Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 361/15
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 27 kwietnia 2016 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Agnieszka Piotrowska (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Monika Koba
SSN Grzegorz Misiurek
w sprawie z powództwa Z. M. i M. M.
przeciwko I. N.
o pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 27 kwietnia 2016 r.,
skargi kasacyjnej pozwanej
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 22 października 2014 r.,
1) uchyla zaskarżony wyrok w punkcie I (pierwszym) w części
uwzględniającej apelację powoda i powódki oraz w punkcie
II (drugim) i sprawę przekazuje w tym zakresie Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i
orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego
2) odrzuca skargę kasacyjną w pozostałej części.
2
UZASADNIENIE
Powodowie Z. M. i M. M. wnieśli o pozbawienie w całości wykonalności
tytułu wykonawczego w postaci prawomocnego wyroku zaocznego Sądu
Okręgowego w K. z dnia 27 lutego 2008r. w sprawie VI GC …/07, zaopatrzonego w
klauzulę wykonalności przeciwko Z. M. oraz przeciwko jego żonie M. M. z
ograniczeniem jej odpowiedzialności do przedsiębiorstwa wchodzącego w skład
majątku wspólnego małżonków.
Sąd Okręgowy w K. ustalił, że w dniu 13 stycznia 2006 roku pozwana I. N.
prowadząca działalność gospodarczą P.H.U. L. I. N. w D. zawarła z Funduszem […]
S.A. z siedzibą we W. umowę leasingu operacyjnego bliżej opisanego urządzenia
dźwigowego dostarczonego przez Z. M. prowadzącego działalność gospodarczą
P.H.U. K. Z. M. z siedzibą w Ś. Strony umowy leasingu ustaliły, że z chwilą
zawarcia tej umowy na I. N. przechodzą uprawnienia z tytułu rękojmi za wady
dźwigu przysługujące F.S.A. w stosunku do Z. M. W dniu 26 stycznia 2006 roku R.
R. prowadząca działalność gospodarczą Centrum […] w P. udzieliła I. N. pisemnej
6-miesięcznej gwarancji na przedmiotowy dźwig, obejmującej usterki w konstrukcji
zabudowy oraz żurawia i jego podzespołów bez przewodów instalacji hydraulicznej.
Urządzenie okazało się od początku niesprawne, w związku z czym pozwana nie
mogąc prowadzić działalności gospodarczej, zażądała od Z. M. i R. R. usunięcia
wad urządzenia lub wymiany dźwigu na wolny od wad, lecz bezskutecznie. W dniu
26 lipca 2006 roku pozwana zwróciła R. R. przedmiotowy dźwig i zawarła z nią
pisemną ugodę, na mocy której R. R. zobowiązała się zwrócić pozwanej koszty
dostarczenia dźwigu do P. w postaci zwrotu kosztów paliwa i wynagrodzenia
pracownika, zwrócić cenę nabycia dźwigu oraz pokryć szkodę wynikającą z
dalszego trwania umowy leasingu operacyjnego w postaci rat leasingowych
powiększonych o utracony przez pozwaną zysk. W wykonaniu tej ugody R. R.
zapłaciła pozwanej kwotę 1 800 złotych oraz 34 770 złotych.
Pismem z dnia 14 czerwca 2007 roku pozwana wezwała R.R. oraz Z. M. do
zapłaty na jej rzecz solidarnie kwoty 121 066,38 złotych tytułem zwrotu reszty ceny
dźwigu oraz zysku z działalności gospodarczej utraconego wskutek niemożności
korzystania z kupionego dźwigu. W odpowiedzi na to wezwanie Z.M. wskazał w
piśmie z dnia 29 czerwca 2007 roku, że gwarantem jakości urządzenia jest R. R.,
3
która zawarła z pozwaną ugodę z dnia 26 lipca 2006 roku, stąd nie poczuwa się on
do obowiązku zapłaty na rzecz I. N. kwoty żądanej w powyższym piśmie pozwanej.
