Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 519/15
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 28 kwietnia 2016 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Zbigniew Kwaśniewski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Anna Owczarek
SSN Władysław Pawlak
w sprawie z powództwa J.S.
przeciwko J. T.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 28 kwietnia 2016 r.,
skargi kasacyjnej powoda od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 12 marca 2015 r.,
oddala skargę kasacyjną i zasądza od powoda na rzecz
pozwanego kwotę 1800 zł (jeden tysiąc osiemset złotych)
tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
Powód wniósł o wydanie nakazu zapłaty na podstawie weksla in blanco,
wystawionego przez pozwanego celem zabezpieczenia udzielonej mu przez
powoda pożyczki.
W dniu 11 października 2013 r. Sąd Okręgowy wydał nakaz zapłaty
w postępowaniu nakazowym.
Po rozpoznaniu zarzutów pozwanego od nakazu zapłaty Sąd Okręgowy
wyrokiem z dnia 29 września 2014 r. nakaz zapłaty utrzymał w całości w mocy.
Podstawą tego orzeczenia było ustalenie, że pozwany wystawił weksel in blanco
tytułem zabezpieczenia wykonania zawartej z powodem ustnej umowy pożyczki,
a strony ustnie uzgodniły deklarację wekslową oraz termin spłaty pożyczki. Sąd ten
uznał, że dłużnik wekslowy nie wykazał, aby weksel został wypełniony niezgodnie
z zawartym porozumieniem.
Apelację pozwanego uwzględnił Sąd drugiej instancji, który wyrokiem
reformatoryjnym uchylił nakaz zapłaty i oddalił powództwo, rozstrzygając
o kosztach postępowania stosownie do wyniku rozstrzygnięcia. Sąd ten uznał za
trafne zarzuty apelującego dokonania błędnych ustaleń faktycznych co do zawarcia
przez strony ustnej umowy pożyczki oraz zabezpieczenia jej wekslem in blanco
z ustną deklaracją wekslową.
Sąd Apelacyjny poczynił własne ustalenia faktyczne, oceniając jako
niewiarygodne twierdzenia powoda co do zawarcia przez niego umowy pożyczki
z pozwanym, której zabezpieczeniem miałby być weksel złożony wraz z pozwem.
Sąd ten ponadto uznał, że brak jest dowodów na zawarcie umowy pożyczki oraz
brak wyjaśnienia przyczyn mających skłonić pozwanego do zaciągnięcia u powoda
wysoko oprocentowanej pożyczki.
W ocenie Sądu odwoławczego, w związku z tym, że spór toczył się między
pozwanym wystawcą weksla in blanco, a powodem który miał uzyskać
zabezpieczenie roszczeń ze stosunku podstawowego, to w tym przypadku nie
miały zastosowania ograniczenia obrony pozwanego wynikające z art. 10 prawa
wekslowego, a pozwany mógł podnosić wszystkie zarzuty wynikające ze
stosunku podstawowego. Zdaniem Sądu Apelacyjnego pozwany przedstawił
prawdopodobną wersję co do okoliczności wystawienia przez niego
3
przedmiotowego weksla celem zabezpieczenia roszczeń wynikających z innego
stosunku prawnego, a mianowicie powstałego wskutek zawarcia umowy sprzedaży
udziałów w spółce „S.”.
Przedstawioną przez pozwanego wersję Sąd Apelacyjny ocenił jako bardziej
prawdopodobną, wobec niezaoferowania przez powoda dowodu co do istnienia
stosunku podstawowego w oparciu, o który powód wypełnił weksel in blanco.
Wyrok Sądu Apelacyjnego powód zaskarżył w całości, opierając skargę
kasacyjną na zarzucie błędnej wykładni, a w konsekwencji niewłaściwego
zastosowania art. 10 Prawa wekslowego, a polegających na uznaniu, że spór toczył
się wyłącznie w oparciu o stosunek podstawowy przez co nie miały do niego
zastosowania ograniczenia obrony wynikające z tego przepisu. Skarżący wywodzi,
że samo powołanie się na istnienie innego stosunku obligacyjnego nie może
podważać instytucji gwarancji wekslowych mających charakter abstrakcyjny,
a niezrozumiałym jest stanowisko Sądu drugiej instancji, że spór toczył się
w oparciu o stosunek podstawowy, w którym to sporze nie miały zastosowania
ograniczenia obrony wynikające z art. 10 Prawa wekslowego.
Pozwany w odpowiedzi na skargę kasacyjną wniósł o oddalenie tej skargi
i o zasądzenie kosztów postępowania kasacyjnego, twierdząc, że powodowi
nie przysługują wobec pozwanego roszczenia wekslowe.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Wbrew stanowisku skarżącego zawartym w uzasadnieniu zarzutu naruszenia
art. 10 Prawa wekslowego przez jego błędną wykładnię, Sąd Apelacyjny nie uznał,
że proces toczył się wyłącznie w oparciu o stosunek podstawowy. Zasadnie uznał
natomiast Sąd odwoławczy, że pozwany mógł bronić się zarzutami wynikającymi ze
stosunku podstawowego wobec braku podstaw do zastosowania ograniczeń
wynikających z powołanego przepisu w relacji między pozwanym wystawcą weksla
in blanco, a powodem będącym pierwszym posiadaczem weksla.
