k.p.c.
orzeczono jak w sentencji.
kc