Pozwem z dnia 19 października 2007r. I. N. wystąpiła przeciwko Z. M. i R. R.
o zapłatę na jej rzecz in solidum kwoty 132 267,47 zł, na którą składały się
następujące należności: 113 136,32 zł tytułem dochodów z działalności
gospodarczej nie osiągniętych przez pozwaną w okresie od stycznia 2006 r. do
maja 2007r.wskutek dostarczenia niesprawnego dźwigu, 7 730 zł tytułem zwrotu
reszty uiszczonej przez pozwaną ceny dźwigu, oraz 11 500,99 zł tytułem straty
poniesionej przez I. N. w związku z wcześniejszym rozwiązaniem umowy leasingu
operacyjnego zawartej z F. S.A. I. N. wskazała, że roszczenie przeciwko R. R.
opiera na umowie ugody z dnia 26 lipca 2006 roku, która nie została w całości
zrealizowana przez R. R., zaś roszczenie odszkodowawcze przeciwko Z. M.
wywodzi z nienależytego wykonania przez niego umowy (art. 471 k.c.).
Wyrokiem zaocznym z dnia 27 lutego 2008 roku w sprawie VI GC …/07, Sąd
Okręgowy w K. zasądził od pozwanego ad. 2 Z. M. na rzecz I. N. kwotę 132 267,47
zł z ustawowymi odsetkami od dnia 26 czerwca 2007r. i kosztami procesu w
kwocie 10 214 złotych, z tym zastrzeżeniem, że w przypadku ustalenia
odpowiedzialności pozwanej ad.1 R. R. do wysokości zasądzonego od Z. M.
roszczenia, spełnienie świadczenia przez jednego z pozwanych zwalnia drugiego.
Sprzeciw Z. M. od tego wyroku został odrzucony jako spóźniony, a zażalenie
pozwanego na postanowienie Sądu Okręgowego o odrzuceniu sprzeciwu zostało
oddalone przez Sąd Apelacyjny.
Wyrokiem z dnia 14 lipca 2009 r. w sprawie VI GC …/07, Sąd Okręgowy
zasądził od R. R. na rzecz I. N. kwotę 32 700,50 zł z ustawowymi odsetkami od
dnia 26 czerwca 2007 r. i kosztami procesu w kwocie 2 557,75 zł z tym
zastrzeżeniem, że do wysokości zasądzonych od pozwanej R. R. kwot, spełnienie
świadczenia przez jednego z pozwanych – R. R. albo Z. M. z wyroku zaocznego
Sądu Okręgowego w K. z dnia 27 lutego 2008 roku zwalnia drugiego. Sąd oddalił
powództwo wobec R. R. w pozostałej części. Sąd Okręgowy ocenił żądanie I.N. w
świetle umowy ugody zawartej z R. R. w dniu 26 lipca 2006 roku i uznał, że I. N.
nie udowodniła roszczenia odszkodowawczego w zakresie utraconego przez nią
zysku. R. R. zapłaciła na rzecz I. N. objęte tym wyrokiem należności w całości.
4
W rozpoznawanej sprawie powodowie jako dłużnicy egzekwowani przez I. N.
domagali się pozbawienia w całości wykonalności tytułu wykonawczego w postaci
wyroku zaocznego Sądu Okręgowego w K. z dnia 27 lutego 2008 roku w sprawie
VI GC …/07. Wskazali, że wydanie późniejszego wyroku w stosunku do dłużniczki
in solidum R. R., oddalającego w części powództwo wobec nieudowodnienia
szkody oraz spełnienie przez nią na rzecz I. N. zasądzonego tym wyrokiem
świadczenia w kwocie 32 700,50 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 26 czerwca
2007 r. i kosztami procesu w kwocie 2 557,75 zł, stanowi opisane w art. 840 § 1
pkt 2 k.p.c. zdarzenie, na skutek którego objęte wskazanym w pozwie wyrokiem
zaocznym zobowiązanie małżonków M. wygasło w całości i nie może być w
związku z tym egzekwowane. Powodowie powołali się przy tym na art. 375 § 2 k.c.,
znajdujący-ich zdaniem - zastosowanie także do dłużników odpowiadających
in solidum i twierdzili, że zarzut nie wykazania roszczenia w zakresie lucrum
cessans podniesiony przez R. R. w sprawie VI GC …/07 jest zarzutem wspólnym
dla dłużników in solidum w rozumieniu tego przepisu.