W sytuacji wypełnienia weksla niezgodnie z porozumieniem, zobowiązany
z weksla może zasłaniać się wobec wierzyciela, tj. pierwszego posiadacza weksla,
wszelkimi zarzutami, a jedynie wobec dalszych posiadaczy weksla znajdują
zastosowanie ograniczenia dotykające dłużnika wekslowego, a wynikające z art. 10
Prawa wekslowego.
4
Artykuł 10 pr. weksl. dotyczy weksla niezupełnego w chwili wystawienia, czyli
tzw. weksla in blanco. Reguluje on dopuszczalny zakres podniesienia zarzutu
niezgodnego z porozumieniem uzupełnienia weksla, nie ma jednak na celu
podważania abstrakcyjnego charakteru zobowiązania wekslowego. Powołany
przepis pozwala na złagodzenie odpowiedzialności dłużników wekslowych przez
umożliwienie im odwołania się w drodze wyjątku do stosunku osobistego łączącego
wystawcę weksla i remitenta w drodze zarzutów dopuszczonych przez prawo
wekslowe. Ze względu na ścisłe powiązanie weksla in blanco z porozumieniem stron
w sprawie jego uzupełnienia pozwany w procesie wekslowym może się bronić
zarzutami, że uzupełnienie weksla, stanowiącego podstawę powództwa, nastąpiło
niezgodnie z udzielonym przez nich upoważnieniem. Zarzuty takie mogą być
podnoszone bez żadnych ograniczeń, jeżeli powodem jest bezpośredni odbiorca
weksla in blanco (zob. wyrok SN z dnia 27 marca 2014 r., III CSK 100/13, niepubl.).
Weksel in blanco może być środkiem zabezpieczenia wierzytelności
wynikających z różnych stosunków prawnych. Wystawiony jako własny i wręczony
w związku z zawarciem umowy prowadzi do powstania zobowiązania wekslowego
wystawcy. Zobowiązanie wekslowe z takiego weksla ma samodzielny, abstrakcyjny
charakter i jest niezależne od podstawy prawnej jego zaciągnięcia. Posiadaczowi
weksla, który jest pierwszym wierzycielem (remitentem), przysługuje w stosunku do
wystawcy zarówno roszczenie ze stosunku podstawowego, jak i z weksla, jednak
może on tylko raz uzyskać zaspokojenie swojej wierzytelności i do niego należy
wybór roszczenia. Wygaśnięcie stosunku podstawowego uniemożliwia dochodzenie
wierzytelności wekslowej, a wygaśnięcie zobowiązania wekslowego, w sposób
prowadzący do zaspokojenia wierzyciela, powoduje wygaśnięcie zabezpieczonej
wekslem wierzytelności. Nie ma natomiast wpływu na stosunek podstawowy
wygaśnięcie zobowiązania wekslowego bez zaspokojenia wierzyciela lub
nieistnienie tego zobowiązania. W judykaturze Sądu Najwyższego wskazuje się,
iż w tym ujęciu można mówić o swego rodzaju priorytecie stosunku podstawowego
wobec stosunku wynikającego z weksla (por. uchwała połączonych izb Izby
Cywilnej i Izby Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 24 kwietnia 1972 r.,
sygn. akt III PP 17/70, OSNCP 1973, nr 5, poz. 72, oraz wyroki z dnia: 14 marca
1997 r. sygn. akt I CKN 48/97, OSNC 1997, nr 9, poz. 124, 31 maja 2001 r., sygn.
5
akt V CKN 264/00, niepubl., 6 października 2004 r., sygn. akt I CK 156/04, niepubl.,
9 grudnia 2004 r., sygn. akt II CK 170/04, niepubl., 14 listopada 2006 r., sygn. akt
II CSK 205/06, OSNC 2007, nr 9, poz. 139).
Wierzyciel, który dochodzi wierzytelności wekslowej, nie musi wykazywać
podstawy prawnej zobowiązania, może powołać się tylko na treść weksla.
W stosunku między wystawcą a remitentem samodzielność zobowiązania
wekslowego ulega jednak osłabieniu. Jeżeli zobowiązanie wekslowe jest ważne,
wystawca może, w braku skutecznych zarzutów wekslowych, podnieść zarzuty
oparte na stosunku podstawowym i na ich podstawie podważać zarówno istnienie,
jak i rozmiar zobowiązania wekslowego ze względu na jego związek ze stosunkiem
podstawowym. Spór przenosi się wówczas na płaszczyznę stosunku prawa
cywilnego (zob. wyrok SN z dnia 20 czerwca 2008 r., IV CSK 65/08, niepubl.).
Innymi słowy, art. 10 Prawa wekslowego nie podważa abstrakcyjnego
charakteru zobowiązania wekslowego, a jedynie osłabia odpowiedzialność dłużnika
wekslowego przez umożliwienie mu odwołania się do stosunku podstawowego
łączącego wystawcę weksla i remitenta. Pozwany będący wystawcą weksla
in blanco może jednak bez żadnych ograniczeń podnosić zarzuty uzupełnienia
weksla niezgodnie z porozumieniem wobec takiego powoda, który jest
bezpośrednim odbiorcą weksla in blanco.
Wobec powyższego Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji na podstawie
art. 39814
k.p.c.
O kosztach postępowania kasacyjnego orzeczono na podstawie art. 98 § 1
i art. 99 k.p.c. oraz na podstawie § 6 pkt 6 w zw. z § 12 ust. 4 pkt 2
rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. (Dz.U.2013 r.
poz. 490) znajdujących zastosowanie na podstawie § 21 rozporządzenia Ministra
Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. (Dz.U. 2015, poz. 1804).
eb.