Wyrokiem z dnia 3 czerwca 2014 roku, Sąd Okręgowy w K. pozbawił
wskazany w pozwie tytuł wykonawczy wykonalności co do kwoty 32 700,50 zł
z ustawowymi odsetkami od dnia 26 czerwca 2007r. i kosztami procesu w kwocie
2.557,75 zł. oraz oddalił powództwo w pozostałej części. Sąd stwierdził, że
z wyroku z dnia 14 lipca 2009 r. oraz z wyroku zaocznego z dnia 27 lutego
2008 roku w sprawie VI GC …/07 wynika, że odpowiedzialność Z. M. in solidum z
R. R. ogranicza się wyłącznie do kwoty 32 700,50 zł z odsetkami ustawowymi od
dnia 26 czerwca 2007 roku, zasądzonej od R. R. i przez nią zapłaconej, co
uzasadniało w świetle art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c. pozbawienie wykonalności tytułu
wykonawczego przeciwko powodom do tej właśnie kwoty. Sąd stwierdził natomiast,
że jakkolwiek podstawą faktyczną roszczenia I. N. były te same fakty (wady
fizyczne dźwigu dostarczonego przez Z. M.), to jednak podstawy prawne
odpowiedzialności R. R. i Z. M. były odmienne, ponieważ Z. M. odpowiadał jako
dostawca sprzętu, a R. R. jako gwarant. Zakres i podstawy odpowiedzialności obu
tych osób kształtowały się odmiennie zarówno co do okoliczności, za jakie ponoszą
odpowiedzialność, jak i przesłanek tej odpowiedzialności. Nie przysługiwały im
więc zarzuty wspólne w rozumieniu art. 375 § 2 k.c. oparte na prawie materialnym.
5
Po rozpoznaniu apelacji powodów, Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 22
października 2014 r. zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że pozbawił w całości
wykonalności tytuł wykonawczy - wyrok zaoczny Sądu Okręgowego w K. z dnia 27
lutego 2008 roku, sygn. akt VI GC …/07 zaopatrzony w klauzulę wykonalności
przeciwko powodowi Z.M. postanowieniem z dnia 9 maja 2008 roku oraz przeciwko
powódce M. M. postanowieniem z dnia 12 października 2010 roku w sprawie o
sygn. akt VI GCo …/10 oraz zasądził od pozwanej na rzecz powodów solidarnie
koszty procesu. Sąd Apelacyjny uznał, że do zobowiązań in solidum można
stosować w drodze analogii przepisy o solidarności biernej, w tym art. 375 § 2 k.c.
Podniesiony przez R. R. zarzut nie wykazania przez I. N. szkody w postaci
utraconych korzyści był zarzutem wspólnym dla obojga dłużników w rozumieniu art.
375 § 2 k.c., stąd zachodziła podstawa do uwzględnienia powództwa opozycyjnego
w całości.
W skardze kasacyjnej pozwana, zaskarżając wyrok Sądu Apelacyjnego
w całości, zarzuciła naruszenie prawa materialnego, tj. art. 6 k.c., art. 375 § 1 i § 2
k.c. w zw. z art. 72 § 1 pkt 1 i 2 k.p.c. w zw. z art. 73 § 2 k.p.c., a także naruszenie
przepisów postępowania, tj. art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 328 § 2 k.p.c. w zw. z art.
391 § k.p.c., a także art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c. Wniosła o uchylenie zaskarżonego
wyroku w całości oraz poprzedzającego go wyroku Sądu Okręgowego
i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w K. z
uwzględnieniem kosztów postępowania.
Sąd Najwyższy zważył co następuje:
Z prawomocnego wyroku Sądu Okręgowego w K. z dnia 14 lipca 2009 roku
w sprawie VI GC …/07 zasądzającego od R. R. na rzecz I. N. kwotę 32 700,50 zł z
ustawowymi odsetkami od dnia 26 czerwca 2007r. i kosztami procesu w kwocie 2
557,75 zł z tym zastrzeżeniem, że do wysokości zasądzonych od pozwanej R. R.
kwot, spełnienie świadczenia przez jednego z pozwanych – R. R. albo Z. M. z
wyroku zaocznego Sądu Okręgowego w K. z dnia 27 lutego 2008 roku zwalnia
drugiego, wynika, że Sąd ten przyjął, że tylko w zakresie wskazanym w tym
orzeczeniu zachodzi odpowiedzialność in solidum tej pozwanej oraz pozwanego Z.
M., w stosunku do którego zapadł uprzednio wyrok zaoczny. W nauce prawa i
orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się, że odpowiedzialność in solidum
6
występuje wówczas, gdy wierzyciel może dochodzić roszczenia od kilku osób, na
podstawie odrębnych stosunków prawnych, jakie go łączą z poszczególnymi
podmiotami, zaś spełnienie świadczenia przez jednego z dłużników w całości lub w
części zwalnia odpowiednio pozostałych, lecz nie ma podstawy do przyjęcia
solidarnego charakteru odpowiedzialności dłużników z uwagi na brak jej
ustawowego lub umownego źródła (art. 369 k.c.). Do takich przypadków należy
przykładowo sytuacja, gdy dwie osoby odpowiadają za wyrządzenie szkody, z tym,
że jedna ex delicto, a druga ex contractu lub gdy za szkodę odpowiada jej
bezpośredni sprawca na podstawie przepisów o czynach niedozwolonych oraz
ubezpieczyciel na podstawie umowy ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej
sprawcy. Odpowiedzialnością in solidum jest także odpowiedzialność za dług
zabezpieczony hipotecznie spoczywająca na dłużniku osobistym i dłużniku
rzeczowym, a także odpowiedzialność kontraktowa kilku dłużników za szkodę
będącą następstwem nie wykonania odrębnych i niezależnych od siebie umów.
Odpowiedzialność dłużników in solidum wobec wierzyciela rodzą ich samodzielne
działania prowadzące do powstania niezależnych zobowiązań przy uwzględnieniu
odrębnych przesłanek odpowiedzialności dla każdego przypadku więzi obligacyjnej.
Każdy z dłużników odpowiada za swój własny dług i jest zobowiązany do jego
zaspokojenia. Brak ustawowej regulacji zobowiązań in solidum stał się przyczyną
sformułowania w nauce prawa i orzecznictwie sądów powszechnych oraz Sądu
Najwyższego poglądu o dopuszczalności stosowania do nich per analogiam tych
przepisów o solidarności dłużników, które odpowiadają celowi i charakterowi
danego stosunku prawnego, przede wszystkim art. 366 k.c., co oznacza zwłaszcza
możność pozwania według wyboru i woli wierzyciela wszystkich dłużników in
solidum, tylko kilku z nich lub jednego oraz przyjęcia, że do zupełnego
zaspokojenia wierzyciela wszyscy dłużnicy pozostają zobowiązani, zaś spełnienie
świadczenia przez jednego z dłużników in solidum zwalnia pozostałych w
odpowiedniej części (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 grudnia 1968 r.,
II CR 409/68, OSNC 1969, nr 11, poz. 207). Nie oznacza to jednak możliwości
i dopuszczalności stosowania wszystkich przepisów o solidarności biernej, czego
przykładem uchwała z dnia 17 lipca 2007 roku, III CZP 66/07 (OSNC 2008 r., nr 9,
poz.98), w której Sąd Najwyższy orzekł, że stosowanie art. 376 k.c. przez analogię
7
jest wyłączone, gdy jeden ze dłużników in solidum odpowiada z tytułu niewykonania
lub nienależytego wykonania zobowiązania, a drugi - z tytułu czynu
niedozwolonego.
Wobec odmiennych ocen prawnych Sądów obu instancji zarysowało się
w rozpoznawanej sprawie zagadnienie, czy po pierwsze- art. 375 § 1 i 2 k.c. może
mieć przez analogię zastosowanie w odniesieniu do dłużników odpowiadających
in solidum w sytuacji, w której jeden z nich uzyskał korzystny dla siebie wyrok
oddalający w części powództwo wytoczone przez wierzyciela, a wobec drugiego
z nich została wszczęta egzekucja na podstawie wcześniej wydanego wyroku
zaocznego uwzględniającego powództwo w całości. Po drugie- w przypadku
pozytywnej odpowiedzi na powyższe pytanie- czy powództwo I. N. zostało
oddalone w części w stosunku do R. R. w wyroku z dnia 14 lipca 2009 roku
wskutek uwzględnienia podniesionego przez nią zarzutu mającego charakter
wspólny w rozumieniu przytoczonego przepisu dla obu dłużników odpowiadających
in solidum.
Rozważania dotyczące tych kwestii należy rozpocząć od przypomnienia, że
zgodnie z art. 375 § 2 k.c., wyrok zapadły na korzyść jednego z dłużników
solidarnych zwalnia współdłużników, jeśli uwzględnia zarzuty, które są im
wszystkim wspólne ze względu na sposób powstania lub treść zobowiązania.
W nauce prawa i orzecznictwie wskazuje się, że do tego rodzaju zarzutów należą:
zarzut nieważności umowy, pierwotnej niemożliwości świadczenia, zarzut
zaspokojenia wierzyciela, zarzut wygaśnięcia zobowiązania wskutek innej
przyczyny lub zarzut odroczenia terminu spełnienia świadczenia wobec wszystkich
dłużników. Nie ma przy tym znaczenia, czy zarzuty te zostały w toku postępowania
formalnie podniesione przez pozwanego współdłużnika solidarnego. Istotne jest,
aby okoliczności uzasadniające taki wspólny dla wszystkich dłużników solidarnych
zarzut, stanowiły przesłankę wydania wyroku oddalającego powództwo w całości
lub części. Wyrok ten nie ma powagi rzeczy osądzonej wobec dłużnika solidarnego
nie biorącego udziału w postępowaniu, w którym został wydany. Wywiera natomiast
w stosunku do pozostałych współdłużników solidarnych skutek materialnoprawny
w postaci zwolnienia ich w całości lub w odpowiedniej części z zobowiązania
wobec wierzyciela. Skutkuje to oddaleniem wytoczonego następnie przeciwko
8
innym dłużnikom solidarnym powództwa w całości lub odpowiedniej części. Jeśli
wyrok zasądzający świadczenie od dłużnika solidarnego zapadł i uprawomocnił się
wcześniej niż wyrok oddalający, pozwany może żądać na podstawie art. 840 § 1
pkt 1 k.p.c. pozbawienia tego wyroku wykonalności w odpowiednim zakresie
(por. uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 26 sierpnia
1965 roku, III CO 9/65- zasada prawna, OSNC 1967 r., nr 3, poz.42, wyroki Sądu
Najwyższego: z dnia 31 sierpnia 1966 r., III CR 226/64, OSNCP 1967, nr 4, poz. 72,
z dnia 18 lipca 1974 r., III CR 133/74 niepubl. oraz z dnia 28 stycznia 2010 r., I CSK
249/09, OSNC 2010 r., nr 9, poz.124).
W nauce prawa cywilnego przeważa pogląd, podzielany przez Sąd
Najwyższy w składzie rozpoznającym niniejszą skargę kasacyjną, iż odpowiednie
stosowanie przepisów o solidarności biernej do zobowiązań in solidum dotyczy
jedynie zasad odpowiedzialności solidarnej, a nie przepisów dotyczących długu
solidarnego i odpowiednio dłużników solidarnych. Przepisy dotyczące sytuacji
dłużników solidarnych na tle ich wzajemnej reprezentacji i skuteczności działań
dłużnika wobec wierzyciela, w tym art. 374 i 375 k.c., nie mają więc zastosowania
do zobowiązań in solidum. Z uwagi na brak więzi między dłużnikami in solidum nie
ma podstaw do przyjęcia, że zachowanie jednego dłużnika może oddziaływać na
sytuację innego dłużnika także i z tej przyczyny, że chodzi o różne zobowiązania,
których zbieżność ujawnia się tylko w tym, że zmierzają do jednego celu, to jest do
zaspokojenia interesu wierzyciela. Za trafny i wystarczający do uwzględnienia
skargi kasacyjnej pozwanej należy więc uznać zarzut naruszenia przez Sąd
Apelacyjny art. 375 § 1 i 2 k.c. oraz art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c. przez ich zastosowanie
w rozpoznawanej sprawie jako podstawy prawnej rozstrzygnięcia tego Sądu,
pozbawiającego wskazany w pozwie tytuł wykonawczy przeciwko powodom
wykonalności w całości, to jest ponad zakres objęty prawomocnym w tej części
(nie zaskarżonym przez I. N.) wyrokiem Sądu Okręgowego z dnia 3 czerwca 2014
roku, który uwzględnił powództwo opozycyjne co do kwoty 32 700,50 zł z odsetkami
ustawowymi od dnia 26 czerwca 2007 roku i kosztami procesu w kwocie 2 557,75
zł. Należy przy tym podkreślić, że stosownie do art.39813
§ 1 k.p.c., Sąd Najwyższy
rozpoznaje skargę kasacyjną, a nie sprawę, ponieważ merytoryczne rozpoznanie i
rozstrzygnięcie sprawy należy do sądów pierwszej i drugiej instancji. Sąd
9
Najwyższy jest przy tym związany granicami zaskarżenia i granicami podstaw
wskazanych w skardze kasacyjnej i do tych podstaw ogranicza swoje rozważania w
oparciu, o które wydaje orzeczenie rozstrzygające skargę kasacyjną.
W tym stanie rzeczy orzeczono jak w sentencji (art. 39815
§ 1 k.p.c.).
db
eb